Аудиттің мақсаты мен міндеті, берешек қарыздардың есебі
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Аудиттің мақсаты мен міндеті
1.1 Аудиттің мақсаты мен міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Аудитті құқықтық реттеу және аудиттің заңдылықтары ... ... ... ... ... ... .8
2 Берешек қарыздардың есебі
2.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер есебінің аудиті ... ... ... ... ...16
2.2 Басқалай берешек қарыздар аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
3 Міндеттемелердің аудиті
3.1 Ұзақ мерзімді міндеттемелердің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
3.2 Алашақ қарыздардың аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
3.3 Басқалай алашақ қарыздардың есебінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
3.4 Еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысу аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Аудиттің мақсаты мен міндеті
1.1 Аудиттің мақсаты мен міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Аудитті құқықтық реттеу және аудиттің заңдылықтары ... ... ... ... ... ... .8
2 Берешек қарыздардың есебі
2.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер есебінің аудиті ... ... ... ... ...16
2.2 Басқалай берешек қарыздар аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
3 Міндеттемелердің аудиті
3.1 Ұзақ мерзімді міндеттемелердің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
3.2 Алашақ қарыздардың аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
3.3 Басқалай алашақ қарыздардың есебінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
3.4 Еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысу аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Кіріспе
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастың дамуы шаруашылық әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін тудырды. Нарық жағдайына бейімделудің қиындығына қарамастан, елде ғылыми-техникалық саясат, маңызды теориялық және іс-тәжірибелік білім саласына айналатын нақты ғылыми әзірлемелерді жинақтаумен әлеуметтік-экономикалық қызметтің жаңа әрі озық нарықтық бағытын түбегейлі және қолданбалы зерттеу белсенділікпен жүргізілуде.
Бухгалтерлік есепті реформалау және аудитті ұйымдастырудың озық тәжірибесі Халықаралық валюталық қордың (ХВҚ), Бүкіләлемдік банктің, Халықаралық даму бойынша Америка агенттігінің (ЮСАИД), Еуропалық одақтың (ЕО) және Британдық кеңестің белседі қатысуымен өткізілгендіктен, оны құраудың ағылшын-американдық үлгісі негіз етіп алынды. Бухгалтерлік есеп пен аудитті жетілдіру бойынша ұсыныс Конституция, Азаматтық кодекс, Бюджет кодексі; Салық кодексі, «Банкрот туралы», «Акционерлік қоғамдар туралы», «Шетелдік инвестициялар туралы», «Ақша аударымдары мен төлемдері туралы» заңдардың және компания, фирма мен коммерциялық ұйымдардың қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының басқа да нормативті-құқықтық актілер талаптарын ескеру арқылы әзірленді.
Сонымен бірге ақпаратты жасаушылар мен пайдаланушылар арасындағы мүдделердің қабыспауы, меншік түрлері және нарық жағдайында пайда болатын басқа міндеттемелер бойынша бақылау объектілерін шектеу белгілі бір бизнес саласындағы қалыптасқан жағдайда тиянақты аудит жүргізуді талап етеді.
Қазақстан Республикасында индустриясы дамыған елдердің озық тәжірибесіне сәйкес бизнестің жаңаша кешенді тәуелсіз кәсіби аудиті жүзеге асырылуда. Операциондық аудит пен қаржылық есептілік аудит және оның басқа да маңызда түрлері посткеңестік аумақтарда нарықтық экономиканың қалыптасуындағы мекемелер қызметінің тиімділігін арттыру бойынша ғылыми негізделген ұсыныстармен және шындыққа жанасымды ақпараттармен мүдделілік танытатын пайдаланушылардың қажеттіліктерн қамтамасыз етеді.
Бизнестің кәсіби аудит проблемасын зерттеудің көкейтестілігі мүмкіндігінше аз шығынмен аса жоғары экономикалық тиімділікке қол жеткізуді оңтайлы ұйымдастыруға ұмтылатын барлық қатысушылардың мүддесінен білінеді. Аудит жоспарлау, талдау, үйлестіру, есеп, ұйымдастыру, бақылау және реттеу сияқты басқару қызметтерімен тығыз байланысты. Егер есептің көмегімен ақпарат көздері қалыптасатын болса, онда оның кешенді аудиті мекемелердің экономикалық процестерін жоспарлау, ұйымдастыру және реттеу барысында жіберілген кемшіліктер мен қателіктерді анықтауға және оны қайтадан болдырмауға мүмкіндік береді.
Бизнестің тиімділігін талдау мен кәсіби аудиттің жеткілікті дәрежеде әзірленбеу мәселесі оның біршама дайын нұсқасын нақтылауды ғана емес, сондай-ақ белгілі бір экономикалық секторының әр түрлі салаларындағы дағдарыс жиілігінде, нарық коньюнктурасыөзгергенде және бәсеке деңгейінің болжап білуге болмайтын өзгеше жағдайларында оны ұйымдастырудың принциптік жаңа тәсілдемелерін әзірлеуді де талап етеді.
Менің курстық жұмысымның аты «Берешек қарыздар мен міндеттемелер аудиті». Жұмыс мазмұны үш бөлімді қамтиды:
Бірінші бөлім «Аудиттің мақсаты мен міндеті» деп аталады және онда аудиттің міндеті, мақсаты және заңдылықтар туралы ақпараттар қамтылады.
Екінші бөлім берешек қарыздардың аудитіне арналған. Жұмыста негізінен аудитордың аудиторлық тексеруді жүзеге асыру тәсілдері келтірілген.
Үшінші бөлім «Міндеттемелер аудиті» деп аталады. Онда негізінен ұзақ мерзімді міндеттемелер, алашақ қарыздардың және еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиті туралы ақпараттар берілген.
Берешек қарыздар мен міндеттемелер аудитін тексеруді жүзеге асыру мекемелердің шаруашылық операцияларында маңызды роль ойнайды. Аудиторлық тексеруден өткен мекемелердің басқа мекемелермен қарым қатынасын орнатады, болашақта табыс табудың көптеген жолдарына әкеледі.
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастың дамуы шаруашылық әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін тудырды. Нарық жағдайына бейімделудің қиындығына қарамастан, елде ғылыми-техникалық саясат, маңызды теориялық және іс-тәжірибелік білім саласына айналатын нақты ғылыми әзірлемелерді жинақтаумен әлеуметтік-экономикалық қызметтің жаңа әрі озық нарықтық бағытын түбегейлі және қолданбалы зерттеу белсенділікпен жүргізілуде.
Бухгалтерлік есепті реформалау және аудитті ұйымдастырудың озық тәжірибесі Халықаралық валюталық қордың (ХВҚ), Бүкіләлемдік банктің, Халықаралық даму бойынша Америка агенттігінің (ЮСАИД), Еуропалық одақтың (ЕО) және Британдық кеңестің белседі қатысуымен өткізілгендіктен, оны құраудың ағылшын-американдық үлгісі негіз етіп алынды. Бухгалтерлік есеп пен аудитті жетілдіру бойынша ұсыныс Конституция, Азаматтық кодекс, Бюджет кодексі; Салық кодексі, «Банкрот туралы», «Акционерлік қоғамдар туралы», «Шетелдік инвестициялар туралы», «Ақша аударымдары мен төлемдері туралы» заңдардың және компания, фирма мен коммерциялық ұйымдардың қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының басқа да нормативті-құқықтық актілер талаптарын ескеру арқылы әзірленді.
Сонымен бірге ақпаратты жасаушылар мен пайдаланушылар арасындағы мүдделердің қабыспауы, меншік түрлері және нарық жағдайында пайда болатын басқа міндеттемелер бойынша бақылау объектілерін шектеу белгілі бір бизнес саласындағы қалыптасқан жағдайда тиянақты аудит жүргізуді талап етеді.
Қазақстан Республикасында индустриясы дамыған елдердің озық тәжірибесіне сәйкес бизнестің жаңаша кешенді тәуелсіз кәсіби аудиті жүзеге асырылуда. Операциондық аудит пен қаржылық есептілік аудит және оның басқа да маңызда түрлері посткеңестік аумақтарда нарықтық экономиканың қалыптасуындағы мекемелер қызметінің тиімділігін арттыру бойынша ғылыми негізделген ұсыныстармен және шындыққа жанасымды ақпараттармен мүдделілік танытатын пайдаланушылардың қажеттіліктерн қамтамасыз етеді.
Бизнестің кәсіби аудит проблемасын зерттеудің көкейтестілігі мүмкіндігінше аз шығынмен аса жоғары экономикалық тиімділікке қол жеткізуді оңтайлы ұйымдастыруға ұмтылатын барлық қатысушылардың мүддесінен білінеді. Аудит жоспарлау, талдау, үйлестіру, есеп, ұйымдастыру, бақылау және реттеу сияқты басқару қызметтерімен тығыз байланысты. Егер есептің көмегімен ақпарат көздері қалыптасатын болса, онда оның кешенді аудиті мекемелердің экономикалық процестерін жоспарлау, ұйымдастыру және реттеу барысында жіберілген кемшіліктер мен қателіктерді анықтауға және оны қайтадан болдырмауға мүмкіндік береді.
Бизнестің тиімділігін талдау мен кәсіби аудиттің жеткілікті дәрежеде әзірленбеу мәселесі оның біршама дайын нұсқасын нақтылауды ғана емес, сондай-ақ белгілі бір экономикалық секторының әр түрлі салаларындағы дағдарыс жиілігінде, нарық коньюнктурасыөзгергенде және бәсеке деңгейінің болжап білуге болмайтын өзгеше жағдайларында оны ұйымдастырудың принциптік жаңа тәсілдемелерін әзірлеуді де талап етеді.
Менің курстық жұмысымның аты «Берешек қарыздар мен міндеттемелер аудиті». Жұмыс мазмұны үш бөлімді қамтиды:
Бірінші бөлім «Аудиттің мақсаты мен міндеті» деп аталады және онда аудиттің міндеті, мақсаты және заңдылықтар туралы ақпараттар қамтылады.
Екінші бөлім берешек қарыздардың аудитіне арналған. Жұмыста негізінен аудитордың аудиторлық тексеруді жүзеге асыру тәсілдері келтірілген.
Үшінші бөлім «Міндеттемелер аудиті» деп аталады. Онда негізінен ұзақ мерзімді міндеттемелер, алашақ қарыздардың және еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиті туралы ақпараттар берілген.
Берешек қарыздар мен міндеттемелер аудитін тексеруді жүзеге асыру мекемелердің шаруашылық операцияларында маңызды роль ойнайды. Аудиторлық тексеруден өткен мекемелердің басқа мекемелермен қарым қатынасын орнатады, болашақта табыс табудың көптеген жолдарына әкеледі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы Алматы Юрист 2006ж.
2. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы: ҚР Заңы Алматы Юрист 2003ж.
3. «Аудит негіздері» Абленов Д.О. Алматы: Экономика 2005ж.
4. «Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері» (халықаралық стандарт) Әбдіманапов Ә.Ә. Алматы, 2006ж.
5. «Аудит және бухгалтерлік есеп» Әбдіхалыков Т.Ә. Алматы, 2003ж.
6. «Учет и аудит» Абдыхалыков Т.А. Алматы, 2000ж.
1. «Концептуальные основы и принципы бухгалтерского учета» Алматы, 2003ж.
9. «Бухгалтерский учет, отчетность и аудит устойчивого экономического развития» Айтжанова Ж.Н. Алматы, 2002ж.
10. «Корреспонденция счетов 5000 бухгалтерских проводок» Богаченко В.М., Кириллова Н.А. Ростов н/Д: Феликс, 2004г.
11. «Бухгалтерлік есеп счеттарының сипаттамасы және бұлардың типтік корреспонденциясы» Алматы, 2004ж.
12. «Аудиторская деятельность» (практика аудита и согласованные процедуры) Алматы: «LEM» 2005г.
13. «Первый шаг к МФСО» Практическое пособие. Под общей ред. Скала В.И. Алматы: «LEM» 2006г.
14. «Теория аудита» Дюсембаев К.Ш. Под ред. В.К. Радостовца Алматы: Экономика 1995г.
15. «Становление и развитие аудиторской деятельности» Сейткасымов Г.С., Сейткасымова А.Г. Караганда, 1993г.
16. «Аудит негіздері: Типтік бағдарлама экономика мамандығын дайындайтын студенттеріне арналған» Алматы: Экономика 2000ж.
1. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы Алматы Юрист 2006ж.
2. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы: ҚР Заңы Алматы Юрист 2003ж.
3. «Аудит негіздері» Абленов Д.О. Алматы: Экономика 2005ж.
4. «Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері» (халықаралық стандарт) Әбдіманапов Ә.Ә. Алматы, 2006ж.
5. «Аудит және бухгалтерлік есеп» Әбдіхалыков Т.Ә. Алматы, 2003ж.
6. «Учет и аудит» Абдыхалыков Т.А. Алматы, 2000ж.
1. «Концептуальные основы и принципы бухгалтерского учета» Алматы, 2003ж.
9. «Бухгалтерский учет, отчетность и аудит устойчивого экономического развития» Айтжанова Ж.Н. Алматы, 2002ж.
10. «Корреспонденция счетов 5000 бухгалтерских проводок» Богаченко В.М., Кириллова Н.А. Ростов н/Д: Феликс, 2004г.
11. «Бухгалтерлік есеп счеттарының сипаттамасы және бұлардың типтік корреспонденциясы» Алматы, 2004ж.
12. «Аудиторская деятельность» (практика аудита и согласованные процедуры) Алматы: «LEM» 2005г.
13. «Первый шаг к МФСО» Практическое пособие. Под общей ред. Скала В.И. Алматы: «LEM» 2006г.
14. «Теория аудита» Дюсембаев К.Ш. Под ред. В.К. Радостовца Алматы: Экономика 1995г.
15. «Становление и развитие аудиторской деятельности» Сейткасымов Г.С., Сейткасымова А.Г. Караганда, 1993г.
16. «Аудит негіздері: Типтік бағдарлама экономика мамандығын дайындайтын студенттеріне арналған» Алматы: Экономика 2000ж.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Аудиттің мақсаты мен міндеті
1.1 Аудиттің мақсаты мен міндеті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Аудитті құқықтық реттеу және аудиттің заңдылықтары
... ... ... ... ... ... .8
2 Берешек қарыздардың есебі
2.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер есебінің
аудиті ... ... ... ... ...16
2.2 Басқалай берешек қарыздар аудиті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
3 Міндеттемелердің аудиті
3.1 Ұзақ мерзімді міндеттемелердің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...20
3.2 Алашақ қарыздардың
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
22
3.3 Басқалай алашақ қарыздардың есебінің аудиті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
3.4 Еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысу
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... .24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Кіріспе
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастың дамуы шаруашылық
әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін тудырды.
Нарық жағдайына бейімделудің
қиындығына қарамастан, елде ғылыми-техникалық саясат, маңызды теориялық
және іс-тәжірибелік білім саласына айналатын нақты ғылыми әзірлемелерді
жинақтаумен әлеуметтік-экономикалық қызметтің жаңа әрі озық нарықтық
бағытын түбегейлі және қолданбалы зерттеу белсенділікпен жүргізілуде.
Бухгалтерлік есепті реформалау және аудитті ұйымдастырудың озық
тәжірибесі Халықаралық валюталық қордың (ХВҚ), Бүкіләлемдік банктің,
Халықаралық даму бойынша Америка агенттігінің (ЮСАИД), Еуропалық одақтың
(ЕО) және Британдық кеңестің белседі қатысуымен өткізілгендіктен, оны
құраудың ағылшын-американдық үлгісі негіз етіп алынды. Бухгалтерлік есеп
пен аудитті жетілдіру бойынша ұсыныс Конституция, Азаматтық кодекс, Бюджет
кодексі; Салық кодексі, Банкрот туралы, Акционерлік қоғамдар туралы,
Шетелдік инвестициялар туралы, Ақша аударымдары мен төлемдері туралы
заңдардың және компания, фирма мен коммерциялық ұйымдардың қызметін
реттейтін Қазақстан Республикасының басқа да нормативті-құқықтық актілер
талаптарын ескеру арқылы әзірленді.
Сонымен бірге ақпаратты жасаушылар мен пайдаланушылар арасындағы
мүдделердің қабыспауы, меншік түрлері және нарық жағдайында пайда болатын
басқа міндеттемелер бойынша бақылау объектілерін шектеу белгілі бір бизнес
саласындағы қалыптасқан жағдайда тиянақты аудит жүргізуді талап етеді.
Қазақстан Республикасында индустриясы дамыған елдердің озық
тәжірибесіне сәйкес бизнестің жаңаша кешенді тәуелсіз кәсіби аудиті жүзеге
асырылуда. Операциондық аудит пен қаржылық есептілік аудит және оның басқа
да маңызда түрлері посткеңестік аумақтарда нарықтық экономиканың
қалыптасуындағы мекемелер қызметінің тиімділігін арттыру бойынша ғылыми
негізделген ұсыныстармен және шындыққа жанасымды ақпараттармен мүдделілік
танытатын пайдаланушылардың қажеттіліктерн қамтамасыз етеді.
Бизнестің кәсіби аудит проблемасын зерттеудің көкейтестілігі
мүмкіндігінше аз шығынмен аса жоғары экономикалық тиімділікке қол жеткізуді
оңтайлы ұйымдастыруға ұмтылатын барлық қатысушылардың мүддесінен білінеді.
Аудит жоспарлау, талдау, үйлестіру, есеп, ұйымдастыру, бақылау және реттеу
сияқты басқару қызметтерімен тығыз байланысты. Егер есептің көмегімен
ақпарат көздері қалыптасатын болса, онда оның кешенді аудиті мекемелердің
экономикалық процестерін жоспарлау, ұйымдастыру және реттеу барысында
жіберілген кемшіліктер мен қателіктерді анықтауға және оны қайтадан
болдырмауға мүмкіндік береді.
Бизнестің тиімділігін талдау мен кәсіби аудиттің жеткілікті дәрежеде
әзірленбеу мәселесі оның біршама дайын нұсқасын нақтылауды ғана емес,
сондай-ақ белгілі бір экономикалық секторының әр түрлі салаларындағы
дағдарыс жиілігінде, нарық коньюнктурасыөзгергенде және бәсеке деңгейінің
болжап білуге болмайтын өзгеше жағдайларында оны ұйымдастырудың принциптік
жаңа тәсілдемелерін әзірлеуді де талап етеді.
Менің курстық жұмысымның аты Берешек қарыздар мен міндеттемелер
аудиті. Жұмыс мазмұны үш бөлімді қамтиды:
Бірінші бөлім Аудиттің мақсаты мен міндеті деп аталады және онда
аудиттің міндеті, мақсаты және заңдылықтар туралы ақпараттар қамтылады.
Екінші бөлім берешек қарыздардың аудитіне арналған. Жұмыста негізінен
аудитордың аудиторлық тексеруді жүзеге асыру тәсілдері келтірілген.
Үшінші бөлім Міндеттемелер аудиті деп аталады. Онда негізінен ұзақ
мерзімді міндеттемелер, алашақ қарыздардың және еңбекақы бойынша есеп
айырысу аудиті туралы ақпараттар берілген.
Берешек қарыздар мен міндеттемелер аудитін тексеруді жүзеге асыру
мекемелердің шаруашылық операцияларында маңызды роль ойнайды. Аудиторлық
тексеруден өткен мекемелердің басқа мекемелермен қарым қатынасын орнатады,
болашақта табыс табудың көптеген жолдарына әкеледі.
1 Аудиттің мақсаты мен міндеті
1.1 Аудиттің мақсаты мен міндеті
Аудит нарықтық экономика жағдайында барлық шаруашылық процесіне
қатысушылардың қызметінде маңызды рөл ойнайды. Ол анық қапаратпен
қамтамасыз етеді, серіктестер арасындағы сенімділікті қалыптастыруға
септігін тигізеді, оңтайлы басқарушылық шешімдерді іріктеу мен
кемшіліктердіжою бойынша ұсыныстарды әзірлейді, сондай-ақ қаржылық жағдайды
тұрақтандыруға, мекеме қызметінің тиімділігін арттыруға және тұтастай
қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайын жаөсартуға ықпал етеді.
Аудитті қаржылық, экономикалық, техникалық, заңдық және басқа да өызмет
салаларында жүргізуге болады. Аудиттің ең негізгі мақсаттарының бірі –
мекемелердің қаржылық есеп берулерінің нақты екендігін анықтау болып
табылады.
Бұл арада клиенттің нормативті-құқықтық актілердегі талаптарды сақтауын
бақылауда үлкен мән беріледі. Компаниялардың қызмет нәтижелері және олардың
заңды сақтауы туралы ақпараттың тәуелсіз расталуы мемлекетке, меншік
иелеріне, акционерлерге, инвесторларға, кредиторларға және олардың бизнес
бойынша серіктестеріне қажет. Негізгі есеп тұжырымдамасы бойынша Америкалық
бухгалтерлер ассоциациясы аудиттің мазмұнын барынша қамтып жинақтаған
анықтамасында былай делінген: Аудит – бұл экономикалық әрекеттер мен
оқиғалар, олардың белгіленген деңгейінің нақты өлшемдерге қаншалықты
сәйкестігі туралы ақпаратты алу мен бағалаудың және нәтижелерді мүдделілік
танытқан пайдаланушыларға беретін жүйелі процесс.
ҚР Аудиторлық қызмет туралы Заңында мынадай анықтама берілген: Аудит
Қазақстан Республикасының заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық
есептіліктің дұрыс және объективті жасалғаны туралы тәуелсіз пікір білдіру
мақсатында заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін тексеру болып табылады.
Таным теориясынына орай, бір ғылым ғана зерделейтін объективті
шындықтың қандай да бір бөлігін немесе кез келген ғылымның (оныі әшәнде
аудит те бар) мазмұны деп ұғынуға болады. Органикалық тұрғыдағы өндірістік
қатынастардың нарықтық экономикадағы объективті экономика заңы экономикалық
теорияның пәні болып табылатыны белгілі. Салалық экономикалық ғылым
салалардың, өзіндік ерекшелігіндегі бұл заңдардың әрекетін, өндіруші
күштермен, техникалар және технологиялармен өзара байланысындағы жекелеген
салалардың өндірістік қатынасының даму ерекшеліктерін зерделейді.
Пән анықтамасы осы ғылымның басқа ғылымдардан айырмашылығын көрсететін
ерекшкліктерді қамтуы керек. Оның ішінде:
1) Ғылымның мақсаты мен мазмұны;
2) Өзіндік ерекшелігі бар зерттеу принциптері;
3) Зерделеу объектісі;
4) Ақпарат көздері.
Осылайша аудит мазмұнын қалыптастырамыз, өйткені арнайы әдебиеттерде
оның әзірге айтарлықтай нақты әрі дәл анықтамасы жоқ. Біздің пікіріміз
бойынша, аудит пәні қоғамның мүддесін білдіретін экономикалық құбылыстар
мен оқиғалар және процестер, сондай-ақ мәліметтері нақтылық пен
анықтылығына қарай тексерілетін, зерттелетін және объективті бағасын алатын
әр түрлі мақсаттарды көздейтін заңды және жеке тұлғалар, басқаруды
оңтайландыру, экономикалық қызметтердің тиімділігін арттыру, кеңес
берушілік, бақылаушы-талдамалы және басқа да кәсіби аудиторлық қызмет
көрсету жатады.
Аудит мазмұны алға қойылған мақсаттар мен бақылау объектілерін ескеру
арқылы нақтылануы мүмкін. Мысалы, егер аудит объектісіне мекеменің қаржылық
қызметі кіретін болса, онда мұндаңы мақсат оның есеп берулері мен
расталуының (немесе рас болмауының) толықтығы мен анықтығын тиянақты
тексеру, яғни ұйымның қаржылық есеп беруінің нақты қаржылық жағдайымен
қаншалықты сәйкес келетіндігі туралы өз пікірін тапсырыс берушіге білдіру
болып табылады.
Бұл туралы ХАС (МСА) 200-де әлдеқайда рет-ретімен айтылған. Онда: былай
делінген: қаржылық есеп беру аудитінің мақсаты – белгіленген талаптарға
сәйкес барлық елеулі аспектілер бойынша қаржылық есеп берулердің жасалғаны
немесе жасалмағаны туралы аудиторға өз пікірін білдіруге мүмкіндік беру.
Бұл негізгі мақсат экономикалық әлеуетті, қаржылық ресурстарды,
салықтарды дұрыс есептеудің талдауын, қаржылық жағдайды жақсарту бойынша
шараларды әзірлеуді, мекемелердің кірістері мен шығыстарын, қызмет
нәтижелері мен шығынды оңтайландыруды жақсы пайдаланатын резервтерді
анықтаудың шарттары мен міндеттері туралы клиентпен болатын арадағы келісім-
шартпен толықтырылуы мүмкін.
Егер аудиттің объектісіне ұйымдағы бухгалтерлік есептің жағдайы кіретін
болса, онда аудиттің мақсатына, оның қолданыстағы заңның талаптарына,
мекеменің өз ішінде қабылданған есептік саясатпен және мемлекет белгілеген
жалпы нормаларға, стандарттарға және ережелерге қаншалықты сәйкестігін
тексеру жатады.
Егер аудиттің объектісіне барлық шаруашылық қызметтері кіретін болса,
онда мақсат – осы қызметтің тиімділігін бағалау, шығынды барынша кемітудің
ықтимал жолдарын анықтау, өндірітің пайдалылы,ы мен еңбек өнімділігін
арттыру, жұмыстың аса жоғары түпкілікті нәтижесіне қол жеткізу үшін
ұсыныстарды әзірлеу.
Аудит мақсатының консалтингтік қызмет жүзеге асыру барысында клиенттің
коммерциялық қызметін жаөсартатын жоғары сапалы кеңес беру қызметі болады,
сонымен қатар аудитордың беделі мен табысы қоса өседі.
Алға қойылған аудит мақсаттарына қол жеткізу үшін нақты міндетттерді
шешіп алу қажет. Олардың ішінен ерекшелеп мыналарды бөліп көрсету керек:
1)Ұйымның қаржылық есептемесінің шындыққа жанасымдылығын қамтамасыз ету
және осы есеп беруді пайдаланушылар үшін ақпараттық тәуекелді қолайлы
деңгейге дейін азайту;
2) Шешім қабылдаудың логикалық тұрғыдан негізделген базасын құру үшін
жеткілікті дәрежеде құзіретті мағлұматтарды алып, бағалау;
3) Ұйымның экономикасын немесе оның белгілі бір қызмет түрінің, оның
ішінде, инвестициялық, маркетингтік және сыртқы экономикалық қызметін
жүйелі талдау;
4)Ұйым қызметі және оның жарғысының бір-біріне сәйкестігін, жасалған
бизнес жоспардың және басқа да тапсырмалар мен нормативтердің орнықтылығын
(негізділігін) тексеру;
5) Заңның сақталуын, бухгалтердік есепті жүргізудің және есеп берудің
дұрыстығын, мекемелердің қаржылық жағдайы туралы шындыққа жанасымды
ақпаратпен пайдаланушылардың қамтамасыз етілуін бақылау;
6) Заңды белгілейтін бастапқы құжаттар мен олардың шынайы мазмұнына
шаруашылық операцияларының қаншалықты сәйкестігін тексеру;
7) Ұйымның өндірістік, маркетингтік, инвестициялық және басқа
қызметтерін бақылау мен есебі саласындағы әр түрлі мәселелер бойынша
клиентке кеңес беру қызметін көрсету;
8) Клиенттің меншігін бекітіп беруге, оның бизнесінің тиімділігін
арттыруға және кемшіліктерді жоюға ықпал ету.
Аудиттің ең нақты міндеттері алға қойылған мақсаттарға, оның түрлері
мен жүргізу шарттарына байланысты болады. Мысалы, ішкі аудитте оның саны
ақпараттық базаның ұлғаюына,талдамалы рәсімдері акценттерінің өзгеруіне
қарай артады.
Осылайша, аудит – бақылау, бағалау, ұсыныстарды әзірлеу және әр түрлі
кешенді қызметтерді қамтитын іскерлік кеңес беру бойынша күрделі қызмет
түрлері.
Аудиторлық қызметті жүзеге асырудың негізгі формаларының біріне тексеру
жатады. Тексеру термині латынның zevisio сөзінен шыққан, оның
аудармадағы мағынасы қайта қарау немесе қызметтерді зерттеу дегенді, ал
тексеруші - тексеріс жүргізетін тұлға дегенді білдіреді.
Отандық оқулықтар мен ғылыми әдебиеттерде, ТМД елдерінде әдетте
ревизия ұғымының мағынасы анық емес. Мысалы, Н.Т. Белухинде тексеру
(ревизия) - бақылаудан кейінгі негізгі форма. Оның басқа бақылау
формаларынан айырмашылығы – объектіні тексеру барысында іріктемесі құжаттық
дәлелдерге негізделген тексеру-бақылау рәсімдері мен әдістік тәсілдер, әтр
түрлі ақпарат көздері пайдаланылады. Тексеруге мыналар тән: құндылықтардың
кем шығуын, ысырапты, залалды анықтаудағы нақтылық, оның дәлелдеу жүйесі
орнықты (әдеттен тыс құжаттар, түгендеу тізімдемесі (ведомость), материалды
жауапты тұлғаның түсініктемесі (түсіндірме жазбасы және т.б.)
Аудит ұғымы тексеру және бақылау ұғымдарынан әлдеқайда терең. Аудитор
тексерушіден өзінің мәні, мақсаты, клиентпен қарым-қатынасы, тәуелсіз пікір
білдіруі, терең баға беруі, объектінің даму келешегі мен жағдайы туралы
қорытындысының негізділігі бойынша ерекшеленеді.
Аудит қаржылық көрсеткіштердің анық екендігін тексеруді ғана қамтамасыз
етпейді, ол сонымен бірге, кемшіліктерді жою мен мекеме қызметін
оңтайландыру жөніндегі ұсыныстарды әзірлейді. Осыған орай, ол аудит
анықтамасында бизнестің өзінше бір сараптамасы ретінде баяндалады.
Кәсіби аудиттің осы заманғы даму кезеңінде аудит және аудиторлық
қызмет ұғымдары ажыратылып көрсетіледі.
Аудиторлық қызмет бұған қоса есепті ұйымдастыруды, ішкі бақылауды, әр
түрлі тәуекелдікті бәсеңдетуді, менеджментті, маркетингті жетілдіруді,басқа
да заңдық, техникалық, әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуді жақсарту,
жүзеге асыру, қалыптастыру бойынша әр түрлі кеңес беру мен кәсіби қызмет
көрсетулерді қамтиды.
Аудитор, адвокат, дәрігер, музыкант, суретші және шығармашылықтың
адамдары сияқты еркін кәсіптің өкілі болып табылады, ал аудиттің
кәсіпкерлік қызметтің түрі ретінде дамыған елдерде беделі (рейтингісі)
жоғары. Шетелдік сарапшы ұйымдар жиі өткізетін қоғамдық сұрау салудың
қорытындысы бойынша бухгалтер-аудитор кәсібі адвокат және дәрігер
кәсіптерімен тең бәсекелесіп, алғашқы үш орынның бірін тұрақты иеленеді
екен. XX ғасырдың 80-інші жылдарының соңында біздің елімізде пайда болған
аудиторлық кәсіп бухгалтерлік есеп, қаржы, бақылау, құқық, менеджмент,
стратегиялық және ағымдық жоспарлау, ұлттық экономиканың әр түрлі салаларын
басқаруды ұйымдастыру салаларындағы жоғары білікті мамандар үшін келешегі
зор әрі абыройлы қызмет түріне айналып үлгерді.
1.2 Аудитті құқықтық реттеу және аудиттің заңдылықтары
Аудиттік қызметті жүзеге асырумен байланысты құқықтық және этикалық
нормалардың өзара қарым-қатынасын мемлекеттік және кәсіби тәуелсіз қаржылық
бақылау органдары әзірлейді. Біздің елімізде аудитті нормативті-құқықтық
реттеудің мемлекеттік жүйесі құрылған. Тәуелсіз қаржылық бақылау ұйымының
заңды базасының негізгі элементтеріне кіретіндер:
➢ ҚР Конституциясы;
➢ ҚР азаматтық кодексі;
➢ ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңы;
➢ ҚР Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы
заңы;
➢ ҚР қылмыстық кодексі;
➢ Салықтар және бюджетке міндетті басқа төлемдер туралы
кодексі;
➢ ҚР әкімшілік жолмен құқық бұзушылар туралы кодексі;
➢ ҚР бюджет кодексі;
➢ ҚР Акционерлік қоғамдар туралы; Банкроттық туралы;
Шетелдік инвестиция туралы; Шектеулі және қосымша
жауапкершілікті серіктестіктер туралы; Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі туралы және т.б. заңдары.
Жоғарыда аталған заңды құжаттарда аудиторлық қызметке тікелей қатысы
бар маңызды нормалар мен ережелер анықталған. Оларды айқын білген жөн және
іс жүзінде дұрыс қолдану керек. Бұл арада қолданыстағы нормативті-құқықтық
актілер жүйелі түрде толықтырылып, өзгертіліп тұратынын және қажет болған
жағдайда қайтадан жасалынатынын ескеріп отыру керек.
Белгілі болғандай, 1993жылы 18-ші қазанында Қазақстан Республикасының
аудиторлық қызмет туралы заңы алғаш рет қабылданғаннан кейін еліміздің
экономикалық және қоғамдық саяси өмірінде елеулі өзгерістер болып өтті.
Экономиканы, қаржы-несие жүйесін басқару және оларды нормативті-құқықтық
реттеу салаларында реформалар болды. Өнеркәсіптерде, саудада, құрылыста,
ауыл шаруашылығында және көлік саласында нарықтық қатынастарды одан әрі
тереңдету бойынша шаралар қабылданды. Кәсіпкерлікті дамытуға және
меншіктерді мемлекеттендіру мен ұлттық экономиканың көптеген салаларындағы
жекешелендіруге экономикалық жағдай жасалып, құқықтық негіздері қаланды.
Бухгалтерлік есеп пен аудит бойынша халықаралық стандарттарға көшу,
бизнес саласындағы заңды және қаржылық-несиелік қатынастарды реттеу жүзеге
асырылады.
Мұның бәрі 1998 жылдың 20-шы қазанында қабылданған ҚР Аудиторлық
қызмет туралы жаңа заңды әзірлеу шарттарын тудырды. Ескі заңмен
салыстырғанда, оның аудиторлық қызметті лицензиялау және жүзеге асыру,
аудитор кандидаттарын аттестациядан өткізудің тәртібі, сондай-ақ бұл
саланың негізін қалаушы ұғымдары, принциптері, түрлері, субъектілері туралы
толығырақ айтылған. Аудиторлар және аудиторлық ұйымдармен қатар
аудиттелетін субъектілер мен оның тапсырыс берушілерінің құқықтарына,
міндеттеріне және жауапкершілігіне ерекше мән берілген.
Аудит туралы екінші заңның уақтылы қабылдануы республикадағы аудиторлар
мен аудиторлық ұйымдардың нақты тәуелсіздігін нығайтуға ықпал етті, өйткені
үкіметтік және басқа да атқарушы органдар оларды дербестігінен айырып,
министрліктер мен ведомоствалардың нұсқауы бойынша мәжбүрлеп жұмыс істету
әрекеттері талай рет қайталанды.
ҚР Аудиторлық қызмет туралы жаңа заңның талаптарына сәйкес
аудиторлардың аумақтық палаталары мен республикалық палатаны тексеру,
комиссияны сайлау және аудиторларды аттестациядан өткізу жөнінде біліктілік
комиссиясын қалыптастыру бойынша шаралар жүзеге асырылады. 1998 жылдың 22-
23 желтоқсанында Алматыда елдегі аудиторлардың төртінші Республикалық
конференциясы болып, оның қорытындылары бойынша мынадай маңызды қаулылар
қабылданды:
1) ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңның іс жүзіне асыру
бойынша аудиторлар мен аудиторлық ұымдардың міндеттері
туралы;
2) Аудиторлардың Республикалық палатасын қалыптастыру туралы;
3) Аудиторларды аттестациялау жөніндегі біліктілік комиссиясы
туралы ережені бекіту туралы;
4) Республикалық палатаның Кеңесін сайлау туралы;
5) Аудиторлар Республикалық палатасының тексеру комиссиясын
сайлау туралы;
6) Аумақтық аудитор палаталары төрағаларының Кеңесін сайлау туралы;
7) Аудиторларды аттестациялау жөніндегі біліктілік
комиссиясының ревизиялық комиссиясын сайлау туралы.
2006 жылы Аудиторлық қызмет туралы заңға бірқатар өзгерістер мен
толықтырулар енгізіліп, қайта қаралды.
Бүгінгі таңда Қазақстанның көптеген аудиторлық ұйымдарында көрнекті
нормативті базалар бар, бұл олардың аудиторлық тексерулерді сәтті
жүргізуіне ғана емес, сондай-ақ кеңес беру және басқа да кәсіби қызметтерде
жетістікке қол жеткізулеріне мүмкіндік береді. Осындай қызметтердің
арасында айтарлықтай салмағы басымдары мыналар: қаржылық-шаруашылық
қызметтерді талдау, мекемелер мен банктердің төлем қабілеттілігін,
кредиттік қабілеттіліктерін, өтемділіктерін бағалау, бухгалтерлік есеп,
есептеме жасау, құқық, салық салу, жекешелендіру, мүлікті бағалау,
маркетинг, менеджмент мәселелері бойынша кеңес берулер және т.б.
ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңы аудиторды жүзеге асырудың құқықтық
негіздерін анықтайды әрі меншік иеленушілер мен мемлекеттің мүліктік
мүдделерін қорғауға ықпалын тигізетін тәуелсіз қаржылық бақылау жүйесін
құруға бағытталған. Егер Қазақстан Республикасы аудиторлық қызметті
реттейтін еліміздің қазіргі заңы мен басқа да заң актілерінен бөлек
халықаралық келісім-шарттармен және келісімдермен жүзеге асыруға бет бұрса,
онда халықаралық келісім-шарттар мен келісімдердің ережелері қолданылады.
Қарастырылып отырған нормативті-құқықтық актіде аудиттің сыйымды
анықтамасы берілген, оны жүргізу және клиентке басқа да аудиторлық және
кеңес беру қызметтерін ұсыну тәртіптері белгіленген. Аудиторлық ұйымдар мен
тәуелсіз аудиторладың функциялары мен міндеттері, тараптардың құқықтары,
міндеттері және жауапкершілік деңгейлері қалыптастырылады. Бұл заңның
нормалары меншік түрлері мен қызмет салаларына қарамастан барлық
мекемелерге қатысты республикамыздың барлық территориясында қолданылады.
Онда келісім-шарт негіздеріне қарай аудитор мен клиенттің арасындағы қарым-
қатынас, сондай-ақ аудиторлың өз клиентінен және кез келген мүдделі үшінші
жақтан толық тәуелсіздігі жеткілікті дәрежеде ашып көрсетіледі. Тапсырыс
берушіге (клиент) аудиторларды (аудиторлық фирмаларды) қалауына қарай еркін
таңдауына құқық берілген. Ол, сонымен қатар, қаржылық-шаруашылық
қызметтерді тексеру үшін шетелдік аудиторлар мен аудиторлық фирмаларды
шақыруға құқы бар. Аудиторларға ұсынылатын мәліметтер мен құжаттамалардың
анықтығы және шынайылығына тексерілетін мекеме басшылары жауап береді.
ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңы Қазақстан Республикасында аудиторлық
қызметті жүзеге асыру процесінде мемлекеттік органдар, жеке және заңды
тұлғалар, аудиторлар, аудиторлық ұйымдар және кәсіби аудиторлық ұйымдар
арасында туындайтын қатынастарды реттейді, сонымен қатар бұл заң 30
баптан тұрады.
Кесте 1 - Берешек қарыздар мен алашақ қарыздар аудитінің бағдарламасы
№ Аудит процедуралары Ақпарат көздері Ескертулер
1 Келісім-шарттың Жабдықтау келісім-шарттар,
міндеттемелерін орындау меншарттарды, жабдықтаушыларды,
берешек қарыздардың шот-фактураларды,
шынайылығын тексеру нарядтарды, тапсырыстарды
тіркеу журналдары
2 Берешек қарыз есебі, Есеп, аудит және ішкі
жабдықтауды және оларға бақылау стандарттары,
төлеуді бақылау нұсқаулықтар, бұйрықтар,
функцияларын орындауды өкімдер, бастапқы құжаттар
талдау
3 Мәліметтерді жинау мен Сатып алушылармен, есеп
берешек қарыздар түрлері, беретін адамдармен, ұйым
көлем және мерзімдер қызметкерлерімен және басқа
бойынша жіктеу дебиторлармен есептеуді
түгендеу материалдары
4 Берешек қарыздың жағдайын Бас кітап, 10 журнал-ордер
дебиторлармен есеп
айырысуды түгендеу, өткізу
жолымен тексеру
5 Берешек қарызды уақтылы 11 журнал-ордер, сатып
өтеудің заңдылығы мен алышылармен және тапсырыс
шынайылығын талдау берушілермен есеп айырысудың
есебі жөніндегі тізімдеме
301-303 шоттары бойынша
аналитикалық есеп
мәліметтері
6 Тауарлы-материалдық Шарттар, шот-фактуралар,
қорларды алуға арналған төлем тапсырмалары, кірістік
құжаттарды рәсімдеудің құжаттар мен т.с.с.
дұрыстығы мен бар екендігін
тексеру
7 Тауарлы-материалдық Тиісті құжаттарды
қорладың саны мен сапасы (коммерция-лық акт, теміржол
жөніндегі тілек-талаптарды станциясы түбіртектері,
рәсімдеудің дұрыстығын салыстыру тізімдемесі т.б.)
тексеру жабдықтаушыға, темір жолға
немесе кеме шаруашылығына
талап-қуанымдар, 8нал-ордер,
Бас кітап және т.б.
8 Алынған құндылықтарды Қабылдау актілері,
кіріске алудың немесе жүкқұжаттар, шот-фактуралар,
орындалған жұмыс пен кірістік ордерлер, қойма
көрсетілген қызмет есебініңесебі карточкалары,
толықтығы мен уақтылығын материалдар есебі
тексеру тізімдемесі, 6 журнал ордер,
Бас кітап, баланс және т.б.
Кесте 2 - Берешек қарыздар мен алашақ қарыздар аудитінің жоспары
№ Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1 Берешек және алашақ қарыздардың Кіріс құжаттары, шот-фактура,
кірістік құжаттарын тіркеудің журнал-ордер, Бас кітап
дұрыстығын тексеру
2 Тіркелген құжаттарды төленген Есеп тіркелімдері (регистрлері),
құжаттармен салыстыру шот-фактура, Бас кітап, Баланс
3 Кірістік ордерлер бойынша алынған Келісім-шарт, кіріс құжаттары,
ақшаны сіңіріп кетуді жеңілдететінжурнал-ордерлер, бұйрықтар
жағдайды анықтау
4 Берілген есеп тіркемелерін тексеруЕсеп тіркемелері (регистрлері), Бас
және оны Бас кітаппен салыстыру кітап, шот-фактуралар,
келісім-шарттар,
5 Алынған несие үшін процент Келісім-шарттар, тілек-талаптар, банк
төлеудің дұрыстығын тексеру көшірмелері
6 Баланс көрсеткіштерінің берешек Баланс, Бас кітап, шешімдер мен
және алашақ есебі шоттары бойынша бұйрықтар
Бас кітаптың мәліметтерімен
сәйкестігін тексеру
Аудиторлық қорытынды
(үлгі ретінде)
Ф.А.О.
Дербес аудитордың
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .. аудиторлық қорытындысы. Біздер 2006 жылы қаржы отчетына
аудиторлық тексеру жасадық. Қаржы отчетының информациясына ұйым басшысы
жауапты. Бәздің міндетіміз сол қаржы отчетына тексеру жасап, аудиторлық
қорытынды беру.
Біз аудиторлық текскруді Қазақстанның аудит стандартының талабына
сәйкес жүргіздік. Ондағы анықталған мақсат бойынша, қаржы отчетының
дұрыстығын, айтарлықтай кемшәләгәнәі жоқ екендігін анықтап, бухгалтерлік
есеп көрсеткіштерін негізге ала отырып аудитолық қорытынды мазмұнын
анықтау. Сол үшін мекеменіңшаруашылық процесінің тапсырушы шартында
көрсетілген объектілертексерілді. Нақты айтқанда, банк операциясы, касса
операциясы, өндіріс процесі, дайын өнім сату және қызмет көрсету
операциялары, еңбек ақы, төлем есебі, бюджет пен әлеуметтік қамсыздандыру
мекемелерімен есеп айырысу, негізгі құрал және материалдық емес активтер,
несие алу және оны төлеу операциялары тексерілді.
Біздің ойымызша, тапсырушының қаржы отчеты 31.12.2006 жылға, мекеменің
01.01.2005 жыл аралығындағы барлық бөлімдерінің қаржылық жағдайын толық,
дұрыс көрсеткен. Бухгалтерлік есеп Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
жүргізілген.
Аудитор Ф.И.О.
Күні жеке мөрі
Адрес
Кесте 3 - Берешек қарыздар мен алашақ қарыздарды аудиттік тексеру тесттері
№ Тест сұрақтары Жауаптар Ескер-т
улер
Жауабы Иә Жоқ
жоқ
1 2 3 4 5 6
Орындалған жұмыстар мен қызметтердің
есебі және қабылданған
құндылықтардың кірістелуінің өз
уақыттылығы мен толықтылығын тексеру
Түскен жүктер журналы есебінде
1 жабдықтаушылардың шот фактуралары
тіркеледі ме?
Материалдық құндылықтардың
2 кірістелуінің өз уақыттылығы мен
толықтылығы ішкі бақылау қызметі
тексереді ме?
Қоймаға қабылдау кезінде темір жол
3 арқылы келген жүктің қайта саналуы
мен өлшенуі жүзеге асырылады ма?
Келіп түскен құндылықтардың барлығы
4 қоймада сақталынады ма?
Бағаға жеңілдіктер бағалау кезінде
5 дұрыс қолданылады ма?
Бухгалтерлер келісім-шарт пен шотта
6 көрсетілген бағаларды салыстырады
ма?
Еңбек ақы бойынша аналитикалық және
талдамалық сәйкестігін тексеру
7 Берілген аналитикалық есепті
берілген синтетикалық есеппен
сәйкестігін ішкі бақылау қызметі
8 тексереді ме?
Ішкі бақылау қызметі еңбек ақы
бойынша аналитикалық және
синтетикалық есеп арасындағы
ауытқуларды тексереді ме?
9 Еңбек ақы бойынша ұсталымдардың
дұрыстығын тексеру
10 Жұмысшыға алдын ала берілген аванс
сомалары өз уақытында сөндіріледі
11 ме?
Еңбек ақыны қайта төлеу жағдайлары
жиі кездеседі ме?
Материалдық жоғалтулардың орнын
толтыру бойынша есеп беру алдындағы
12 сомалар, сонымен қатар алынған
қарыздар мен кредитке сатып алынған
тауарлар еңбек ақыдан дұрыс
ұсталынады ма?
Орындаушы тұлға бойынша еңбек ақыдан
ұсталымның дұрыстылығы мен заңдылығы
13 тексеріледі ме?
Жабдықтаушылар мен мердігерлердің
14 шынайылығын, дұрыстығы және
заңдылығын тексеру
15 Барлық жеткізулерге
келісім-тапсырысы болады ма?
Жабдықтаушылармен есеп айырысуға
16 салыстырулар жүргізіледі ме?
Салыстыруды жүргізу кезеңі қандай
17 ескертулерде? (әр квартал сайын
немесе жыл соңына ма көрсету)
Барлық жабдықтаушылар салыстыруларды
қолданады ма?
Жабдықтаушылар және мердігерлермен
есептен шығару өткізіледі ме?
2 Берешек қарыздардың есебі
2.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер есебінің аудиті
Берешек қарыз деп – белгілі бір қарым-қатынасқа байланысты заңды және
жеке тұлғалардың мекеменің алдындағы сатып алған тауарлары, мекеменің
оларға көрсеткен қызметтері үшін, сондай-ақ жұмысшылар мен қызметкерлердің
ұйымнан аванс ретінде алған немесе несиеге, қарызға алған тауарлары мен
материалдары үшін қайтаруға тиісті борыштарын айтады. Осы ұйымға берешек
борышы бар мекемелер мен ұйымдар, сондай-ақ жеке тұлғалар дебиторлар болып
табылады.
Қазақстан Республикасы Бухгалтерлік есеп және аудит жөніндегі Ұлттық
комиссиясының 1996 жылғы №2 Қаржылық есепті дайындау мен ұсынуға арналған
тұжырымдамалық негіздер туралы - деп аталатын қаулысына сәйкес Берешек
қарыз иелік ету құқықтарымен қоса, заңды құқықтарына байланысты актив болып
саналады. Яғни, берешек қарыз – бұл иелік ету құқын қосқандағы заңды
құқықтармен байланысты активте қамтылған болашақтаы экономикалық тиімділік
болып табылады.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу бойынша
бухгалтерлік есепте келесі жазулар жазылады:
Сатылған (жөнелтілген) өнімнің, тауарлардың, істелінген жұмыстардың
және көрсетілген қызметтердің нақты өзіндік құнына сәйкес мына төмендегідей
шоттардың корреспонденциясы жасалынады: Дт 801 (7010) Кт 221 (1320), 222
(1330), 900 (8010), 910 (8020), 920 (8030). Қаржылық инвестицияларды,
материалдық емес активтерді, негізгі құралдарды сатқан кезде тиесілі
шығыстар шоттары дебеттеліп, актив шоттары кредиттеледі (121-125 (2410),101-
103,106 (2730), 141-144, 401-403 (1150)).
Сатылған өнімнің, тауардың, атқарылған жұмыстың, көрсетілген
қызметтерді сату құнына 301 (1210) шоты дебеттеледі де, 701(6010) шоттары
кредиттеледі.
Осыған ұқсас шоттардың корреспонденциясы негізгі құралдарды (722
(6210)) шоттың кредиті), материалдық емес активтерді (721 (6210)шоттың
кредиті), бағалы қағаздары (723 (6210))шоттың кредиті) сатқан кезде
жасалады. Осы жасалған корреспонденциямен бірге қосымша құн салығына (ҚҚС)
301 (1210) шоты дебеттеліп, 633 (3130) шоты кредиттеледі.
Сатып алушыларға және тапсырыс берушілерге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Аудиттің мақсаты мен міндеті
1.1 Аудиттің мақсаты мен міндеті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Аудитті құқықтық реттеу және аудиттің заңдылықтары
... ... ... ... ... ... .8
2 Берешек қарыздардың есебі
2.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер есебінің
аудиті ... ... ... ... ...16
2.2 Басқалай берешек қарыздар аудиті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
3 Міндеттемелердің аудиті
3.1 Ұзақ мерзімді міндеттемелердің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...20
3.2 Алашақ қарыздардың
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
22
3.3 Басқалай алашақ қарыздардың есебінің аудиті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
3.4 Еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысу
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... .24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Кіріспе
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастың дамуы шаруашылық
әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін тудырды.
Нарық жағдайына бейімделудің
қиындығына қарамастан, елде ғылыми-техникалық саясат, маңызды теориялық
және іс-тәжірибелік білім саласына айналатын нақты ғылыми әзірлемелерді
жинақтаумен әлеуметтік-экономикалық қызметтің жаңа әрі озық нарықтық
бағытын түбегейлі және қолданбалы зерттеу белсенділікпен жүргізілуде.
Бухгалтерлік есепті реформалау және аудитті ұйымдастырудың озық
тәжірибесі Халықаралық валюталық қордың (ХВҚ), Бүкіләлемдік банктің,
Халықаралық даму бойынша Америка агенттігінің (ЮСАИД), Еуропалық одақтың
(ЕО) және Британдық кеңестің белседі қатысуымен өткізілгендіктен, оны
құраудың ағылшын-американдық үлгісі негіз етіп алынды. Бухгалтерлік есеп
пен аудитті жетілдіру бойынша ұсыныс Конституция, Азаматтық кодекс, Бюджет
кодексі; Салық кодексі, Банкрот туралы, Акционерлік қоғамдар туралы,
Шетелдік инвестициялар туралы, Ақша аударымдары мен төлемдері туралы
заңдардың және компания, фирма мен коммерциялық ұйымдардың қызметін
реттейтін Қазақстан Республикасының басқа да нормативті-құқықтық актілер
талаптарын ескеру арқылы әзірленді.
Сонымен бірге ақпаратты жасаушылар мен пайдаланушылар арасындағы
мүдделердің қабыспауы, меншік түрлері және нарық жағдайында пайда болатын
басқа міндеттемелер бойынша бақылау объектілерін шектеу белгілі бір бизнес
саласындағы қалыптасқан жағдайда тиянақты аудит жүргізуді талап етеді.
Қазақстан Республикасында индустриясы дамыған елдердің озық
тәжірибесіне сәйкес бизнестің жаңаша кешенді тәуелсіз кәсіби аудиті жүзеге
асырылуда. Операциондық аудит пен қаржылық есептілік аудит және оның басқа
да маңызда түрлері посткеңестік аумақтарда нарықтық экономиканың
қалыптасуындағы мекемелер қызметінің тиімділігін арттыру бойынша ғылыми
негізделген ұсыныстармен және шындыққа жанасымды ақпараттармен мүдделілік
танытатын пайдаланушылардың қажеттіліктерн қамтамасыз етеді.
Бизнестің кәсіби аудит проблемасын зерттеудің көкейтестілігі
мүмкіндігінше аз шығынмен аса жоғары экономикалық тиімділікке қол жеткізуді
оңтайлы ұйымдастыруға ұмтылатын барлық қатысушылардың мүддесінен білінеді.
Аудит жоспарлау, талдау, үйлестіру, есеп, ұйымдастыру, бақылау және реттеу
сияқты басқару қызметтерімен тығыз байланысты. Егер есептің көмегімен
ақпарат көздері қалыптасатын болса, онда оның кешенді аудиті мекемелердің
экономикалық процестерін жоспарлау, ұйымдастыру және реттеу барысында
жіберілген кемшіліктер мен қателіктерді анықтауға және оны қайтадан
болдырмауға мүмкіндік береді.
Бизнестің тиімділігін талдау мен кәсіби аудиттің жеткілікті дәрежеде
әзірленбеу мәселесі оның біршама дайын нұсқасын нақтылауды ғана емес,
сондай-ақ белгілі бір экономикалық секторының әр түрлі салаларындағы
дағдарыс жиілігінде, нарық коньюнктурасыөзгергенде және бәсеке деңгейінің
болжап білуге болмайтын өзгеше жағдайларында оны ұйымдастырудың принциптік
жаңа тәсілдемелерін әзірлеуді де талап етеді.
Менің курстық жұмысымның аты Берешек қарыздар мен міндеттемелер
аудиті. Жұмыс мазмұны үш бөлімді қамтиды:
Бірінші бөлім Аудиттің мақсаты мен міндеті деп аталады және онда
аудиттің міндеті, мақсаты және заңдылықтар туралы ақпараттар қамтылады.
Екінші бөлім берешек қарыздардың аудитіне арналған. Жұмыста негізінен
аудитордың аудиторлық тексеруді жүзеге асыру тәсілдері келтірілген.
Үшінші бөлім Міндеттемелер аудиті деп аталады. Онда негізінен ұзақ
мерзімді міндеттемелер, алашақ қарыздардың және еңбекақы бойынша есеп
айырысу аудиті туралы ақпараттар берілген.
Берешек қарыздар мен міндеттемелер аудитін тексеруді жүзеге асыру
мекемелердің шаруашылық операцияларында маңызды роль ойнайды. Аудиторлық
тексеруден өткен мекемелердің басқа мекемелермен қарым қатынасын орнатады,
болашақта табыс табудың көптеген жолдарына әкеледі.
1 Аудиттің мақсаты мен міндеті
1.1 Аудиттің мақсаты мен міндеті
Аудит нарықтық экономика жағдайында барлық шаруашылық процесіне
қатысушылардың қызметінде маңызды рөл ойнайды. Ол анық қапаратпен
қамтамасыз етеді, серіктестер арасындағы сенімділікті қалыптастыруға
септігін тигізеді, оңтайлы басқарушылық шешімдерді іріктеу мен
кемшіліктердіжою бойынша ұсыныстарды әзірлейді, сондай-ақ қаржылық жағдайды
тұрақтандыруға, мекеме қызметінің тиімділігін арттыруға және тұтастай
қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайын жаөсартуға ықпал етеді.
Аудитті қаржылық, экономикалық, техникалық, заңдық және басқа да өызмет
салаларында жүргізуге болады. Аудиттің ең негізгі мақсаттарының бірі –
мекемелердің қаржылық есеп берулерінің нақты екендігін анықтау болып
табылады.
Бұл арада клиенттің нормативті-құқықтық актілердегі талаптарды сақтауын
бақылауда үлкен мән беріледі. Компаниялардың қызмет нәтижелері және олардың
заңды сақтауы туралы ақпараттың тәуелсіз расталуы мемлекетке, меншік
иелеріне, акционерлерге, инвесторларға, кредиторларға және олардың бизнес
бойынша серіктестеріне қажет. Негізгі есеп тұжырымдамасы бойынша Америкалық
бухгалтерлер ассоциациясы аудиттің мазмұнын барынша қамтып жинақтаған
анықтамасында былай делінген: Аудит – бұл экономикалық әрекеттер мен
оқиғалар, олардың белгіленген деңгейінің нақты өлшемдерге қаншалықты
сәйкестігі туралы ақпаратты алу мен бағалаудың және нәтижелерді мүдделілік
танытқан пайдаланушыларға беретін жүйелі процесс.
ҚР Аудиторлық қызмет туралы Заңында мынадай анықтама берілген: Аудит
Қазақстан Республикасының заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық
есептіліктің дұрыс және объективті жасалғаны туралы тәуелсіз пікір білдіру
мақсатында заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін тексеру болып табылады.
Таным теориясынына орай, бір ғылым ғана зерделейтін объективті
шындықтың қандай да бір бөлігін немесе кез келген ғылымның (оныі әшәнде
аудит те бар) мазмұны деп ұғынуға болады. Органикалық тұрғыдағы өндірістік
қатынастардың нарықтық экономикадағы объективті экономика заңы экономикалық
теорияның пәні болып табылатыны белгілі. Салалық экономикалық ғылым
салалардың, өзіндік ерекшелігіндегі бұл заңдардың әрекетін, өндіруші
күштермен, техникалар және технологиялармен өзара байланысындағы жекелеген
салалардың өндірістік қатынасының даму ерекшеліктерін зерделейді.
Пән анықтамасы осы ғылымның басқа ғылымдардан айырмашылығын көрсететін
ерекшкліктерді қамтуы керек. Оның ішінде:
1) Ғылымның мақсаты мен мазмұны;
2) Өзіндік ерекшелігі бар зерттеу принциптері;
3) Зерделеу объектісі;
4) Ақпарат көздері.
Осылайша аудит мазмұнын қалыптастырамыз, өйткені арнайы әдебиеттерде
оның әзірге айтарлықтай нақты әрі дәл анықтамасы жоқ. Біздің пікіріміз
бойынша, аудит пәні қоғамның мүддесін білдіретін экономикалық құбылыстар
мен оқиғалар және процестер, сондай-ақ мәліметтері нақтылық пен
анықтылығына қарай тексерілетін, зерттелетін және объективті бағасын алатын
әр түрлі мақсаттарды көздейтін заңды және жеке тұлғалар, басқаруды
оңтайландыру, экономикалық қызметтердің тиімділігін арттыру, кеңес
берушілік, бақылаушы-талдамалы және басқа да кәсіби аудиторлық қызмет
көрсету жатады.
Аудит мазмұны алға қойылған мақсаттар мен бақылау объектілерін ескеру
арқылы нақтылануы мүмкін. Мысалы, егер аудит объектісіне мекеменің қаржылық
қызметі кіретін болса, онда мұндаңы мақсат оның есеп берулері мен
расталуының (немесе рас болмауының) толықтығы мен анықтығын тиянақты
тексеру, яғни ұйымның қаржылық есеп беруінің нақты қаржылық жағдайымен
қаншалықты сәйкес келетіндігі туралы өз пікірін тапсырыс берушіге білдіру
болып табылады.
Бұл туралы ХАС (МСА) 200-де әлдеқайда рет-ретімен айтылған. Онда: былай
делінген: қаржылық есеп беру аудитінің мақсаты – белгіленген талаптарға
сәйкес барлық елеулі аспектілер бойынша қаржылық есеп берулердің жасалғаны
немесе жасалмағаны туралы аудиторға өз пікірін білдіруге мүмкіндік беру.
Бұл негізгі мақсат экономикалық әлеуетті, қаржылық ресурстарды,
салықтарды дұрыс есептеудің талдауын, қаржылық жағдайды жақсарту бойынша
шараларды әзірлеуді, мекемелердің кірістері мен шығыстарын, қызмет
нәтижелері мен шығынды оңтайландыруды жақсы пайдаланатын резервтерді
анықтаудың шарттары мен міндеттері туралы клиентпен болатын арадағы келісім-
шартпен толықтырылуы мүмкін.
Егер аудиттің объектісіне ұйымдағы бухгалтерлік есептің жағдайы кіретін
болса, онда аудиттің мақсатына, оның қолданыстағы заңның талаптарына,
мекеменің өз ішінде қабылданған есептік саясатпен және мемлекет белгілеген
жалпы нормаларға, стандарттарға және ережелерге қаншалықты сәйкестігін
тексеру жатады.
Егер аудиттің объектісіне барлық шаруашылық қызметтері кіретін болса,
онда мақсат – осы қызметтің тиімділігін бағалау, шығынды барынша кемітудің
ықтимал жолдарын анықтау, өндірітің пайдалылы,ы мен еңбек өнімділігін
арттыру, жұмыстың аса жоғары түпкілікті нәтижесіне қол жеткізу үшін
ұсыныстарды әзірлеу.
Аудит мақсатының консалтингтік қызмет жүзеге асыру барысында клиенттің
коммерциялық қызметін жаөсартатын жоғары сапалы кеңес беру қызметі болады,
сонымен қатар аудитордың беделі мен табысы қоса өседі.
Алға қойылған аудит мақсаттарына қол жеткізу үшін нақты міндетттерді
шешіп алу қажет. Олардың ішінен ерекшелеп мыналарды бөліп көрсету керек:
1)Ұйымның қаржылық есептемесінің шындыққа жанасымдылығын қамтамасыз ету
және осы есеп беруді пайдаланушылар үшін ақпараттық тәуекелді қолайлы
деңгейге дейін азайту;
2) Шешім қабылдаудың логикалық тұрғыдан негізделген базасын құру үшін
жеткілікті дәрежеде құзіретті мағлұматтарды алып, бағалау;
3) Ұйымның экономикасын немесе оның белгілі бір қызмет түрінің, оның
ішінде, инвестициялық, маркетингтік және сыртқы экономикалық қызметін
жүйелі талдау;
4)Ұйым қызметі және оның жарғысының бір-біріне сәйкестігін, жасалған
бизнес жоспардың және басқа да тапсырмалар мен нормативтердің орнықтылығын
(негізділігін) тексеру;
5) Заңның сақталуын, бухгалтердік есепті жүргізудің және есеп берудің
дұрыстығын, мекемелердің қаржылық жағдайы туралы шындыққа жанасымды
ақпаратпен пайдаланушылардың қамтамасыз етілуін бақылау;
6) Заңды белгілейтін бастапқы құжаттар мен олардың шынайы мазмұнына
шаруашылық операцияларының қаншалықты сәйкестігін тексеру;
7) Ұйымның өндірістік, маркетингтік, инвестициялық және басқа
қызметтерін бақылау мен есебі саласындағы әр түрлі мәселелер бойынша
клиентке кеңес беру қызметін көрсету;
8) Клиенттің меншігін бекітіп беруге, оның бизнесінің тиімділігін
арттыруға және кемшіліктерді жоюға ықпал ету.
Аудиттің ең нақты міндеттері алға қойылған мақсаттарға, оның түрлері
мен жүргізу шарттарына байланысты болады. Мысалы, ішкі аудитте оның саны
ақпараттық базаның ұлғаюына,талдамалы рәсімдері акценттерінің өзгеруіне
қарай артады.
Осылайша, аудит – бақылау, бағалау, ұсыныстарды әзірлеу және әр түрлі
кешенді қызметтерді қамтитын іскерлік кеңес беру бойынша күрделі қызмет
түрлері.
Аудиторлық қызметті жүзеге асырудың негізгі формаларының біріне тексеру
жатады. Тексеру термині латынның zevisio сөзінен шыққан, оның
аудармадағы мағынасы қайта қарау немесе қызметтерді зерттеу дегенді, ал
тексеруші - тексеріс жүргізетін тұлға дегенді білдіреді.
Отандық оқулықтар мен ғылыми әдебиеттерде, ТМД елдерінде әдетте
ревизия ұғымының мағынасы анық емес. Мысалы, Н.Т. Белухинде тексеру
(ревизия) - бақылаудан кейінгі негізгі форма. Оның басқа бақылау
формаларынан айырмашылығы – объектіні тексеру барысында іріктемесі құжаттық
дәлелдерге негізделген тексеру-бақылау рәсімдері мен әдістік тәсілдер, әтр
түрлі ақпарат көздері пайдаланылады. Тексеруге мыналар тән: құндылықтардың
кем шығуын, ысырапты, залалды анықтаудағы нақтылық, оның дәлелдеу жүйесі
орнықты (әдеттен тыс құжаттар, түгендеу тізімдемесі (ведомость), материалды
жауапты тұлғаның түсініктемесі (түсіндірме жазбасы және т.б.)
Аудит ұғымы тексеру және бақылау ұғымдарынан әлдеқайда терең. Аудитор
тексерушіден өзінің мәні, мақсаты, клиентпен қарым-қатынасы, тәуелсіз пікір
білдіруі, терең баға беруі, объектінің даму келешегі мен жағдайы туралы
қорытындысының негізділігі бойынша ерекшеленеді.
Аудит қаржылық көрсеткіштердің анық екендігін тексеруді ғана қамтамасыз
етпейді, ол сонымен бірге, кемшіліктерді жою мен мекеме қызметін
оңтайландыру жөніндегі ұсыныстарды әзірлейді. Осыған орай, ол аудит
анықтамасында бизнестің өзінше бір сараптамасы ретінде баяндалады.
Кәсіби аудиттің осы заманғы даму кезеңінде аудит және аудиторлық
қызмет ұғымдары ажыратылып көрсетіледі.
Аудиторлық қызмет бұған қоса есепті ұйымдастыруды, ішкі бақылауды, әр
түрлі тәуекелдікті бәсеңдетуді, менеджментті, маркетингті жетілдіруді,басқа
да заңдық, техникалық, әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуді жақсарту,
жүзеге асыру, қалыптастыру бойынша әр түрлі кеңес беру мен кәсіби қызмет
көрсетулерді қамтиды.
Аудитор, адвокат, дәрігер, музыкант, суретші және шығармашылықтың
адамдары сияқты еркін кәсіптің өкілі болып табылады, ал аудиттің
кәсіпкерлік қызметтің түрі ретінде дамыған елдерде беделі (рейтингісі)
жоғары. Шетелдік сарапшы ұйымдар жиі өткізетін қоғамдық сұрау салудың
қорытындысы бойынша бухгалтер-аудитор кәсібі адвокат және дәрігер
кәсіптерімен тең бәсекелесіп, алғашқы үш орынның бірін тұрақты иеленеді
екен. XX ғасырдың 80-інші жылдарының соңында біздің елімізде пайда болған
аудиторлық кәсіп бухгалтерлік есеп, қаржы, бақылау, құқық, менеджмент,
стратегиялық және ағымдық жоспарлау, ұлттық экономиканың әр түрлі салаларын
басқаруды ұйымдастыру салаларындағы жоғары білікті мамандар үшін келешегі
зор әрі абыройлы қызмет түріне айналып үлгерді.
1.2 Аудитті құқықтық реттеу және аудиттің заңдылықтары
Аудиттік қызметті жүзеге асырумен байланысты құқықтық және этикалық
нормалардың өзара қарым-қатынасын мемлекеттік және кәсіби тәуелсіз қаржылық
бақылау органдары әзірлейді. Біздің елімізде аудитті нормативті-құқықтық
реттеудің мемлекеттік жүйесі құрылған. Тәуелсіз қаржылық бақылау ұйымының
заңды базасының негізгі элементтеріне кіретіндер:
➢ ҚР Конституциясы;
➢ ҚР азаматтық кодексі;
➢ ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңы;
➢ ҚР Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы
заңы;
➢ ҚР қылмыстық кодексі;
➢ Салықтар және бюджетке міндетті басқа төлемдер туралы
кодексі;
➢ ҚР әкімшілік жолмен құқық бұзушылар туралы кодексі;
➢ ҚР бюджет кодексі;
➢ ҚР Акционерлік қоғамдар туралы; Банкроттық туралы;
Шетелдік инвестиция туралы; Шектеулі және қосымша
жауапкершілікті серіктестіктер туралы; Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі туралы және т.б. заңдары.
Жоғарыда аталған заңды құжаттарда аудиторлық қызметке тікелей қатысы
бар маңызды нормалар мен ережелер анықталған. Оларды айқын білген жөн және
іс жүзінде дұрыс қолдану керек. Бұл арада қолданыстағы нормативті-құқықтық
актілер жүйелі түрде толықтырылып, өзгертіліп тұратынын және қажет болған
жағдайда қайтадан жасалынатынын ескеріп отыру керек.
Белгілі болғандай, 1993жылы 18-ші қазанында Қазақстан Республикасының
аудиторлық қызмет туралы заңы алғаш рет қабылданғаннан кейін еліміздің
экономикалық және қоғамдық саяси өмірінде елеулі өзгерістер болып өтті.
Экономиканы, қаржы-несие жүйесін басқару және оларды нормативті-құқықтық
реттеу салаларында реформалар болды. Өнеркәсіптерде, саудада, құрылыста,
ауыл шаруашылығында және көлік саласында нарықтық қатынастарды одан әрі
тереңдету бойынша шаралар қабылданды. Кәсіпкерлікті дамытуға және
меншіктерді мемлекеттендіру мен ұлттық экономиканың көптеген салаларындағы
жекешелендіруге экономикалық жағдай жасалып, құқықтық негіздері қаланды.
Бухгалтерлік есеп пен аудит бойынша халықаралық стандарттарға көшу,
бизнес саласындағы заңды және қаржылық-несиелік қатынастарды реттеу жүзеге
асырылады.
Мұның бәрі 1998 жылдың 20-шы қазанында қабылданған ҚР Аудиторлық
қызмет туралы жаңа заңды әзірлеу шарттарын тудырды. Ескі заңмен
салыстырғанда, оның аудиторлық қызметті лицензиялау және жүзеге асыру,
аудитор кандидаттарын аттестациядан өткізудің тәртібі, сондай-ақ бұл
саланың негізін қалаушы ұғымдары, принциптері, түрлері, субъектілері туралы
толығырақ айтылған. Аудиторлар және аудиторлық ұйымдармен қатар
аудиттелетін субъектілер мен оның тапсырыс берушілерінің құқықтарына,
міндеттеріне және жауапкершілігіне ерекше мән берілген.
Аудит туралы екінші заңның уақтылы қабылдануы республикадағы аудиторлар
мен аудиторлық ұйымдардың нақты тәуелсіздігін нығайтуға ықпал етті, өйткені
үкіметтік және басқа да атқарушы органдар оларды дербестігінен айырып,
министрліктер мен ведомоствалардың нұсқауы бойынша мәжбүрлеп жұмыс істету
әрекеттері талай рет қайталанды.
ҚР Аудиторлық қызмет туралы жаңа заңның талаптарына сәйкес
аудиторлардың аумақтық палаталары мен республикалық палатаны тексеру,
комиссияны сайлау және аудиторларды аттестациядан өткізу жөнінде біліктілік
комиссиясын қалыптастыру бойынша шаралар жүзеге асырылады. 1998 жылдың 22-
23 желтоқсанында Алматыда елдегі аудиторлардың төртінші Республикалық
конференциясы болып, оның қорытындылары бойынша мынадай маңызды қаулылар
қабылданды:
1) ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңның іс жүзіне асыру
бойынша аудиторлар мен аудиторлық ұымдардың міндеттері
туралы;
2) Аудиторлардың Республикалық палатасын қалыптастыру туралы;
3) Аудиторларды аттестациялау жөніндегі біліктілік комиссиясы
туралы ережені бекіту туралы;
4) Республикалық палатаның Кеңесін сайлау туралы;
5) Аудиторлар Республикалық палатасының тексеру комиссиясын
сайлау туралы;
6) Аумақтық аудитор палаталары төрағаларының Кеңесін сайлау туралы;
7) Аудиторларды аттестациялау жөніндегі біліктілік
комиссиясының ревизиялық комиссиясын сайлау туралы.
2006 жылы Аудиторлық қызмет туралы заңға бірқатар өзгерістер мен
толықтырулар енгізіліп, қайта қаралды.
Бүгінгі таңда Қазақстанның көптеген аудиторлық ұйымдарында көрнекті
нормативті базалар бар, бұл олардың аудиторлық тексерулерді сәтті
жүргізуіне ғана емес, сондай-ақ кеңес беру және басқа да кәсіби қызметтерде
жетістікке қол жеткізулеріне мүмкіндік береді. Осындай қызметтердің
арасында айтарлықтай салмағы басымдары мыналар: қаржылық-шаруашылық
қызметтерді талдау, мекемелер мен банктердің төлем қабілеттілігін,
кредиттік қабілеттіліктерін, өтемділіктерін бағалау, бухгалтерлік есеп,
есептеме жасау, құқық, салық салу, жекешелендіру, мүлікті бағалау,
маркетинг, менеджмент мәселелері бойынша кеңес берулер және т.б.
ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңы аудиторды жүзеге асырудың құқықтық
негіздерін анықтайды әрі меншік иеленушілер мен мемлекеттің мүліктік
мүдделерін қорғауға ықпалын тигізетін тәуелсіз қаржылық бақылау жүйесін
құруға бағытталған. Егер Қазақстан Республикасы аудиторлық қызметті
реттейтін еліміздің қазіргі заңы мен басқа да заң актілерінен бөлек
халықаралық келісім-шарттармен және келісімдермен жүзеге асыруға бет бұрса,
онда халықаралық келісім-шарттар мен келісімдердің ережелері қолданылады.
Қарастырылып отырған нормативті-құқықтық актіде аудиттің сыйымды
анықтамасы берілген, оны жүргізу және клиентке басқа да аудиторлық және
кеңес беру қызметтерін ұсыну тәртіптері белгіленген. Аудиторлық ұйымдар мен
тәуелсіз аудиторладың функциялары мен міндеттері, тараптардың құқықтары,
міндеттері және жауапкершілік деңгейлері қалыптастырылады. Бұл заңның
нормалары меншік түрлері мен қызмет салаларына қарамастан барлық
мекемелерге қатысты республикамыздың барлық территориясында қолданылады.
Онда келісім-шарт негіздеріне қарай аудитор мен клиенттің арасындағы қарым-
қатынас, сондай-ақ аудиторлың өз клиентінен және кез келген мүдделі үшінші
жақтан толық тәуелсіздігі жеткілікті дәрежеде ашып көрсетіледі. Тапсырыс
берушіге (клиент) аудиторларды (аудиторлық фирмаларды) қалауына қарай еркін
таңдауына құқық берілген. Ол, сонымен қатар, қаржылық-шаруашылық
қызметтерді тексеру үшін шетелдік аудиторлар мен аудиторлық фирмаларды
шақыруға құқы бар. Аудиторларға ұсынылатын мәліметтер мен құжаттамалардың
анықтығы және шынайылығына тексерілетін мекеме басшылары жауап береді.
ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңы Қазақстан Республикасында аудиторлық
қызметті жүзеге асыру процесінде мемлекеттік органдар, жеке және заңды
тұлғалар, аудиторлар, аудиторлық ұйымдар және кәсіби аудиторлық ұйымдар
арасында туындайтын қатынастарды реттейді, сонымен қатар бұл заң 30
баптан тұрады.
Кесте 1 - Берешек қарыздар мен алашақ қарыздар аудитінің бағдарламасы
№ Аудит процедуралары Ақпарат көздері Ескертулер
1 Келісім-шарттың Жабдықтау келісім-шарттар,
міндеттемелерін орындау меншарттарды, жабдықтаушыларды,
берешек қарыздардың шот-фактураларды,
шынайылығын тексеру нарядтарды, тапсырыстарды
тіркеу журналдары
2 Берешек қарыз есебі, Есеп, аудит және ішкі
жабдықтауды және оларға бақылау стандарттары,
төлеуді бақылау нұсқаулықтар, бұйрықтар,
функцияларын орындауды өкімдер, бастапқы құжаттар
талдау
3 Мәліметтерді жинау мен Сатып алушылармен, есеп
берешек қарыздар түрлері, беретін адамдармен, ұйым
көлем және мерзімдер қызметкерлерімен және басқа
бойынша жіктеу дебиторлармен есептеуді
түгендеу материалдары
4 Берешек қарыздың жағдайын Бас кітап, 10 журнал-ордер
дебиторлармен есеп
айырысуды түгендеу, өткізу
жолымен тексеру
5 Берешек қарызды уақтылы 11 журнал-ордер, сатып
өтеудің заңдылығы мен алышылармен және тапсырыс
шынайылығын талдау берушілермен есеп айырысудың
есебі жөніндегі тізімдеме
301-303 шоттары бойынша
аналитикалық есеп
мәліметтері
6 Тауарлы-материалдық Шарттар, шот-фактуралар,
қорларды алуға арналған төлем тапсырмалары, кірістік
құжаттарды рәсімдеудің құжаттар мен т.с.с.
дұрыстығы мен бар екендігін
тексеру
7 Тауарлы-материалдық Тиісті құжаттарды
қорладың саны мен сапасы (коммерция-лық акт, теміржол
жөніндегі тілек-талаптарды станциясы түбіртектері,
рәсімдеудің дұрыстығын салыстыру тізімдемесі т.б.)
тексеру жабдықтаушыға, темір жолға
немесе кеме шаруашылығына
талап-қуанымдар, 8нал-ордер,
Бас кітап және т.б.
8 Алынған құндылықтарды Қабылдау актілері,
кіріске алудың немесе жүкқұжаттар, шот-фактуралар,
орындалған жұмыс пен кірістік ордерлер, қойма
көрсетілген қызмет есебініңесебі карточкалары,
толықтығы мен уақтылығын материалдар есебі
тексеру тізімдемесі, 6 журнал ордер,
Бас кітап, баланс және т.б.
Кесте 2 - Берешек қарыздар мен алашақ қарыздар аудитінің жоспары
№ Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1 Берешек және алашақ қарыздардың Кіріс құжаттары, шот-фактура,
кірістік құжаттарын тіркеудің журнал-ордер, Бас кітап
дұрыстығын тексеру
2 Тіркелген құжаттарды төленген Есеп тіркелімдері (регистрлері),
құжаттармен салыстыру шот-фактура, Бас кітап, Баланс
3 Кірістік ордерлер бойынша алынған Келісім-шарт, кіріс құжаттары,
ақшаны сіңіріп кетуді жеңілдететінжурнал-ордерлер, бұйрықтар
жағдайды анықтау
4 Берілген есеп тіркемелерін тексеруЕсеп тіркемелері (регистрлері), Бас
және оны Бас кітаппен салыстыру кітап, шот-фактуралар,
келісім-шарттар,
5 Алынған несие үшін процент Келісім-шарттар, тілек-талаптар, банк
төлеудің дұрыстығын тексеру көшірмелері
6 Баланс көрсеткіштерінің берешек Баланс, Бас кітап, шешімдер мен
және алашақ есебі шоттары бойынша бұйрықтар
Бас кітаптың мәліметтерімен
сәйкестігін тексеру
Аудиторлық қорытынды
(үлгі ретінде)
Ф.А.О.
Дербес аудитордың
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .. аудиторлық қорытындысы. Біздер 2006 жылы қаржы отчетына
аудиторлық тексеру жасадық. Қаржы отчетының информациясына ұйым басшысы
жауапты. Бәздің міндетіміз сол қаржы отчетына тексеру жасап, аудиторлық
қорытынды беру.
Біз аудиторлық текскруді Қазақстанның аудит стандартының талабына
сәйкес жүргіздік. Ондағы анықталған мақсат бойынша, қаржы отчетының
дұрыстығын, айтарлықтай кемшәләгәнәі жоқ екендігін анықтап, бухгалтерлік
есеп көрсеткіштерін негізге ала отырып аудитолық қорытынды мазмұнын
анықтау. Сол үшін мекеменіңшаруашылық процесінің тапсырушы шартында
көрсетілген объектілертексерілді. Нақты айтқанда, банк операциясы, касса
операциясы, өндіріс процесі, дайын өнім сату және қызмет көрсету
операциялары, еңбек ақы, төлем есебі, бюджет пен әлеуметтік қамсыздандыру
мекемелерімен есеп айырысу, негізгі құрал және материалдық емес активтер,
несие алу және оны төлеу операциялары тексерілді.
Біздің ойымызша, тапсырушының қаржы отчеты 31.12.2006 жылға, мекеменің
01.01.2005 жыл аралығындағы барлық бөлімдерінің қаржылық жағдайын толық,
дұрыс көрсеткен. Бухгалтерлік есеп Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
жүргізілген.
Аудитор Ф.И.О.
Күні жеке мөрі
Адрес
Кесте 3 - Берешек қарыздар мен алашақ қарыздарды аудиттік тексеру тесттері
№ Тест сұрақтары Жауаптар Ескер-т
улер
Жауабы Иә Жоқ
жоқ
1 2 3 4 5 6
Орындалған жұмыстар мен қызметтердің
есебі және қабылданған
құндылықтардың кірістелуінің өз
уақыттылығы мен толықтылығын тексеру
Түскен жүктер журналы есебінде
1 жабдықтаушылардың шот фактуралары
тіркеледі ме?
Материалдық құндылықтардың
2 кірістелуінің өз уақыттылығы мен
толықтылығы ішкі бақылау қызметі
тексереді ме?
Қоймаға қабылдау кезінде темір жол
3 арқылы келген жүктің қайта саналуы
мен өлшенуі жүзеге асырылады ма?
Келіп түскен құндылықтардың барлығы
4 қоймада сақталынады ма?
Бағаға жеңілдіктер бағалау кезінде
5 дұрыс қолданылады ма?
Бухгалтерлер келісім-шарт пен шотта
6 көрсетілген бағаларды салыстырады
ма?
Еңбек ақы бойынша аналитикалық және
талдамалық сәйкестігін тексеру
7 Берілген аналитикалық есепті
берілген синтетикалық есеппен
сәйкестігін ішкі бақылау қызметі
8 тексереді ме?
Ішкі бақылау қызметі еңбек ақы
бойынша аналитикалық және
синтетикалық есеп арасындағы
ауытқуларды тексереді ме?
9 Еңбек ақы бойынша ұсталымдардың
дұрыстығын тексеру
10 Жұмысшыға алдын ала берілген аванс
сомалары өз уақытында сөндіріледі
11 ме?
Еңбек ақыны қайта төлеу жағдайлары
жиі кездеседі ме?
Материалдық жоғалтулардың орнын
толтыру бойынша есеп беру алдындағы
12 сомалар, сонымен қатар алынған
қарыздар мен кредитке сатып алынған
тауарлар еңбек ақыдан дұрыс
ұсталынады ма?
Орындаушы тұлға бойынша еңбек ақыдан
ұсталымның дұрыстылығы мен заңдылығы
13 тексеріледі ме?
Жабдықтаушылар мен мердігерлердің
14 шынайылығын, дұрыстығы және
заңдылығын тексеру
15 Барлық жеткізулерге
келісім-тапсырысы болады ма?
Жабдықтаушылармен есеп айырысуға
16 салыстырулар жүргізіледі ме?
Салыстыруды жүргізу кезеңі қандай
17 ескертулерде? (әр квартал сайын
немесе жыл соңына ма көрсету)
Барлық жабдықтаушылар салыстыруларды
қолданады ма?
Жабдықтаушылар және мердігерлермен
есептен шығару өткізіледі ме?
2 Берешек қарыздардың есебі
2.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер есебінің аудиті
Берешек қарыз деп – белгілі бір қарым-қатынасқа байланысты заңды және
жеке тұлғалардың мекеменің алдындағы сатып алған тауарлары, мекеменің
оларға көрсеткен қызметтері үшін, сондай-ақ жұмысшылар мен қызметкерлердің
ұйымнан аванс ретінде алған немесе несиеге, қарызға алған тауарлары мен
материалдары үшін қайтаруға тиісті борыштарын айтады. Осы ұйымға берешек
борышы бар мекемелер мен ұйымдар, сондай-ақ жеке тұлғалар дебиторлар болып
табылады.
Қазақстан Республикасы Бухгалтерлік есеп және аудит жөніндегі Ұлттық
комиссиясының 1996 жылғы №2 Қаржылық есепті дайындау мен ұсынуға арналған
тұжырымдамалық негіздер туралы - деп аталатын қаулысына сәйкес Берешек
қарыз иелік ету құқықтарымен қоса, заңды құқықтарына байланысты актив болып
саналады. Яғни, берешек қарыз – бұл иелік ету құқын қосқандағы заңды
құқықтармен байланысты активте қамтылған болашақтаы экономикалық тиімділік
болып табылады.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу бойынша
бухгалтерлік есепте келесі жазулар жазылады:
Сатылған (жөнелтілген) өнімнің, тауарлардың, істелінген жұмыстардың
және көрсетілген қызметтердің нақты өзіндік құнына сәйкес мына төмендегідей
шоттардың корреспонденциясы жасалынады: Дт 801 (7010) Кт 221 (1320), 222
(1330), 900 (8010), 910 (8020), 920 (8030). Қаржылық инвестицияларды,
материалдық емес активтерді, негізгі құралдарды сатқан кезде тиесілі
шығыстар шоттары дебеттеліп, актив шоттары кредиттеледі (121-125 (2410),101-
103,106 (2730), 141-144, 401-403 (1150)).
Сатылған өнімнің, тауардың, атқарылған жұмыстың, көрсетілген
қызметтерді сату құнына 301 (1210) шоты дебеттеледі де, 701(6010) шоттары
кредиттеледі.
Осыған ұқсас шоттардың корреспонденциясы негізгі құралдарды (722
(6210)) шоттың кредиті), материалдық емес активтерді (721 (6210)шоттың
кредиті), бағалы қағаздары (723 (6210))шоттың кредиті) сатқан кезде
жасалады. Осы жасалған корреспонденциямен бірге қосымша құн салығына (ҚҚС)
301 (1210) шоты дебеттеліп, 633 (3130) шоты кредиттеледі.
Сатып алушыларға және тапсырыс берушілерге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz