Қарым қатынастың интеракциялық жағының сипаттамасы

1. Қарым.қатынастың әлеуметтік субъектілердегі өзара әрекеті
2. Адамдардың өзара әсерлесуі мен қарым. қатынас заңдылықтары қасиеттерінің ерекшеліктері.
3. Әлеуметтік психологияның колективизм
4. Коллектив және жеке адам.
5. Шағын топпен коллектив.
6. Топты ұйымдастыру
7. Топтардың даму деңгейі
8. Коллектив
9. Коллектив және жеке адам.
10. Топтағы қарым. қатынас
Әдебиеттер

Тікелей ортақтасу - табиғи бетпе-бет, сөздік және бейсөздік (ым,қимыл) құралдар көмегімен жасалынатын толық психологиялық контакт, кері байланыс бір мезгілде өтеді. Бұл - адамдардың бір-бірімен қатынас жасау тарихындағы бірінші формасы.
Жанама ортақтасу —қатысушылардың кері байланыс уақытын ұзартатын, не кешіктіретін жазу және техника қүралдары арқылы жасалынатын толықсыз психологиялық контакт. Хат жазу, кітап шығару, радиодан сөйлеу т.с. адами ортақтасуды күрделендіріп жіберді.
Тұлғааралық ортақтасу - екі не құрамы өзгермейтін топ ішіндегі таныс адамдардың тікелей контактлары. Түлғааралық ортақтасудың белгілері: қатысушылардың психологиялық жақындығы, бір-бірінің ерекшеліктерін білуі, бірге күйзелуі, өзара түсінушілігі, ортақ қызметтестігі.
Бұқаралық ортақтасу - бейтаныс адамдардың тікелей не жанама (бұқаралық ақпарат құралдары арқылы болатын) контакттары. Мысалы, стадионда, театрда, шеру — бұқаралық тікелей ортақтасу, телемарафон, радиохабар - жанама ортақтасу, вагонда — бұқаралық тікелей не жанама болса, купеде - тұлғааралық.
Персонааралық ортақтасу — ортақ іс-әрекет үрдісінде жеке қасиеттерін ашатын белгілі түлғалардың психологиялық контакттары (чемпиондар, ғарышкерлер, президентгер).
Ролдік ортақтасу - белгілі әлеуметтік рөлдерді орындаушылардыц "психологиялық контакттары, мысалы, оқушы — оқытушы, әке — бала, сатушы — алушы, көрші- көрші, дәрігер — ауру, бастық -бағынушы. Әрбір адам әр сәтте әртүрлі рөлдерді орындайды, сол рөлдерге байланысты қоғамда өз орнын табады.

1. Қазақстан Республикасының конституциясы. Алматы, "Жеті жарғы", 1995 ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Алматы, "Қазақстан", 1995 ж.
3. Қазақстан Республикасында, кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың 1994-1996 жылдарға арналған бағдарламасы. "Егемен Қазақстан", 25 маусым.
4. 1996-1998 жылдарға арналған реформаларды тереңдету жөніндегі Қазақстан Республикасы үкіметінің іс-қимыл жоспары. "Егемен Қазақстан", 1995 ж., 23 желтоқсан.
5. Н.Ә. Назарбаев - "Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы", Алматы, "Дәуір", 1992 ж.
6. Н.Ә. Назарбаев - "Ғасырлар тоғысында", Алматы, "Өнер", 1996 ж.
7. Н.Ә. Назарбаев - Қазақстан-2030. "Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы". Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы, Алматы, 1996 ж.
8. Нарықтық экономика 3 томдық оқулық. М.СОМИНТЭК, 1992 ж.
9. К.Б. Бердалиев, С.Ы. Өмірзақов - "Менеджмент негіздері", Алматы, ҚазМБА, 1995 ж.
10. К.Б. Бердалиев және т.б. - "Басқару негіздері", Алматы, ҚазМБА, 1995 ж.
11. Қ.Б. Бердалиев - "Қазақсатан экономикасын басқару негіздері", Алматы, ҚазМБА, 1994ж.
12. Мескон М.Х., Альберт М., Хедоури Ф. - "Менеджмент негіздері", М., Дело, 1995 ж.
13. Герчикова И.Н. - "Менеджмент", М., Банки-биржы, 1994 ж.
14. Глухов В.В. - "Менеджмент негіздері", Санкт-Петербург, Специальная литература, 1994 ж.
15. "Ұйымдарды басқару". Оқулық. Ред. Румянцева З.П., Соломатин И.А., М., Инфра - 1995 ж.

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Адами қарым - қатынасқа жалпы сипаттама
Тұлғааралык қарым қатынас түрлері
Қарым қатынастың коммуникативті жағы
ҚАРЫМ ҚАТЫНАСТЫҢ ИНТЕРАКЦИЯЛЫҚ ЖАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
Қарым-қатынастың әлеуметтік субъектілердегі
өзара әрекеті
Адамдардың өзара әсерлесуі мен қарым- қатынас
заңдылықтары
қасиеттерінің ерекшеліктері.
Әлеуметтік психологияның колективизм
Коллектив және жеке адам.
Шағын топпен коллектив.
Топты ұйымдастыру
Топтардың даму деңгейі
Коллектив
Коллектив және жеке адам.
Топтағы қарым- қатынас
Әдебиеттер

Адами қарым - қатынасқа жалпы сипаттама

1.Қарым қатынас формалары
2.Қарым қатынас функциялары
3.Түрлері
Қарым қатынас - қарым-қатынас психологиясының негізгі үғымы. Ортақтасусыз
жеке адамның түлғалық қалыптасуы үрдісін, жалпы қоғам дамуын түсініп
талдауға болмайды. Ортақтасу, Г. М. Андрееваның пікірі бойынша, адамдарды
біріктіру және дамыту тәсілі.
Ортақтасу моделі
Субъект -1———————————————^.Субъект – 2
Қарым қатынас формалары:
Тікелей ортақтасу - табиғи бетпе-бет, сөздік және бейсөздік (ым,қимыл)
құралдар көмегімен жасалынатын толық психологиялық контакт, кері байланыс
бір мезгілде өтеді. Бұл - адамдардың бір-бірімен қатынас жасау тарихындағы
бірінші формасы.
Жанама ортақтасу —қатысушылардың кері байланыс уақытын ұзартатын, не
кешіктіретін жазу және техника қүралдары арқылы жасалынатын толықсыз
психологиялық контакт. Хат жазу, кітап шығару, радиодан сөйлеу т.с. адами
ортақтасуды күрделендіріп жіберді.
Тұлғааралық ортақтасу - екі не құрамы өзгермейтін топ ішіндегі таныс
адамдардың тікелей контактлары. Түлғааралық ортақтасудың белгілері:
қатысушылардың психологиялық жақындығы, бір-бірінің ерекшеліктерін білуі,
бірге күйзелуі, өзара түсінушілігі, ортақ қызметтестігі.
Бұқаралық ортақтасу - бейтаныс адамдардың тікелей не жанама (бұқаралық
ақпарат құралдары арқылы болатын) контакттары. Мысалы, стадионда, театрда,
шеру — бұқаралық тікелей ортақтасу, телемарафон, радиохабар - жанама
ортақтасу, вагонда — бұқаралық тікелей не жанама болса, купеде -
тұлғааралық.
Персонааралық ортақтасу — ортақ іс-әрекет үрдісінде жеке қасиеттерін ашатын
белгілі түлғалардың психологиялық контакттары (чемпиондар, ғарышкерлер,
президентгер).
Ролдік ортақтасу - белгілі әлеуметтік рөлдерді орындаушылардыц
"психологиялық контакттары, мысалы, оқушы — оқытушы, әке — бала, сатушы —
алушы, көрші- көрші, дәрігер — ауру, бастық -бағынушы. Әрбір адам әр сәтте
әртүрлі рөлдерді орындайды, сол рөлдерге байланысты қоғамда өз орнын
табады.
Басқалармен арақатынас жасағанда адам қоғамдық ережелерді, нұсқаларды,
білім мен іс-әрекет тәсілдерін, жалпы әлеуметтік тәжірибені өз бойына
сіңіреді. Ортақтасу нәтижесінде адам жеке тұлға болып қалыптасады.
Қарым қатынастың қызметтері (функциялары):
1. байланыстыру, прагматикалық қызметі. Ортақтасу бұл жерде кез-келген
бірлескен іс-әрекет барысында адамдардың бірігуінің шарты болып табылады.
Вавилон мұнарасы туралы аңызда адамдар бірін-бірі түсінбеу салдарынан
құрылысты бітіре алмағандығы жөніндегі оқиға тегін емес.
2. қалыптастыру, дамыту қызметі. Бұл жерде арақатынас адамның психикалық
бейнесінің қалыптасуы мен өзгеруінің алғышарты болып танылады. Кішкентай
баланың даму барысында оның мінез-құлқы, іс-әрекеті, өмірге көзқарастары
үлкен адамдармен жасаған арақатынасына тәуелді болып келеді. Сыртқы қарым-
қатынас нәтижелері ішкі психикалық құбылыстарға және баланың өзіндік сыртқы
қимылдарына айналады.
3. растау қызметі. Басқалармен жасаған ортақтасу барысында адам өзін-өзі
танып білуге, бекітуге, өзінің бар екендігін дәлелдеуге мүмкіндік алады.
Адам өзінің бар екендігін, өз тұлғасының құндылығын басқа адамдар арқылы
біледі. Адам үшін ауыр жазаның бірі — жападан жалғыз қалу, ешкіммен
араласпау, басқалардың назарынан тыс қалу. Күнделікті тіршілік адами
арақатынасқа, "растау терапиясына" толы: танысу мен сәлемдесу рәсімдері,
құттықтау мен ізет көрсету, т.б. Осының барлығы әр адамның бар екендігін
растайтын дәлел екені сөзсіз.
4. тұлғааралық эмоциялық қатынастарды ұйымдастыру мен тіректеу қызметі.
Басқаларды қабылдау, олармен сан қилы қатынастар (тұлғалықтан іскерлікке
дейін) жасау кезінде адамдар бірін-бірі бағалап, бірімен бірі не жағымды
(симпатия, ұнату), не жағымсыз (антипатия, ұнатпау) эмоциялық қарым-қатынас
орнатады. Заманауи адамдардың әлеуметтік байланыстары тек эмоциялык
қатынастармен шектелмесе де, эмоциялық қатынастар іскерлік, ұжымдық, ролдік
қарым-қатынастарға өз әсерін тигізеді.
5. тұлғаішіндік қызмет. Адам өз-өзімен іштей, не дауыстап сөйлесіп
диалог арқылы арақатынас жасайды. Тұлғаішіндік ортақтасуды адам ойлауының
әмбебап тәсілі деуге болады. Л.С. Выготский    жазғандай,    жеке
қалғанда    да    адам ортақтасудың қызметін сақтап калады.
Сонымен, біз ортақтасудың түрлерін, қызметтерін қарастырдық. Қарым-қатынас
психологиясында көбірек зерттелінген дәстүрлі мәселе - тұлғааралық тікелей
ортақтасу.
Тұлғааралык қарым қатынас түрлері
Мақсатына қарай қарым-қатынас психологиясы түлғааралық ортақтасудың үш
түрін ажыратады: императив (бұйрық), манипуляция (айла), диалог (қосүн,
қоссөз, қостіл).
Императивтік немесе әміршіл ортақтасу — өз ортақтасу серігінің тәртібі мен
іс-әрекетіне бақылау жасау мақсатындағы әсер етудің авторитарлық,
директивтік формасы. Ортақтасу партнері тек әсер етудің нысанасы, пассив
ретінде қарастырылады. Императивтің ерекшелігі, партнерды бағындыру
жөніндегі негізгі мақсатыньң жасырынбай айқын көрініп тұратындығында. Әсер
етудің құралдары ретінде бұйрық, талап, әмір, тиым салу, нұсқау пайдаланады
(Отыр! Тұр! Әкел!). Сонымен, әміршіл ортақтасу -басқаны өзіне қажетті
белгілі әрекетке күшпен бағдарлау.
Қоғамдық қарым-қатынастарда императивтік қарым қатынастың өз орны бар.
Мысалы, әскери катынастар, төтенше жағдайлардағы бастық-қызметкер
қатынастары, қиын-қыстау, зілзала, операция кезіндегі қатынастар. Осындай
салаларда императивтік ортақтасуды пайдалану нәтижелі әрі қолайлы.
Сонымен қатар мұндай ортақтасуды мүлде қолдануға болмайтын салалар да
баршылық. Ең алдымен ортақтасудың бұл түрін достар және жұбайлар арасында,
ата-ана мен бала арасында, тәрбие мен педагогика саласында пайдалану
ыңғайсыз әрі нәтижесіз.
Манипуляция, алдап-арбау ортақтасуы — жиі кездесетін түлғааралық ортақтасу
түрі, ортақтасу партнерін өзінің жасырын ниетіне бағындыруды көздеген іс-
әрекет. Өз мақсатына жету үшін манипулятор ортақтасу партнерін нысана
ретінде карастырады.
Манипуляциялық ортақтасу - басқаны өз мақсатын жасырып өзіне қажетті іс-
әрекетке баулу.
Императив пен манипуляцияның ұқсастығы екеуінің мақсаты бірдейлігінде:
яғни, қатынас серігінің ойы мен бойын билеу, бақылау. Айырмасы:
манипуляциялық стильде шынайы мақсат жарияланбайды, жасырылады не
ауыстырылады.
Диалог ортақтасуы. Бұл - тең құқықтық субъектілердің арақатынасы, ортақтасу
мақсаты - өзін-өзі және өзгені тану, білу, дамыту. Жоғарыда аталған
арақатынастардан негізгі айырмашылығы - эгоцентризмнен, өзіндік ұстанымнан
альтруизмге, өзгеге, басқаға бағытталған ұстанымға көшу. Бұл ортақтасу
үрдісінде екі дауыс, екі пікір есітіледі, бұл субъект — субъект қатынасы.
Диалог ортақтасуының ережелері:
1.Сұхбаттасушының және өзінің көкейкесті күйін ескеру, "осы жерде - осы
сәтте" қағидасын басшылыққа алып арақатынас жүргізу, дәл осы кездегі
сезімдерін, тілектерін, психологиялық халдерін назарға алу.
2.Ортақтасу серігінің тұлғасына баға бермеу, алдын-ала оның ниеттеріне
сену, біріне —бірі сенімділік білдіру.
3.Серікті өзіне тең, өзіндік пікірі мен шешімі бар тұлға деп қабылдау.
4.Шешілмеген мәселе мен сұрақтар ортақтасу мазмұны болуы керек (ортақтасу
мазмұнын мәселелендіру).
5.Сұхбат адамның өз атынан жүргізілуі керек, біреудің пікіріне сілтемей,
өзінің сезімдері мен тілектерін білдіруі қажет (персоналандыру).
Диалог ортақтасуы қатысушылардың өзара түсінушілігін тереңдетіп, бірінің
жан байлығын бірі көбейтуге, әрқайсысы өз-өзінің ашылуына жағдай жасайды.
Осы типтегі ортақтасуды іске асыру ушін қажетті өмірлік шарттар және
қатысушьшардың ішкі дайындығы керек.
Ортақтасу - өте күрделі феномен. Оның әртүрлілігі көптеген функцияларына
тәуелді, ал көпқызметтілігі жеке адам мен қоғам өміріндегі орны мен
мағынасына байланысты.
Ортақтасудың іші құрылымы өте күрделі, оны шартты түрде үш жаққа бөлуге
болады: коммуникация, перцепция, интеракция. Біртұтас, ішкі бірлігі
бұзылмас процесті біз ғылыми мақсатта, терең және жан-жақты талдау үшін
үшке бөлеміз. Естен шығармайтын жайт тіршілікке арақатынас - біркелкі,
бұзылмайтын процесс.
Коммуникация - арақатынас партнерлерінің бір-бірімен ақпарат алмасуы,
білімді, идеяны, пікірді, сезімді беру мен қабылдау үрдісі.
Интеракция - тұлғааралық қимыл ұйымдастыру, катысушылардың өзара қозғалыс
пен әрекет алмасуы.
Перцепция - адамдардыц бірін бірі тануы мен тәрбиелеуі негізінде кұрылатын
белгілі түлғааралық катынастар.

Қарым қатынастың коммуникативті жағы


Қарастырылатын сұрақтар
1.Кері байланыс
2.Коммуникативті барьер
3.Коммуникативті әсер және мәлімет берудің деңгейлері.
Қарым-қатынаста адамдар өзара идеялар, қызығулар, көңіл- күйімен,
сезімдерімен, бөліседі. Мұның бәрін әр түрлі мәлімет түрінде қарастыруға
болады..
Адамдар арасындағы коммуникативті процестер техникалық қондырғылар
арасындағы алмасудан өзгеше болады, оның мазмұны және формасы бойынша өзіне
тән ерекше, маңызды қасиеттері бар. Олардың ерекшелігі – кері байланыс
процесі, коммуникативті барьер, коммуникативті әсер және мәлімет берудің
әртүрлі денгейі (вербалды сөз жүзіндегі, вербалды сөз емес жүзіндегі
емес)сияқты процестермен байланысты. Әрқайсысын бөлек –бөлек талдап
көрейік:
1.     Жеке адам аралық қарым-қатынастағы кері байланыс. Ең алдымен
мәлімет бір жақты болмайды, екі жақты пікір алмасу түрінде өтеді. Мәлімет
беруші – коммуникатор, оны қабылдаушы – реципиент деп аталады.
Сондықтан да негізгі мәліметті біреуден екінші адамға беу ғана емес, қарым-
қатынас барысында ортақ көзқарас, пікір ортақ мәнге келу маңызды.
Бұл мәліметті орындауда ерекше механизм – кері байланыс іске қосылады, ол
реципиенттің коммуникатордың іс-әрекетін қалай қабылдап , бағалауына
байланысты. Сонымен кері байланыс дегеніміз- коммуникатордың әрекетіне
деген реакциясын көрсететін мәлімет.Кері байланыстың біреуі әртүрлі
жолдармен ісек асырылады.Ең алдымен тура және жанама. Тура кері байланыста
реципиент пікірі ашық түрде беріледі. Мысалы: сенің пікірің маған
ұнамайды, не айтып тұрғаның маған түсініксіз, және де әртүрлі қимыл-
қозғалыс, ренжу, қуану, бұл түрде тиімді болады.
Жанама кері байланыс – психологиялық мәліметті берудің астыртын түрі. Бұл
жағдайда әртүрлі сұрақтар, кекету, күтпеген эмоциялық реакциялар болуы
мүмкін. Мұндай жағдайда коммуникатор партнердің не айтқысы келетінің өзі
түсінуі кажет.Әрине бұл түсіну әрқашан дұрыс болмауы мүмкін, сондықтан
түсіну қиынырақ болады.
Коммуникация процесінде тек мәлімет алмасу ғана емес, оны партнерлердің
бірдей тура түсінуі қажет.Яғни коммуникация процесінде келіп түскен
мәліметті дұрыс түсіну проблемасы туындайды. Біріншіден, мәліметтің формасы
мен мазмұны коммуникатордың жеке даралық ерекшелігі, реципиент туралы
көзқарасы, ол туралы өзінің пікірі және қарым- қатынас процесіндегі
жағдайларға байланысты.
Екіншіден, Оның жіберген мәліметі реципиенттің жеке дара психологиялық
ерекшеліктеріне ,көзқарасы, пікірлеріне, жағдайға байланысты өзгеріске
түседі. Мәліметті әр түрлі қабылдау бірнеше себептерге байланысты.Соның
ішінде маңыздысы- коммуникативтілік барьердің болуы, ол- коммуникативтік
процестің екінші ерекшелігі.
Түсініспеушілік барьері, әлеуметтік- мәдени барьер, қарым- қатынас
барьерлері болуы мүмкін.
Түсініспеушілік барьердің бірнеше түрлері болады:
1. Фонетикалық барьер жатады.Әр түрлі тілде, диалектіде сөйлеу, тілге
кемістік,тілдің граматикалық құрамының өзгеруі. Өте тез сөйлеу, сөзді анық
айтпау, қосымша дыбыстардың болуы да осығае себеп болады.
2. Семантикалық барьер сөз мәнінің ерекшеліктері әттүрлі жаргондар,
слэнгтер. Әртүрлі ортаныңөзіне тән мини- тіл болады. Өздерінің
қалжындары, тілінің оралымдары. Мұндай барьерлерден аттай білу мұғалімдер,
дәрігерлер, басшылар үшін өте қажет.
3. Стилистикалық – каммуникатор тілінің стилі жағдайға сәйкес келмегенде
немесе реципиенттің психологиялық көңіл –күйіне сәйкес болмағанда
көрінеді.
4. Логикалық барьер, коммуникатордың ұсынған логикалық тұжырымдары өте
күрделі болғанда туындайды. Ерлер логикасы, балалар логикасы, т.б.
логикалар туралы айтуға болады.
Қарым-қатынастағы әлеуметтік – мәдени ерекшеліктерге саяси, діни, кәсіби
ерекшеліктерді жатқызуға болады. Қарым –қатынас процеміндегі мәлімет
алмасу деңгейлері екі түрде іске асырылады: вербалды, вербалды емем.
Вербалды (сөз арқылы) денгейінде (негізгі)- тіл пайдаланады.Сонымен қатар
вербалды емес жүйелер де пайдаланады:оларға – кинестезиялық және
акустикалық жүйелер жатады. Оптикалық – кинестезиялық жүйеге адамның сыртқы
түрі және әсерлі қимыл- қозғалыстары , ым-шаралары, мимикасы, отырыс-
тұрысы, жүрісі жатады.Бұл жүйенің маңызды түріне көздік кантает жатады.
Адамның сезімдері негізінен осылар арқылы беріледі.Партнердің сөзіне
сенбегенде осыларға көңіл аударамыз.
Акустикалық жүйеге сонымен бірге коммуникатордың дауысының сапасын
интонация,сөйлеу типі, дауыс екпініжәне әртүрлі сөз арасындағы үзілістер
жатқызады.
Тиімді тындаудын екі түрі бар:зейін қойып үндемей тындау- басын изеу,
мимикалық реақциялар,көз кантактісі, зейіннін әртүрлі фазалары.
ҚАРЫМ ҚАТЫНАСТЫҢ ИНТЕРАКЦИЯЛЫҚ ЖАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ

Қарастырылатын сұрақтар:
1. Қарым қатынастың интеракциялық жағы.
2. Тұлғааралық өзара әрекет стратегияларының сипаттамасы
3.Дау дамайлық қатынастар.
Қарым қатынастың интеракциялық жағы - бұл адамдардьң қарым-қатынасының
белсенді жағын білдіретін шартты ұғым.
Қарым қатынас барысында адамдар ақпарат алмасып қана, озара түсінісіп қана
қоймайды, олар іс-әрекеттерін жоспарлайды, бір-бірімен әрекет, қимыл
алмасады, өзара әрекеттің түрі мен нормаларын анықтайды.
Тұлғааралық өзара әрекет стратегияларының сипаттамасы
Өзара әрекет жасағанда адамдар әртүрлі мотивтерді мақсат тұтады. Мақсатына
қарай тиімді және тиімсіз ортақтасуды ажыратуға болады. Адамдардың
мақсаттары сәйкес келген жағдайда қарым қатынас нәтижелі болмақ
(кооперация). Ең ұтымсыз мотивтер - индивидуализм және агрессия, ортақтасу
серігінің қызығушьшығы мүлдем назарға алынбағандықтан оның да қорғану
стратегиялары қоздырылады.
Қарым қатынасқа қатысушылардың бастапқы әлеуметтік мотивтеріне қарай
олардың өзара әрекеттесу барысындағы бес негізгі стратегиясын белгілеуге
болады.
Қарсыласу стратегиясы, өз ұтысын көбейту мотивіне сәйкес. Адам тек қана
өзінің мақсатына бағытталып, өзгенің мақсатын есепке алмайды. "Саған емес,
маған".
Қашу стратегиясы,   өзгенің   ұтысын   азайту   мотивіне   сәйкес. Шынайы
өзара әрекеттен қашу, байланыстан бой тарту, өзгенің ұтысын азайту үшін
өзінің де мақсатына жетпеу. "Саған да емес, маған да емес".
Жол беру стратегиясы, өзгенің ұтысын көбейту мотивіне сәйкес. Ортақтасу
серігі     мақсатына     жетуі     үшін     өз     мақсатын құрбандыққа
салу. "Саған, маған емес".
Компромисс    стратегиясы,    ұтыстардың    айырмашылықтарын азайту мотивін
жүзеге асырады. Шартта теңдік үшін ортақтасу серіктері өз мақсаттарына
толық жетпейді. "Саған қанша болса, маған да сонша".
Ынтымақтастық   стратегиясы,   кооперация   мен   бәсекелестік мотивтерін
жүзеге асырады. Бірлескен әрекетке қатысушылардың әлеуметтік
қажеттіліктерін толыққанды өтеу. "Барлығы саған да, маған да".
Дау-дамайдың әлеуметтік-психологиялык, сипаттамасы психологаялык,
тұрғыдан   алғанда дау-дамай   (конфликт)   - адамдардың санасындағы,
қатынастарындағы жағымсыз сезімдермен байланысты карама-карсы бағыттардың
тоғысуы.
Дау-дамайлық қатынастар мен әрекеттердің негізінде бір-бірімен сәйкес емес,
бір мезгілде жүзеге аса алмайтын қызығушылықтар, қажеттіліктер, құндылықтар
жатады. Дау-дамайдың турлері: тұлғаішіндік адам (өзімен-өзі келіспейді),
түлғааралық (екі адам арасында), топаралық (екі топ арасында), тік (бастык
пен қызметкер арасында), көлденең (әріптестер арасында). Субъективті
себептерді былай қойып, объективті қайшылық болған кезде де дау-дамайға
қатысушылардың психологиялық хал-ахуалы төмендейді, жағымсыз сезімдері
туады.
Дау-дамайдың себептерін, қүрылымын, дамуын жөне қызметін карастырайық. Дау-
дамайдың психологаялық қүрылымын екі үғым: "дау-дамай жағдаяты" және
"инцидент" арқылы түсінуге болады.
Дау-дамай жағдаяты - дау-дамайдың нақтылы негізі, екі жақтың қызығушылығы
мен қажеттілігі арасындағы нақтылы қайшылық. Бұл әлі дау-дамайдың өзі емес,
нақтылы болмыстан қайшылықты ұзаққа дейін бірлескен әрекетке қатысушылар
саналы түрде қабылдамай жүре береді.
Инцидент - дау-дамай жағдаятын саналы түрде түсіну.
Дау-дамайға қатысушылардың ішкі және сыртқы позициясын ажырату керек.
Сыртқы позиция - қарсыластарға ашық жарияланатын дау-дамайға қатысудың
себебі. Ішкі позиция — дау-дамайға қатысудың шынайы себебі, даулы іс-
орекетке кірісуге түрткі болған қызығушылықтар, құндылықтар, мотивтер.
Сыртқы және ішкі позициялар біріне-бірі сәйкес болмауы да мүмкін. Көбінесе,
ішкі себептерді адамның өзі де сезінбейді, олар адамның бейсанасында
ұялайды
Дау-дамайға қатысушылар үшін дау-дамайдың бар екендігі инцидент пайда
болған кезде түсінікгі болады. Сонымен, инцидент - өзара әрекетке
қатысушылар өздерінің қызығушылықтары мен мақсаттары арасыңдағы объективті
қайшылықты түсінген сәт. Инциденттің ашық және жасырынды түрлері болады.
Жасырынды инцидент қатысушылардыц санасына жеткенімен олардың нақты
қатынастары мен қимылдарында ешқандай көрініс таппайды. Ашық инцидент
дегеніміз қатысушылардың бірқатар өзара ерегісі, жанжалдары.
Отбасыда, бастауыш мектепте балалар үлкендерге қарсы шыға алмағандықтан,
іштей наразылыққа, қарсылыққа толып жүреді. Ашықтан ашық сезімдерін
білдірмеген баланың ішкі күйзелістері оның денсаулығына, көңіл-күйіне
жетістіктеріне жаман әсер ететіні сөзсіз.
Дау-дамайлық іс-әрекеттер сатысында оның барлық құрылымдық жақтары да
дамиды. Дау-дамай нысанасы кеңейіп, бір саладан басқа салаға таралады.
Мысалы, іскерлік қатынастардан жеке тұлғалық қатынастарға. Дау-дамайға
қатысушылардың қатары да кеңейіп кетеді: туған-туысқандар, әріптестер т.б.
Жеке тұлғалық дау-дамай топаралық дау-дамайға айналып кетеді.
Дау-дамайды шешудің екі негізгі жолы бар: инцидентті өшіру және дау-дамай
жағдаятыи тарату.
Инцидентгі өшірудің бірнеше әдістері бар.
-   Бір жақтың ұтысын қамтамасыз ету. Екінші жақ, келіссе, бұл даудың
аяқталғаны. Бірақ тіршілікте керісінше болуы әбден мүмкін, сондықтан мұндай
шара – уақытша болып, келесі инцидент те өрши түседі. Алдау арқылы,
өтіріктің көмегімен дауды басу, сөйтіп, мәселені шешу үшін уақыт ұту.
Дискотекадан қайтқан студент шешесінің "неге үйге кеш келдің?" сұрағына
сөгіс алмау үшін "кітапханада болым" деп айта салады екен.

Қарым-қатынастың әлеуметтік субъектілердегі
өзара әрекеті

Қарастырылатын сұрақтар:
1. Қарым-қатынасқа түсу мотивтері
2. Қарым-қатынас позициялары.
Қарым қатынас интерактивті жағы адам аралық қарым-қатынастың адамдардың бір-
бірімен әрекетесуімен байланысты аспектілерді белгілеуге арналған шартты
термин. Қарым-қатынас барысында қатынасқа түсуші тек мәліметпен алмасып
өзара түсініксіздікпен жеткізумен шектелу жеткіліксіз. Әрекеттер мен алмасу
ортақ іс-әрекетті жоспарлап, бірлескен әрекеттің формалары мен нормаларын
қалыптастыру да маңызды болады. Қарым-қатынастың осы жағын сипаттағанда
жеке адамдар арасындағы қатынастарға тандаумен қарым-қатынас
түсіндірулердің әрекетесудің қай түрін таңдасадай алатын мотивтері де
қарасырылады. Әр түрлі зерттеулерде адамның басқа адамдармен қарым-қатынас
түсуінде бірнеше мотивтер айқындалады:
1. Ортақ жетістікті барынша айқындату мотиві немесе (коппераця мотиві)
2. Өзінің жетістігін барынша жоғарлату мотиві немесе индивидуализация
3. Салыстыралы жетістіктерді барынша жоғарлату мотиві немесе конкуренция
4. Басқаның жетістігін барынша жоғарлату мотиві альтруизим.
5. Басқаның жетістігін барынша төмендету мотиві агрессия
6. Жетістікегі айырмашылықты неғұрлым төмендету тендік.
Әр түрлі мотивцияға байланысты қарым-қатынас стратегиясын айыру үші
әрекетесу координация жүйесінде Өз мақсат- тарына бағыттылық Мах Міп Міп
Мах басқалардың мақсатына Бағытаушылық Қарым-қатынас стратегиялары. У
осінде өз мақсаттарына х осьінде басқалардың мақсаттарына бағытталған
әрекеттесі стратегиясы тұрғызылған ңр бір шкалада мақсаттын ең жоғарғы және
ең төменгі көрсеткіші бейнелеген. Бастапқы әлуметтік мотивация байланысты
қатысушылардың бес негізгі стратегиясын бљліп көрсетуге болады. Қ нүктесі –
қарсы ңрекет яғни бақталастық конкуренция толығымен өзара мақсатына
бағыталу. А-нүктесі- аластатушылық басқаның жетістігін төмендету, өз
мақсатын жоғарлату индивидуализм. К нүктесі-көнгіштік стратегиясын көрсету.
Бұл жағдайда адам өзінің мақсатын басқаның мүдесіне аударады көндіреді. Ы-
нүктесі ымыраға келу, компромис жетістіктер арасындағы айырмашылықты
неғұрлым төмендету шартты теңдікке жету үшін өз мақсатын толық іске
асырмау. Б- нүктесі бірлескен іс-әрекет ынтымақтастық әр бір қатынастың
мүдесін толық қанағаттандыруға бағыталған . Бұл жағдайда әлеметтік
мотивацияның біреуі (коперация мен әсеклестік іске асырылады) сонғы
стратегияны әректесу нәтижесі тұрғысынан әректесушілердің өзара қарым-
қатынас өзін сезіну тұрғысынан да ең нәтижелі деп қарастырамыз. Әрекетесу
процессінің ең маңызды сипатамасын қарастырған бірнеше жолы ұсынылған . Т-
нүктеі Персонс теориясы ұсынған әрекеттесушінің әрбір бөлек актісінің
мынандай бөліктері бар. А-әрекетесуші Ә -басқа обьъект, әрекет бағыталған
обьект. Б нормалар, ңрекет ұйымдастырдағы. В- Құндылықтар Әрбір әрекет
ұйымдасқандығы қабылданғандығын, Г-Ситуация , жағдай әрекет жасалатын
кездегі бұл өте абстрактілі теория өте көп қолданылмайды.
Екінші әрекет сатыларын қарастырушы поляк социологы Щикпрнс ұсынған тағы
бір әрекетің құрылымдық сипатын қатынасудың әректтерін олардың ситуацияны
есептеу және әрекетесу стиліне байланысты жұптастыру(Берн) осы әдіс кейінен
практикада кең қолдану табуда. Трансактілі талдау кезінде әрбір әрекет
қатысушы үш позицияның брінде ғана болады. Әрекетесуді талдау категориясы
Маңызды мінез – құлықты көріністер Оң эмоциялар аймағы Ынтымақтастық
шиеліністі шешу келісімі Проблеманы шешу аймағы Ұсыныс , нұсқау басқалардың
бағдары. Проблеманы қою аймағы Мәлімет туралы өтініш пікір, айтуға
ұсыныснұсқауа ұсыныс Теріс эмоциялар аймағы Келіспеушілік шиелініс
тудыру,қарым-қатынасқа қарсылық тудыру Шартты түрде бұл позицияларды ата
–ана, ересек бала де белгілеуге болады. Баланың позициясының психологиялық
сипатама қолаймын ата-ана позициясы керек ал ересектердің қалаймын және
керек позициясының бірігі. Әр бір әрекетте мінез –құлық пен әрекеті өз
стилі болды. Негізінен стиль үш түрлі.Ритуалді салт жоралар,
монипулятивті және гуманистік болып бөлінеді.Ретуальді стиль негізінен
ситуациямен сәйкестендіруі анық көрінеді. Стиль әдетте белгілі мәліметпен
анықталады. Мысалы : Амандасу стилі АҚШ мәдениетінде қал-қалай дегенде өте
жақсы деген жауап алынса.Орыс мәдениетінде сұрақтың мәнісіне қарап жауап
берілед. Қазақ мәдениетінде аралық стиль қалыптасқан әрекетесудің
инварианты сипатамаларын қарастыруларын Ирт Бернс 4 категория негізінде
көрсетеді. 1. Позитивті оң позициялар аймағы 2. Негативті теріс позициядағы
аймақ 3. Проблемаларды шешу 4. Проблемаларды қою аймағы. Өз кезегінде әр
бір категория бірнеше маңызд көрсекіштердін айқындалады. Нақты әсерлесу
уақытында, ңр категория көрсетуі мен жиілігі мен формасын тіреп жазып
отырып оның ерекшелігін көрсету болады. Мысалы: Қарым-қатынас қандай
негізде, неге бағыталған қатысушылар үйлесімді болды ма? әлде аластатуға
бағытала ба?

Адамдардың өзара әсерлесуі мен қарым- қатынас
заңдылықтары

Қарастырылатын сұрақтар:
1.Әлеуметтік перцепция ұғымы.
2.Әлеуметтік перцепцияның функциялары.
3.Зерттеушілер.
Жеке адамаралық қарым-қатынастың пайда болуы және табысты болуы іске
асырылады, егер де қатысушылар арасында өзара түсіністік болғанда ғана
мүмкін. Өзара түсіністіктің болуы, біржағынан, басқаның мақсат мүдесін ,
мотивтерін ,бағдарын түсіну , екінші жағынан түсіну ғана емес сол мүдде ,
мотивтер , бағдарды қабылдау, бөлісу түрінде көрінеді.
Осы екі жағдайда қарым-қатынасқа түсінушінің басқа да адамды
қабылдауының маңызы өте зөр, яғни қарым-қатынас үшінші құрамды бөлігі
перцептивті жағы туралы айтылады.
Әлеуметтік психологияда әлеуметік перцепция ұғымы кең мағынада :
перцептивті процесстің әлеуметік детерминантысы (себептері) деп
қарастырылады. Бұл терминді. 1947 ж алғаш енгізген Дж.Брунер .Бірақ
әлеуметік перцепцияға адамды адамның қабылдауы жатады, тек әлеуметтік
перцепция туралы емес, соның ішіндегі жеке адам аралық перцепция, жеке
адамдардың өзін қабылддауы да жатады. Сонымен бірге адамдардың қабылдауы
деген терминде онша дәл емес, бұл жағдайда адамдардың бір-бірін тануы ,
түсініуі деген ұғымын тұрғысында қарастырған жөн
Адамның тануы сыртқы пішінінің ғана қабылдауымен қатар, ,оның өзін үстауы
, мақсат –мұделері, ой қабілеттері, эмоциялары бағдарлары тұрғысынан да
өзіндік ой елестерінің қалыптасуын қамтиды. Және де қарым-қатынасқа
түсушілер арасындағы эмоциялық қатынастардың пайда болуы да қамтиды.
Сонымен әлеуметтік перцепция-апдамның сыртқы бейнелерін қабылдау, оның
жеке тұлғалық психологиялық сипатамаларымен сәйкестендіруғ талдап түсіну,
соның негізінде келешектегі іс-әрекеттерін болжау деген пікірге жақын.
Әлеуметтік перцепцияның төрт негізгі функциясы бар: өзін-өзі тану, қарым-
қатынас партнерін тану, өзара түсіністік жағдайдағы бірлескен іс-әрекет
пен эмоциялық қатынастардың жүзеге асуы. әлеуметтік перцепцияны қарастыруда
екі мәселеге көңіл аудару қажет қабылданатын адамның психолгиялық және
әлеуметтік ерекшеліктерін зерттеу, екіншіден жеке адамаралық бейнелеу
механизімдерін ің талдауына.
Бақылаушының психологиялық ерекшеліктерін зерттеу әлеуметтік психолгияның
зертелінген саласына жатады. Адамның бірін-бірі қабылдауы ме түсінуінде
жеке даралық ,жыныстық , жас ерекшелігіне , кәсіби жыныстық –рөлдік
айырмашылықтар бар екедігі тіркелген. Мәселен: балалар көбінесе
ересектерге қарағында сыртқы кейіп пішінге (киімі, шаш қоюы, сыртқы
кейіптегі ерекшеліктергі) көңіл аударады. Мұғалімдер мен оқытушылапр өз
шәкірттерінің білімге ұмтылуы, тәртіптілігі, тағы сол сияқты қасиеттеріне
көңіл бөледі, ал студенттер педагогтің тіпті басқа басқа қасиеттеріне
көңіл ударғандығы байқалған . Сол сияқты басшылардың қол астындағыларды
қабылдауы және керісінше қоластындағылардың басшыны қабылдауының да екі
түрілі.
Дегенмен , адамды қабылдауда, негізінен , ол адамның психологиялық
зерттеуде дәстүрлі психологиялық ерекшеліктері мен бағдарлары маңызды рөл
атқарады. Әсіресе бұл йтылғандар алғашқы таныстық кезінде байқалады.
Әлеуметтік психолгияда қабылданытын обьектінің психологиялық қасиеттерін
зерттеу де дәстүрлі түрде қалыптасқан . Көбінесе бақыланатын адамның
қандай психологиялық және басқа қасиеттрі маңызды, оны тануға көптеген
мәлімет береді., басқаша айтқанда адамдар қарым-*қатынас барысында
партнерді бағалауда қай нәрсені көбірек көңіл бөледі№
Ондай маңызды қасиеттерге бақыланатын адамның бет-бейнесінің қимылы
(мимика), сезімдерін білдіруі (экспрессия) отырыс тұрысы, жүрісі жатады.
Киімі , шаш қойысы және дауыс ерекшеләіктері сөйлеу мәнері
жатады.Зерттеулерден байқалғандай, кең таралған интерноционалды ым-
ишараттармен қатар, белгілі мәдени және ұлтық топтарға тән ым-ишаралар
жатады.
Сонымен бірге , қабылдаудың табыстылығын қамтамасыз етуге бағыталған
әмбебеп психологиялық механизімдері де қарстыруға болады. Оған әлеуметтік
механизімдердің перцепциялары жатады.
Адамды адамның қабылдауы мен түсінуінің механизімдеріне : идентификация,
эмпатия, рефлексия, аттракция, атрибуцияны жатқызуға болады. (2 схеманы
қарастырамыз)
Идентификация қазақша теңестіру, ұқсастыру ұғымдарына жатады, яғни
өзіңді басқа адаммен теңестіру, өзіңді сол адамның онына қою.
Идентификацияда басқа адамның құндылықтар нормалары, мінез-құлық ,
талғамдары мен дағдылары игеріледі. Әсіресе , жеткіншектік кезщеңде оның
мәні зор. Көптеген зерттеулерде идентификацияың оған жақын ұғым эмпатия
тығыз юайланысты екені анықталған.
Эмпатия басқа адамды сезіну, оның тебіреністеріне бой ұсына білу деп
анықтауға болады, оның эмоциялық жағы басым, егер идентификацияда басқаның
проблемасыойланысы эмпатияда, сезініледі.екеуінде де басқаның орнына
қоя білу көрінеді., бірақ бастапқысында өзін партнермен теңестіру
механизімі,, ал соңында басқамен теңестіру қажет емес. ,өз пікірі болуы
мүмкін , дегенмен басқаның проблемасын сезіну іске асырылады.
Эмпатия- басқаның қуаныш-сүйініштерін дұрыс сезіне білу қасиеті. Қарым-
қатынас жасаудағы эмпатияның болуы психолог ,ғ педагог, әлеуметтік
қызметкердің кәсіби маңызжы қасиеттерінің бірі.
Осы екі жағдайда да арадағы қарым-қатынастың іске асырылуы, үшінші
жағдайдағы , партнердің мені түсінуіне байланысты.Басқаша айтқанда
бірін-бірі түсінуі рефлексия құбылысымен күрделенеді. Элеуметтік
психолгияда, ефлексия,-қарым-қатынас түсушінің басқа адам оны қалай
қабылдауын түсіну. Ол басқаша қабылдау мен түсіну ғана емес мен қалай
қабылданатынымды түсіне білу, ерекше бір-бірін бейнелеу, яғни мен
басқаларға қалай көрінемін.
Рефлексияны әлуметтік психологяда зерттегендер. Дж Холме, Г.Гибш, пен
М.Форберг, негізінен диадалық (екі адамдық) адамдық әсерлесу тұрғысынан
қарастырады. Топтың әрекетесуі мен қатар , топтың ортақ әрекеті және соған
байланысты жеке адам аралық қатынаста пайда болған рефлексиялпр да
күрделене түседі.
Гибш пен Форбергтің ұсынған диадалық рефлексиясы схема түрінде былай
белгіленеді.
Екі партнер бар: А және Б . Олардың арасындағы қарым –қатынас бар:А
Б және Б    А Онымен бірге А мен Б ның өздері туралы түсінік тер бар . А-
А Б-Б және басқа туралытүсінік ьар:А-да Б туралы Б, Б- да А туралы А
Коммуникативті процестегі әрекетесі мына түрде іске асырылады.
А,А тұрғысынан Б-ге қарап сөйлейді. Б,Б тұрғысынан А-ға жауап беріледі.
Нақты жағдайда осы айтылғандардың қаншалықты жағын екендігін зерттеу
қажет себебі А-да Б-да обьективті шындыққа сәйкес келмейді. А,А,Б бар
екендігін білмейді. Қарым-қатынастың аса табысты болуы А-А, -А Б-Б-Б
арасындағы алшақтық неғұрлым аз болуы мен байланысты екендігі түсінікті.
Мысал ретінде лектордың аудитоия мен , байланысын қарастыруға(А) болады.
(Б) Егер де лектор (А) өзі туралы, тындаушылар (Б) әсіресе өзін
тындаушылар қалай қабылдауы туралы.(А) дұрыс түсінік те болмаса, онда
лектордың аудетория мен өзара түсіністі болмайды, демек өзара әрекетесу
де іске асырылмайды. Өзін өзі дұрыс түсін,басқаны дұрыс түсіне білуге
үйретуғ,- өте күрделі процесс, оған болудың бір әдісі- перцептивті
біліктілікті жетілдіретін әлеуметтік психологиялық тренингтің түрі.
Қабылданытын адамға деген эмоциялық көзқарастардлы. Пайда болу
механизімдерін анықтау мен байланысты зерттеу аймағы- аттракция деп
аталынады. Аттракцияның қазақша мағнасы-тартымдылық деген мағына береді.
Аттрекция бір жағынан , қабылдаушы үшін басқа адамның тартымдылығының
қалыптасу процесі, екінші жағынан осы процесс өнімі,көз қарастардың біршема
сапас. Қарым-қатынастың перцептифті жағын зерттегендеосыны есте түтқан жөн
, себебі сезімдері немесе керісінше , жақтырмау сезімдерінің
қалыптасуы,екіншіден бұл құбылыстың қарым-қатынасқа маңызы қандай деген
мәселелер туындайды.
Атракцияның бір адамның екінші адамға деген әлеуметтік бағдары және сол
жағжайда эмоциялық компоненті басым деп қарастыруға болады.
Аттракцияның түрлі деңгейлері анықталған:Ұнатушылық, достық, сүйіспеншілік,
Кеңестік әлеуметтік психологияда аттракция көп зертелінбеген. Қазіргі кезде
топтық іс-әрекетте. Аттракцияны зерттеу қолға алынды.
Әлеуметтік психологияның ерекше саласы – каузальді атребуция деп аталады.
Зерттелінушілер Г.Келли,ЭДжонс,К.Дэвис,Д.Кенноуз.Р. Нисберт,Л.Стиркланд.
Атрибуцияның аудармачсы--,теу-есептеу дегенге келді. Латынтілінен
аударғанда себеп , яғни каузалді атрибуцияны- себепті телу деп түсінуге
болады. Каузальді атребуция адамдар туралы алынған мәліміттерді жеткіліксіз
болғанда, оның мүмкін әрекеттері мен қасиеттерін тауып , сол обьектіге телу
жағдайын Г.Келли атрибуцияның үш түрлі жағдайын қарастырған :Жеке тұлғалық
атребуция, -обьектілік атребуция, және жағдайлық атребуция. Бақылаушы
көбінесе жеке тұлғалық атребуцияны пайдаланылады (Әрекет себептері сол
әрекеті жасаушыға) ал қатысушы көбінесе жағдайлық атребуция (әрекет
себептері жағдайларға телінеді) Мұндай жағдайлар , әсіресе табысқа жету мен
сәтсіздік себептерін телінгенде айқын көрінеді: әрекетке қатысушы
сәтсіздік себептерін жағдайлармен байланыстырса, ал сырттарн бақылаушы
сәтсіздік себептерін ең алдымен орындаушыдан көреді. Атребуция
құбылысының маңыздылығы ең алдымен көптеген эксперементтік зерттеулерден
анық көрінеді.
Әлеуметтік психолгияда енгізген Ф.Хайдердің идеясы бойынша, адамдар
негізінен былай         ойлайды: жаман адамға жаман қасиеттер тәне,
Жақсыға –жақсы қасиеттер, яғни жаман адамға әрқашан жаман істер
телінеді, ал жақсыларға жақсы істер телінеді.
Сонымен қоса каузальді атребуция теориясында жаман адамға жаман қасиеттер
телінгенімен , қабылдаушы өзін тек оң әрекеттер жасаушы деп қарастырады.
Көптеген эксперементердің нәтижелері, адам қабылдауында маңызды рөл
атқаратын бағдар мәселесіне келіп тіреледі, әсіресе, маңызды тианыс емес
адам туралы алғашқа ой қалыптасуында ерекшеекені мен анықталады.
Майрон Ротбарт пен Памела Биллер (1977) өз эксперементінде суретте
көрсетілген адамның бет әлпетіің көрінісіне баға беруді өтінген. Бір топ
дамдарға- суреттегі адам туралы, гестапо бастығы, концентрация лагеріндегі
түршіктіер медициналық эксперементке кінәлі деп айтқан. Ол адамдар,
суретіне қарап, оны қатыгез адам деп бағалаған. (Бет әлпетінде кекелжінді
жымию бар емеспе?) басқа адамдарға астыртын : сол суреттегі адам туралы-
нацистерге қарсы күрестердің қозғалыс жетекшісі деген , ал олар суреттегі
адамды ақ ниеті, мейірімді адам сипатаған . ( суреттке қараңыз көздері
қандай қамқаор және ол күлімсіреп түр емеспе ?)
Осы сияқты құбылыс А.А. Бодалевтің эксперементінде (1982(де анықталған. Бір
адамның суреті студенттердің екі тобына көрсетілген . Бір адамның суретіне
ол адам-қылмыскер, ал екінші топтағы студенттер сол адам көрнекі ғалым деп
айтылған. Бірініш жағдайда студенттер: суреттегі адамның теренге
орналасқан көздері құпия қаһарды,   алға шықан иегі қалмыстын түбіне
шығатынын көрсетті. Екінші топтағылар сол тереңде жатқан көздер , терең
ойлы адамды,ал алға кеткен иегі-білім жолындағы қиыншылықты жеңудегі
қажетті ерік-күш деген.
Мұндай зерттеулер адам аралық қатынасқа қандай сипатамалар маңызды, қандай
жағдайда қалай көрінеді деген сияқты сұрақтарға жауап беруге тырыстық .
Адам аралық қатынаста адамдардың бірін-бірі қабылдауда тағы да бір зерттеу
саласы болып табылатын түрлі эфектілерде\ есепке алу қажет. Үш түрлі
эфектілер. Көбірек зерттелген: ореал эфектісі жаңа мен алғашқылық эфектісі
және стериотип эфектісі.
Құрмет эфектәісінде қабылдаушыға алдын ала қабылданатын адам туралы
арнаулы бағдар беріледі, белгілі қасиеттер телінеді: ола адам туралы
алынған мәлімет алдын ала жасалынған бейнесінің ұстіне салынады. Бұрын
жасалынған бейне құрмет рөлін атқарып, нақты қасиеттерді көріп , дұрыс
қабылдауға кедергі жасайды.
Бұл эфектімен жаңа және алғашқы эфектілері тығыз байланысты. Бұл екеуі де
адам туралы берілетін мәліміттің ретімен байланысты. Бір эксперементің
студенттердің төрт тұрлі тобына таныс емес адмды көрсетеді. 1- топқа бұл
адам эксторверт , 2-ге интроверт, 3- топқа алдымен экстраверт кейін
экстраверт, 4-топқа керісінше айтылды. Бәр топқа бейтаныс адамды алды ала
айтылған тұлғалық қасиеттерді терминдермен сипаттап беру ұсынылды. Алғашқы
екі топтағылар қиындықсыз сипатаса, үшінші және төртінші топ тағы
сипатамалар тікелей мәлімет ретінде байланысты болған, яғни алдымен алынған
мәлімет басым болған. Осындай эфект алғашқы эфекті деп аталған. Ал
керісінше таныс адамды сипатауда жаңылық эфектісі басым болған, бұл жерде
кейін алынған мәлімет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.