Экономикалық ой - пікірлердің қалыптасуы. Мектептен және сыныптан тыс іс- тәжірибеден өту есебі
1. Экономикалық ой. пікірлердің қалыптасуы.
2. Экономикалық . математикалық модель (үлгі) жасау.
3. Экономикалық категориялар мен заңдар.
4. Экономикалық теория пәні және оның зерттеу әдістері.
2. Экономикалық . математикалық модель (үлгі) жасау.
3. Экономикалық категориялар мен заңдар.
4. Экономикалық теория пәні және оның зерттеу әдістері.
Әлемде сан алуан халықтар еңбек етіп, қоғамдық өндіріс, өзара байланыс, айырбас жүргізіп, түрліше табиғи жағдайда өмір сүріп келеді. Адам өміріндегі ең қажетті шарт- аш жалаңаш, баспанасыз болмауы үшін еңбек ету, еңбек нәтижесін тұтыну, өзара айырбас қатынастарының болуы. Адам жападан- жалғыз күн көре алмақ емес. Алғашқы қауымда адамдардың табиғи ортада хайуанаттардан бөлініп шығуының өзі бірлескен еңбекке байланысты. Тарихтағы тұңғыш экономикалық ой- пікір алғашқы адамдардың бірлесіп тағы аңдарды аулауы деуге болады. Экономикалық қатынас өмір қажеттілігінен туады. Ежелгі дүниедегі экономикалық кейбір құбылыстар мен процестер Египет, Қытай, Үндістан, Греция, (Ксенофонт, Платон, Аристотель т.б) ойшылдарының еңбектерінде қарастырылады. Мәселен Аристотель тауар құны деген ұғымға тоқталып, оның айырбас қатынасынан шығатынын байқаған. Бірақ ерте дүниелерде, орта ғасырларда экономикалық ой-пікір ғылым болып қалыптаспады. Оның себебі ол заманда тауар-ақша, рынок, сауда дамымады, шаруашылық негізінен тұйық натуралды- заттай жүргізілді.
Экономикалық ой- пікірлердің ғылыми тұжырымдалып қалыптасуы сауда, өнеркәсіп капиталының дами бастауына байланысты болды. Бұл кезең негізінен Еуропада XVI- XVII ғасырларды қамтиды. Қазақстан елінде XIX ғасырдың соңы, XX ғасырдың басында сауда капиталы, тауар- ақша айналымы, халықаралық рынок, еңбек бөлінісіне қамту процесі бірте-бірте жанданған.
Алғашқы рет өз алдына қалыптасқан ой-пікірдің белгілі бағыты – меркантелистер мектебі. Ол (мерканте-итальян сөзі сауда, пайда табу) қоғамдық байлықтың негізі ақша алтын деп біледі. Меркантелистердің талабы таурды шет елдерге мүмкіндігінше көп сату, олардан мейілінше аз сатып алу, сөйтіп ақша қорын молайту жолдарын іздеуі. Меркантелистер рынок экономикасы теориясы мен практикасының негізін қалаушылар қатарына жатады. Олар ақша неғұрлым көп болса, қоғамның байлығы да мол болады деген ұғымды басшылыққа алды. Әрине сауда капиталы тұрғысынан бұл ұғым дұрыс та шығар. Себебі саудагерлр, көпестер ақшасы көбейген сайын, мал-мүлікі көп байлардың қатарына қосылып, қоғамға қажетті тауарларды тасмалдау, сату ісі жанданады. Демек меркантелистер теориясы ғылыми дәлелденбеген, ол халық шаруашылығын толық қамтитын ілім болған жоқ. Меркантелистердің осы осалдығын физиократтар байқады да қоғамдық байлық, аудада емес, өндірісте екенін дәлелдеді. Бірақ физиократтар Ф. Кенэ, А. Тюрго т.б өндіріс қатарына тек ауыл шаруашылығын жатқызды. Олардың пікірінше, қоғам байлығының бірден бір көзі ауыл шаруашылығы өнімдері, сондықтан өсімтал тап қатарына тек қана шаруалар жатады деген ұғымды дәріптеп Ф. Кенэ тұңғыш рет өндіріс теориясына қатысты «Экономикалық кесте» жасады. Ф.Кеннің «Экономикалық кестесі» қоғамдық өндірістің ұдайы даму процесін зерттеуге арналған, өз заманындағы даналықпен болжалған ғылыми тұжырымдамалар қатарына жатады. Физиократтардың өндіріске көңіл аударуы экономикалық ой –пікірдегі күрделі жаңалық алға басу.
Экономикалық ой- пікірлердің ғылыми тұжырымдалып қалыптасуы сауда, өнеркәсіп капиталының дами бастауына байланысты болды. Бұл кезең негізінен Еуропада XVI- XVII ғасырларды қамтиды. Қазақстан елінде XIX ғасырдың соңы, XX ғасырдың басында сауда капиталы, тауар- ақша айналымы, халықаралық рынок, еңбек бөлінісіне қамту процесі бірте-бірте жанданған.
Алғашқы рет өз алдына қалыптасқан ой-пікірдің белгілі бағыты – меркантелистер мектебі. Ол (мерканте-итальян сөзі сауда, пайда табу) қоғамдық байлықтың негізі ақша алтын деп біледі. Меркантелистердің талабы таурды шет елдерге мүмкіндігінше көп сату, олардан мейілінше аз сатып алу, сөйтіп ақша қорын молайту жолдарын іздеуі. Меркантелистер рынок экономикасы теориясы мен практикасының негізін қалаушылар қатарына жатады. Олар ақша неғұрлым көп болса, қоғамның байлығы да мол болады деген ұғымды басшылыққа алды. Әрине сауда капиталы тұрғысынан бұл ұғым дұрыс та шығар. Себебі саудагерлр, көпестер ақшасы көбейген сайын, мал-мүлікі көп байлардың қатарына қосылып, қоғамға қажетті тауарларды тасмалдау, сату ісі жанданады. Демек меркантелистер теориясы ғылыми дәлелденбеген, ол халық шаруашылығын толық қамтитын ілім болған жоқ. Меркантелистердің осы осалдығын физиократтар байқады да қоғамдық байлық, аудада емес, өндірісте екенін дәлелдеді. Бірақ физиократтар Ф. Кенэ, А. Тюрго т.б өндіріс қатарына тек ауыл шаруашылығын жатқызды. Олардың пікірінше, қоғам байлығының бірден бір көзі ауыл шаруашылығы өнімдері, сондықтан өсімтал тап қатарына тек қана шаруалар жатады деген ұғымды дәріптеп Ф. Кенэ тұңғыш рет өндіріс теориясына қатысты «Экономикалық кесте» жасады. Ф.Кеннің «Экономикалық кестесі» қоғамдық өндірістің ұдайы даму процесін зерттеуге арналған, өз заманындағы даналықпен болжалған ғылыми тұжырымдамалар қатарына жатады. Физиократтардың өндіріске көңіл аударуы экономикалық ой –пікірдегі күрделі жаңалық алға басу.
Жоспар.
Экономикалық ой - пікірлердің қалыптасуы.
1. Экономикалық ой- пікірлердің қалыптасуы.
2. Экономикалық - математикалық модель (үлгі) жасау.
3. Экономикалық категориялар мен заңдар.
4. Экономикалық теория пәні және оның зерттеу әдістері.
Мектептен және сыныптан тыс іс- тәжірибеден өту есебі.
Мен Жадигерова Гулдана Жадигерқызы Шығыс Қазақстан облысы, Зайсан ауданы
Ломоносов орта мектептің 2 сыныбында 13 қараша 31-желтоқсан аралығанда
мектептен және сыныптан тыс іс-тәжербиеден өттім. Мен бұл іс-тәжербиеден
мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынасты, мұғалімнің іс- әрекетін,
оқушының іс-әрекетін бақыладым. Бақылау барысында мыналарды үйрендім,
оқушылар мен жеке және жалпылай жұмыс істеуге, әр сабаққа тыңғылықты
дайындалуға, мұғалімнің қолданып жүрген жаңа технологияларын сабақта
қолдануға, оқушыларды ұйымдастыруға және мектеп ұжымымен бірлесе жұмыс
істеуге.
Менің ойымша, мұғалім болу үшін жақсы мұғалім өз пәнін жете білу мен
қатар, өз мамандығында, балаларды да сүюі қажет. Олардың жас
ерекшеліктерін және дара ерекшеліктерін ескере отырып, жұмыс істеуі керек,
және де ұстаз шыдамды, сабақта жан-жақты болуы керек.
Экономикалық ой-пікірлердің қалыптасуы.
Әлемде сан алуан халықтар еңбек етіп, қоғамдық өндіріс, өзара байланыс,
айырбас жүргізіп, түрліше табиғи жағдайда өмір сүріп келеді. Адам
өміріндегі ең қажетті шарт- аш жалаңаш, баспанасыз болмауы үшін еңбек ету,
еңбек нәтижесін тұтыну, өзара айырбас қатынастарының болуы. Адам жападан-
жалғыз күн көре алмақ емес. Алғашқы қауымда адамдардың табиғи ортада
хайуанаттардан бөлініп шығуының өзі бірлескен еңбекке байланысты. Тарихтағы
тұңғыш экономикалық ой- пікір алғашқы адамдардың бірлесіп тағы аңдарды
аулауы деуге болады. Экономикалық қатынас өмір қажеттілігінен туады. Ежелгі
дүниедегі экономикалық кейбір құбылыстар мен процестер Египет, Қытай,
Үндістан, Греция, (Ксенофонт, Платон, Аристотель т.б) ойшылдарының
еңбектерінде қарастырылады. Мәселен Аристотель тауар құны деген ұғымға
тоқталып, оның айырбас қатынасынан шығатынын байқаған. Бірақ ерте
дүниелерде, орта ғасырларда экономикалық ой-пікір ғылым болып қалыптаспады.
Оның себебі ол заманда тауар-ақша, рынок, сауда дамымады, шаруашылық
негізінен тұйық натуралды- заттай жүргізілді.
Экономикалық ой- пікірлердің ғылыми тұжырымдалып қалыптасуы сауда,
өнеркәсіп капиталының дами бастауына байланысты болды. Бұл кезең негізінен
Еуропада XVI- XVII ғасырларды қамтиды. Қазақстан елінде XIX ғасырдың соңы,
XX ғасырдың басында сауда капиталы, тауар- ақша айналымы, халықаралық
рынок, еңбек бөлінісіне қамту процесі бірте-бірте жанданған.
Алғашқы рет өз алдына қалыптасқан ой-пікірдің белгілі бағыты –
меркантелистер мектебі. Ол (мерканте-итальян сөзі сауда, пайда табу)
қоғамдық байлықтың негізі ақша алтын деп біледі. Меркантелистердің талабы
таурды шет елдерге мүмкіндігінше көп сату, олардан мейілінше аз сатып алу,
сөйтіп ақша қорын молайту жолдарын іздеуі. Меркантелистер рынок
экономикасы теориясы мен практикасының негізін қалаушылар қатарына жатады.
Олар ақша неғұрлым көп болса, қоғамның байлығы да мол болады деген ұғымды
басшылыққа алды. Әрине сауда капиталы тұрғысынан бұл ұғым дұрыс та шығар.
Себебі саудагерлр, көпестер ақшасы көбейген сайын, мал-мүлікі көп байлардың
қатарына қосылып, қоғамға қажетті тауарларды тасмалдау, сату ісі
жанданады. Демек меркантелистер теориясы ғылыми дәлелденбеген, ол халық
шаруашылығын толық қамтитын ілім болған жоқ. Меркантелистердің осы
осалдығын физиократтар байқады да қоғамдық байлық, аудада емес, өндірісте
екенін дәлелдеді. Бірақ физиократтар Ф. Кенэ, А. Тюрго т.б өндіріс
қатарына тек ауыл шаруашылығын жатқызды. Олардың пікірінше, қоғам
байлығының бірден бір көзі ауыл шаруашылығы өнімдері, сондықтан өсімтал тап
қатарына тек қана шаруалар жатады деген ұғымды дәріптеп Ф. Кенэ тұңғыш рет
өндіріс теориясына қатысты Экономикалық кесте жасады. Ф.Кеннің
Экономикалық кестесі қоғамдық өндірістің ұдайы даму процесін зерттеуге
арналған, өз заманындағы даналықпен болжалған ғылыми тұжырымдамалар
қатарына жатады. Физиократтардың өндіріске көңіл аударуы экономикалық ой
–пікірдегі күрделі жаңалық алға басу. Бірақ олардың өндірісті тек қана
ауыл шаруашылығымен шектеуі халық шаруашылығының басқа салаларын өнімсіз
деп есептеуі дұрыс болмады.
Классикалық саяси экономия жаңа дамып келе жатқан капталистік
өндірістік қатынастарды дәріптеуші, өндіріс капиталының мүддесін қорғайтын
экономикалық ой-пікірдің прогрессивті сатысы болды. Классикалық
буржуазиялық саяси экономияның басты табысы еңбек құн теориясының негізін
қалады.
Осы ой-пікірдің қалыптасуы сауда және қарыз өсімқорлық капиталына
қарсы өндірістік капиталдың қоғамдағы ерекше рөлін атап көрсеткен ғылыми
қағида болғаны белгілі. Маркстік саяси экономия- еңбекшілердің, жұмысшы
табының мүддесін қорғайтын теория. Марксшілер капиталистік қоғамды
дәріптеуші экономикалық теорияларға сын көзбен қарады. Оның себептері
капиталистік экономикалық қатынастарда негізінен екі тап: біріншісі,
үстемдік жасайтын буржуазия болса, екіншісі пролетариат-қаналушы тап өмір
сүреді. Олардың арасында антогонистік бітіспес қайшылық бар. Бір топ
дамыған елдер (АҚШ, Жапония, ФГР, Англия, Канада, Италия) соңғы жылдары
Оңтүстік Корея, Сингапур, Гонконг сияқты елдер қазіргі заманғы ғылыми-
техникалық революцияға бейімделіп, әлемдік озық тәжірибені дұрыс
пайдалану нәтижесінде қоғамдық өндірістің тиімділігін айтарлықтай арттырып
келеді. Бұл елдерде еңбек жағдайын жақсарту, жұмысшылардың тұрмыс
дәрежесін көтеру, олардың кәсіпорындарды басқаруға демократияны дамытуға
қатысуы сиияқты жаңалықтар.
Қазақ халқының көшпелі тұрмыс салты, экономикалық укладтары
жетілмеді, соның салдарынан дүниежүзілік мәдениет пен ғылымнан шектеліп
қалды. Әр халықтың егемен ел болғысы келетіні табиғи талап деп қарасақ
соңғы уақытта басқа республикалар тәрізді Қазақстанның өз алдына мемлекет
болып әлемдік кеңістіктен, Біріккен Ұлттар Ұйымынан орын алуы тарихи маңызы
зор оқиға. Экономикалық тәуелсіздік болмайынша саяси тәуелсіздіктің де
баянды болуы қиын. Қоғамдық еңбек бөлінісінің артықшылықтарын неғұрлым
тиімді пайдалану, өз экономикасының құрылымын жетілдіру , сыртқы сауда
айырбас қатынастарының заңдылықтарын меңгеру қажет. Қазақта Сауда сақал
сипағанша деген мақал бар, сондықтан халықаралық сауда саттықтың , дүние
жүзілік рыноктың тәртібін мұқият зерттеудің , бәсекелік күрестің ұмтылмас
жолын меңгерудің маңызы арта бермек. Ежелден саудаға шорқақ қазақтың
алдында рынок теориясы мен тәжірибесін жедел және жан-жақты игеру міндеті
тұр.
Қазіргі жоғары оқу орындарында барлық мамандыққа оқып жүрген студент
жастардың экономикалық теория негіздерін үйрену арқылы практикалық
мәселелерді тезірек дұрыс шешуіне болады. Республикамызда дарынды , шет
тілдерді білетін жастар аз емес , олардың бір тобы АҚШ-та, Англияда ,
Францияда, Германия, Оңтүстік Корея, Жапония, Түркия сияқты елдерде бизнес,
маркетинг, менеджмент, банк жүйесі, финанс-валюта , басқа да қалыптасқан
қазіргі заманғы рыноктық инфрақұрылымның заңдылықтарын үйренуде. Бұл
прогрессивті бағыт одан әрі дами бермек.
Қазір экономикалық ғылым ерекше дағдарысқа ұшырап отыр. Бұл дағдарыс
себептері көп, оның негізін экономика, саясат идеология т.б қоғамдық өмір
саласында байқаймыз. Қазіргі таңдағы көкейтесті проблемалар еңбекші
қауымның еңбек және тұрмыс жағдайын жақсартуда адамдардың күнделікті
қажеттерін өтеуге керек тауар қорларын молайтуға әсіресе азық-түлік
мәселесін шешуге келіп тіреледі. Экономикалық ғылым адамдар қажетін өтеу
жолдарының заңдылықтарын зерттейді. Осы ғылымның объективті заңдары
еңбекшілердің бүкіл халықтың мүдделеріне қызмет ететіні белгілі.
Экономикалық ілім қоғамдық өндірісті адамдар арасында әлеуметтік-
экономикалық қатынастарды зерттейтіндіктен ол қоғамдағы барлық өмірге
күнделікті тұрмысқа, адамдардың еңбек ету жағдайына байланысты сан алуан
мәселелерге көңіл аударуға тиіс. Ал қоғамдық қатынастардың негізі-
өндірістік қатынастар. Оның құрамына жалпы алғанда тікелей өндіріс,
айырбас, бөлу, тұтыну қатынастары кіреді, оларды қайталап үздіксіз өңдіру
немесе ұдайы өндіріс қатынастарын дамытып, жетілдіру аса маңызды. Қазіргі
кезеңде ерекше шешімін күтіп отырған мәселе 70 жылдан аса тарихи орын алған
кеңестік экономикаға саяси экономикалық талдау жасау сол арқылы бұрынғы
және қазіргі рыноктық бағыт ұстап отырған елдердегі әлеуметтік-
экономикалық қатынастарды зерттеу.
Экономикалық теория пәні және оның зерттеу әдістері.
Ғылым мен оқу пәні арасында айырмашылық бар. Оқу пәнінде ғылымға тікелей
қатысы жоқ нақтылы өмірлік мысалдар, түрлі түсіндірулер қолданылады.
Бірақ ғылымға да оқу пәніне де методология дегеніміз-ғылыми танудың нысаны
(формасы), әдісі, ұйымдастыру принциптері туралы ілім.
Экономикалық процестерді танып-білу әдістерінің жартылыстану
ғылымдарындағы зерттеу әдісінен айырмасы бар. Бірақ барлық жағдайда да
зерттеу мен білім беруде диалектикалық тәсілді қолданады. Шын мәнісінде
ғылым адам барлық процестерді даму үстінде ойлап, қарайды, яғни
диалектикалық тұрғыдан ойлады деген сөз. Ғылыми дамудың нысаналары мен
әдістері көп. Олар объетивті жағынан есептелген (статистикалық),
жинақталған материалдарды анализ және синтез, индукция, жүйе (система)
түрінде қарау, болжамдар жасау және оны тексеру эксперименттер жүргізу,
логикалық және математикалық модельдер жасау.
Экономикалық зерттеулердің маңызды әдісі –ғылыми абстракция. Ол
басқа да гуманитарлық, жаратылыстану, техникалық ғылымдарда қолданылады.
Ғылыми абстракция дегеніміз зерттеу пәнін жеке, кездейсоқ, қысқа мерзімді,
дара құбылыстардан біздің түсінігімізді оқшаулап, оның тұрақты, әрдайым
қайталанатын мәнін маңызын ашу.
Абстракция әдісінің де шегі бар. Оны зерттеушінің дарындылығы
белгілейді. Абстракциялау процесінде категориялар, ұғымдар тұжырымдалады,
олар құбылыстар мен процестердің жеке-дара жинақталған жағын білдіреді.
Индукция мен дедукция. Ғылымда оның ішінде экономикалық ілімде жеке
поцестерді білу ғана жеткіліксіз. Ол бастапқы қадам. Нақтылы өмірде бір-
бірінен алшақ заттар мен құбылыстар жоқ. Бәріде өзара байланысты, ғылымның
іздегені шындық. Ғылыми жүйенің қалыптасуы индукция мен дедукция
методологиялық әдістер мен жүзеге асады.
Индукция жеке оқиға, құбылыстардан логика арқылы жалпы қағидалар,
принциптер шығарады. Дедукциада керісінше, жалпы қағидалар негізінде
экономикалық объектілердің, процестердің кейбір жеке алынған ерекшеліктері
сипатталады. Әрбір экономикалық жүйенің логикалық байланысы бар.
Біріншіден, олар бір- бірімен динамикалық өзара әсер ететін қатынаста
болады. Екіншіден, жүйенің әрбір элементі тарихи даму процесінде болады.
Сондықтан тарихи және логикалық бірлікті сақтау проблемасының маңызы зор.
Мұның өзі жүйенің және оның элементтерінің пайда болуын білу үшін ғана
емес, әсіресе оның үрдісін (тенденциясын), сатыларынанықтауға қажет.
Экономикалық-математикалық модель (үлгі) жасау.
Эконмикалық жүйені белгілі бір үлгіге түсіру өте күрделі де қиын
міндет. Экономикалық жүйенің жекелеген элементтерін жан-жақты талдап,
экономикалық заңдарды топшылап оларға түрлі ат қоюға болды. Бірақ қазіргі
таңда бұл ғылымға жеткіліксіз, экономикалық теорияны практикада пайдалану
үшін экономикалық-математикалық модельдер қажет6 оларды пайдалану арқылы
ғана экномканың жағдайын түсінесің, оған диагноз қойып емдеу әдістерін
анықтай аласың, белгілі мерзімнен кейін экономикада не болатынын
қабылдаған шешімдерінің әлеуметтік-экономикалық нәтжесі қандай екенін
дәлелдеп айтуға мүмкіндік туады. Экономиканы математикалық модельдеу өте
қиын іс. Онымен біоге экономика дегеніміз күрделі жүие, оның қызмет ету
шарттары, реттелмейтін кездейсоқ байланыстармен ұштасады.
Ғылымда экономикалық процестер мен жүйелерді зерттеу үшін
математикалық әдістерді қолдануға ерекше көңіл бөлген бағыттың негізін
қалаушылар – М.Вальрас, В. Парето, У. Джевонс. Оның қазіргі көрнекті
өкілдері В. Леонтьев, Л. Конторович, С. Шаталин, В. Макаров, А. Аганбегян,
К. Вальтух, А. Анчишкин. Онымен бірге ерекше атап кететін есім –
математик, физик және кибернетик Дж. Нейман. Ол Пристон университетінің
экономисі О. Маргенштермен бірлесіп көпшілікке белгілі Жаттығу теоряси
және Экономикалық мінез құлық деген нңбек жазды.
Саяси экономия ғылымы. Бұл ұғымды тұңғыш рет ғылымға енгізген
меркантелист Антуан Монкретьен (1575-1631) Саяси экономиканың ерекше назар
аударғаны материалдық игіліктерді өндіру. Оның себебі: өнеркәсіп төңкеріс
дәуірі басталды рыноктың кең өркендеуіне жол ашылды. Қазіргі-ғылыми
–индустртиалды өндіріске сәйкес қоғам тұрғысынан қарағанда саяси экономия
ғылымы классиктерінің көптеген ой-пікірлері ескергені тәрізді.
Абай мен Шоқандар, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономикалық ой - пікірлердің қалыптасуы.
1. Экономикалық ой- пікірлердің қалыптасуы.
2. Экономикалық - математикалық модель (үлгі) жасау.
3. Экономикалық категориялар мен заңдар.
4. Экономикалық теория пәні және оның зерттеу әдістері.
Мектептен және сыныптан тыс іс- тәжірибеден өту есебі.
Мен Жадигерова Гулдана Жадигерқызы Шығыс Қазақстан облысы, Зайсан ауданы
Ломоносов орта мектептің 2 сыныбында 13 қараша 31-желтоқсан аралығанда
мектептен және сыныптан тыс іс-тәжербиеден өттім. Мен бұл іс-тәжербиеден
мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынасты, мұғалімнің іс- әрекетін,
оқушының іс-әрекетін бақыладым. Бақылау барысында мыналарды үйрендім,
оқушылар мен жеке және жалпылай жұмыс істеуге, әр сабаққа тыңғылықты
дайындалуға, мұғалімнің қолданып жүрген жаңа технологияларын сабақта
қолдануға, оқушыларды ұйымдастыруға және мектеп ұжымымен бірлесе жұмыс
істеуге.
Менің ойымша, мұғалім болу үшін жақсы мұғалім өз пәнін жете білу мен
қатар, өз мамандығында, балаларды да сүюі қажет. Олардың жас
ерекшеліктерін және дара ерекшеліктерін ескере отырып, жұмыс істеуі керек,
және де ұстаз шыдамды, сабақта жан-жақты болуы керек.
Экономикалық ой-пікірлердің қалыптасуы.
Әлемде сан алуан халықтар еңбек етіп, қоғамдық өндіріс, өзара байланыс,
айырбас жүргізіп, түрліше табиғи жағдайда өмір сүріп келеді. Адам
өміріндегі ең қажетті шарт- аш жалаңаш, баспанасыз болмауы үшін еңбек ету,
еңбек нәтижесін тұтыну, өзара айырбас қатынастарының болуы. Адам жападан-
жалғыз күн көре алмақ емес. Алғашқы қауымда адамдардың табиғи ортада
хайуанаттардан бөлініп шығуының өзі бірлескен еңбекке байланысты. Тарихтағы
тұңғыш экономикалық ой- пікір алғашқы адамдардың бірлесіп тағы аңдарды
аулауы деуге болады. Экономикалық қатынас өмір қажеттілігінен туады. Ежелгі
дүниедегі экономикалық кейбір құбылыстар мен процестер Египет, Қытай,
Үндістан, Греция, (Ксенофонт, Платон, Аристотель т.б) ойшылдарының
еңбектерінде қарастырылады. Мәселен Аристотель тауар құны деген ұғымға
тоқталып, оның айырбас қатынасынан шығатынын байқаған. Бірақ ерте
дүниелерде, орта ғасырларда экономикалық ой-пікір ғылым болып қалыптаспады.
Оның себебі ол заманда тауар-ақша, рынок, сауда дамымады, шаруашылық
негізінен тұйық натуралды- заттай жүргізілді.
Экономикалық ой- пікірлердің ғылыми тұжырымдалып қалыптасуы сауда,
өнеркәсіп капиталының дами бастауына байланысты болды. Бұл кезең негізінен
Еуропада XVI- XVII ғасырларды қамтиды. Қазақстан елінде XIX ғасырдың соңы,
XX ғасырдың басында сауда капиталы, тауар- ақша айналымы, халықаралық
рынок, еңбек бөлінісіне қамту процесі бірте-бірте жанданған.
Алғашқы рет өз алдына қалыптасқан ой-пікірдің белгілі бағыты –
меркантелистер мектебі. Ол (мерканте-итальян сөзі сауда, пайда табу)
қоғамдық байлықтың негізі ақша алтын деп біледі. Меркантелистердің талабы
таурды шет елдерге мүмкіндігінше көп сату, олардан мейілінше аз сатып алу,
сөйтіп ақша қорын молайту жолдарын іздеуі. Меркантелистер рынок
экономикасы теориясы мен практикасының негізін қалаушылар қатарына жатады.
Олар ақша неғұрлым көп болса, қоғамның байлығы да мол болады деген ұғымды
басшылыққа алды. Әрине сауда капиталы тұрғысынан бұл ұғым дұрыс та шығар.
Себебі саудагерлр, көпестер ақшасы көбейген сайын, мал-мүлікі көп байлардың
қатарына қосылып, қоғамға қажетті тауарларды тасмалдау, сату ісі
жанданады. Демек меркантелистер теориясы ғылыми дәлелденбеген, ол халық
шаруашылығын толық қамтитын ілім болған жоқ. Меркантелистердің осы
осалдығын физиократтар байқады да қоғамдық байлық, аудада емес, өндірісте
екенін дәлелдеді. Бірақ физиократтар Ф. Кенэ, А. Тюрго т.б өндіріс
қатарына тек ауыл шаруашылығын жатқызды. Олардың пікірінше, қоғам
байлығының бірден бір көзі ауыл шаруашылығы өнімдері, сондықтан өсімтал тап
қатарына тек қана шаруалар жатады деген ұғымды дәріптеп Ф. Кенэ тұңғыш рет
өндіріс теориясына қатысты Экономикалық кесте жасады. Ф.Кеннің
Экономикалық кестесі қоғамдық өндірістің ұдайы даму процесін зерттеуге
арналған, өз заманындағы даналықпен болжалған ғылыми тұжырымдамалар
қатарына жатады. Физиократтардың өндіріске көңіл аударуы экономикалық ой
–пікірдегі күрделі жаңалық алға басу. Бірақ олардың өндірісті тек қана
ауыл шаруашылығымен шектеуі халық шаруашылығының басқа салаларын өнімсіз
деп есептеуі дұрыс болмады.
Классикалық саяси экономия жаңа дамып келе жатқан капталистік
өндірістік қатынастарды дәріптеуші, өндіріс капиталының мүддесін қорғайтын
экономикалық ой-пікірдің прогрессивті сатысы болды. Классикалық
буржуазиялық саяси экономияның басты табысы еңбек құн теориясының негізін
қалады.
Осы ой-пікірдің қалыптасуы сауда және қарыз өсімқорлық капиталына
қарсы өндірістік капиталдың қоғамдағы ерекше рөлін атап көрсеткен ғылыми
қағида болғаны белгілі. Маркстік саяси экономия- еңбекшілердің, жұмысшы
табының мүддесін қорғайтын теория. Марксшілер капиталистік қоғамды
дәріптеуші экономикалық теорияларға сын көзбен қарады. Оның себептері
капиталистік экономикалық қатынастарда негізінен екі тап: біріншісі,
үстемдік жасайтын буржуазия болса, екіншісі пролетариат-қаналушы тап өмір
сүреді. Олардың арасында антогонистік бітіспес қайшылық бар. Бір топ
дамыған елдер (АҚШ, Жапония, ФГР, Англия, Канада, Италия) соңғы жылдары
Оңтүстік Корея, Сингапур, Гонконг сияқты елдер қазіргі заманғы ғылыми-
техникалық революцияға бейімделіп, әлемдік озық тәжірибені дұрыс
пайдалану нәтижесінде қоғамдық өндірістің тиімділігін айтарлықтай арттырып
келеді. Бұл елдерде еңбек жағдайын жақсарту, жұмысшылардың тұрмыс
дәрежесін көтеру, олардың кәсіпорындарды басқаруға демократияны дамытуға
қатысуы сиияқты жаңалықтар.
Қазақ халқының көшпелі тұрмыс салты, экономикалық укладтары
жетілмеді, соның салдарынан дүниежүзілік мәдениет пен ғылымнан шектеліп
қалды. Әр халықтың егемен ел болғысы келетіні табиғи талап деп қарасақ
соңғы уақытта басқа республикалар тәрізді Қазақстанның өз алдына мемлекет
болып әлемдік кеңістіктен, Біріккен Ұлттар Ұйымынан орын алуы тарихи маңызы
зор оқиға. Экономикалық тәуелсіздік болмайынша саяси тәуелсіздіктің де
баянды болуы қиын. Қоғамдық еңбек бөлінісінің артықшылықтарын неғұрлым
тиімді пайдалану, өз экономикасының құрылымын жетілдіру , сыртқы сауда
айырбас қатынастарының заңдылықтарын меңгеру қажет. Қазақта Сауда сақал
сипағанша деген мақал бар, сондықтан халықаралық сауда саттықтың , дүние
жүзілік рыноктың тәртібін мұқият зерттеудің , бәсекелік күрестің ұмтылмас
жолын меңгерудің маңызы арта бермек. Ежелден саудаға шорқақ қазақтың
алдында рынок теориясы мен тәжірибесін жедел және жан-жақты игеру міндеті
тұр.
Қазіргі жоғары оқу орындарында барлық мамандыққа оқып жүрген студент
жастардың экономикалық теория негіздерін үйрену арқылы практикалық
мәселелерді тезірек дұрыс шешуіне болады. Республикамызда дарынды , шет
тілдерді білетін жастар аз емес , олардың бір тобы АҚШ-та, Англияда ,
Францияда, Германия, Оңтүстік Корея, Жапония, Түркия сияқты елдерде бизнес,
маркетинг, менеджмент, банк жүйесі, финанс-валюта , басқа да қалыптасқан
қазіргі заманғы рыноктық инфрақұрылымның заңдылықтарын үйренуде. Бұл
прогрессивті бағыт одан әрі дами бермек.
Қазір экономикалық ғылым ерекше дағдарысқа ұшырап отыр. Бұл дағдарыс
себептері көп, оның негізін экономика, саясат идеология т.б қоғамдық өмір
саласында байқаймыз. Қазіргі таңдағы көкейтесті проблемалар еңбекші
қауымның еңбек және тұрмыс жағдайын жақсартуда адамдардың күнделікті
қажеттерін өтеуге керек тауар қорларын молайтуға әсіресе азық-түлік
мәселесін шешуге келіп тіреледі. Экономикалық ғылым адамдар қажетін өтеу
жолдарының заңдылықтарын зерттейді. Осы ғылымның объективті заңдары
еңбекшілердің бүкіл халықтың мүдделеріне қызмет ететіні белгілі.
Экономикалық ілім қоғамдық өндірісті адамдар арасында әлеуметтік-
экономикалық қатынастарды зерттейтіндіктен ол қоғамдағы барлық өмірге
күнделікті тұрмысқа, адамдардың еңбек ету жағдайына байланысты сан алуан
мәселелерге көңіл аударуға тиіс. Ал қоғамдық қатынастардың негізі-
өндірістік қатынастар. Оның құрамына жалпы алғанда тікелей өндіріс,
айырбас, бөлу, тұтыну қатынастары кіреді, оларды қайталап үздіксіз өңдіру
немесе ұдайы өндіріс қатынастарын дамытып, жетілдіру аса маңызды. Қазіргі
кезеңде ерекше шешімін күтіп отырған мәселе 70 жылдан аса тарихи орын алған
кеңестік экономикаға саяси экономикалық талдау жасау сол арқылы бұрынғы
және қазіргі рыноктық бағыт ұстап отырған елдердегі әлеуметтік-
экономикалық қатынастарды зерттеу.
Экономикалық теория пәні және оның зерттеу әдістері.
Ғылым мен оқу пәні арасында айырмашылық бар. Оқу пәнінде ғылымға тікелей
қатысы жоқ нақтылы өмірлік мысалдар, түрлі түсіндірулер қолданылады.
Бірақ ғылымға да оқу пәніне де методология дегеніміз-ғылыми танудың нысаны
(формасы), әдісі, ұйымдастыру принциптері туралы ілім.
Экономикалық процестерді танып-білу әдістерінің жартылыстану
ғылымдарындағы зерттеу әдісінен айырмасы бар. Бірақ барлық жағдайда да
зерттеу мен білім беруде диалектикалық тәсілді қолданады. Шын мәнісінде
ғылым адам барлық процестерді даму үстінде ойлап, қарайды, яғни
диалектикалық тұрғыдан ойлады деген сөз. Ғылыми дамудың нысаналары мен
әдістері көп. Олар объетивті жағынан есептелген (статистикалық),
жинақталған материалдарды анализ және синтез, индукция, жүйе (система)
түрінде қарау, болжамдар жасау және оны тексеру эксперименттер жүргізу,
логикалық және математикалық модельдер жасау.
Экономикалық зерттеулердің маңызды әдісі –ғылыми абстракция. Ол
басқа да гуманитарлық, жаратылыстану, техникалық ғылымдарда қолданылады.
Ғылыми абстракция дегеніміз зерттеу пәнін жеке, кездейсоқ, қысқа мерзімді,
дара құбылыстардан біздің түсінігімізді оқшаулап, оның тұрақты, әрдайым
қайталанатын мәнін маңызын ашу.
Абстракция әдісінің де шегі бар. Оны зерттеушінің дарындылығы
белгілейді. Абстракциялау процесінде категориялар, ұғымдар тұжырымдалады,
олар құбылыстар мен процестердің жеке-дара жинақталған жағын білдіреді.
Индукция мен дедукция. Ғылымда оның ішінде экономикалық ілімде жеке
поцестерді білу ғана жеткіліксіз. Ол бастапқы қадам. Нақтылы өмірде бір-
бірінен алшақ заттар мен құбылыстар жоқ. Бәріде өзара байланысты, ғылымның
іздегені шындық. Ғылыми жүйенің қалыптасуы индукция мен дедукция
методологиялық әдістер мен жүзеге асады.
Индукция жеке оқиға, құбылыстардан логика арқылы жалпы қағидалар,
принциптер шығарады. Дедукциада керісінше, жалпы қағидалар негізінде
экономикалық объектілердің, процестердің кейбір жеке алынған ерекшеліктері
сипатталады. Әрбір экономикалық жүйенің логикалық байланысы бар.
Біріншіден, олар бір- бірімен динамикалық өзара әсер ететін қатынаста
болады. Екіншіден, жүйенің әрбір элементі тарихи даму процесінде болады.
Сондықтан тарихи және логикалық бірлікті сақтау проблемасының маңызы зор.
Мұның өзі жүйенің және оның элементтерінің пайда болуын білу үшін ғана
емес, әсіресе оның үрдісін (тенденциясын), сатыларынанықтауға қажет.
Экономикалық-математикалық модель (үлгі) жасау.
Эконмикалық жүйені белгілі бір үлгіге түсіру өте күрделі де қиын
міндет. Экономикалық жүйенің жекелеген элементтерін жан-жақты талдап,
экономикалық заңдарды топшылап оларға түрлі ат қоюға болды. Бірақ қазіргі
таңда бұл ғылымға жеткіліксіз, экономикалық теорияны практикада пайдалану
үшін экономикалық-математикалық модельдер қажет6 оларды пайдалану арқылы
ғана экномканың жағдайын түсінесің, оған диагноз қойып емдеу әдістерін
анықтай аласың, белгілі мерзімнен кейін экономикада не болатынын
қабылдаған шешімдерінің әлеуметтік-экономикалық нәтжесі қандай екенін
дәлелдеп айтуға мүмкіндік туады. Экономиканы математикалық модельдеу өте
қиын іс. Онымен біоге экономика дегеніміз күрделі жүие, оның қызмет ету
шарттары, реттелмейтін кездейсоқ байланыстармен ұштасады.
Ғылымда экономикалық процестер мен жүйелерді зерттеу үшін
математикалық әдістерді қолдануға ерекше көңіл бөлген бағыттың негізін
қалаушылар – М.Вальрас, В. Парето, У. Джевонс. Оның қазіргі көрнекті
өкілдері В. Леонтьев, Л. Конторович, С. Шаталин, В. Макаров, А. Аганбегян,
К. Вальтух, А. Анчишкин. Онымен бірге ерекше атап кететін есім –
математик, физик және кибернетик Дж. Нейман. Ол Пристон университетінің
экономисі О. Маргенштермен бірлесіп көпшілікке белгілі Жаттығу теоряси
және Экономикалық мінез құлық деген нңбек жазды.
Саяси экономия ғылымы. Бұл ұғымды тұңғыш рет ғылымға енгізген
меркантелист Антуан Монкретьен (1575-1631) Саяси экономиканың ерекше назар
аударғаны материалдық игіліктерді өндіру. Оның себебі: өнеркәсіп төңкеріс
дәуірі басталды рыноктың кең өркендеуіне жол ашылды. Қазіргі-ғылыми
–индустртиалды өндіріске сәйкес қоғам тұрғысынан қарағанда саяси экономия
ғылымы классиктерінің көптеген ой-пікірлері ескергені тәрізді.
Абай мен Шоқандар, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz