Дүние жүзілік экономикалық қатынастардың сыртқы экономикалық негізі
Мазмұны
Кіріспе. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4
I ТАРАУ.
1.Мемлекетті саяси басқару . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.14
1.1. Сыртқы саяси байланыстар. Қазақстан ТМД шеңберінде . . . . . . . 5.8
1.2.Тәуелсіз Қазақстан Республикасының халықаралық қатынасы және сыртқы .саясаты. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.14
ІІ ТАРАУ.
2.Экономиканы тиімді басқару және дамыту . . . . . . . . . 15.23
2.1. Қазақстан экономикасын көтерудегі энергетикалық ресурстарды тиімді пайдалану. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.18
2.2. Қазақстан Республикасының ортақ халықаралық қауымдастықтағы орны. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18.23
III ТАРАУ.
3. Қазақстан Республикасындағы тұрақты экономикалық өсу мәселелері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24.25
3.1. Қазақстанның дамушы елдермен экономикалық қатынастарының
болашағы және сыртқы экономикалық негізі . . . . . . . . . . . . . . 25.27
3.2. Қазақстан және ТМД.ның экономикалық қатынастарының
болашағы мен мақсаттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28.31
3.3. Қазақстан Республикасының экономикалық.саяси дамудың негізгі бағыттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32.35
Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36.37
Әдебиеттер тізімі: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Кіріспе. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4
I ТАРАУ.
1.Мемлекетті саяси басқару . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.14
1.1. Сыртқы саяси байланыстар. Қазақстан ТМД шеңберінде . . . . . . . 5.8
1.2.Тәуелсіз Қазақстан Республикасының халықаралық қатынасы және сыртқы .саясаты. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.14
ІІ ТАРАУ.
2.Экономиканы тиімді басқару және дамыту . . . . . . . . . 15.23
2.1. Қазақстан экономикасын көтерудегі энергетикалық ресурстарды тиімді пайдалану. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.18
2.2. Қазақстан Республикасының ортақ халықаралық қауымдастықтағы орны. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18.23
III ТАРАУ.
3. Қазақстан Республикасындағы тұрақты экономикалық өсу мәселелері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24.25
3.1. Қазақстанның дамушы елдермен экономикалық қатынастарының
болашағы және сыртқы экономикалық негізі . . . . . . . . . . . . . . 25.27
3.2. Қазақстан және ТМД.ның экономикалық қатынастарының
болашағы мен мақсаттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28.31
3.3. Қазақстан Республикасының экономикалық.саяси дамудың негізгі бағыттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32.35
Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36.37
Әдебиеттер тізімі: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
КІРІСПЕ
Бұрынғы Одақтас Республикалардың, өзіндік егеменді мемлекет болып құрлуы экономикалық және әлеуметтік жағынан үлкен қиыншылықтар мен шығындармен жүруде.
Енді жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында күрделі таңдау тұрды. Олар: қол жеткізген тәуелсіздікке шүкіршілік ете отырып, оқшау қалу немесе Батыстың шикізат көзіне айналу, ал енді ең соцғысы бірлескен Еуропалық Одақты мысал ете отырып интеграциялық байланыстарды күшейтіп, кеңестік аймақта элемдік дамуда жаңа бір орталық құру.
Қазіргі таңда жаңа егеменді мемлекеттердің саяси егемендігінің халықаралық - құқықтық құрлу стадиясы аяқталды, сонымен қатар, элеуметтік - экономикалық және валюталық - қаржы жүйесі де құрлып бітті. Бірақ Кеңестер Одағының ыдырауының артықшылықтарымен қатар кемшіліктері де бар. Солардың бірі Кеңес Одағының ыдырауынан кейін біртүтас халықтың шаруашылық кешен қирады, көптеген сауда -экономикалық және өндірістік - технологиялық байланыстар үзіліп қалды. Бірақ мүның тиімді жақтары да бар, яғни бұрынғы отар елдер әлемдік қауымдастыққа өздерін зайырлы, демократиялық, құқықтық мемлекет ретінде таныстыруға мүмкіндік алды.
Бұл жұмыс КСРО-ның ыдырауы мен жаңа тәуелсіз мемлекеттердің құрлуынан кейінгі жағдайлардағы Тэуелсіз Мемлекеттер Достастық ролі мен орнын, жаңа құрлымдағы заман талабына сай интеграциялық үрдістің жүру жолдарын және сол үрдістегі Қазақстан Республикасының позициясын қарастырады. Қазіргі уақытта Қазақстан ТМД-да және жалпы элемдік қауымдастықта демократиялық құндылықтар жолын ұстанушы аймақтың және ғаламдық қауіпсіздікті бекітуде өз үлесін қосуға талпынып отырған мемлекет ретінде элемге эйгілі.
Қазақстан Республикасының халықаралық құқықтың субъектісі ретінде өмір сүруінің алғашқы күндерінен бастап, бұрынғы Одақтың республикалар
арасында жаңа экономикалық және элеуметтік байланыстарды, құру міндеттерді белсенді түрде араласты. Қазақстан Республикасының ТМД-ны құрудағы орны мен ролі көпшілікке мәлім. Президентіміздің ұсынысы бойынша, 1991 жылы желтоқсанда Алматы қаласында он бір тәуелсіз мемлекет басшылары жиналып Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру туралы жариялаған болатын. Содан бері жаңа бірлестік өз өмірін жалғастыруда.
Жұмыстың өзектілігі оның ғылыми-теориялық негізі де дәлелдейді. Қазіргі кезеңде отандық дипламатия қызметінің даму шеңберінде алдыңғы кезекте оның практикалық аспектісі орын алады. Дипламатиялық сферада жұмыс істейтін адамдар үшін, Қазақстанның ТМД елдерімен сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық және басқа да байланыстарын ұйымдастыруда тиімді тұсиарын пайымдауы қажеттіліктерін анықтауда көмек ретінде ғылыми зерттеулердің қажет екендігі белгілі.
Тақырыптың өзектілігін негіздейтін тағы бір факт, қазіргі кезде Қазақстанның ТМД-ның басқа елдермен белсенді қарым-қатынасы және жасалып жатқан екі жақты, көпжақты келісімдер.
Әрбір мемлекет өзінің дамуы және әлемдік аренада өзінің орныны қалыптастыруы алдына қойған мақсатына байланысты. Мемлекеттің мақсаты ретінде бүгінгі таңда ұзақ, орта, қысқа мерзімді даму жоспарлары арқасында жүзеге асырылып отырылады. Сондай ұзақ жылдық даму жоспары ретінде стратагиялық жоспарды атауға болады.
Біздің мемлекетімізде Президенттің бастамасымен 1997 жылы «ҚАЗАҚСТАН 2030» даму стратегиясы қабылданды. Бұл ұзақ жылдық бағдарламада Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстанды 2030 жылы дамыған өркениетті мемлекеттердің арасандаға басты мемлекет ретінде көргісі келетінін атап көрсетті.
Жалпы Қазақстанның бұл даму стратегиясы негізігі жеті басымдық арқылы жүзеге асырылады. Оларға:
1. Ұлттық қауіпсіздік;
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуы;
3. экономикалық өсу;
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты;
5. Энергетика ресурстары;
6. Инфрақұрылым, әсіресе, көлік және байланыс;
7. Кәсіпқой мемлекет құру.
Сондай-ақ даму стратегиясын жүзеге асыру негізгі қабылданған үш жылдық, бес жылдық, он жылдық даму бағдарламалары арқылы жүзеге асырылып отырылады.
Тақырыптың қызықтылығы, Қазақстанның дамуы үшін маңызды саналатын 2030 жылға дейін даму сратегиясын талдау арқылы оның негізгі экономикалық мақсаттарын ашу және танып білу.
Тақырыптың актуалдығы. Қазақстанның қазіргі күнде атқарып жатқан қызметтері осы даму стратегиясына негізделіп жүргізіледі. Мемлекеттің дамуындағы бұл стратегияның орны ерекше және маңызды болып саналуы тақырыптың бүгінгі таңдағы маңыздылығын арттыры түседі.
Қзақстанның дамуы үшін бұл қабылданған стартегияның менің ойымша маңызы зор. Себебі біздің әсем мемлекетіміздің дамуына және мақсаттарын айқындауына ең қажетті осы стратегия болып табылады. Себебі бұл стартегияда қарастырылған әрбір басымдылыққа ие бағыттар экономиканың өсуіне, халықты өркениеттілікке жеткізуге, жалпы Қазақстанды алдыңғы қатарлы елдердің қатарынан көруімізге зор ықпалын тигізеді.
Бұрынғы Одақтас Республикалардың, өзіндік егеменді мемлекет болып құрлуы экономикалық және әлеуметтік жағынан үлкен қиыншылықтар мен шығындармен жүруде.
Енді жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында күрделі таңдау тұрды. Олар: қол жеткізген тәуелсіздікке шүкіршілік ете отырып, оқшау қалу немесе Батыстың шикізат көзіне айналу, ал енді ең соцғысы бірлескен Еуропалық Одақты мысал ете отырып интеграциялық байланыстарды күшейтіп, кеңестік аймақта элемдік дамуда жаңа бір орталық құру.
Қазіргі таңда жаңа егеменді мемлекеттердің саяси егемендігінің халықаралық - құқықтық құрлу стадиясы аяқталды, сонымен қатар, элеуметтік - экономикалық және валюталық - қаржы жүйесі де құрлып бітті. Бірақ Кеңестер Одағының ыдырауының артықшылықтарымен қатар кемшіліктері де бар. Солардың бірі Кеңес Одағының ыдырауынан кейін біртүтас халықтың шаруашылық кешен қирады, көптеген сауда -экономикалық және өндірістік - технологиялық байланыстар үзіліп қалды. Бірақ мүның тиімді жақтары да бар, яғни бұрынғы отар елдер әлемдік қауымдастыққа өздерін зайырлы, демократиялық, құқықтық мемлекет ретінде таныстыруға мүмкіндік алды.
Бұл жұмыс КСРО-ның ыдырауы мен жаңа тәуелсіз мемлекеттердің құрлуынан кейінгі жағдайлардағы Тэуелсіз Мемлекеттер Достастық ролі мен орнын, жаңа құрлымдағы заман талабына сай интеграциялық үрдістің жүру жолдарын және сол үрдістегі Қазақстан Республикасының позициясын қарастырады. Қазіргі уақытта Қазақстан ТМД-да және жалпы элемдік қауымдастықта демократиялық құндылықтар жолын ұстанушы аймақтың және ғаламдық қауіпсіздікті бекітуде өз үлесін қосуға талпынып отырған мемлекет ретінде элемге эйгілі.
Қазақстан Республикасының халықаралық құқықтың субъектісі ретінде өмір сүруінің алғашқы күндерінен бастап, бұрынғы Одақтың республикалар
арасында жаңа экономикалық және элеуметтік байланыстарды, құру міндеттерді белсенді түрде араласты. Қазақстан Республикасының ТМД-ны құрудағы орны мен ролі көпшілікке мәлім. Президентіміздің ұсынысы бойынша, 1991 жылы желтоқсанда Алматы қаласында он бір тәуелсіз мемлекет басшылары жиналып Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру туралы жариялаған болатын. Содан бері жаңа бірлестік өз өмірін жалғастыруда.
Жұмыстың өзектілігі оның ғылыми-теориялық негізі де дәлелдейді. Қазіргі кезеңде отандық дипламатия қызметінің даму шеңберінде алдыңғы кезекте оның практикалық аспектісі орын алады. Дипламатиялық сферада жұмыс істейтін адамдар үшін, Қазақстанның ТМД елдерімен сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық және басқа да байланыстарын ұйымдастыруда тиімді тұсиарын пайымдауы қажеттіліктерін анықтауда көмек ретінде ғылыми зерттеулердің қажет екендігі белгілі.
Тақырыптың өзектілігін негіздейтін тағы бір факт, қазіргі кезде Қазақстанның ТМД-ның басқа елдермен белсенді қарым-қатынасы және жасалып жатқан екі жақты, көпжақты келісімдер.
Әрбір мемлекет өзінің дамуы және әлемдік аренада өзінің орныны қалыптастыруы алдына қойған мақсатына байланысты. Мемлекеттің мақсаты ретінде бүгінгі таңда ұзақ, орта, қысқа мерзімді даму жоспарлары арқасында жүзеге асырылып отырылады. Сондай ұзақ жылдық даму жоспары ретінде стратагиялық жоспарды атауға болады.
Біздің мемлекетімізде Президенттің бастамасымен 1997 жылы «ҚАЗАҚСТАН 2030» даму стратегиясы қабылданды. Бұл ұзақ жылдық бағдарламада Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстанды 2030 жылы дамыған өркениетті мемлекеттердің арасандаға басты мемлекет ретінде көргісі келетінін атап көрсетті.
Жалпы Қазақстанның бұл даму стратегиясы негізігі жеті басымдық арқылы жүзеге асырылады. Оларға:
1. Ұлттық қауіпсіздік;
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуы;
3. экономикалық өсу;
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты;
5. Энергетика ресурстары;
6. Инфрақұрылым, әсіресе, көлік және байланыс;
7. Кәсіпқой мемлекет құру.
Сондай-ақ даму стратегиясын жүзеге асыру негізгі қабылданған үш жылдық, бес жылдық, он жылдық даму бағдарламалары арқылы жүзеге асырылып отырылады.
Тақырыптың қызықтылығы, Қазақстанның дамуы үшін маңызды саналатын 2030 жылға дейін даму сратегиясын талдау арқылы оның негізгі экономикалық мақсаттарын ашу және танып білу.
Тақырыптың актуалдығы. Қазақстанның қазіргі күнде атқарып жатқан қызметтері осы даму стратегиясына негізделіп жүргізіледі. Мемлекеттің дамуындағы бұл стратегияның орны ерекше және маңызды болып саналуы тақырыптың бүгінгі таңдағы маңыздылығын арттыры түседі.
Қзақстанның дамуы үшін бұл қабылданған стартегияның менің ойымша маңызы зор. Себебі біздің әсем мемлекетіміздің дамуына және мақсаттарын айқындауына ең қажетті осы стратегия болып табылады. Себебі бұл стартегияда қарастырылған әрбір басымдылыққа ие бағыттар экономиканың өсуіне, халықты өркениеттілікке жеткізуге, жалпы Қазақстанды алдыңғы қатарлы елдердің қатарынан көруімізге зор ықпалын тигізеді.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Шеденов Ө.Қ, Байжомартов Ү.С, Жүнісов Б.А., Комягин Б.И.
2. “Жалпы экономикалық теория”
3. Мамыров .Н.Қ, Акчура Ф. “Қазақстандағы адам дамуы”
4. Мамыров Н.Қ., Тілеужанов М.Ә: “Макроэкономика”
5. Ермекова Т.Р. “Қолданбалы экономика”, Алматы 1997
6. “Экономикалық өсу және сапалық көрсеткіштер”, С.Сатыбалдин, “Егемен Қазақстан”, 2005
7. жыл, 23 сәуір
8. Шеденов.Ө.Қ., Сағындықов.Е.Н..
a. Жүнісов.Б.А., Байжомартов.Ұ.С. Комягин.Б.И.
b. Жалпы экономикалық теория.
9. Сейтқасымов. «Ақша несие банк».
10. Қазақстан Ұлттық Энциклопедиясы.
11. «Саясат» журналы #3 2001 жылы
12. «Саясат» журналы #4 2001 жылы
13. «Саясат» журналы #5 2001 жылы
14. «Континент», № 19. 23.10.2001 г.
15. «Континент», № 6. 29.03.2001 Г.
16. Азия – экономика и жизнь /1998 г. №27 (155)
17. Аль-Пари /98г. № 3
18. Вестник КазГУ. Серия экономическая /2002, №4(16)
19. Вестник КазГУ. Серия экономическая /2001, №9
1. Шеденов Ө.Қ, Байжомартов Ү.С, Жүнісов Б.А., Комягин Б.И.
2. “Жалпы экономикалық теория”
3. Мамыров .Н.Қ, Акчура Ф. “Қазақстандағы адам дамуы”
4. Мамыров Н.Қ., Тілеужанов М.Ә: “Макроэкономика”
5. Ермекова Т.Р. “Қолданбалы экономика”, Алматы 1997
6. “Экономикалық өсу және сапалық көрсеткіштер”, С.Сатыбалдин, “Егемен Қазақстан”, 2005
7. жыл, 23 сәуір
8. Шеденов.Ө.Қ., Сағындықов.Е.Н..
a. Жүнісов.Б.А., Байжомартов.Ұ.С. Комягин.Б.И.
b. Жалпы экономикалық теория.
9. Сейтқасымов. «Ақша несие банк».
10. Қазақстан Ұлттық Энциклопедиясы.
11. «Саясат» журналы #3 2001 жылы
12. «Саясат» журналы #4 2001 жылы
13. «Саясат» журналы #5 2001 жылы
14. «Континент», № 19. 23.10.2001 г.
15. «Континент», № 6. 29.03.2001 Г.
16. Азия – экономика и жизнь /1998 г. №27 (155)
17. Аль-Пари /98г. № 3
18. Вестник КазГУ. Серия экономическая /2002, №4(16)
19. Вестник КазГУ. Серия экономическая /2001, №9
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Дүние жүзілік экономикалық қатынастардың сыртқы экономикалық
негізі
Орындаған:___________________
Тексерген: ___________________
Мазмұны
Кіріспе. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 3-4
I ТАРАУ.
1.Мемлекетті саяси басқару . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 5-14
1.1. Сыртқы саяси байланыстар. Қазақстан ТМД шеңберінде . . . . . . . 5-
8
1.2.Тәуелсіз Қазақстан Республикасының халықаралық қатынасы және
сыртқы .саясаты. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 9-14
ІІ ТАРАУ.
2.Экономиканы тиімді басқару және дамыту . . . . . . . . . 15-23
2.1. Қазақстан экономикасын көтерудегі энергетикалық ресурстарды
тиімді пайдалану. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . 15-18
2.2. Қазақстан Республикасының ортақ халықаралық қауымдастықтағы
орны. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18-23
III ТАРАУ.
3. Қазақстан Республикасындағы тұрақты
экономикалық өсу мәселелері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 24-25
3.1. Қазақстанның дамушы елдермен экономикалық қатынастарының
болашағы және сыртқы экономикалық негізі . . . . . . . . . . .
. . . 25-27
3.2. Қазақстан және Тмд-ның экономикалық қатынастарының
болашағы мен мақсаттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 28-31
3.3. Қазақстан Республикасының экономикалық-саяси дамудың негізгі
бағыттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32-35
Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 36-37
Әдебиеттер тізімі: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
КІРІСПЕ
Бұрынғы Одақтас Республикалардың, өзіндік егеменді мемлекет болып
құрлуы экономикалық және әлеуметтік жағынан үлкен қиыншылықтар мен
шығындармен жүруде.
Енді жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында күрделі таңдау тұрды. Олар: қол
жеткізген тәуелсіздікке шүкіршілік ете отырып, оқшау қалу немесе Батыстың
шикізат көзіне айналу, ал енді ең соцғысы бірлескен Еуропалық Одақты мысал
ете отырып интеграциялық байланыстарды күшейтіп, кеңестік аймақта элемдік
дамуда жаңа бір орталық құру.
Қазіргі таңда жаңа егеменді мемлекеттердің саяси егемендігінің
халықаралық - құқықтық құрлу стадиясы аяқталды, сонымен қатар, элеуметтік -
экономикалық және валюталық - қаржы жүйесі де құрлып бітті. Бірақ Кеңестер
Одағының ыдырауының артықшылықтарымен қатар кемшіліктері де бар. Солардың
бірі Кеңес Одағының ыдырауынан кейін біртүтас халықтың шаруашылық кешен
қирады, көптеген сауда -экономикалық және өндірістік - технологиялық
байланыстар үзіліп қалды. Бірақ мүның тиімді жақтары да бар, яғни бұрынғы
отар елдер әлемдік қауымдастыққа өздерін зайырлы, демократиялық, құқықтық
мемлекет ретінде таныстыруға мүмкіндік алды.
Бұл жұмыс КСРО-ның ыдырауы мен жаңа тәуелсіз мемлекеттердің құрлуынан
кейінгі жағдайлардағы Тэуелсіз Мемлекеттер Достастық ролі мен орнын, жаңа
құрлымдағы заман талабына сай интеграциялық үрдістің жүру жолдарын және сол
үрдістегі Қазақстан Республикасының позициясын қарастырады. Қазіргі уақытта
Қазақстан ТМД-да және жалпы элемдік қауымдастықта демократиялық құндылықтар
жолын ұстанушы аймақтың және ғаламдық қауіпсіздікті бекітуде өз үлесін
қосуға талпынып отырған мемлекет ретінде элемге эйгілі.
Қазақстан Республикасының халықаралық құқықтың субъектісі ретінде өмір
сүруінің алғашқы күндерінен бастап, бұрынғы Одақтың республикалар
арасында жаңа экономикалық және элеуметтік байланыстарды, құру
міндеттерді белсенді түрде араласты. Қазақстан Республикасының ТМД-ны
құрудағы орны мен ролі көпшілікке мәлім. Президентіміздің ұсынысы бойынша,
1991 жылы желтоқсанда Алматы қаласында он бір тәуелсіз мемлекет басшылары
жиналып Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру туралы жариялаған болатын.
Содан бері жаңа бірлестік өз өмірін жалғастыруда.
Жұмыстың өзектілігі оның ғылыми-теориялық негізі де дәлелдейді.
Қазіргі кезеңде отандық дипламатия қызметінің даму шеңберінде алдыңғы
кезекте оның практикалық аспектісі орын алады. Дипламатиялық сферада жұмыс
істейтін адамдар үшін, Қазақстанның ТМД елдерімен сауда-экономикалық,
ғылыми-техникалық және басқа да байланыстарын ұйымдастыруда тиімді тұсиарын
пайымдауы қажеттіліктерін анықтауда көмек ретінде ғылыми зерттеулердің
қажет екендігі белгілі.
Тақырыптың өзектілігін негіздейтін тағы бір факт, қазіргі кезде
Қазақстанның ТМД-ның басқа елдермен белсенді қарым-қатынасы және жасалып
жатқан екі жақты, көпжақты келісімдер.
Әрбір мемлекет өзінің дамуы және әлемдік аренада өзінің орныны
қалыптастыруы алдына қойған мақсатына байланысты. Мемлекеттің мақсаты
ретінде бүгінгі таңда ұзақ, орта, қысқа мерзімді даму жоспарлары арқасында
жүзеге асырылып отырылады. Сондай ұзақ жылдық даму жоспары ретінде
стратагиялық жоспарды атауға болады.
Біздің мемлекетімізде Президенттің бастамасымен 1997 жылы ҚАЗАҚСТАН
2030 даму стратегиясы қабылданды. Бұл ұзақ жылдық бағдарламада Қазақстан
Республикасының Президенті Қазақстанды 2030 жылы дамыған өркениетті
мемлекеттердің арасандаға басты мемлекет ретінде көргісі келетінін атап
көрсетті.
Жалпы Қазақстанның бұл даму стратегиясы негізігі жеті басымдық арқылы
жүзеге асырылады. Оларға:
1. Ұлттық қауіпсіздік;
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуы;
3. экономикалық өсу;
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты;
5. Энергетика ресурстары;
6. Инфрақұрылым, әсіресе, көлік және байланыс;
7. Кәсіпқой мемлекет құру.
Сондай-ақ даму стратегиясын жүзеге асыру негізгі қабылданған үш
жылдық, бес жылдық, он жылдық даму бағдарламалары арқылы жүзеге асырылып
отырылады.
Тақырыптың қызықтылығы, Қазақстанның дамуы үшін маңызды саналатын
2030 жылға дейін даму сратегиясын талдау арқылы оның негізгі экономикалық
мақсаттарын ашу және танып білу.
Тақырыптың актуалдығы. Қазақстанның қазіргі күнде атқарып жатқан
қызметтері осы даму стратегиясына негізделіп жүргізіледі. Мемлекеттің
дамуындағы бұл стратегияның орны ерекше және маңызды болып саналуы
тақырыптың бүгінгі таңдағы маңыздылығын арттыры түседі.
Қзақстанның дамуы үшін бұл қабылданған стартегияның менің ойымша
маңызы зор. Себебі біздің әсем мемлекетіміздің дамуына және мақсаттарын
айқындауына ең қажетті осы стратегия болып табылады. Себебі бұл стартегияда
қарастырылған әрбір басымдылыққа ие бағыттар экономиканың өсуіне, халықты
өркениеттілікке жеткізуге, жалпы Қазақстанды алдыңғы қатарлы елдердің
қатарынан көруімізге зор ықпалын тигізеді.
I ТАРАУ 1.Мемлекетті саяси басқару.
1.1.Сыртқы саяси байланыстар.Қазақстан ТМД шеңберінде.
Қазақстанның басты және өзгермес мақсаты — тәуелсіздікті, егемендік пен
мемлекеттілікті нығайту. Қазақстан мүдделеріне халықаралық құқықтың берік
негізіне орныққан көпполюстік жүйе құру мен көпжақты дипломатия
институттарын нығайту. Сөйтіп, Қазақстан бүгінгі күні — көптеген
халықаралық және аймақтық ұйымдардың мүшесі.
Бірақ оның саясатында басты көңіл ТМД мемлекеттерімен қарым-
қатынастарға бөлінеді.
Тәуіелсіз мемлекет Достық жұмыстарына көз жүгірте отырып, шартты түрде
бірнеше кезеңдерге бөліп қарауға болады. Олардың әрқайсысында қатынастардың
жаңа түрін қалыптастырудың спецификалық мәселелері шешіліп отырды.
1992ж. мен 1993 жылдың басындағы алғашқы кезеңде халықаралық
қатынастардың негізін қалау жұмысы басталды.
Қысқа уақыт ішінде ынтымақтастықтың ұйымдасқан құрылымы — Мемлекет
басшыларының кеңесі, Үкімет басшыларының кеңесі, ТМД-ның парламентаралық
ассамблеясы қалыптасты. 1993ж. бері Минскіде Достастықтың штаб-пәтері —
Атқарушы Секретариат (ТМД Атқару комитеті) жұмыс істеуде. Сыртқы істер
министрлері кеңесі, сондай-ақ салалық ынтымақтастық органдары құрылды.
ТМД мемлекеттерінің экономикалық интеграция жолындағы өзара қарым-
қатынастарындағы маңызды сәт 1993ж. интеграцияға мерзімінен бұрын қол
жеткізу — тауарлар, қызметтер, қаражат және жұмысшы күштерінің ортақ
рыногын кезеңдерге бөліп құруды айқындаған Экономикалық одақ құру туралы
Келісімге қол қойылу болды. Оның мүшелері осындай рынокқа қарай талпынысты
еркін сауда аймағын, кезеңдік және төлемдік одақтарды құру арқылы байқады.
Экономикалық одақтың (ТМД экономикалық кеңесі) Мемлекетаралық экономикалық
комитеті жұмысшы ұжымдық органға айналды.
Осыған байланысты 1994ж. Қазақстанның ұсынысымен ТМД мемлекеттері
басшылары еркін сауда аймағын құру туралы Келісімге ал 1999ж. 2 сәуірде
Келісімде көрсетілген нәрселерге өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы
Протоколға қол қойды.
1997ж. Достастықтық дамуының жаңа кезеңі басталды. Бұл уақытта ТМД-ға
мүше елдер өз егемендіктері мен тәуелсіздіктерін нығайтып, халықаралық
және аймақтық ұйымдардың жұмысына атсалысудан тәжірибе жинақтап қалған еді.
Мемлекеттердің әрқайсысы ТМД шеңберіндегі ынтымақтастықты қоса алғанда екі
жақты да, көп жақты да деңгейде өз қажеттерін айқындап алды.
Сонымен бірге Достастық жұмыстарында ТМД-ға мүше мемлекеттердің өзара
бірігіп саяси қимылдар жасаудың аса жоғары деңгейімен экономикалық
ынтымақтастық қарқыны арасындағы алшақтық байқалды. Қол жеткізілген
келісімдердің, әсіресе экономикалық саладағы шартардың жүзеге асуы
көкейтесті мәселеге айналды.
Экономика саласында құқықтық негізі 1994ж. сәуірде қол қойылған тиісті
келісімде қаланған еркін сауда аймағын қалыптастыру бойынша жұмыстарды
жандандыру туралы пікірлер бір жерден шықты.
Осыған байланысты Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаев 1998ж. жылғы 28
сәуірдегі ТМД Саммитінде реформалау мен ТМД-ң стратегиялық мақсаттары
мәселелері бойынша негізгі баяндамасын оқыды. Н.Назарбаев толық көлемді
Келісім жөніндегі ТМД-ны дамытуға байланысты ұсыныстардың бәрін қамтиды,
ТМД-да ортақ экономикалық кеңістік құру жөніндегі мәселені құрастыруды
ұсынды.
1999ж. 2 сәуірде өткен аталған Форум жұмысының қорытындысы бойынша
Достастықтың жарғылық және басқа да органдарының жұмыстарын жандандыру
мақсатында, Қазақстан жағының ұсынысымен мемлекет басшылары Достастық пен
ТМД-ның Атқарушы Секретариатының жаңа схемасын бекітті, Мемлекетаралық
экономикалық Комитет аппараты үздіксіз жұмыс істейтін атқарушы, әкімшілік
және біріктіруші орган — ТМД Атқару Комитеті болып қайта құрылды. Сонымен
қатар Атқару Комитеті қызметкерлерінің штаттық саны қысқартылды,
Достастықтың кейбір салалық кеңестері жойылып, олардың өкілеттіктері
Достастықтың Атқару комитетіне берілді.
Алайда Достастық органдарының қазіргі жай-күйін талдай келіп, өзара
қимыл жасау деңгейінің іс жүзінде барлық өмірлік маңызы бар салаларда өзара
тиімді ынтымақтастықты қалпына келтіріп, дамытуда айтарлықтай нәтиже
бермегенін айта кету керек.
ТМД елдеріндегі әлеуметтік-экономикалық ахуалдың қазіргі жағдайы
тұрақсыз Қаржы дағдарысы интеграция жолындағы үлкен бөгет болды және кейбір
Достастық елдері экономикалық қатынастарының алыс шет елдерге бағыт алуына
түрткі болды.
Сондай-ақ, Достастық елдерінде пайда болып келе жатқан күрделі
жағдайдың ұлғаюы мен дағдарысты ахуалдар барлық мүше-мемлекеттердің ұлттық
қауіпсіздігіне қауіп төндіруде. Осыған байланысты үстіміздігі жылдың 21
маусымындағы Достастыққа мүше мемлекеттер көлемдерінің отырысында 2003
жылға дейінгі кезеңге арналған халықаралық терроризм мен басқа да
экстремизм құбылыстарымен күрес жөнінде Бағдарламасы қабылданды, ТМД-ң
Терроризмге қарсы орталығын құру туралы шешімге қол қойылды және осы
орталықтың басшысы бекітілді.
Сонымен бірге Достастыққа мүше мемлекеттер көсемдері стратегиялық
тұрақтылыққа қолдау жасау мәселесі бойынша Мәлімдемеге қол қойды. Онда 1972
жылғы 2 мамырдағы зымыранға қарсы қорғаныс жүйесін шектеу туралы келісімнің
тарихи маңызы халықаралық қауіпсіздікті қазіргі жағдайда қамтамасыз етудің
іргетасы ретінде атап өтілді.
Өкінішке орай Достастықтың өзіне артылған үміті толық көлемде ақтай
алмағанын атап өткен жөн.
1991ж. желтоқсанынан 2000 жылғы 5 шілдеге дейінгі кезеңде ТМД
шеңберінде 1085 құжат қабылданды, оның ішінде 404-ін Мемлекет басшылары
кеңесі және 681-ін Үкімет басшылары кеңесі қабылдады.
Осы құжаттардың 917-сі (84,5%) қол қойылған күннен бастап күшіне енді.
Алайда мұнда бұл келісімдердің көпшілігіне қысқарған түрде қол
қойылғандығын, яғни бірқатар мемлекеттердің кейбір құжаттарға қол
қоймағандығын айта кету керек.
168 құжат (15,5%) олардың Достастыққа мүше мемлекеттерде бекітілуін
немесе мемлекет ішіндегі тиісті процедуралардың орындалуын қарастырады. Осы
құжаттар ішінен тек 7-уі ғана ТМД-ға мүше мемлекеттердің барлығы үшін
күшіне енді. ТМД шеңберіндегі нормативтік-құқықтың сипаттағы үлкен блоктың
көпжақты ынтымақтастықтың барлық салаларын жабатынын есепке ала отырып,
қазіргі уақытта Қазақстан тарапы оларды жүзеге асырудың нақты да қозғағыш
механизмдерін құруды ұсынуда.
Ал Достастық жұмысының оптималды схемаға көшуі үшін Қазақстан төмендегі
ұсыныстарды алға тартуда:
— — ТМД мемлекеттері мен үкіметтері басшыларының саммитін жылына
бір рет өткізіп тұру және онда Достастық жұмыстарының өткен
кезеңдегі қорытындыларын қарастыру, алдағы жылға негізгі бағыттарды
белгілеу, ТМД шеңберінде ғана емес, одан да кең көлемде пайда болып
келе жатқан үлкен қауіп-қатерлерге бірігіп жауап беру үшін тиісті
алғышарттар мен жағдайлар туғызатын шешімдер қабылдау
— — ТМД Атқару комитетінің салалық кеңестері, комитеттер мен
комиссияларға мәселелерді дербес қарастырып, өздеріне берілген
өкіметтіктер аясында соған сәйкес шешімдер қабылдау құқығын беру.
Қазіргі уақытта Атқарушы комитет жанында әр түрлі салада әскери
ынтымақтастықты жұмылдыру жөніндегі штаб мүше-мемлекеттердің үлестік
салымдары есебінен жеке қаржыландырылатын құрылымдарды қоспағанда 57
салалық кеңестер, комитеттер мен комиссиялар жұмыс істеуде.
— — Салалық министрлерге Достастықтың Мемлекет басшылары кеңесі
мен Үкімет басшылары кеңесінің отырыстарына енгізілетін халықаралық
құжаттарға қол қою өкілеттігін беру. Өйткені бүгінгі күндері
халықаралық келісімдерге Достастықтың мемлекет басшылары, үкімет
басшылары мен сыртқы істер министрлері қол қоя алады.
Сонымен бірге Достастықтың өткір мәселелерінің бірі Атком қажетіне
бөлінетін қаражаттың жұмсалуының нәтижесіздігі болып отыр. Ол ТМД-ға мүше
мемлекеттер тарапынан тиісті қаржылық бақылаусыз жүріп жатыр. Көптеген
тұрақты өкілдіктер елдердің уставтық органдарды қаржыландыру бойынша өз
міндеттемелерін қалай атқаруларына қарамастан Аткомның ортақ бюджеті
есебінен жұмыс істеуде.
ТМД Атқару комитеті жұмыстарын жандандыру мақсатында Қазақстан мынандай
ұсыныстар жасады:
— — жыл сайын Достастықтың барлық мемлекеттерінің қаржы органдары
өкілдерінің қатысуымен Атком органдарының қаржы жұмыстарын тексеру:
— — қызметкерлердің жалпы санын қосымша қысқарту, Минск пен
Мәскеудегі Атқару комитетінің жұмысшы органдарының жұмыстарын
жандандыру, Төрағаның жұмыстан босаған орынбасарларының санын
мемлекет өкілдерінен тұратын 4 адамға дейін елдердің алфавиттік
реті бойынша қысқарту
— — Минскідегі аппараттың бір бөлігінің ұйымдастырушылық-саяси
мәселелермен және ТМД-ң ортақ бюджетімен, ал Мәскеудегі бөлімнің
еркін сауда аймағын құрып, дамытуды қоса алғанда экономикалық
мәселелермен айналысатындығын көрсете отырып, Аткомдағы
департаменттер санын қысқарту.
— — 1994ж. ТМД Уставының жаңарған нұсқасын дайындау бойынша
құрылған жұмысшы тобының жұмысын жандандыру.
Қазақстанның ТМД Атқару комитетінің жұмысын жандандыруға қатысты
ұсыныстары мен ескертпелері үстіміздегі жылдың 21 маусымында (Мәскеу)
қабылданған ТМД Аткомы туралы Ережелерде көрсетілген.
Жалпы алғанда Қазақстанның ТМД шеңберіндегі интеграция мәселелері
бойынша ұстаған позициясы бұрынғы қалпында қалып отыр. Яғни Қазақстан ТМД-
ның нығаюуын, тұрақтылықтың сақталуын, ТМД және басқа да аймақтық ұйымдар
шеңберіндегі байланыстардың жан-жақты дамуын жақтайды.
Қазақстан қазіргі заман талаптарына жауап беретін және ТМД-ның ортақ
тарихына арқа сүйеген ортақ саяси, экономикалық және әлеуметтік
стандарттарға қол жеткізуге ұмтылуда.
1.2.Тәуелсіз Қазақстан Республикасының халықаралық қатынасы және сыртқы
.саясаты.
Бұрынғы Кеңес Одағының халықтары көбінде 1991 жылдағы 13 желтоқсанда
Орта Азия республикалары басшылығының Ашгарад кездесуіне бастама көтерген
Қазақстан жетекшісінің күш жігерінің арқасында осы кездесу барысында
біртұтас айқындама тұжырымдардың және Орталық Азия мен Славян
Республикаларының егесін болдырмаудың сәті түсті.
1991 жылы 21 желтоқсанда Қазақстан Президентінің бастамашылығымен
жиналған 11 одақтас республика басшылары жаңа бірлестік – Тәуелсіз
Мемлекеттер Достастығының негізін қалаушы құжат болған Алматы
декларациясына қол қойды.
Қазақстан тарихы қысқа мерзімде басты мемлекеттік мәселені шешті әрі
елдің нақты тәуелсіздігіне қол жеткізді. Қазақстан соңғы 10 жылда әлемдік
қауымдастықпен барлық салаларда өркениетті байланыстар дамыта білген ашық
қоғамға айналды. Көптеген елдериен өзара тиімдіжәне ұтымды қарым-қатынастар
қалыптастырып, инвестициялармен келуі өсе түсті.
Сыртқы саясатты орнықтырып, еліміздің халықаралық мәртебесін нығайтуға
еліміз дипломатиясының зор еңбегі бар. Бүгінгі күн Қазақстан әлемнің
көптеген елдерімен сыртқы қарым-қатынас орнатып, барлық беделді халықаралық
ұйымдардың мүшесі атанды.
Қазақ елі сыртқы саясатының басты бағыты жетекші державалардың
қауіпсіздік жөніндегі кепілдігін ала отырып, ядролық қарудан бас тартып
қана қоймай, ядролық қарусыз мемлекет мәртебесіне ие болу еді. Бұл ұстаным
тез арада-ақ іс жүзіне асырылды. Ал осы жәйт халықаралық аренада еліміздің
мәртебесін көтерді. Еуразия одағын құру, Азиядағы өзара ықпалдастық пен
сенім шаралары жөніндегі кеңес шақыру сияқты Қазақстанның бірқатар игі
бастамалары әлемдік қоғамдастық тарапынан кеңінен қолдау тапты. Аталған
кеңеске көптеген мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың қызығушылық танытуы
осы айтқандарымызға айқын дәлел бола алады7
Халықаралық қатынастарда Қазақстан таңдап алған көпвекторлы саясаттың
дұрыстығын осы он жылда жинақталған тәжірибе шын мәнінде растап берді.
Тәуелсіздіктің басында қазақ дипломатиясының алдында ұлттық
экономиканың көтерілуіне жан-жақты ықпал ету, инвестициялар тарту, елдің
экспортын ұлғайтудың жолдарын қарастыру, сауда-экономикалық қатынастарды
дамыту сияқты бірқатар маңызды мәселелер тұрған болса қазір де аталған
бағыттарда айтарлықтай жұмыстар атқарылды. Енді бүгінгі күннің талаптарына
сай халықаралық қауіпсіздікті нығайтуға әлемдегі экономикалық қатынастарды
жетілдіруге, тұтастай алғанда, ғаламдық деңгейдегі проблемаларды оң шешуге
үлес қосу басты мақсат болып табылады.
Қазақстан әлемдік қоғамдастықта өзіндік алар орны бар ел екенін соңғы
он жыл бедерінде айқын көрсетті. Қазақ елінің саясаттағы бағыты да,
географиялық орналасуы да, жер байлығы да дүние жүзіндегі мемлекеттерді
бізбен ынтымақтасуға ынталастырады.
Мысал үшін айтсақ, Қазақстан Республикасымен дипломатиялық қарым-
қатынас орнатқан елдердің саны 120-ға жетті. Елімізде 68 шетел елшіліктері
мен дипломатиялық миссиялары жұмыс істейді. Қазақстан Республикасының шет
елдерде 47 елшілігі мен миссиялары және консулдық өкілдіктері тіркелген.
Еліміз мүше болып кіретін халықаралық ұйымдардың саны – 68.
Қазақстан шекарасының бүкіл бойында сенімді Қауіпсіздік белдеуін
жасай алады.
Қазақстан Ресеймен қарым-қатынасқа айрықша мән береді. Бұл жөнінде
елеулі ілгерілеу бар. 1998ж. Шілденің 6-сында Мәскеуде қол қойылған 11
ғасырға бағдарланған мәңгі достық пен ынтымақтастық туралы Декларация екі
ел үшін маңызды тарихи мәнге ие. Қазақстан мен Ресей арасында Каспий
теңізінің құқықтық проблемасы шешілді. Келісім хаттамасына 2002-2003
жылдары қол қойылды. Қазақстан мен Ресей экономикалық ынтымақтастық 10
жылға арналған шарт жасалды, қаржы мәселелерін реттеу туралы ірі келісімге
қол қойылды.
Біз үшін бірінші дәрежелі маңызы бар келісім, дүние жүзілік ірі
проблемалардың бірі-Каспий теңізінің мәртебесін айқындау. Ел президенті
алғашқы кезден бастап принципті бағыт ұстады, өз айқындамамызды қорғап
қалды. Қазір ол айқындама Каспий теңізінің солтүстік бөлігі түбінің ара-
жігін белгілеу жөнінде Ресеймен ортақ желі принципі бойынша жасалған
келісімнен өз көрінісін тауып отыр.
Осы келісімнің іске аса бастауы үшін Сыртқы істер министрлігі белсенді
түрде жұмыс істеді. Каспий теңізінің түбіндегі ұлттық секторлар
координаттарын айқындайтын хаттаманы қысқа мерзім ішінде даярлады. Сыртқы
істер министрлігі Каспий теңізінің заңдық мәребесі жөніндегі екіжақты және
көпжақты келіссөздерді жалғастырып келеді. Каспий проблематикасының
Қазақстанның стратегиялық мүдделеріне тікелей қатысты мейлінше күшті екенін
ұдайы есте сақтауда.
Қазақстан 1997 ж. Маусым айында Мәскеуде қол қойылған тәжіқаралық
бейбіт келісімдердің кепілі ретінде Тәжікстанда берік азаматтық татулық
орнатуды ұдайы жақтап келеді. Бұл бүкіл Тәжікстан аумағына бақылау орнатуды
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Қазіргі күрделі жағдайда Қазақстан мен Орталық Азия елдері ТМД-ның
оңтүстік шекараларын қорғау, діни экстеризмге, халықаралық терроризмге,
ұиымдасқан қылмысқа, есірткі заттарының заңсыз айналымына, қару - жарақ
контрабандасына қарсы күрес сияқты маңызды салаларда тығыз өзара іс-қимыл
жүгізілуге тиіс деп есептейміз.
Қазір елеулі іркілістерсіз жұмыс істей бастаған Орталық Азия
экономикалық қоғамдастығының түпкілікті қалыптасқаны қуантарлық жәйт.
Мемлекетаралық интиграция қазіргі аймақтық дамудың басты бағыты болып
табылады. Батыс Еуропада, Солтүстік және Оңтүстік Америкада, Оңтүстік-Шығыс
Азияда орталық экономикалық және геосаяси мүдделер байланыстырып отырған
қуатты блоктар мен аймақтық бірлестіктер жұмыс істейді. Осыдан
ынтымақтастықтан бас тартудың ешқандай мәнісі жоқ. Орталық Азиядағы және
тұтастай алғанда ТМД-дағы серіктестіктерімізбен бірге Қазақстанда да
осындай бағыттарды өмірге енгізбекші.
Бұрынғы Кеңес Одағы мемлекеттерінің көпшілігі әлемдік энергия көздері
рыногындағы ынтымақтастыққа, сауда, көлік және коммуникация салаларынан
өзара тиімді түрде дамытуға объективті тұрғыдан бейімділік танытып отыр.
Ұлы Жібек жолын қайта түрлетуге де көптеген мемлекет мүдделік білдіруде.
1996ж. қол қойылған Беларус, Қазақстан, Қырғыстан және Ресей елдері
арасындағы экономикалық және гуманитарлық интеграцияны тереңдету мәселесі
туралы шарт 28 баптан тұрады. Мемлекеттердің өз халықтарының игілігі үшін
ерікті түрде кірігу процесі осы құжаттың негізгі арқауы болып отыр.
Қазақстан-Қытай ынтымақтастығы 1992ж. 3-ші қаңтарынан, яғни
дипломатиялық қарым-қатынас орнаған сәттен бастап оң бағытта және ырғақты
дамып келеді. Он жылға созылған екі жақты байланыстар көрсеткішінің
қорытындысы іспетті Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2002ж. 23-ші желтоқсанындағы
ҚХР-ға мемлекеттік сапары барысында 1993-1999 жылдардағы біріккен
декларациялар негізінде Қазақстан мен Қытай арасындағы Тату көршілік,
достық пен ынтымақтастық туралы шартқа қол қойылды.
Қазақстан Ақтөбе облысында мұнай мен газ өндірісін арттыруға қол
жеткізген Қытай ұлттық мұнай-газ коорпорациясының қызметін жоғары
бағалайды. Аталған коорпорация Кеңқияқ-Атырау мұнай құбырын іске қосуда да
белсенділік танытты. Қытайлық әріптестер инвистициялық міндеттемелерін
орындап қана қоймай, түскен табысты өндіріске қайта салып жүр.
Біздің еліміздегі мұнай өндіру перспективасын ескере отырып, Президент
Батыс Қазақстан-Қытай мұнай құбыры құрылысын кезең-кезеңімен жеделдете
түсуді ұсынды. Кездесуде сондай-ақ Қытай компанияларының Қазақстан мұнай-
газ өнеркәсібін дамыту бағдарламаларын іс жүзіне асыруға қатысуы және
керісінше Қазақстан кәсіпорындарының Қытайдағы мұнай-газ жобаларына қатысуы
тақырыптары қозғалды.
Қазақстан сыртқы саясатының күн тәртібінде Таяу Шығыс аймағындағы
Туркия мен Иран сияқты мемлекеттерге маңызды мән беріледі. Бұл елдермен
ынтымақтастық оңды бағытта дамып келеді.
Туркия мен әрі саяси, әрі экономикалық байланыстарымыз нығайа түсті.
Энергоресурстарымызды тасымалдау саласында бұл елмен белсенді жұмыс
жүргізіліп жатыр.
Қазақстанның Парсы шығанағындағы елдермен ынтымақтастығын дамытуда
елеулі ілгері басшылыққа қол жетті. Ол мемлекеттердің Қазақстандағы
инвестициялық қызметі неғұрлым белсенді бола түсті.
Қазақстанның тәуелсіз дипломатиясы өз үшін тиімді саналатын Баку-Жейхан
мұнай құбырының жобасына қолдауын да білдірді. Солай болса – дағы
Европадағы, қала берді дүние жүзіндегі қауіпсіздік мәселесін Ресейді
қатыстыра отырып шешу қажеттігін қадап айтты.
Қазақстан Оңтүстік Азияның ірі-ірі мемлекеттері- Үндістанмен және
Пәкістанмен достық қарым-қатынастарды дамытуға әбден мүдделі. Сонымен
қатар біз принцип тұрғысынан алғанда ядролық қаруларды таратпау тәртібін
бұзу саясатына риза еместігімізді айтуға тиіспіз.
Қазақстан үшін сыртқы саясаттың Еуропалық векторы барған сайын зор мән
мағынаға ие болып отыр. Оның өзі Батыс Еуропадағы ықпалдастықтың жоғары
деңгейіне және алдағы кезде біртұтас Еуропалық валютаның айналымға шығуына
байланысты.
Қазақстанның Еуропадағы саясатында Германия бағыты басыңқы болып
табылады. Принциптік тұрғыдан алғанда біз өз еліміздегі неміс капиталының
мүдделерін толық қамтамасыз етуге ұмтыламыз. ГФР-дің Үкіметімен және қаржы
институттарымен жасалған маңызды уақдаластықтарға 1997ж. қол қойылды. Мұның
өзі істің шын мәнісінде біздің елдеріміз арасындағы ұзақ мерзімді
ынтымақтастықтың негізін қалады.
Қазақстан мен Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі
ұйыммен өзара іс қимылын нығайтуға барған сайын көбірек көңіл бөліп келеді.
Еліміздің сыртқы істер министріне осы ұйым жанындағы Адам құқықтары
жөніндегі бюромен ынтымақтастық туралы, сондай-ақ осы беделді ұйымның
Қазақстандағы өкілдігін ашу туралы құжаттарға қол қойылды.
Қорыта келгенде Ресей Федерациясымен ынтымақтастық жөнінде елеулі
іргелілеуге қол жеткізілді. Ең алдымен XXI ғасырға бағдарланған, мәңгі
достық және одақтастық туралы Декларацияны атап өткен жөн. Бұл құжаттың
ережелері екі жақты қарым-қатынастың іргетасын нығайтатыны соншалық оның
болашағы айдан анық көрініп тұр. Каспий теңізінің шешілмей жатқан мәртебесі
проблемасын алға жылжытқанда Қазақстан мен Ресей екендігі назар аударатын
жәйт. Қаржы тұрғысындағы өзара кінәләсу тәрізі күрделі проблема бойынша
түсініктікке қол жеткізілді.
Қазақстан Байқоңыр ғарыш айлағы мен басқа да полигондарды жалға
бергені үшін ақы алатын болды.
Өзара сенімге негізделген тұрақты ынтымақтастық Қазақстанға
да,Ресейге де өте қажет. Біздің мемлекеттеріміздің халықтары өзара қарым-
қатынастың одастық пен серіктестіктен жолдарын қабылдамайды.
ОрталықАзиядағы көршілес мемлекеттермен ынтымақтастыққа да маңызды мән
бергенбіз және одан ешқашан айнымақ емеспіз. Сонымен бірге Украина мен,
Беларуспен, Кавказ мемлекеттерімен арадағы өзара қарым-қатынастардың
әлеуетін әлі жақсарту алда тұр.
Біз Достастықты нығайтуға бағытталған іс қимылдар Еуразияның ірі
мемлекеті ретінде Қазақстанның стратегиялық мүдделеріне сай келетін нық
сенімдеміз.
Қазақстан үшін Америка Құрама Штаттарымен ынтымақтастықтың стратегиялық
зор маңызы бар. 1992ж. бастап Қазақстан-Америка қарым-қатынасы үдемелі
түрде дамып келеді. Саяси және экономикалық салалар бойынша серіктестік
деңгейіне шықтық. Біздің экономикамызға ірі инвестиция салып отырған ел нақ
осы АҚШ болып табылады. АҚШ Президентінің айтуы қарағанда, Вашингтон
Қазақстанды Орталық Азиядағы тұрақтылық пен қауіпсіздік тұғыры, өзінің осы
аймақтағы басты серіктесі ретінде қарастырады екен.
Қазір Қазақстанның шетел инвестицияларын тарту үшін барлық мүмкіндіктер
бар. Ел экономикасына 1998ж. өзінде 8 миллиард долларға жуық қаржы
енгізілуі фактісінің осы кездейсоқтық емес. Жасалған келісімшартар бойынша
ұзақ мерзімді инвестициялардың жалпы құны 60 милиард доллардан асып
жығылады.
XXI ғасырда Қазақстан іс жүзінде сыртқа көмірсутегі шығаратын басты
елге, ірі мұнай державасына айналды. Біз үшін мұнай және газ шетел
инвестицияларын одан әрі тарта беру басым бағыттағы міндет болып табылады.
Біріккен Ұлттар Ұйымның ең алғашқы жетістіктерінің бірі адам құқықтары
саласындағы халықаралық нормаларды сақтаудың басты өлшеуіне айналып отырған
Жалпыға ортақ адам құқықтары Декларациясы болып табылады.
1991ж. Тәуелсіздік алғаннан кейін адам құқықтары мен бостандықтарын
құрметтеу мен қорғаусыз демократиялық қоғамның өмірсүре алмайтындығы туралы
басты принцип біз үшін айдан анық болды. 1995ж. Қазақстан Конституциясы
адамды, оның өмірін, құқықтары мен бостандықтарын мемлекеттің ең жоғары
құндылықтары деп жарияланады. Атқарушы және сот үкіметін, сондай-ақ, құқық
қорғау органдарын реформалау барысында осы конституциялық басымдықтар
ескерілді.
1994ж. Ақпан айының өзінде, тұңғыш ұлттық құқық қорғау мекемесі-Адам
құқықтары жөніндегі комиссия құрылған болатын, содан соң бір мезгілде
өкіметтік емес 20-ға құқық қорғау ұйымдары іске кірісті.
Қазақстан адам құқықтары саласындағы бірқатар маңызды халықаралық
шарттарға қосылды. Келесіде адам құқықтарын қорғау жөніндегі басқа да
халықаралық конвенцияларға қосылатын болады.
Қазақстан азаматтық қоғамның берік неізін қалауға қол жеткіздік.
Қазақстандағы тұрақтылық та халқымыздың ғаламдық және аймақтық тұрақтылық
пен қауіпсіздікке қосқан үлесі болып отыр. Қазақстан Республикасы өзінің
геосаяси бірегейлігі, экономикалық әлеуетті, тарихы, рухани және мәдени
дамуының ерекшеліктері арқылы XXI ғасыр қоғамдастығынан лайықты орын
алатын, оның азаматтары бүкіл дүние жүзінде құрметке бөленіп отырған
мемлекетте өмір сүріп жатқанын мақтан тұтатын болуна қол жеткізер. 1990ж.
бергі кезеңде Қазақстан Республиасының Президенті іс жүзінде әлемнің барлық
іргелі елдеріне 138 мемлекеттік, ресми және жұмыс сапаларын жүзеге асырды.
Ресей мен АҚШ-қа, ҚХР мен Ұлыбританияға, Францияға, Италия мен Испанияға,
Швецария мен Австрияға бірнеше мәрте сапарлар жасалды. Авсралияға,
Үндістанға, Сауд-Арабиясына және басқа Араб елдеріне сапарлар жүзеге асты.
Қазақстан дүние жүзілік қоғамдастықтың ажырамас бөлігіне айналды. Бұл
басқа елдер сияқты біздің мемлекетіміздің де мазмұны жөнінен ғаламдық сипат
алып отырған өзара тәуелді де тығыз байланысты әлемдік процестер орбитасына
уақыт өткен сайын кері оралмайтындай болып таратылғанын білдіреді. Еліміз
Біріккен Ұлттар Ұйымының күн тәртібінде тұрған ірі проблемаларды шешуге өз
үлесін қоса отырып, қазіргі әлемнің саяси құрылымына да интеграциялана
түсуде.
ІІ ТАРАУ. ЭКОНОМИКАНЫ ТИІМДІ БАСҚАРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУ.
2.1. Қазақстан экономикасын көтерудегі энергетикалық ресурстарды
тиімді пайдалану.
Қазақстан табиғи ресурстардың, әсіресе энергетика ресурстарының орасан
зор қорына ие. Шетел қорының потенциялдық құны 9 трилионға долларға
бағаланады. Дәстүрлі энергетикалық ресурстарының көздерінен басқа
республикада күн және жол энергияларын пайдаланудың келешегі зор.
Бірақта, алғашқы кезеңде республикада өзінің ішкі қажеттілігін
қамтамасыз ете алмайды. Оған себеп, қажетті инфрақұрылымның жоқтығы
саналады. Ал қажетті қатынас жолдардың, құбырлардың жоқтығы мұнайды және
газды сыртқы нарыққа экспорттауды дамыта алмай отыр.
Бұл өз кезегінде әлеуметтік-экономикалық жоспарлауды орындау үшін
табыс табудың мүмкіншілігін күрт төмендетуде.
Қазақстанның 2030 жыға дейінгі даму стратегиясында энергетикалық
ресурстарды пайдаланудың келесідей бағыттары көзделген.
— Біріншіден, халықаралық технологияны, ноу-хауды және капиталды
таратуды жақсарту ұшін басты халықаралық мұнай компаниямен ұзақ
серіктестер ұйымдастырылады. Келісіл-шарттарды Қазақстанның мүддесін
көздейтін, экологиясын, өз адамдарының жұмыспен қамтылуы мен
даярлауын, әлеуметтік міндеттерін шешу көзделген. Қазақстан табиғи
ресурстарды пайдалануда үздік әлемдік практикаға сәйкес келетін және
Қазақстанның мүдделеріне жауап беретін орнықты келісімдерге мүдделі.
— Екіншіден, мұнай мен газ экспорты үшін құбыр арналарының жүйесін
құру. Осының арқасында республика бір серіктестен (Ресей), және бір
тұтынушының монополиялық бағасын тәуелді болудан құтылады.
— Үшіншіден, отын ресурстарын пайдалану жөніндегі стратегия әлемдік
қауымдастықтың ірі елдерінің мүддесін Қазақстанға, оның әлемдік отын
өндіруші ел ретіндегі рөліне бағытталуы.
Қазақстанның мұнай-газ бизнесінде АҚШ, Ресей, Қытай, Жапон және Батыс
Еуропа мемлекетері қатысады. Бұл елдер мен компаниялардың біздің
республикамыздың тұрақты және тұрлаулы негізінде экспорттауға деген
экономикалық мүдделері Қазақстанның тәуелсіз және қарыштап дамуына
жәрдемдесетін болады.
— Төртіншіден, шетел инвестицияларын тарту арқылы ішкі энергетика
инфрақұрылымын құру мен дамытуды, ішкі қажеттілік пен тәуелсіз
бәсекелестік проблемаларын шешу.
— Бесіншіден, ресурстардан түсетін келешек кірістерді барынша
үнемшілдікпен пайдалану және олардың бір бөлігін болашақ ұрпақтар үшін
жинақтау.
Қазақстан өзінің стратегиялық ресурстарын қатаң бақылауға алып,
үнемшіл болуға әрі қаражатты ұқыпты жұмсап, олардың бір бөлігін жинақтауға
негіздеу.
Қазақстан Каспий құбыр консорциум (КҚК) 2000 жылы іске қосылды. Бұдан
өзге Жерорта теңізіне Парсы шығанағына, Арал теңізіне және Қытайға шығатын
альтернативті құбырларды қаржылау және салу мәселелері талқылануды.
Энергетиканы Қазақстандық өнеркәсіпке, тұрғын үйлерге және халықаралық
нарыққа шығару үшін газ құбырлары салынады. Каспий жағасындағы мұнайды,
Қарашығанақ газ конденсет кен орындарындағы газды барлау, шығару және
тасымалдау жөніндегі келісімдерге қол қою көзделуде.
Қазақстан халқының әлеуметтік, әл-ауқатын көтеру бағдарламасы.
Экономикалық ілгерілеу біздің азаматтарымыздың игілігіне өздігінен керілдік
бере алмайд. Гүлденген экономика жағдайында-ақ өз денсаулығын дұрыс
күтпеуінің және қоршаған ортаның ластануы салдарынан науқас адамдардың саны
жылдан-жылға өсіп отырғанын көзге елестету қиын емес.
Қоғамымызды құруымызға қарай азаматтардың өз өмірінің аяғына дейін сау
болуы және оларды қоршаған табиғи ортаның таза болуы үшін күш салу керек.
Бұл мақсатты іске асыруда біздің стратегиямыз мынадай құрамдас бөліктерден
тұрады:
• Ауруды болдырмау және салауатты өмір салтын ынталандыру. Мемлекеттің
бір жағынан ауруды болдырмауы, екінші жағынан, салауатты өмыір салтын
ынталандыруы жөніндегі қадамдары халықтың денсаулығына әсер ететін
маңызды фактор екенін әлемдік тәжірибеде көрсетіп отыр. Аурудың алдын
алу, таза су мен кенеулі асты пайдалануды, тазарту жүйелерінің
болуын, экологиялық зиян келтіретін объектілерді қысқартуды, басқа да
қауіпті факторларды төмендету жөніндегі осыған ұқсас шараларды
білдіреді. Жалпы бұл жағдайлар мемлекеттің экономикасындағы халықтың
әл-ауқатын көтеру саясатының негізінде жүзеге псырылып отырады.
• Әйел мен бала денсаулығын жақсарту. Анамен баланың денсаулығын қорғау
біздің мемлекетіміздің, денсаулық сақтау органдарының, жұртшылықтың
тікелей назарында болады. Мемлекеттік бюджеттің өсуі мемлекет үшін
де, отбасын қолдауға тиімді демографиялық саясат үшін де, қолайлы
нысанда аналар мен балаларға мемлекеттік қолдау көрсетуге қаражаттың
бар болуын қамтамасыз етеді. Қазақстанның жүргізіп отырған әлеуметтік
қорғау саясаты ана мен баланы қорғауға кепіл бола алады. өйткені
қайбір мемлекет болмасын ана мен бала мәселесіне келгенде ешқан сай
қаржы немесе басқа да көмек шараларын аямасы анық. Біздің елімізде
ана мен баланың денмаулығын көтеру, дұрыс тамақтануын қадағалау,
әрбір отбасы мүшелеріне белгілі бір мөлшерде (мемлекет қазанасынан
жылда өсіп отыратын) жеңілдіктер мен қаржылық көмектер көрсетіліп
отырылады. Жалпы қазақ халқы ана мен бала өміріне ерте кездерден-ақ
көңіл бөліп келген. Осыған байланысты біз өз отбасыларымыз бен ана
және бала мәселесіне үнемі көңіл бөліп отырамыз.
• Тамақтануды, қоршаған орта мен экологияның тазалығын жақсарту.
Экологиялық нашар ахуал бүгінде адам өлімінің 20 пайызына себеп болып
отыр, ал кейбір аймақтарда жағдай бұдан да ауыр мүшкілде.
Отандастарымыздың үштен бірі сапасыз ауыз суды пайдаланады.
Жеткілікті және дұрыс тамақтанбау да теріс демографиялық жағдайға
әкеліп соғады. Сондықтан мемлекетімізде әрбір адамның дұрыс тамақтану
мен ауыз суға ерекше көңіл бөлінуде. Мемлектіміздің осы саладағы
мамандары қалай дұрыс тамақтану керек екендігін, табыс дәрежесіне
қарай өз рационын қалай құру керек екндігін, қазіргі заманғы жеке
басының тазалығының ережелерін орындауды, сапасыз ауыз судың зиянын
қалай тигізбеуді бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халыққа
түсіндіруде. Экологиялық, санитарлық-эпидемиологиялық қызметтер мен
стандарттау органдары қойылған мақсаттардың басымдығына сәйкес жұмыс
жүргізуде. Кез-келген сапасыз тамақтың сыртан келетін мөлшеріне қатты
қадағалау жүргізілуде.
Жалпы осы саясатты жүзеге асыруда мемлекеттік веомствалардың басшылары
үнімі қадағалау жүргізіп отырады.
Сонымен қатар мемлекетіміздің халықты әлеуметтік қорғау және әл-
ауқатын көтеру бағдарламасы көптеген шаралар арқылы жүргізіліп жатыр.
Мысалы, ауыл жылы деп жарияланған жылдан бастап ауылдағы денсаулық жағдайы
мен білімді сапаландыру саясаты біршама жақсы нәтижелерін беруді. Бұл
көптеген мемлекетіміздің тәуелсіздігін алғаннан кейінгі қиын-қыстау
кезеңіндегі жабылып қалған немесе қысқарғанденсаулықсақтау орындары және
мектеп, кітапханалар қайта ашылып өз қызметтерін жоғары деңгейдегі жағдайда
жүргізуде.
Мемлекетіміздің жылдан-жылға экономикасының қарқынды өсуі мен
бюджеттінің толықтырылуы әлеуметтік салада біршама игі істер атқаруға
мүмкіндік беруді. Биылғы жылғы Қазақстан Республикасының Президентінің 19
наурызда халыққа жолдауында да әлеуметтік мәселеге баса назар аударылған.
Атап айтсақ, халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету, зейнетақының ең төменгі
мөлшерін 6200 теңгеге дейін көтеру, денсаулық және білім беру салаларын
жетілдіру жолдары қарастырылған.
Халықты әлеуметтік қорғау мен әл-ауқатын жақсарту біздің еліміздегі ең
басты мәселенің бірі екндігін осыдан-ақ көруге болады. жалпы мемлекеттің
бұл бағдарламасы қазіргі күнгі және болашақта да өзекті мәселе болатыны
айдан анық.
Халықтың әл-ауқатын көтеру, қоғамда орта топты қалыптастыру мемлекет
үшінде, мемлекеттің экономикалық жағдайы үшін де ең негізгі жағдай.
Мемлекетіміздің халықтың әл-ауқатын көтеруде, ана менбаланы қорғау және
әбір отбасында салауатты өмір салтын ұстауға негіздеуі, экологиялық
мәселелерді шешуде істеп жатқан жұмыстары ұшан теңіз.
Мемлекеттің халықтың әлеуметтік жағдайын көтеру жағдайын стратегиялық
маңызыды мәселе деп қарауы тегін емес. Себебі әрбір отбасыныда дені сау,
білімді, болашағы зор азаматтардың болуы мемлекет дамуы үшін өте қажет
факторлардың бірі. Сондай-ақ Қазақстандағы ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Дүние жүзілік экономикалық қатынастардың сыртқы экономикалық
негізі
Орындаған:___________________
Тексерген: ___________________
Мазмұны
Кіріспе. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 3-4
I ТАРАУ.
1.Мемлекетті саяси басқару . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 5-14
1.1. Сыртқы саяси байланыстар. Қазақстан ТМД шеңберінде . . . . . . . 5-
8
1.2.Тәуелсіз Қазақстан Республикасының халықаралық қатынасы және
сыртқы .саясаты. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 9-14
ІІ ТАРАУ.
2.Экономиканы тиімді басқару және дамыту . . . . . . . . . 15-23
2.1. Қазақстан экономикасын көтерудегі энергетикалық ресурстарды
тиімді пайдалану. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . 15-18
2.2. Қазақстан Республикасының ортақ халықаралық қауымдастықтағы
орны. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18-23
III ТАРАУ.
3. Қазақстан Республикасындағы тұрақты
экономикалық өсу мәселелері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 24-25
3.1. Қазақстанның дамушы елдермен экономикалық қатынастарының
болашағы және сыртқы экономикалық негізі . . . . . . . . . . .
. . . 25-27
3.2. Қазақстан және Тмд-ның экономикалық қатынастарының
болашағы мен мақсаттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 28-31
3.3. Қазақстан Республикасының экономикалық-саяси дамудың негізгі
бағыттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32-35
Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 36-37
Әдебиеттер тізімі: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
КІРІСПЕ
Бұрынғы Одақтас Республикалардың, өзіндік егеменді мемлекет болып
құрлуы экономикалық және әлеуметтік жағынан үлкен қиыншылықтар мен
шығындармен жүруде.
Енді жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында күрделі таңдау тұрды. Олар: қол
жеткізген тәуелсіздікке шүкіршілік ете отырып, оқшау қалу немесе Батыстың
шикізат көзіне айналу, ал енді ең соцғысы бірлескен Еуропалық Одақты мысал
ете отырып интеграциялық байланыстарды күшейтіп, кеңестік аймақта элемдік
дамуда жаңа бір орталық құру.
Қазіргі таңда жаңа егеменді мемлекеттердің саяси егемендігінің
халықаралық - құқықтық құрлу стадиясы аяқталды, сонымен қатар, элеуметтік -
экономикалық және валюталық - қаржы жүйесі де құрлып бітті. Бірақ Кеңестер
Одағының ыдырауының артықшылықтарымен қатар кемшіліктері де бар. Солардың
бірі Кеңес Одағының ыдырауынан кейін біртүтас халықтың шаруашылық кешен
қирады, көптеген сауда -экономикалық және өндірістік - технологиялық
байланыстар үзіліп қалды. Бірақ мүның тиімді жақтары да бар, яғни бұрынғы
отар елдер әлемдік қауымдастыққа өздерін зайырлы, демократиялық, құқықтық
мемлекет ретінде таныстыруға мүмкіндік алды.
Бұл жұмыс КСРО-ның ыдырауы мен жаңа тәуелсіз мемлекеттердің құрлуынан
кейінгі жағдайлардағы Тэуелсіз Мемлекеттер Достастық ролі мен орнын, жаңа
құрлымдағы заман талабына сай интеграциялық үрдістің жүру жолдарын және сол
үрдістегі Қазақстан Республикасының позициясын қарастырады. Қазіргі уақытта
Қазақстан ТМД-да және жалпы элемдік қауымдастықта демократиялық құндылықтар
жолын ұстанушы аймақтың және ғаламдық қауіпсіздікті бекітуде өз үлесін
қосуға талпынып отырған мемлекет ретінде элемге эйгілі.
Қазақстан Республикасының халықаралық құқықтың субъектісі ретінде өмір
сүруінің алғашқы күндерінен бастап, бұрынғы Одақтың республикалар
арасында жаңа экономикалық және элеуметтік байланыстарды, құру
міндеттерді белсенді түрде араласты. Қазақстан Республикасының ТМД-ны
құрудағы орны мен ролі көпшілікке мәлім. Президентіміздің ұсынысы бойынша,
1991 жылы желтоқсанда Алматы қаласында он бір тәуелсіз мемлекет басшылары
жиналып Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру туралы жариялаған болатын.
Содан бері жаңа бірлестік өз өмірін жалғастыруда.
Жұмыстың өзектілігі оның ғылыми-теориялық негізі де дәлелдейді.
Қазіргі кезеңде отандық дипламатия қызметінің даму шеңберінде алдыңғы
кезекте оның практикалық аспектісі орын алады. Дипламатиялық сферада жұмыс
істейтін адамдар үшін, Қазақстанның ТМД елдерімен сауда-экономикалық,
ғылыми-техникалық және басқа да байланыстарын ұйымдастыруда тиімді тұсиарын
пайымдауы қажеттіліктерін анықтауда көмек ретінде ғылыми зерттеулердің
қажет екендігі белгілі.
Тақырыптың өзектілігін негіздейтін тағы бір факт, қазіргі кезде
Қазақстанның ТМД-ның басқа елдермен белсенді қарым-қатынасы және жасалып
жатқан екі жақты, көпжақты келісімдер.
Әрбір мемлекет өзінің дамуы және әлемдік аренада өзінің орныны
қалыптастыруы алдына қойған мақсатына байланысты. Мемлекеттің мақсаты
ретінде бүгінгі таңда ұзақ, орта, қысқа мерзімді даму жоспарлары арқасында
жүзеге асырылып отырылады. Сондай ұзақ жылдық даму жоспары ретінде
стратагиялық жоспарды атауға болады.
Біздің мемлекетімізде Президенттің бастамасымен 1997 жылы ҚАЗАҚСТАН
2030 даму стратегиясы қабылданды. Бұл ұзақ жылдық бағдарламада Қазақстан
Республикасының Президенті Қазақстанды 2030 жылы дамыған өркениетті
мемлекеттердің арасандаға басты мемлекет ретінде көргісі келетінін атап
көрсетті.
Жалпы Қазақстанның бұл даму стратегиясы негізігі жеті басымдық арқылы
жүзеге асырылады. Оларға:
1. Ұлттық қауіпсіздік;
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуы;
3. экономикалық өсу;
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты;
5. Энергетика ресурстары;
6. Инфрақұрылым, әсіресе, көлік және байланыс;
7. Кәсіпқой мемлекет құру.
Сондай-ақ даму стратегиясын жүзеге асыру негізгі қабылданған үш
жылдық, бес жылдық, он жылдық даму бағдарламалары арқылы жүзеге асырылып
отырылады.
Тақырыптың қызықтылығы, Қазақстанның дамуы үшін маңызды саналатын
2030 жылға дейін даму сратегиясын талдау арқылы оның негізгі экономикалық
мақсаттарын ашу және танып білу.
Тақырыптың актуалдығы. Қазақстанның қазіргі күнде атқарып жатқан
қызметтері осы даму стратегиясына негізделіп жүргізіледі. Мемлекеттің
дамуындағы бұл стратегияның орны ерекше және маңызды болып саналуы
тақырыптың бүгінгі таңдағы маңыздылығын арттыры түседі.
Қзақстанның дамуы үшін бұл қабылданған стартегияның менің ойымша
маңызы зор. Себебі біздің әсем мемлекетіміздің дамуына және мақсаттарын
айқындауына ең қажетті осы стратегия болып табылады. Себебі бұл стартегияда
қарастырылған әрбір басымдылыққа ие бағыттар экономиканың өсуіне, халықты
өркениеттілікке жеткізуге, жалпы Қазақстанды алдыңғы қатарлы елдердің
қатарынан көруімізге зор ықпалын тигізеді.
I ТАРАУ 1.Мемлекетті саяси басқару.
1.1.Сыртқы саяси байланыстар.Қазақстан ТМД шеңберінде.
Қазақстанның басты және өзгермес мақсаты — тәуелсіздікті, егемендік пен
мемлекеттілікті нығайту. Қазақстан мүдделеріне халықаралық құқықтың берік
негізіне орныққан көпполюстік жүйе құру мен көпжақты дипломатия
институттарын нығайту. Сөйтіп, Қазақстан бүгінгі күні — көптеген
халықаралық және аймақтық ұйымдардың мүшесі.
Бірақ оның саясатында басты көңіл ТМД мемлекеттерімен қарым-
қатынастарға бөлінеді.
Тәуіелсіз мемлекет Достық жұмыстарына көз жүгірте отырып, шартты түрде
бірнеше кезеңдерге бөліп қарауға болады. Олардың әрқайсысында қатынастардың
жаңа түрін қалыптастырудың спецификалық мәселелері шешіліп отырды.
1992ж. мен 1993 жылдың басындағы алғашқы кезеңде халықаралық
қатынастардың негізін қалау жұмысы басталды.
Қысқа уақыт ішінде ынтымақтастықтың ұйымдасқан құрылымы — Мемлекет
басшыларының кеңесі, Үкімет басшыларының кеңесі, ТМД-ның парламентаралық
ассамблеясы қалыптасты. 1993ж. бері Минскіде Достастықтың штаб-пәтері —
Атқарушы Секретариат (ТМД Атқару комитеті) жұмыс істеуде. Сыртқы істер
министрлері кеңесі, сондай-ақ салалық ынтымақтастық органдары құрылды.
ТМД мемлекеттерінің экономикалық интеграция жолындағы өзара қарым-
қатынастарындағы маңызды сәт 1993ж. интеграцияға мерзімінен бұрын қол
жеткізу — тауарлар, қызметтер, қаражат және жұмысшы күштерінің ортақ
рыногын кезеңдерге бөліп құруды айқындаған Экономикалық одақ құру туралы
Келісімге қол қойылу болды. Оның мүшелері осындай рынокқа қарай талпынысты
еркін сауда аймағын, кезеңдік және төлемдік одақтарды құру арқылы байқады.
Экономикалық одақтың (ТМД экономикалық кеңесі) Мемлекетаралық экономикалық
комитеті жұмысшы ұжымдық органға айналды.
Осыған байланысты 1994ж. Қазақстанның ұсынысымен ТМД мемлекеттері
басшылары еркін сауда аймағын құру туралы Келісімге ал 1999ж. 2 сәуірде
Келісімде көрсетілген нәрселерге өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы
Протоколға қол қойды.
1997ж. Достастықтық дамуының жаңа кезеңі басталды. Бұл уақытта ТМД-ға
мүше елдер өз егемендіктері мен тәуелсіздіктерін нығайтып, халықаралық
және аймақтық ұйымдардың жұмысына атсалысудан тәжірибе жинақтап қалған еді.
Мемлекеттердің әрқайсысы ТМД шеңберіндегі ынтымақтастықты қоса алғанда екі
жақты да, көп жақты да деңгейде өз қажеттерін айқындап алды.
Сонымен бірге Достастық жұмыстарында ТМД-ға мүше мемлекеттердің өзара
бірігіп саяси қимылдар жасаудың аса жоғары деңгейімен экономикалық
ынтымақтастық қарқыны арасындағы алшақтық байқалды. Қол жеткізілген
келісімдердің, әсіресе экономикалық саладағы шартардың жүзеге асуы
көкейтесті мәселеге айналды.
Экономика саласында құқықтық негізі 1994ж. сәуірде қол қойылған тиісті
келісімде қаланған еркін сауда аймағын қалыптастыру бойынша жұмыстарды
жандандыру туралы пікірлер бір жерден шықты.
Осыған байланысты Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаев 1998ж. жылғы 28
сәуірдегі ТМД Саммитінде реформалау мен ТМД-ң стратегиялық мақсаттары
мәселелері бойынша негізгі баяндамасын оқыды. Н.Назарбаев толық көлемді
Келісім жөніндегі ТМД-ны дамытуға байланысты ұсыныстардың бәрін қамтиды,
ТМД-да ортақ экономикалық кеңістік құру жөніндегі мәселені құрастыруды
ұсынды.
1999ж. 2 сәуірде өткен аталған Форум жұмысының қорытындысы бойынша
Достастықтың жарғылық және басқа да органдарының жұмыстарын жандандыру
мақсатында, Қазақстан жағының ұсынысымен мемлекет басшылары Достастық пен
ТМД-ның Атқарушы Секретариатының жаңа схемасын бекітті, Мемлекетаралық
экономикалық Комитет аппараты үздіксіз жұмыс істейтін атқарушы, әкімшілік
және біріктіруші орган — ТМД Атқару Комитеті болып қайта құрылды. Сонымен
қатар Атқару Комитеті қызметкерлерінің штаттық саны қысқартылды,
Достастықтың кейбір салалық кеңестері жойылып, олардың өкілеттіктері
Достастықтың Атқару комитетіне берілді.
Алайда Достастық органдарының қазіргі жай-күйін талдай келіп, өзара
қимыл жасау деңгейінің іс жүзінде барлық өмірлік маңызы бар салаларда өзара
тиімді ынтымақтастықты қалпына келтіріп, дамытуда айтарлықтай нәтиже
бермегенін айта кету керек.
ТМД елдеріндегі әлеуметтік-экономикалық ахуалдың қазіргі жағдайы
тұрақсыз Қаржы дағдарысы интеграция жолындағы үлкен бөгет болды және кейбір
Достастық елдері экономикалық қатынастарының алыс шет елдерге бағыт алуына
түрткі болды.
Сондай-ақ, Достастық елдерінде пайда болып келе жатқан күрделі
жағдайдың ұлғаюы мен дағдарысты ахуалдар барлық мүше-мемлекеттердің ұлттық
қауіпсіздігіне қауіп төндіруде. Осыған байланысты үстіміздігі жылдың 21
маусымындағы Достастыққа мүше мемлекеттер көлемдерінің отырысында 2003
жылға дейінгі кезеңге арналған халықаралық терроризм мен басқа да
экстремизм құбылыстарымен күрес жөнінде Бағдарламасы қабылданды, ТМД-ң
Терроризмге қарсы орталығын құру туралы шешімге қол қойылды және осы
орталықтың басшысы бекітілді.
Сонымен бірге Достастыққа мүше мемлекеттер көсемдері стратегиялық
тұрақтылыққа қолдау жасау мәселесі бойынша Мәлімдемеге қол қойды. Онда 1972
жылғы 2 мамырдағы зымыранға қарсы қорғаныс жүйесін шектеу туралы келісімнің
тарихи маңызы халықаралық қауіпсіздікті қазіргі жағдайда қамтамасыз етудің
іргетасы ретінде атап өтілді.
Өкінішке орай Достастықтың өзіне артылған үміті толық көлемде ақтай
алмағанын атап өткен жөн.
1991ж. желтоқсанынан 2000 жылғы 5 шілдеге дейінгі кезеңде ТМД
шеңберінде 1085 құжат қабылданды, оның ішінде 404-ін Мемлекет басшылары
кеңесі және 681-ін Үкімет басшылары кеңесі қабылдады.
Осы құжаттардың 917-сі (84,5%) қол қойылған күннен бастап күшіне енді.
Алайда мұнда бұл келісімдердің көпшілігіне қысқарған түрде қол
қойылғандығын, яғни бірқатар мемлекеттердің кейбір құжаттарға қол
қоймағандығын айта кету керек.
168 құжат (15,5%) олардың Достастыққа мүше мемлекеттерде бекітілуін
немесе мемлекет ішіндегі тиісті процедуралардың орындалуын қарастырады. Осы
құжаттар ішінен тек 7-уі ғана ТМД-ға мүше мемлекеттердің барлығы үшін
күшіне енді. ТМД шеңберіндегі нормативтік-құқықтың сипаттағы үлкен блоктың
көпжақты ынтымақтастықтың барлық салаларын жабатынын есепке ала отырып,
қазіргі уақытта Қазақстан тарапы оларды жүзеге асырудың нақты да қозғағыш
механизмдерін құруды ұсынуда.
Ал Достастық жұмысының оптималды схемаға көшуі үшін Қазақстан төмендегі
ұсыныстарды алға тартуда:
— — ТМД мемлекеттері мен үкіметтері басшыларының саммитін жылына
бір рет өткізіп тұру және онда Достастық жұмыстарының өткен
кезеңдегі қорытындыларын қарастыру, алдағы жылға негізгі бағыттарды
белгілеу, ТМД шеңберінде ғана емес, одан да кең көлемде пайда болып
келе жатқан үлкен қауіп-қатерлерге бірігіп жауап беру үшін тиісті
алғышарттар мен жағдайлар туғызатын шешімдер қабылдау
— — ТМД Атқару комитетінің салалық кеңестері, комитеттер мен
комиссияларға мәселелерді дербес қарастырып, өздеріне берілген
өкіметтіктер аясында соған сәйкес шешімдер қабылдау құқығын беру.
Қазіргі уақытта Атқарушы комитет жанында әр түрлі салада әскери
ынтымақтастықты жұмылдыру жөніндегі штаб мүше-мемлекеттердің үлестік
салымдары есебінен жеке қаржыландырылатын құрылымдарды қоспағанда 57
салалық кеңестер, комитеттер мен комиссиялар жұмыс істеуде.
— — Салалық министрлерге Достастықтың Мемлекет басшылары кеңесі
мен Үкімет басшылары кеңесінің отырыстарына енгізілетін халықаралық
құжаттарға қол қою өкілеттігін беру. Өйткені бүгінгі күндері
халықаралық келісімдерге Достастықтың мемлекет басшылары, үкімет
басшылары мен сыртқы істер министрлері қол қоя алады.
Сонымен бірге Достастықтың өткір мәселелерінің бірі Атком қажетіне
бөлінетін қаражаттың жұмсалуының нәтижесіздігі болып отыр. Ол ТМД-ға мүше
мемлекеттер тарапынан тиісті қаржылық бақылаусыз жүріп жатыр. Көптеген
тұрақты өкілдіктер елдердің уставтық органдарды қаржыландыру бойынша өз
міндеттемелерін қалай атқаруларына қарамастан Аткомның ортақ бюджеті
есебінен жұмыс істеуде.
ТМД Атқару комитеті жұмыстарын жандандыру мақсатында Қазақстан мынандай
ұсыныстар жасады:
— — жыл сайын Достастықтың барлық мемлекеттерінің қаржы органдары
өкілдерінің қатысуымен Атком органдарының қаржы жұмыстарын тексеру:
— — қызметкерлердің жалпы санын қосымша қысқарту, Минск пен
Мәскеудегі Атқару комитетінің жұмысшы органдарының жұмыстарын
жандандыру, Төрағаның жұмыстан босаған орынбасарларының санын
мемлекет өкілдерінен тұратын 4 адамға дейін елдердің алфавиттік
реті бойынша қысқарту
— — Минскідегі аппараттың бір бөлігінің ұйымдастырушылық-саяси
мәселелермен және ТМД-ң ортақ бюджетімен, ал Мәскеудегі бөлімнің
еркін сауда аймағын құрып, дамытуды қоса алғанда экономикалық
мәселелермен айналысатындығын көрсете отырып, Аткомдағы
департаменттер санын қысқарту.
— — 1994ж. ТМД Уставының жаңарған нұсқасын дайындау бойынша
құрылған жұмысшы тобының жұмысын жандандыру.
Қазақстанның ТМД Атқару комитетінің жұмысын жандандыруға қатысты
ұсыныстары мен ескертпелері үстіміздегі жылдың 21 маусымында (Мәскеу)
қабылданған ТМД Аткомы туралы Ережелерде көрсетілген.
Жалпы алғанда Қазақстанның ТМД шеңберіндегі интеграция мәселелері
бойынша ұстаған позициясы бұрынғы қалпында қалып отыр. Яғни Қазақстан ТМД-
ның нығаюуын, тұрақтылықтың сақталуын, ТМД және басқа да аймақтық ұйымдар
шеңберіндегі байланыстардың жан-жақты дамуын жақтайды.
Қазақстан қазіргі заман талаптарына жауап беретін және ТМД-ның ортақ
тарихына арқа сүйеген ортақ саяси, экономикалық және әлеуметтік
стандарттарға қол жеткізуге ұмтылуда.
1.2.Тәуелсіз Қазақстан Республикасының халықаралық қатынасы және сыртқы
.саясаты.
Бұрынғы Кеңес Одағының халықтары көбінде 1991 жылдағы 13 желтоқсанда
Орта Азия республикалары басшылығының Ашгарад кездесуіне бастама көтерген
Қазақстан жетекшісінің күш жігерінің арқасында осы кездесу барысында
біртұтас айқындама тұжырымдардың және Орталық Азия мен Славян
Республикаларының егесін болдырмаудың сәті түсті.
1991 жылы 21 желтоқсанда Қазақстан Президентінің бастамашылығымен
жиналған 11 одақтас республика басшылары жаңа бірлестік – Тәуелсіз
Мемлекеттер Достастығының негізін қалаушы құжат болған Алматы
декларациясына қол қойды.
Қазақстан тарихы қысқа мерзімде басты мемлекеттік мәселені шешті әрі
елдің нақты тәуелсіздігіне қол жеткізді. Қазақстан соңғы 10 жылда әлемдік
қауымдастықпен барлық салаларда өркениетті байланыстар дамыта білген ашық
қоғамға айналды. Көптеген елдериен өзара тиімдіжәне ұтымды қарым-қатынастар
қалыптастырып, инвестициялармен келуі өсе түсті.
Сыртқы саясатты орнықтырып, еліміздің халықаралық мәртебесін нығайтуға
еліміз дипломатиясының зор еңбегі бар. Бүгінгі күн Қазақстан әлемнің
көптеген елдерімен сыртқы қарым-қатынас орнатып, барлық беделді халықаралық
ұйымдардың мүшесі атанды.
Қазақ елі сыртқы саясатының басты бағыты жетекші державалардың
қауіпсіздік жөніндегі кепілдігін ала отырып, ядролық қарудан бас тартып
қана қоймай, ядролық қарусыз мемлекет мәртебесіне ие болу еді. Бұл ұстаным
тез арада-ақ іс жүзіне асырылды. Ал осы жәйт халықаралық аренада еліміздің
мәртебесін көтерді. Еуразия одағын құру, Азиядағы өзара ықпалдастық пен
сенім шаралары жөніндегі кеңес шақыру сияқты Қазақстанның бірқатар игі
бастамалары әлемдік қоғамдастық тарапынан кеңінен қолдау тапты. Аталған
кеңеске көптеген мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың қызығушылық танытуы
осы айтқандарымызға айқын дәлел бола алады7
Халықаралық қатынастарда Қазақстан таңдап алған көпвекторлы саясаттың
дұрыстығын осы он жылда жинақталған тәжірибе шын мәнінде растап берді.
Тәуелсіздіктің басында қазақ дипломатиясының алдында ұлттық
экономиканың көтерілуіне жан-жақты ықпал ету, инвестициялар тарту, елдің
экспортын ұлғайтудың жолдарын қарастыру, сауда-экономикалық қатынастарды
дамыту сияқты бірқатар маңызды мәселелер тұрған болса қазір де аталған
бағыттарда айтарлықтай жұмыстар атқарылды. Енді бүгінгі күннің талаптарына
сай халықаралық қауіпсіздікті нығайтуға әлемдегі экономикалық қатынастарды
жетілдіруге, тұтастай алғанда, ғаламдық деңгейдегі проблемаларды оң шешуге
үлес қосу басты мақсат болып табылады.
Қазақстан әлемдік қоғамдастықта өзіндік алар орны бар ел екенін соңғы
он жыл бедерінде айқын көрсетті. Қазақ елінің саясаттағы бағыты да,
географиялық орналасуы да, жер байлығы да дүние жүзіндегі мемлекеттерді
бізбен ынтымақтасуға ынталастырады.
Мысал үшін айтсақ, Қазақстан Республикасымен дипломатиялық қарым-
қатынас орнатқан елдердің саны 120-ға жетті. Елімізде 68 шетел елшіліктері
мен дипломатиялық миссиялары жұмыс істейді. Қазақстан Республикасының шет
елдерде 47 елшілігі мен миссиялары және консулдық өкілдіктері тіркелген.
Еліміз мүше болып кіретін халықаралық ұйымдардың саны – 68.
Қазақстан шекарасының бүкіл бойында сенімді Қауіпсіздік белдеуін
жасай алады.
Қазақстан Ресеймен қарым-қатынасқа айрықша мән береді. Бұл жөнінде
елеулі ілгерілеу бар. 1998ж. Шілденің 6-сында Мәскеуде қол қойылған 11
ғасырға бағдарланған мәңгі достық пен ынтымақтастық туралы Декларация екі
ел үшін маңызды тарихи мәнге ие. Қазақстан мен Ресей арасында Каспий
теңізінің құқықтық проблемасы шешілді. Келісім хаттамасына 2002-2003
жылдары қол қойылды. Қазақстан мен Ресей экономикалық ынтымақтастық 10
жылға арналған шарт жасалды, қаржы мәселелерін реттеу туралы ірі келісімге
қол қойылды.
Біз үшін бірінші дәрежелі маңызы бар келісім, дүние жүзілік ірі
проблемалардың бірі-Каспий теңізінің мәртебесін айқындау. Ел президенті
алғашқы кезден бастап принципті бағыт ұстады, өз айқындамамызды қорғап
қалды. Қазір ол айқындама Каспий теңізінің солтүстік бөлігі түбінің ара-
жігін белгілеу жөнінде Ресеймен ортақ желі принципі бойынша жасалған
келісімнен өз көрінісін тауып отыр.
Осы келісімнің іске аса бастауы үшін Сыртқы істер министрлігі белсенді
түрде жұмыс істеді. Каспий теңізінің түбіндегі ұлттық секторлар
координаттарын айқындайтын хаттаманы қысқа мерзім ішінде даярлады. Сыртқы
істер министрлігі Каспий теңізінің заңдық мәребесі жөніндегі екіжақты және
көпжақты келіссөздерді жалғастырып келеді. Каспий проблематикасының
Қазақстанның стратегиялық мүдделеріне тікелей қатысты мейлінше күшті екенін
ұдайы есте сақтауда.
Қазақстан 1997 ж. Маусым айында Мәскеуде қол қойылған тәжіқаралық
бейбіт келісімдердің кепілі ретінде Тәжікстанда берік азаматтық татулық
орнатуды ұдайы жақтап келеді. Бұл бүкіл Тәжікстан аумағына бақылау орнатуды
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Қазіргі күрделі жағдайда Қазақстан мен Орталық Азия елдері ТМД-ның
оңтүстік шекараларын қорғау, діни экстеризмге, халықаралық терроризмге,
ұиымдасқан қылмысқа, есірткі заттарының заңсыз айналымына, қару - жарақ
контрабандасына қарсы күрес сияқты маңызды салаларда тығыз өзара іс-қимыл
жүгізілуге тиіс деп есептейміз.
Қазір елеулі іркілістерсіз жұмыс істей бастаған Орталық Азия
экономикалық қоғамдастығының түпкілікті қалыптасқаны қуантарлық жәйт.
Мемлекетаралық интиграция қазіргі аймақтық дамудың басты бағыты болып
табылады. Батыс Еуропада, Солтүстік және Оңтүстік Америкада, Оңтүстік-Шығыс
Азияда орталық экономикалық және геосаяси мүдделер байланыстырып отырған
қуатты блоктар мен аймақтық бірлестіктер жұмыс істейді. Осыдан
ынтымақтастықтан бас тартудың ешқандай мәнісі жоқ. Орталық Азиядағы және
тұтастай алғанда ТМД-дағы серіктестіктерімізбен бірге Қазақстанда да
осындай бағыттарды өмірге енгізбекші.
Бұрынғы Кеңес Одағы мемлекеттерінің көпшілігі әлемдік энергия көздері
рыногындағы ынтымақтастыққа, сауда, көлік және коммуникация салаларынан
өзара тиімді түрде дамытуға объективті тұрғыдан бейімділік танытып отыр.
Ұлы Жібек жолын қайта түрлетуге де көптеген мемлекет мүдделік білдіруде.
1996ж. қол қойылған Беларус, Қазақстан, Қырғыстан және Ресей елдері
арасындағы экономикалық және гуманитарлық интеграцияны тереңдету мәселесі
туралы шарт 28 баптан тұрады. Мемлекеттердің өз халықтарының игілігі үшін
ерікті түрде кірігу процесі осы құжаттың негізгі арқауы болып отыр.
Қазақстан-Қытай ынтымақтастығы 1992ж. 3-ші қаңтарынан, яғни
дипломатиялық қарым-қатынас орнаған сәттен бастап оң бағытта және ырғақты
дамып келеді. Он жылға созылған екі жақты байланыстар көрсеткішінің
қорытындысы іспетті Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2002ж. 23-ші желтоқсанындағы
ҚХР-ға мемлекеттік сапары барысында 1993-1999 жылдардағы біріккен
декларациялар негізінде Қазақстан мен Қытай арасындағы Тату көршілік,
достық пен ынтымақтастық туралы шартқа қол қойылды.
Қазақстан Ақтөбе облысында мұнай мен газ өндірісін арттыруға қол
жеткізген Қытай ұлттық мұнай-газ коорпорациясының қызметін жоғары
бағалайды. Аталған коорпорация Кеңқияқ-Атырау мұнай құбырын іске қосуда да
белсенділік танытты. Қытайлық әріптестер инвистициялық міндеттемелерін
орындап қана қоймай, түскен табысты өндіріске қайта салып жүр.
Біздің еліміздегі мұнай өндіру перспективасын ескере отырып, Президент
Батыс Қазақстан-Қытай мұнай құбыры құрылысын кезең-кезеңімен жеделдете
түсуді ұсынды. Кездесуде сондай-ақ Қытай компанияларының Қазақстан мұнай-
газ өнеркәсібін дамыту бағдарламаларын іс жүзіне асыруға қатысуы және
керісінше Қазақстан кәсіпорындарының Қытайдағы мұнай-газ жобаларына қатысуы
тақырыптары қозғалды.
Қазақстан сыртқы саясатының күн тәртібінде Таяу Шығыс аймағындағы
Туркия мен Иран сияқты мемлекеттерге маңызды мән беріледі. Бұл елдермен
ынтымақтастық оңды бағытта дамып келеді.
Туркия мен әрі саяси, әрі экономикалық байланыстарымыз нығайа түсті.
Энергоресурстарымызды тасымалдау саласында бұл елмен белсенді жұмыс
жүргізіліп жатыр.
Қазақстанның Парсы шығанағындағы елдермен ынтымақтастығын дамытуда
елеулі ілгері басшылыққа қол жетті. Ол мемлекеттердің Қазақстандағы
инвестициялық қызметі неғұрлым белсенді бола түсті.
Қазақстанның тәуелсіз дипломатиясы өз үшін тиімді саналатын Баку-Жейхан
мұнай құбырының жобасына қолдауын да білдірді. Солай болса – дағы
Европадағы, қала берді дүние жүзіндегі қауіпсіздік мәселесін Ресейді
қатыстыра отырып шешу қажеттігін қадап айтты.
Қазақстан Оңтүстік Азияның ірі-ірі мемлекеттері- Үндістанмен және
Пәкістанмен достық қарым-қатынастарды дамытуға әбден мүдделі. Сонымен
қатар біз принцип тұрғысынан алғанда ядролық қаруларды таратпау тәртібін
бұзу саясатына риза еместігімізді айтуға тиіспіз.
Қазақстан үшін сыртқы саясаттың Еуропалық векторы барған сайын зор мән
мағынаға ие болып отыр. Оның өзі Батыс Еуропадағы ықпалдастықтың жоғары
деңгейіне және алдағы кезде біртұтас Еуропалық валютаның айналымға шығуына
байланысты.
Қазақстанның Еуропадағы саясатында Германия бағыты басыңқы болып
табылады. Принциптік тұрғыдан алғанда біз өз еліміздегі неміс капиталының
мүдделерін толық қамтамасыз етуге ұмтыламыз. ГФР-дің Үкіметімен және қаржы
институттарымен жасалған маңызды уақдаластықтарға 1997ж. қол қойылды. Мұның
өзі істің шын мәнісінде біздің елдеріміз арасындағы ұзақ мерзімді
ынтымақтастықтың негізін қалады.
Қазақстан мен Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі
ұйыммен өзара іс қимылын нығайтуға барған сайын көбірек көңіл бөліп келеді.
Еліміздің сыртқы істер министріне осы ұйым жанындағы Адам құқықтары
жөніндегі бюромен ынтымақтастық туралы, сондай-ақ осы беделді ұйымның
Қазақстандағы өкілдігін ашу туралы құжаттарға қол қойылды.
Қорыта келгенде Ресей Федерациясымен ынтымақтастық жөнінде елеулі
іргелілеуге қол жеткізілді. Ең алдымен XXI ғасырға бағдарланған, мәңгі
достық және одақтастық туралы Декларацияны атап өткен жөн. Бұл құжаттың
ережелері екі жақты қарым-қатынастың іргетасын нығайтатыны соншалық оның
болашағы айдан анық көрініп тұр. Каспий теңізінің шешілмей жатқан мәртебесі
проблемасын алға жылжытқанда Қазақстан мен Ресей екендігі назар аударатын
жәйт. Қаржы тұрғысындағы өзара кінәләсу тәрізі күрделі проблема бойынша
түсініктікке қол жеткізілді.
Қазақстан Байқоңыр ғарыш айлағы мен басқа да полигондарды жалға
бергені үшін ақы алатын болды.
Өзара сенімге негізделген тұрақты ынтымақтастық Қазақстанға
да,Ресейге де өте қажет. Біздің мемлекеттеріміздің халықтары өзара қарым-
қатынастың одастық пен серіктестіктен жолдарын қабылдамайды.
ОрталықАзиядағы көршілес мемлекеттермен ынтымақтастыққа да маңызды мән
бергенбіз және одан ешқашан айнымақ емеспіз. Сонымен бірге Украина мен,
Беларуспен, Кавказ мемлекеттерімен арадағы өзара қарым-қатынастардың
әлеуетін әлі жақсарту алда тұр.
Біз Достастықты нығайтуға бағытталған іс қимылдар Еуразияның ірі
мемлекеті ретінде Қазақстанның стратегиялық мүдделеріне сай келетін нық
сенімдеміз.
Қазақстан үшін Америка Құрама Штаттарымен ынтымақтастықтың стратегиялық
зор маңызы бар. 1992ж. бастап Қазақстан-Америка қарым-қатынасы үдемелі
түрде дамып келеді. Саяси және экономикалық салалар бойынша серіктестік
деңгейіне шықтық. Біздің экономикамызға ірі инвестиция салып отырған ел нақ
осы АҚШ болып табылады. АҚШ Президентінің айтуы қарағанда, Вашингтон
Қазақстанды Орталық Азиядағы тұрақтылық пен қауіпсіздік тұғыры, өзінің осы
аймақтағы басты серіктесі ретінде қарастырады екен.
Қазір Қазақстанның шетел инвестицияларын тарту үшін барлық мүмкіндіктер
бар. Ел экономикасына 1998ж. өзінде 8 миллиард долларға жуық қаржы
енгізілуі фактісінің осы кездейсоқтық емес. Жасалған келісімшартар бойынша
ұзақ мерзімді инвестициялардың жалпы құны 60 милиард доллардан асып
жығылады.
XXI ғасырда Қазақстан іс жүзінде сыртқа көмірсутегі шығаратын басты
елге, ірі мұнай державасына айналды. Біз үшін мұнай және газ шетел
инвестицияларын одан әрі тарта беру басым бағыттағы міндет болып табылады.
Біріккен Ұлттар Ұйымның ең алғашқы жетістіктерінің бірі адам құқықтары
саласындағы халықаралық нормаларды сақтаудың басты өлшеуіне айналып отырған
Жалпыға ортақ адам құқықтары Декларациясы болып табылады.
1991ж. Тәуелсіздік алғаннан кейін адам құқықтары мен бостандықтарын
құрметтеу мен қорғаусыз демократиялық қоғамның өмірсүре алмайтындығы туралы
басты принцип біз үшін айдан анық болды. 1995ж. Қазақстан Конституциясы
адамды, оның өмірін, құқықтары мен бостандықтарын мемлекеттің ең жоғары
құндылықтары деп жарияланады. Атқарушы және сот үкіметін, сондай-ақ, құқық
қорғау органдарын реформалау барысында осы конституциялық басымдықтар
ескерілді.
1994ж. Ақпан айының өзінде, тұңғыш ұлттық құқық қорғау мекемесі-Адам
құқықтары жөніндегі комиссия құрылған болатын, содан соң бір мезгілде
өкіметтік емес 20-ға құқық қорғау ұйымдары іске кірісті.
Қазақстан адам құқықтары саласындағы бірқатар маңызды халықаралық
шарттарға қосылды. Келесіде адам құқықтарын қорғау жөніндегі басқа да
халықаралық конвенцияларға қосылатын болады.
Қазақстан азаматтық қоғамның берік неізін қалауға қол жеткіздік.
Қазақстандағы тұрақтылық та халқымыздың ғаламдық және аймақтық тұрақтылық
пен қауіпсіздікке қосқан үлесі болып отыр. Қазақстан Республикасы өзінің
геосаяси бірегейлігі, экономикалық әлеуетті, тарихы, рухани және мәдени
дамуының ерекшеліктері арқылы XXI ғасыр қоғамдастығынан лайықты орын
алатын, оның азаматтары бүкіл дүние жүзінде құрметке бөленіп отырған
мемлекетте өмір сүріп жатқанын мақтан тұтатын болуна қол жеткізер. 1990ж.
бергі кезеңде Қазақстан Республиасының Президенті іс жүзінде әлемнің барлық
іргелі елдеріне 138 мемлекеттік, ресми және жұмыс сапаларын жүзеге асырды.
Ресей мен АҚШ-қа, ҚХР мен Ұлыбританияға, Францияға, Италия мен Испанияға,
Швецария мен Австрияға бірнеше мәрте сапарлар жасалды. Авсралияға,
Үндістанға, Сауд-Арабиясына және басқа Араб елдеріне сапарлар жүзеге асты.
Қазақстан дүние жүзілік қоғамдастықтың ажырамас бөлігіне айналды. Бұл
басқа елдер сияқты біздің мемлекетіміздің де мазмұны жөнінен ғаламдық сипат
алып отырған өзара тәуелді де тығыз байланысты әлемдік процестер орбитасына
уақыт өткен сайын кері оралмайтындай болып таратылғанын білдіреді. Еліміз
Біріккен Ұлттар Ұйымының күн тәртібінде тұрған ірі проблемаларды шешуге өз
үлесін қоса отырып, қазіргі әлемнің саяси құрылымына да интеграциялана
түсуде.
ІІ ТАРАУ. ЭКОНОМИКАНЫ ТИІМДІ БАСҚАРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУ.
2.1. Қазақстан экономикасын көтерудегі энергетикалық ресурстарды
тиімді пайдалану.
Қазақстан табиғи ресурстардың, әсіресе энергетика ресурстарының орасан
зор қорына ие. Шетел қорының потенциялдық құны 9 трилионға долларға
бағаланады. Дәстүрлі энергетикалық ресурстарының көздерінен басқа
республикада күн және жол энергияларын пайдаланудың келешегі зор.
Бірақта, алғашқы кезеңде республикада өзінің ішкі қажеттілігін
қамтамасыз ете алмайды. Оған себеп, қажетті инфрақұрылымның жоқтығы
саналады. Ал қажетті қатынас жолдардың, құбырлардың жоқтығы мұнайды және
газды сыртқы нарыққа экспорттауды дамыта алмай отыр.
Бұл өз кезегінде әлеуметтік-экономикалық жоспарлауды орындау үшін
табыс табудың мүмкіншілігін күрт төмендетуде.
Қазақстанның 2030 жыға дейінгі даму стратегиясында энергетикалық
ресурстарды пайдаланудың келесідей бағыттары көзделген.
— Біріншіден, халықаралық технологияны, ноу-хауды және капиталды
таратуды жақсарту ұшін басты халықаралық мұнай компаниямен ұзақ
серіктестер ұйымдастырылады. Келісіл-шарттарды Қазақстанның мүддесін
көздейтін, экологиясын, өз адамдарының жұмыспен қамтылуы мен
даярлауын, әлеуметтік міндеттерін шешу көзделген. Қазақстан табиғи
ресурстарды пайдалануда үздік әлемдік практикаға сәйкес келетін және
Қазақстанның мүдделеріне жауап беретін орнықты келісімдерге мүдделі.
— Екіншіден, мұнай мен газ экспорты үшін құбыр арналарының жүйесін
құру. Осының арқасында республика бір серіктестен (Ресей), және бір
тұтынушының монополиялық бағасын тәуелді болудан құтылады.
— Үшіншіден, отын ресурстарын пайдалану жөніндегі стратегия әлемдік
қауымдастықтың ірі елдерінің мүддесін Қазақстанға, оның әлемдік отын
өндіруші ел ретіндегі рөліне бағытталуы.
Қазақстанның мұнай-газ бизнесінде АҚШ, Ресей, Қытай, Жапон және Батыс
Еуропа мемлекетері қатысады. Бұл елдер мен компаниялардың біздің
республикамыздың тұрақты және тұрлаулы негізінде экспорттауға деген
экономикалық мүдделері Қазақстанның тәуелсіз және қарыштап дамуына
жәрдемдесетін болады.
— Төртіншіден, шетел инвестицияларын тарту арқылы ішкі энергетика
инфрақұрылымын құру мен дамытуды, ішкі қажеттілік пен тәуелсіз
бәсекелестік проблемаларын шешу.
— Бесіншіден, ресурстардан түсетін келешек кірістерді барынша
үнемшілдікпен пайдалану және олардың бір бөлігін болашақ ұрпақтар үшін
жинақтау.
Қазақстан өзінің стратегиялық ресурстарын қатаң бақылауға алып,
үнемшіл болуға әрі қаражатты ұқыпты жұмсап, олардың бір бөлігін жинақтауға
негіздеу.
Қазақстан Каспий құбыр консорциум (КҚК) 2000 жылы іске қосылды. Бұдан
өзге Жерорта теңізіне Парсы шығанағына, Арал теңізіне және Қытайға шығатын
альтернативті құбырларды қаржылау және салу мәселелері талқылануды.
Энергетиканы Қазақстандық өнеркәсіпке, тұрғын үйлерге және халықаралық
нарыққа шығару үшін газ құбырлары салынады. Каспий жағасындағы мұнайды,
Қарашығанақ газ конденсет кен орындарындағы газды барлау, шығару және
тасымалдау жөніндегі келісімдерге қол қою көзделуде.
Қазақстан халқының әлеуметтік, әл-ауқатын көтеру бағдарламасы.
Экономикалық ілгерілеу біздің азаматтарымыздың игілігіне өздігінен керілдік
бере алмайд. Гүлденген экономика жағдайында-ақ өз денсаулығын дұрыс
күтпеуінің және қоршаған ортаның ластануы салдарынан науқас адамдардың саны
жылдан-жылға өсіп отырғанын көзге елестету қиын емес.
Қоғамымызды құруымызға қарай азаматтардың өз өмірінің аяғына дейін сау
болуы және оларды қоршаған табиғи ортаның таза болуы үшін күш салу керек.
Бұл мақсатты іске асыруда біздің стратегиямыз мынадай құрамдас бөліктерден
тұрады:
• Ауруды болдырмау және салауатты өмір салтын ынталандыру. Мемлекеттің
бір жағынан ауруды болдырмауы, екінші жағынан, салауатты өмыір салтын
ынталандыруы жөніндегі қадамдары халықтың денсаулығына әсер ететін
маңызды фактор екенін әлемдік тәжірибеде көрсетіп отыр. Аурудың алдын
алу, таза су мен кенеулі асты пайдалануды, тазарту жүйелерінің
болуын, экологиялық зиян келтіретін объектілерді қысқартуды, басқа да
қауіпті факторларды төмендету жөніндегі осыған ұқсас шараларды
білдіреді. Жалпы бұл жағдайлар мемлекеттің экономикасындағы халықтың
әл-ауқатын көтеру саясатының негізінде жүзеге псырылып отырады.
• Әйел мен бала денсаулығын жақсарту. Анамен баланың денсаулығын қорғау
біздің мемлекетіміздің, денсаулық сақтау органдарының, жұртшылықтың
тікелей назарында болады. Мемлекеттік бюджеттің өсуі мемлекет үшін
де, отбасын қолдауға тиімді демографиялық саясат үшін де, қолайлы
нысанда аналар мен балаларға мемлекеттік қолдау көрсетуге қаражаттың
бар болуын қамтамасыз етеді. Қазақстанның жүргізіп отырған әлеуметтік
қорғау саясаты ана мен баланы қорғауға кепіл бола алады. өйткені
қайбір мемлекет болмасын ана мен бала мәселесіне келгенде ешқан сай
қаржы немесе басқа да көмек шараларын аямасы анық. Біздің елімізде
ана мен баланың денмаулығын көтеру, дұрыс тамақтануын қадағалау,
әрбір отбасы мүшелеріне белгілі бір мөлшерде (мемлекет қазанасынан
жылда өсіп отыратын) жеңілдіктер мен қаржылық көмектер көрсетіліп
отырылады. Жалпы қазақ халқы ана мен бала өміріне ерте кездерден-ақ
көңіл бөліп келген. Осыған байланысты біз өз отбасыларымыз бен ана
және бала мәселесіне үнемі көңіл бөліп отырамыз.
• Тамақтануды, қоршаған орта мен экологияның тазалығын жақсарту.
Экологиялық нашар ахуал бүгінде адам өлімінің 20 пайызына себеп болып
отыр, ал кейбір аймақтарда жағдай бұдан да ауыр мүшкілде.
Отандастарымыздың үштен бірі сапасыз ауыз суды пайдаланады.
Жеткілікті және дұрыс тамақтанбау да теріс демографиялық жағдайға
әкеліп соғады. Сондықтан мемлекетімізде әрбір адамның дұрыс тамақтану
мен ауыз суға ерекше көңіл бөлінуде. Мемлектіміздің осы саладағы
мамандары қалай дұрыс тамақтану керек екендігін, табыс дәрежесіне
қарай өз рационын қалай құру керек екндігін, қазіргі заманғы жеке
басының тазалығының ережелерін орындауды, сапасыз ауыз судың зиянын
қалай тигізбеуді бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халыққа
түсіндіруде. Экологиялық, санитарлық-эпидемиологиялық қызметтер мен
стандарттау органдары қойылған мақсаттардың басымдығына сәйкес жұмыс
жүргізуде. Кез-келген сапасыз тамақтың сыртан келетін мөлшеріне қатты
қадағалау жүргізілуде.
Жалпы осы саясатты жүзеге асыруда мемлекеттік веомствалардың басшылары
үнімі қадағалау жүргізіп отырады.
Сонымен қатар мемлекетіміздің халықты әлеуметтік қорғау және әл-
ауқатын көтеру бағдарламасы көптеген шаралар арқылы жүргізіліп жатыр.
Мысалы, ауыл жылы деп жарияланған жылдан бастап ауылдағы денсаулық жағдайы
мен білімді сапаландыру саясаты біршама жақсы нәтижелерін беруді. Бұл
көптеген мемлекетіміздің тәуелсіздігін алғаннан кейінгі қиын-қыстау
кезеңіндегі жабылып қалған немесе қысқарғанденсаулықсақтау орындары және
мектеп, кітапханалар қайта ашылып өз қызметтерін жоғары деңгейдегі жағдайда
жүргізуде.
Мемлекетіміздің жылдан-жылға экономикасының қарқынды өсуі мен
бюджеттінің толықтырылуы әлеуметтік салада біршама игі істер атқаруға
мүмкіндік беруді. Биылғы жылғы Қазақстан Республикасының Президентінің 19
наурызда халыққа жолдауында да әлеуметтік мәселеге баса назар аударылған.
Атап айтсақ, халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету, зейнетақының ең төменгі
мөлшерін 6200 теңгеге дейін көтеру, денсаулық және білім беру салаларын
жетілдіру жолдары қарастырылған.
Халықты әлеуметтік қорғау мен әл-ауқатын жақсарту біздің еліміздегі ең
басты мәселенің бірі екндігін осыдан-ақ көруге болады. жалпы мемлекеттің
бұл бағдарламасы қазіргі күнгі және болашақта да өзекті мәселе болатыны
айдан анық.
Халықтың әл-ауқатын көтеру, қоғамда орта топты қалыптастыру мемлекет
үшінде, мемлекеттің экономикалық жағдайы үшін де ең негізгі жағдай.
Мемлекетіміздің халықтың әл-ауқатын көтеруде, ана менбаланы қорғау және
әбір отбасында салауатты өмір салтын ұстауға негіздеуі, экологиялық
мәселелерді шешуде істеп жатқан жұмыстары ұшан теңіз.
Мемлекеттің халықтың әлеуметтік жағдайын көтеру жағдайын стратегиялық
маңызыды мәселе деп қарауы тегін емес. Себебі әрбір отбасыныда дені сау,
білімді, болашағы зор азаматтардың болуы мемлекет дамуы үшін өте қажет
факторлардың бірі. Сондай-ақ Қазақстандағы ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz