Қазіргі заманғы құқықтық мемлекет пен діни бірлестіктер қарым-қатынасының негізгі үлгілері
1. Қазіргі заманғы құқықтық мемлекет пен діни бірлестіктер қарым.қатынасының негізгі үлгілері
2. Зайырлық принципі
3. Зайырлы мемлекет идеясы
4. Діни қатынастарды құқықтық реттеу
Қазіргі уақытта діни қатынастар саласындағы маңызды мәселелердің бірі
2. Зайырлық принципі
3. Зайырлы мемлекет идеясы
4. Діни қатынастарды құқықтық реттеу
Қазіргі уақытта діни қатынастар саласындағы маңызды мәселелердің бірі
Қазіргі әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдардың, соның ішінде құқықтану мен дінтану ғылымдарының күрделі категорияларының бірі – зайырлық. Зайырлық принципі қазіргі заманғы көптеген елдердің құқықтық мемлекеттердің ретінде қалыптасып, әрекет етуінің басты принциптерінің бірі болып табылады. Соған қарамастан зайырлық жан-жақты толық анықталмаған ұғым. Осы ұғымның мазмұндық мағынасының айқындалмағаны әртүрлі пікір-таластарға әкеп соғады. Біз қарастырып отырған мәселе төңірегінде «зайырлық» пен «дінилік» үғымдарының арақатынасы маңызды.
Ресей зерттеушісі И.В. Понкин атап көрсеткендей, зайырлық термині мемлекет пен діни бірлестіктер арақатынасына қатысты көп қолданылады. Мемлекеттің зайырлы сипаты, мемлекеттік және муниципальдық білім берудің зайырлы мазмұны туралы қоғамдық және ғылыми пікір-таластар қарама-қарсы көзқарастардың бар екенін көрсетеді [1].
Біреулер зайырлықты мемлекеттің діннен бөлінгенін, соған сай мемлекеттік қызмет пен білім берудің діни нышандар мен мазмұннан еркін екенін алға тартады. Басқалары зайырлықты азаматтардың конституциялық құқықтарын, соның ішінде діни бостандықтарын қамтамасыз ету ретінде бағалайды. Мемлекеттің зайырлы сипатын түсіндірудегі осындай алуан түрлілік зайырлық ұғымының сырт қарағандағы анықтылығының түптеп келгенде соншалықты күрделі екенін аңғартады. Біз зайырлылықтың күрделі ұғым екенін ескере отырып, оны бірнеше аспектіде қарастыруға болатынын алға тартамыз.
Біріншіден, дүниетанымдық тұрғыдан, зайырлық діни дүниетанымнан өзгеше принциптер мен ұстанымдарға негізделетін көзқарастар жүйесі. Бұл тұрғыда зайырлы дүниетанымның қалыптасуында ғылыми білімдер жүйесі маңызды рөл атқаруы мүмкін. Алайда, ғылыми таным зайырлы дүниетанымның маңызды элементі болғанымен, оның мазмұнын толық қамтымайды.
Екіншіден, зайырлық ерекше құндылықтар жүйесі ретінде де қарастылуы мүмкін. Зайырлық мәдени құндылықты феномен ретінде ойлау мәнері мен машықтарынан бастап киім үлгілеріне дейінгі мәдени феномендерді қамтиды.
Үшіншіден, саяси-құқықтық тұрғыдан, зайырлық мемлекеттік басқару мен әлеуметтік қатынастарды реттеудің діни құқық нормаларынан ажыратылғанын білдіреді. Мемлекеттің зайырлы сипаты оның діннен ажыратылғанымен ғана емес, сонымен қатар атеистік дүниетанымның және басқа да бір дүниетанымның басымдылығын мойындамайтынымен де сипатталады.
Ресей зерттеушісі И.В. Понкин атап көрсеткендей, зайырлық термині мемлекет пен діни бірлестіктер арақатынасына қатысты көп қолданылады. Мемлекеттің зайырлы сипаты, мемлекеттік және муниципальдық білім берудің зайырлы мазмұны туралы қоғамдық және ғылыми пікір-таластар қарама-қарсы көзқарастардың бар екенін көрсетеді [1].
Біреулер зайырлықты мемлекеттің діннен бөлінгенін, соған сай мемлекеттік қызмет пен білім берудің діни нышандар мен мазмұннан еркін екенін алға тартады. Басқалары зайырлықты азаматтардың конституциялық құқықтарын, соның ішінде діни бостандықтарын қамтамасыз ету ретінде бағалайды. Мемлекеттің зайырлы сипатын түсіндірудегі осындай алуан түрлілік зайырлық ұғымының сырт қарағандағы анықтылығының түптеп келгенде соншалықты күрделі екенін аңғартады. Біз зайырлылықтың күрделі ұғым екенін ескере отырып, оны бірнеше аспектіде қарастыруға болатынын алға тартамыз.
Біріншіден, дүниетанымдық тұрғыдан, зайырлық діни дүниетанымнан өзгеше принциптер мен ұстанымдарға негізделетін көзқарастар жүйесі. Бұл тұрғыда зайырлы дүниетанымның қалыптасуында ғылыми білімдер жүйесі маңызды рөл атқаруы мүмкін. Алайда, ғылыми таным зайырлы дүниетанымның маңызды элементі болғанымен, оның мазмұнын толық қамтымайды.
Екіншіден, зайырлық ерекше құндылықтар жүйесі ретінде де қарастылуы мүмкін. Зайырлық мәдени құндылықты феномен ретінде ойлау мәнері мен машықтарынан бастап киім үлгілеріне дейінгі мәдени феномендерді қамтиды.
Үшіншіден, саяси-құқықтық тұрғыдан, зайырлық мемлекеттік басқару мен әлеуметтік қатынастарды реттеудің діни құқық нормаларынан ажыратылғанын білдіреді. Мемлекеттің зайырлы сипаты оның діннен ажыратылғанымен ғана емес, сонымен қатар атеистік дүниетанымның және басқа да бір дүниетанымның басымдылығын мойындамайтынымен де сипатталады.
1. Понкин И.В. Светскость государства. – M. 2004, 10 б.
2. История эстетической мысли. – М., 1985. 149-150 б.
3. Монтескье Ш. Заңдар рухы туралы / ауд. А. Құлсариева. – Алматы: Үш Қиян, 2004.-532 б.
4. Религия и закон: Конституционно-правовые основы свободы совести, вероисповедания и деятельности религиозных организации: Сборник правовых актов. М.,Институт религии и права, 1996. 29 б.
5.Формирование толерантного сознания в современном казахстанском обществе. Алматы, 2009. 242 б.
6. Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңы». 11- қазан 2011.
Қазақстан дінтанушыларының Үшінші Форумы материалдарының жинағы. – Астана, 2013 ж.
Қ.А. Затов Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің дінтану және мәдениеттану кафедрасының доценті филос.ғ. д.
2. История эстетической мысли. – М., 1985. 149-150 б.
3. Монтескье Ш. Заңдар рухы туралы / ауд. А. Құлсариева. – Алматы: Үш Қиян, 2004.-532 б.
4. Религия и закон: Конституционно-правовые основы свободы совести, вероисповедания и деятельности религиозных организации: Сборник правовых актов. М.,Институт религии и права, 1996. 29 б.
5.Формирование толерантного сознания в современном казахстанском обществе. Алматы, 2009. 242 б.
6. Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңы». 11- қазан 2011.
Қазақстан дінтанушыларының Үшінші Форумы материалдарының жинағы. – Астана, 2013 ж.
Қ.А. Затов Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің дінтану және мәдениеттану кафедрасының доценті филос.ғ. д.
Қазіргі заманғы құқықтық мемлекет пен діни бірлестіктер қарым-қатынасының
негізгі үлгілері
Қазіргі әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдардың, соның ішінде құқықтану мен
дінтану ғылымдарының күрделі категорияларының бірі – зайырлық. Зайырлық
принципі қазіргі заманғы көптеген елдердің құқықтық мемлекеттердің ретінде
қалыптасып, әрекет етуінің басты принциптерінің бірі болып табылады. Соған
қарамастан зайырлық жан-жақты толық анықталмаған ұғым. Осы ұғымның
мазмұндық мағынасының айқындалмағаны әртүрлі пікір-таластарға әкеп соғады.
Біз қарастырып отырған мәселе төңірегінде зайырлық пен дінилік
үғымдарының арақатынасы маңызды.
Ресей зерттеушісі И.В. Понкин атап көрсеткендей, зайырлық термині мемлекет
пен діни бірлестіктер арақатынасына қатысты көп қолданылады. Мемлекеттің
зайырлы сипаты, мемлекеттік және муниципальдық білім берудің зайырлы
мазмұны туралы қоғамдық және ғылыми пікір-таластар қарама-қарсы
көзқарастардың бар екенін көрсетеді [1].
Біреулер зайырлықты мемлекеттің діннен бөлінгенін, соған сай мемлекеттік
қызмет пен білім берудің діни нышандар мен мазмұннан еркін екенін алға
тартады. Басқалары зайырлықты азаматтардың конституциялық құқықтарын, соның
ішінде діни бостандықтарын қамтамасыз ету ретінде бағалайды. Мемлекеттің
зайырлы сипатын түсіндірудегі осындай алуан түрлілік зайырлық ұғымының сырт
қарағандағы анықтылығының түптеп келгенде соншалықты күрделі екенін
аңғартады. Біз зайырлылықтың күрделі ұғым екенін ескере отырып, оны бірнеше
аспектіде қарастыруға болатынын алға тартамыз.
Біріншіден, дүниетанымдық тұрғыдан, зайырлық діни дүниетанымнан өзгеше
принциптер мен ұстанымдарға негізделетін көзқарастар жүйесі. Бұл тұрғыда
зайырлы дүниетанымның қалыптасуында ғылыми білімдер жүйесі маңызды рөл
атқаруы мүмкін. Алайда, ғылыми таным зайырлы дүниетанымның маңызды элементі
болғанымен, оның мазмұнын толық қамтымайды.
Екіншіден, зайырлық ерекше құндылықтар жүйесі ретінде де қарастылуы мүмкін.
Зайырлық мәдени құндылықты феномен ретінде ойлау мәнері мен машықтарынан
бастап киім үлгілеріне дейінгі мәдени феномендерді қамтиды.
Үшіншіден, саяси-құқықтық тұрғыдан, зайырлық мемлекеттік басқару мен
әлеуметтік қатынастарды реттеудің діни құқық нормаларынан ажыратылғанын
білдіреді. Мемлекеттің зайырлы сипаты оның діннен ажыратылғанымен ғана
емес, сонымен қатар атеистік дүниетанымның және басқа да бір дүниетанымның
басымдылығын мойындамайтынымен де сипатталады.
Зайырлы мемлекет еуропалық өркениеттің жаңа заманғы туындысы. Оның
негізінде екі үдеріс жатты. Біріншісі – секуляризация, екіншісі – еуропалық
Қайта өркендеудің басты идеясы – гуманизм және антропоцентризм. Еуропалық
адамның санасында төңкеріс жасаған бұл идея Қайта өркендеу дәуірінің атақты
ойшылдарының бірі Пико делла Мирандолланың Адамның абыройы туралы сөздер
еңбегіндегі: Басқа жаратылғандардың бейнелері біз белгілеген заңдар
шектерімен айқындалады. Ал, сен Адам, ешқандай шектермен қысылған жоқсың,
сен өз бейнеңді өзің шешесің. Мен сені әлемде не барлығын ыңғайлы бағдарлау
үшін дүниенің ортасына қоямын деген көзқарасында айқын көрініс тапты [2].
Яғни өз тағдырын өзі айқындау адамға Жаратушыдан берілген сый. Бұл идея
Жаңа заман ойшылдары тарапынан қызу қолдауға ие болды. Монтескье, Гоббс,
Локк, Кант, Дидро, Руссо, Вольтер сияқты ойшылдар діннің әлеуметтік
табиғатын ашып, оның тылсым дүниемен емес, қоғамдық өмірдегі қызметі мен
маңызын талдауды мақсат етті.
Зайырлы мемлекет идеясы құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғам тұжырымдары
аясында кеңінен қарастырылды. Буржуазиялық мемлекет бірінші кезекте, өз
азаматтары арасында тағаттылық пен тыныштықты қамтамасыз етуге мүдделі еді.
Себебі, экономикалық жетістікке тек қоғамдық келісім мен бейбітшілік
жағдайында ғана қол жеткізу мүмкін болды. Сонымен қатар, Еуропа елдерінде
осындай көзқарастарды негіздейтін дүниетаным түрі де қалыптасты. Ол деизм
деген атауға ие болды. Бұл дүниетаным табиғат пен әлем Құдайдың туындысы,
яғни оның жасампаздық әрекетінің салдары болғанымен, Құдай әрдайым оның
ішкі заңдылықтарына араласпайды. Бұл жаратылған дүние жаратылыс актісінен
кейін өз заңдылықтарына сай дамиды дегенді білдіреді.
Еуропалық Жаңа заман ойшылдары діннің мемлекет істері мен саясаттағы
ықпалын шектеуді қолдағанымен, оның қоғамдық өмір үшін қажеттілігін теріске
шығармады. Шарль Луи Монтескье Құдіретті және адами заңдар туралы жаза
келіп, Дегенмен, қоғам үшін тұрақты бір нәрсенің болғаны қажет; тұрлаусыз
дүниенің бір тұрағы – дін деп атап көрсетеді [3].
Қазіргі позитивизмнің негізін О.Конт діннің құлдырауы әлеуметтік
қатынастардың ыдырауы қауыпын туғызатынын айтып кеткен еді. Алайда,
позитивистік рухта ол болашақта діннің орнын ғылым басады, сондықтан дінге
деген қажеттілікте жойылады деген көзқараста болды. Бірақ өмір ағымы
О.Конттың алғашқы айтылған қауыпының шындыққа жақындығын айғақтаса, ғылымға
деген үмітінің орындалмағанын аңғартты.
Неміс классикалық философиясының негізін салушы И. Кантта теориялық
тұрғыдан Құдай идеясын рационалды танудың мүмкін еместігін алға
тартқанымен, практикалық тұрғыдан, яғни қоғамдық өмір үшін діннің
қажеттілігін мойындайды. Сонымен қатар, Кант этикалық қауымдастық пен саяси
қауымдастықты ажыратады. Этикалық қауымдастық игілік заңдылықтарына
мойынсұнса, саяси қауымдастық көпшілік құқықтық заңдарына бағынады. Бірінші
жағдайда, адам игілік заңдылықтарына мойынсұнуды ерікті түрде таңдаса,
екінші жағдайда мәжбүрлеу орын алады. Кант адам статусарлық және моральдық
сенім мен дінді ажырата отырып, адамның сенім мен дінге мәжбүрлеудің немесе
дәстүрдің ықпалымен емес, моральдық таным негізінде келгенін қалайды.
Сөйтіп, ХҮІІІ ғасырдың басында зайырлы мемлекет тұжырымдамасының
алғышарттары қалыптасты. Адамдардың табиғатынан туындайтын құқықтары мен
бостандықтары және сондай-ақ міндеттемелері болады, олар қоғамдық заңдардың
мәні мен мазмұнын, сипатын анықтайды. Зайырлы мемлекеттің конституциялық
нормалары мен заңдары діни негіздеуді қажет етпейді. Зайырлы мемлекет ар-
ұждан және діни наным-сенім бостандығы принципіне сәйкес азаматтарының діни
тиесілігіне немесе дүниетанымдық ерекшелігіне қарамастан қоғамдық-саяси
өмірге белсенді араласуын қамтамасыз етеді.
Алайда, бұл мұраттар Еуропа елдерінің заңнамалық актілерінде бірден көрініс
таба қойған жоқ. Идея мен оның әлеумттік шындықта енуінің арасында ұзақ
жылдар мен бірнеше ғасырлар жатты. Қазіргі халықаралық құқықта қалыптасқан
діни наным-сенім бостандығының либеральдық түсінігі – батыс елдерінің
мемлекеттік-құқықтық эволюциясының ұзақ дамуының нәтижесі. Өз
мемлекеттерінің ұлттық мүдделерін басшылыққа алған бірқатар елдер өз
заңнамаларында діни наным-сенім бостандығына белгілі бір шектеулер қойып
келді. Мәселен, 1689 жылы тағаттылық туралы Актіні қабылдаған Ұлыбританияда
католиктердің діни наным-сенімдері мен азаматтық құқықтары 1832 жылға дейін
шектеліп келді, тек 1974 жылы ғана католицизмді ұстанатын тұлғалар жоғарғы
мемлекеттік лауазымдарға тағайындалу құқына ие болды. Ал Испаниядағы
католик емес испандықтарға қойылған діни наным-сенім шектеулері Франко
қайтыс болғаннан соң, 1975 жылы ғана алынып тасталды [4].
Қазіргі әлемдік тәжірибеде мемлекет пен дін қарым-қатынасының екі типі кең
таралған. Біріншісіне сәйкес, мемлекет діннен ажыратылған, екіншісінде
мемлекеттегі белгілі бір дінге (дәлірек айтсақ, конфессияға немесе діни
ұйымға) басымдылық немесе мемлекеттік мәртебе беріледі. Мемлекеттік
мәртебесіне ие болған дінге (конфессияға немесе діни ұйым) бірқатар
ерекшеліктер тән. Мәселен, мұндай дін меншік иелену немесе заңды тұлға
құқына ие, сонымен қатар, мемлекет дінге қаржылық немесе басқада
материалдық қолдау көрсетеді, дінге бірқатар заңды өкілеттіліктен беріледі
(неке қию, азаматтық хал-жағдайды тіркеу және т.б.), жастар мен балаларды
тәрбиелеу ісіне белсенді араласу, кейбір елдерде діни қызметкерлер саясатқа
араласу мүмкіндігіне ие болады.
Діннің мемлекеттен ажыратылған сипатына сәйкес, мемлекет дін істеріне
араласудан бас тартады. Барлық діндер мемлекетте тең құқылы және олардың
бәріне бірдей талаптар қойылады. Мемлекеттік органдар діни бірлестіктердің
ішкі ісіне араласпайды (заң бұзылмаған жағдайда), өз кезегінде діни
бірлестіктер мемлекеттік қызметтерді атқармайды. Конфессиялық ерекшеліктер
мемлекет тарапынан көмек немесе қолдау көрсетуге негіз болып табылмайды.
Мұндай қатынас түрін сепарационалдық деп атайды. Ресей зерттеушілерінің
пайымдауынша, бұл қатынас түрі АҚШ-тың заңнамаларында баянды көрініс
тапқан.
Діни қатынастарды құқықтық реттеудің екінші түрі Еуропа елдерінде кең
таралаған. Оны дифференциациялық түрі деп атайды. Бұл мемлекеттің діни
бірлестіктерге қатынасының әртүрлілігін қамтиды. Еуропалық үлгіде адамның
наным-сенім бостандықтарына шектеу қойылмайды, алайда мемлекеттегі діни
бірлестіктердің мәртебесі бірдей емес. Діни бірлестіктердің мәртебесін
реттеудің дифференциациялық түрі мемлекет пен конфессиялық қарым-қатынастың
кооперациялық үлгісінің қалыптасуына негіз болады. Зерттеушілер осы үлгінің
аясында діни бірлестіктердің құқықтық қалпының үш түрі болатынын атап
көрсетеді. Олар: мемлекеттік конфессия мәртебесі, келісімді (консенсуалды)
мәртебе және ресми танылған конфессия мәртебесі.
Қазіргі уақытта мемлекеттік дін мәртебесі тек бірнеше Еуропа елдерінде ғана
сақталып қалды. Мемлекет пен конфессиялық қарым-қатынастың кооперациялық
үлгісіне сай мемлекет пен діни бірлестіктер екі жақты келісім шарт
негізінде өзара әрекеттеседі. Бұл келісім шартта тараптардың барлық
құқықтары мен міндеттері белгіленеді. Осындай келісім шарт негізінде діни
бірлестіктердің қоғамдық қатынастарға араласуының құқықтық ауқымы
анықталады.
Мемлекет пен конфессиялық келісімдердің ішінде қарым-қатынастарды кең
ауқымды реттейтін кодификациялық келісімдер мен жеке мәселелерді реттейтін
келісімдер ажыратуға болады. Кодификацияланған келісімнің кең таралған
үлгісі конкордат. Ол католиктік шіркеу мен тұрғындарының басым көпшілігі
католиктер болып табылатын елдермен жасалады. Италия және Испания
мемлекеттері мен Рим католиктік шіркеуі арасында осындай келісімдер бар.
Алайда шіркеу мен мемлекет арасындағы мұндай келісімдер басқа діни
бірлестіктермен, діни аз топтармен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
негізгі үлгілері
Қазіргі әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдардың, соның ішінде құқықтану мен
дінтану ғылымдарының күрделі категорияларының бірі – зайырлық. Зайырлық
принципі қазіргі заманғы көптеген елдердің құқықтық мемлекеттердің ретінде
қалыптасып, әрекет етуінің басты принциптерінің бірі болып табылады. Соған
қарамастан зайырлық жан-жақты толық анықталмаған ұғым. Осы ұғымның
мазмұндық мағынасының айқындалмағаны әртүрлі пікір-таластарға әкеп соғады.
Біз қарастырып отырған мәселе төңірегінде зайырлық пен дінилік
үғымдарының арақатынасы маңызды.
Ресей зерттеушісі И.В. Понкин атап көрсеткендей, зайырлық термині мемлекет
пен діни бірлестіктер арақатынасына қатысты көп қолданылады. Мемлекеттің
зайырлы сипаты, мемлекеттік және муниципальдық білім берудің зайырлы
мазмұны туралы қоғамдық және ғылыми пікір-таластар қарама-қарсы
көзқарастардың бар екенін көрсетеді [1].
Біреулер зайырлықты мемлекеттің діннен бөлінгенін, соған сай мемлекеттік
қызмет пен білім берудің діни нышандар мен мазмұннан еркін екенін алға
тартады. Басқалары зайырлықты азаматтардың конституциялық құқықтарын, соның
ішінде діни бостандықтарын қамтамасыз ету ретінде бағалайды. Мемлекеттің
зайырлы сипатын түсіндірудегі осындай алуан түрлілік зайырлық ұғымының сырт
қарағандағы анықтылығының түптеп келгенде соншалықты күрделі екенін
аңғартады. Біз зайырлылықтың күрделі ұғым екенін ескере отырып, оны бірнеше
аспектіде қарастыруға болатынын алға тартамыз.
Біріншіден, дүниетанымдық тұрғыдан, зайырлық діни дүниетанымнан өзгеше
принциптер мен ұстанымдарға негізделетін көзқарастар жүйесі. Бұл тұрғыда
зайырлы дүниетанымның қалыптасуында ғылыми білімдер жүйесі маңызды рөл
атқаруы мүмкін. Алайда, ғылыми таным зайырлы дүниетанымның маңызды элементі
болғанымен, оның мазмұнын толық қамтымайды.
Екіншіден, зайырлық ерекше құндылықтар жүйесі ретінде де қарастылуы мүмкін.
Зайырлық мәдени құндылықты феномен ретінде ойлау мәнері мен машықтарынан
бастап киім үлгілеріне дейінгі мәдени феномендерді қамтиды.
Үшіншіден, саяси-құқықтық тұрғыдан, зайырлық мемлекеттік басқару мен
әлеуметтік қатынастарды реттеудің діни құқық нормаларынан ажыратылғанын
білдіреді. Мемлекеттің зайырлы сипаты оның діннен ажыратылғанымен ғана
емес, сонымен қатар атеистік дүниетанымның және басқа да бір дүниетанымның
басымдылығын мойындамайтынымен де сипатталады.
Зайырлы мемлекет еуропалық өркениеттің жаңа заманғы туындысы. Оның
негізінде екі үдеріс жатты. Біріншісі – секуляризация, екіншісі – еуропалық
Қайта өркендеудің басты идеясы – гуманизм және антропоцентризм. Еуропалық
адамның санасында төңкеріс жасаған бұл идея Қайта өркендеу дәуірінің атақты
ойшылдарының бірі Пико делла Мирандолланың Адамның абыройы туралы сөздер
еңбегіндегі: Басқа жаратылғандардың бейнелері біз белгілеген заңдар
шектерімен айқындалады. Ал, сен Адам, ешқандай шектермен қысылған жоқсың,
сен өз бейнеңді өзің шешесің. Мен сені әлемде не барлығын ыңғайлы бағдарлау
үшін дүниенің ортасына қоямын деген көзқарасында айқын көрініс тапты [2].
Яғни өз тағдырын өзі айқындау адамға Жаратушыдан берілген сый. Бұл идея
Жаңа заман ойшылдары тарапынан қызу қолдауға ие болды. Монтескье, Гоббс,
Локк, Кант, Дидро, Руссо, Вольтер сияқты ойшылдар діннің әлеуметтік
табиғатын ашып, оның тылсым дүниемен емес, қоғамдық өмірдегі қызметі мен
маңызын талдауды мақсат етті.
Зайырлы мемлекет идеясы құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғам тұжырымдары
аясында кеңінен қарастырылды. Буржуазиялық мемлекет бірінші кезекте, өз
азаматтары арасында тағаттылық пен тыныштықты қамтамасыз етуге мүдделі еді.
Себебі, экономикалық жетістікке тек қоғамдық келісім мен бейбітшілік
жағдайында ғана қол жеткізу мүмкін болды. Сонымен қатар, Еуропа елдерінде
осындай көзқарастарды негіздейтін дүниетаным түрі де қалыптасты. Ол деизм
деген атауға ие болды. Бұл дүниетаным табиғат пен әлем Құдайдың туындысы,
яғни оның жасампаздық әрекетінің салдары болғанымен, Құдай әрдайым оның
ішкі заңдылықтарына араласпайды. Бұл жаратылған дүние жаратылыс актісінен
кейін өз заңдылықтарына сай дамиды дегенді білдіреді.
Еуропалық Жаңа заман ойшылдары діннің мемлекет істері мен саясаттағы
ықпалын шектеуді қолдағанымен, оның қоғамдық өмір үшін қажеттілігін теріске
шығармады. Шарль Луи Монтескье Құдіретті және адами заңдар туралы жаза
келіп, Дегенмен, қоғам үшін тұрақты бір нәрсенің болғаны қажет; тұрлаусыз
дүниенің бір тұрағы – дін деп атап көрсетеді [3].
Қазіргі позитивизмнің негізін О.Конт діннің құлдырауы әлеуметтік
қатынастардың ыдырауы қауыпын туғызатынын айтып кеткен еді. Алайда,
позитивистік рухта ол болашақта діннің орнын ғылым басады, сондықтан дінге
деген қажеттілікте жойылады деген көзқараста болды. Бірақ өмір ағымы
О.Конттың алғашқы айтылған қауыпының шындыққа жақындығын айғақтаса, ғылымға
деген үмітінің орындалмағанын аңғартты.
Неміс классикалық философиясының негізін салушы И. Кантта теориялық
тұрғыдан Құдай идеясын рационалды танудың мүмкін еместігін алға
тартқанымен, практикалық тұрғыдан, яғни қоғамдық өмір үшін діннің
қажеттілігін мойындайды. Сонымен қатар, Кант этикалық қауымдастық пен саяси
қауымдастықты ажыратады. Этикалық қауымдастық игілік заңдылықтарына
мойынсұнса, саяси қауымдастық көпшілік құқықтық заңдарына бағынады. Бірінші
жағдайда, адам игілік заңдылықтарына мойынсұнуды ерікті түрде таңдаса,
екінші жағдайда мәжбүрлеу орын алады. Кант адам статусарлық және моральдық
сенім мен дінді ажырата отырып, адамның сенім мен дінге мәжбүрлеудің немесе
дәстүрдің ықпалымен емес, моральдық таным негізінде келгенін қалайды.
Сөйтіп, ХҮІІІ ғасырдың басында зайырлы мемлекет тұжырымдамасының
алғышарттары қалыптасты. Адамдардың табиғатынан туындайтын құқықтары мен
бостандықтары және сондай-ақ міндеттемелері болады, олар қоғамдық заңдардың
мәні мен мазмұнын, сипатын анықтайды. Зайырлы мемлекеттің конституциялық
нормалары мен заңдары діни негіздеуді қажет етпейді. Зайырлы мемлекет ар-
ұждан және діни наным-сенім бостандығы принципіне сәйкес азаматтарының діни
тиесілігіне немесе дүниетанымдық ерекшелігіне қарамастан қоғамдық-саяси
өмірге белсенді араласуын қамтамасыз етеді.
Алайда, бұл мұраттар Еуропа елдерінің заңнамалық актілерінде бірден көрініс
таба қойған жоқ. Идея мен оның әлеумттік шындықта енуінің арасында ұзақ
жылдар мен бірнеше ғасырлар жатты. Қазіргі халықаралық құқықта қалыптасқан
діни наным-сенім бостандығының либеральдық түсінігі – батыс елдерінің
мемлекеттік-құқықтық эволюциясының ұзақ дамуының нәтижесі. Өз
мемлекеттерінің ұлттық мүдделерін басшылыққа алған бірқатар елдер өз
заңнамаларында діни наным-сенім бостандығына белгілі бір шектеулер қойып
келді. Мәселен, 1689 жылы тағаттылық туралы Актіні қабылдаған Ұлыбританияда
католиктердің діни наным-сенімдері мен азаматтық құқықтары 1832 жылға дейін
шектеліп келді, тек 1974 жылы ғана католицизмді ұстанатын тұлғалар жоғарғы
мемлекеттік лауазымдарға тағайындалу құқына ие болды. Ал Испаниядағы
католик емес испандықтарға қойылған діни наным-сенім шектеулері Франко
қайтыс болғаннан соң, 1975 жылы ғана алынып тасталды [4].
Қазіргі әлемдік тәжірибеде мемлекет пен дін қарым-қатынасының екі типі кең
таралған. Біріншісіне сәйкес, мемлекет діннен ажыратылған, екіншісінде
мемлекеттегі белгілі бір дінге (дәлірек айтсақ, конфессияға немесе діни
ұйымға) басымдылық немесе мемлекеттік мәртебе беріледі. Мемлекеттік
мәртебесіне ие болған дінге (конфессияға немесе діни ұйым) бірқатар
ерекшеліктер тән. Мәселен, мұндай дін меншік иелену немесе заңды тұлға
құқына ие, сонымен қатар, мемлекет дінге қаржылық немесе басқада
материалдық қолдау көрсетеді, дінге бірқатар заңды өкілеттіліктен беріледі
(неке қию, азаматтық хал-жағдайды тіркеу және т.б.), жастар мен балаларды
тәрбиелеу ісіне белсенді араласу, кейбір елдерде діни қызметкерлер саясатқа
араласу мүмкіндігіне ие болады.
Діннің мемлекеттен ажыратылған сипатына сәйкес, мемлекет дін істеріне
араласудан бас тартады. Барлық діндер мемлекетте тең құқылы және олардың
бәріне бірдей талаптар қойылады. Мемлекеттік органдар діни бірлестіктердің
ішкі ісіне араласпайды (заң бұзылмаған жағдайда), өз кезегінде діни
бірлестіктер мемлекеттік қызметтерді атқармайды. Конфессиялық ерекшеліктер
мемлекет тарапынан көмек немесе қолдау көрсетуге негіз болып табылмайды.
Мұндай қатынас түрін сепарационалдық деп атайды. Ресей зерттеушілерінің
пайымдауынша, бұл қатынас түрі АҚШ-тың заңнамаларында баянды көрініс
тапқан.
Діни қатынастарды құқықтық реттеудің екінші түрі Еуропа елдерінде кең
таралаған. Оны дифференциациялық түрі деп атайды. Бұл мемлекеттің діни
бірлестіктерге қатынасының әртүрлілігін қамтиды. Еуропалық үлгіде адамның
наным-сенім бостандықтарына шектеу қойылмайды, алайда мемлекеттегі діни
бірлестіктердің мәртебесі бірдей емес. Діни бірлестіктердің мәртебесін
реттеудің дифференциациялық түрі мемлекет пен конфессиялық қарым-қатынастың
кооперациялық үлгісінің қалыптасуына негіз болады. Зерттеушілер осы үлгінің
аясында діни бірлестіктердің құқықтық қалпының үш түрі болатынын атап
көрсетеді. Олар: мемлекеттік конфессия мәртебесі, келісімді (консенсуалды)
мәртебе және ресми танылған конфессия мәртебесі.
Қазіргі уақытта мемлекеттік дін мәртебесі тек бірнеше Еуропа елдерінде ғана
сақталып қалды. Мемлекет пен конфессиялық қарым-қатынастың кооперациялық
үлгісіне сай мемлекет пен діни бірлестіктер екі жақты келісім шарт
негізінде өзара әрекеттеседі. Бұл келісім шартта тараптардың барлық
құқықтары мен міндеттері белгіленеді. Осындай келісім шарт негізінде діни
бірлестіктердің қоғамдық қатынастарға араласуының құқықтық ауқымы
анықталады.
Мемлекет пен конфессиялық келісімдердің ішінде қарым-қатынастарды кең
ауқымды реттейтін кодификациялық келісімдер мен жеке мәселелерді реттейтін
келісімдер ажыратуға болады. Кодификацияланған келісімнің кең таралған
үлгісі конкордат. Ол католиктік шіркеу мен тұрғындарының басым көпшілігі
католиктер болып табылатын елдермен жасалады. Италия және Испания
мемлекеттері мен Рим католиктік шіркеуі арасында осындай келісімдер бар.
Алайда шіркеу мен мемлекет арасындағы мұндай келісімдер басқа діни
бірлестіктермен, діни аз топтармен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz