Ауылшаруашылық дақылдардың топырақ түйініне қарай тыңайтқышты қолдану

Кіріспе

КПСС Орталық Комитетінің март (1965) Пленумынан кейінгі уақыт ішінде ауыл шаруашылығы экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан ірі қадамдар жасады. Белгілі бағытпен кәміл алға баса отырып партия көптеген аграрлық проблемалардың ең бастысы астық өндіруді барынша молайтуды алға қойды. Оныншы бесжылдықтың жоспары бойынша елімізде астық өндіру 215— 220 млн. тоннаға, оның ішінде Қазақстанда 25—27 млн. тоннаға жеткізу көзделген. Астық ел ырысы, байлық бастауы, демек өндіруді барынша молайту ауыл шаруашылығы саласындағы міндеттердің ең түйіндісі, ең өзектісі болып отырғаны осыдан. Елімізде пайдаланатын егістік жердің жылдан – жылға тұрақталуына байланысты дәнді дақылдардың енімін молайту мен оның сапасын жақсартудың басты шарты әр түрлі тыңайтқыштарды қолдану болып табылады.
Партия алға қойған ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділік сапасын жақсарту жөніндегі жаңа бағыт ұзақ мерзімге арналған экономикалық стратегияның негізінде туып отыр.
Республикамыздын, оңтүстік және оңтүстік шығыс облыстары (Алматы, Жамбыл, Талдықорған және Шымкент) республикада қолданылатын минералдық тыңайтқыштардың 50 процентін органикалық тыңайтқыштардың 20 процентін пайдаланды.
Бұл облыстардың егістікке жарайтын жерлері теңіз деңгейінен 350—3000 метр биіктік аралығында орналасқандықтан, олардың топырақтүрлері, жылдық атмосфералық жауыншашын жиынтығы әртүрлі болады.
Ондағы топырақтың түрлеріне қарай негізінен үш аймаққа бөлінеді:
1. Ылғалдылығы тапшы, тәлімі, көп жылдық атмосфералық

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Ауылшаруашылық дақылдардың топырақ түйініне қарай тыңайтқышты
қолдану.

КПСС Орталық Комитетінің март (1965) Пленумынан кейінгі уақыт ішінде
ауыл шаруашылығы экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан ірі қадамдар жасады.
Белгілі бағытпен кәміл алға баса отырып партия көптеген аграрлық
проблемалардың ең бастысы астық өндіруді барынша молайтуды алға қойды.
Оныншы бесжылдықтың жоспары бойынша елімізде астық өндіру 215— 220 млн.
тоннаға, оның ішінде Қазақстанда 25—27 млн. тоннаға жеткізу көзделген.
Астық ел ырысы, байлық бастауы, демек өндіруді барынша молайту ауыл
шаруашылығы саласындағы міндеттердің ең түйіндісі, ең өзектісі болып
отырғаны осыдан. Елімізде пайдаланатын егістік жердің жылдан – жылға
тұрақталуына байланысты дәнді дақылдардың енімін молайту мен оның сапасын
жақсартудың басты шарты әр түрлі тыңайтқыштарды қолдану болып табылады.
Партия алға қойған ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділік сапасын
жақсарту жөніндегі жаңа бағыт ұзақ мерзімге арналған экономикалық
стратегияның негізінде туып отыр.
Республикамыздын, оңтүстік және оңтүстік шығыс облыстары (Алматы,
Жамбыл, Талдықорған және Шымкент) республикада қолданылатын минералдық
тыңайтқыштардың 50 процентін органикалық тыңайтқыштардың 20 процентін
пайдаланды.
Бұл облыстардың егістікке жарайтын жерлері теңіз деңгейінен 350—3000
метр биіктік аралығында орналасқандықтан, олардың топырақтүрлері, жылдық
атмосфералық жауыншашын жиынтығы әртүрлі болады.
Ондағы топырақтың түрлеріне қарай негізінен үш аймаққа бөлінеді:
1. Ылғалдылығы тапшы, тәлімі, көп жылдық атмосфералық жауыншашын
жиынтығы орта есеппен 200 — 220 мм аймақ.
Бұл аймақтың топырағы боз, жалпы көлемі 2,4 млн. гектар жерді алып
жатады да оңтүстік және шығыс облыстардын, 70 проценттей тәлімі егістік
жерлерін қамтыды.
2. Ылғалдылығы тапшылау тәлімі аймақ, бұл аймақтың топырағы ашық
қара қоңыр. Олардың көлемі 800 мың га, жоғарыда аталған облыстардың 23
проценті егістік жерін қамтиды. Көп жылдық атмосфералық жауыншашын жиынтығы
орта есеппен 360—400 мм.
3. Ылғалдылығы жеткілікті тәлімі аймақ. Оның көп жылдық атмосферанын,
жауыншашын жиынтығы орта есеппен 500—700 мм. Бұл аймақ қара топырақ пен
қара коңыр топырақтан тұрады. Бұлар бұдан 10—15 жыл бұрын, көбіне мал
жайылымы мен шабындық ретінде пайдаланылатын. Кейінгі жылдары егістікке
игерілуде.
Оңтүстік және шығыс облыстардың 7 проценті, яғни 200 Мың гектар егістік
жерін қамтиды.
Көптеген агрохимиялық зерттеулер мен тәжірибелер ауылшаруашылық
өсімдіктері көбіне азот, фосфор және калий тапшылығының зардабын шегетінін
көрсетті. Мол өнім алу үшін әдетте бұларды топыраққа тыңайтқыш түрінде
енгізеді. Барлық өсімдіктер мен жануарлар организмдері клеткаларының негізі
— белоктың құрамына кіреді. Белоктың құрамында азоттың мөлшері өте үлкен,
ол белок салыағының 16—18 процентіне тең. Азот фотосинтез жасауға қатысатын
хлорофилл құрамына, протоплазма мен клеткалар ядросының аса маңызды құрамды
бөлігі нуклеин қышқылынын, құрамына кіреді. Өсімдіктің вегетатитік
органдарындағы белоксыз органикалық азот мөлшері өсімдіктердегі жалпы азот
санының 20—25 процентінен аспайды. Өсімдік нашар коректенсе, атап айтқанда
онда фосфор жетімсіз болса, белоксыз азоттың қосындылар мөлшері едәуір
кәбейеді. Мұның өзі өсімдік сапасына зиянды әсер етеді.
Топырақта азот жеткіліксіз болса есімдіктің есуі бөгеледь жапырағының
жасыл бояуы өзгереді, биохимпялық процестер жиынтығы бұзылады, егіннің
өнімі кенет кемиді. Өсімдікке азот жетпейтінін опоңай аңғаруга болады. Ал
фосфор протоплазма мен клеткалар ядросының кұрамына кіреді. Онын, азоттан
ерекшелігі ол белок құрамына тікелей кірмейді, бұл нуклеин қышқылының
құрамды бөлігі болып саналады да жай белокка қосылып күрделі нуклеопротеид
белогын жасап шығарады. Фосфор биохимиялық реакцияны тездететін көптеген
ферменттердің құрамына кіреді, өсімдіктерде углевод пайда болуына қатысады.
Өсімдік организмінің тіршілік етуіне бірденбір керекті элемент — фосфордай
жан - жақты қатыса алмайды. Өсімдіктің фосфор қорегін реттеп отырып, оның
өсу қарқынын және өнімнің сапасын өзгертуге болады. Фосфордың кейбір
органикалық қосындылары есімдік организмдерінде энергияны бір жерге
жинақтайтын аккумулятор ролін атқарады.
И. И. Беляковтың Ақтөбе облысының шөлейт куаң аймағында жүргізген
зерттеу жұмыстары фосфор тыңайтқыштары жаздық бидай мен арпаның қуаңшылыққа
төзімділігін арттыратынын, өсімдікке нәр беретін судың мөлшерін
көбейтетінін керсетті. Азот сияқты фосфор да өсімдіктердің репродуктілік
органдарына (жеміс салатын органдарына) жиналады, өйткені есімдіктің
репродуктілік органдарында органикалық заттар синтез жасайды. Өсімдік
дамуының бастапқы кезеңінде және есімдік өсіп дами бастаған мерзімде фосфор
тыңайткыштарының үлкен маңызы бар. Олар өсімдіктің тамыр жүйесі дамуын
тездетеді, соның нәтижесінде өсімдік қоректік заттарды жақсырақ
пайдаланады. Ылғалды бойына сіңіреді, ал бұл өсімдіктің жер бетіне өсіп
шыққан бөлшектерінің қаулап өсуіне қолайлы әсер етеді. Калий — өсімдіктер
тіршілігінде аса маңызды физиологиялық роль атқарады. Ол әсіресе өсімдіктің
ұрығында, жеміс түзетін органдарында көп кездеседі.
1976 жылы академик В. Д. Панников Химия және өмір журналының үшінші
санында жарияланған Өсімдіктер немен жақсы қоректенеді дегенмақаласында
ауыл шаруашылығы дақылдарына қолданылатын минералдық тыңайтқышқа тоқтала
келіп, тыңайтқыштарды қанша көп өндіргенмен, елімізде шаруашылықтар азотты
тыңайтқыштардың керек норманың жартысын ғана, ал фосфорлы тыңайтқыштарды
белгілі нормадан 4 есе кем, ал калий тыңайтқыштарды қанша керек болса сонша
ала алады деген болатын. Міне, сондықтан да тыңайтқыштарды ауыл шаруашылығы
дақылдарына қолдану өте ұқыптылықты қажет етеді.
Агрохимия саласында өсімдікке керекті элементтердің ішінде (азот,
фосфор, калий) калий элементімен Қазақстанда жүргізілген жұмыстың ауқымы
мен сапасы азот пен фосфор элементімен салыстырғанда едәуір кенже калып
келеді. Себебі, бұл элементпен жұмыс істеудің қиыншылығымен қатар оның
күрделі зат алмасу процесінде активтігін бақылау мүмкіншілігінің аздығы
басқа элементтермен салыстырғанда калиймен ұзақ уақыт жұмыс істеуге керекті
тұрақты изотоптын, жоқтығында болып отыр. Өсімдіктің ішкі дүниесінде
калийдің алатын ролін анықтап білмей, оны аталған тыңайтқыштарды дұрыс
пайдаланудың мүмкіндігі жоқ екені түсінікті.
Қазіргі кезде республикамыздың колхоздары мен совхоздарында негізінен
азот пен фосфор тыңайтқыштары үздіксіз қолданылып келеді. Оған себеп,
республика топырағы калий элементіне өте блй, сондықтан өсімдікке тек азот
пен фосфор тыңайтқыштары керек деген үғым етек алған. Сонын, салдарынан
калий тыңайтқыштарын дүрыс пайдаланбау, немесе тіпті қолданбау ауыл
шаруашылық дақылдарының сапасы мен өнімділігіне зиянын тигізді.
Республикалық санақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.