Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде ағылшын тілін оқыту
КІРІСПЕ
1 Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде мектепте ағылшын тілін оқытудың теориялық негіздері .
1.1 Педагогикалық технологиялардың мәні мен түрлері
1.2 Интерактивті оқыту әдістерінің мәні, түрлері және оны ұйымдастырудың формалары.
2 Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде мектепте ағылшын тілін оқытудың әдістемесі
2.1 Ағылшын тілі сабақтарында педагогикалық технологияларды пайдалану .
2.2 Ағылшын тілінің сабақтан тыс жұмыстарда педагогикалық технологияларды пайдалану.
2.3 Тәжірибелік.эксперименттік жұмыстың нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..
1 Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде мектепте ағылшын тілін оқытудың теориялық негіздері .
1.1 Педагогикалық технологиялардың мәні мен түрлері
1.2 Интерактивті оқыту әдістерінің мәні, түрлері және оны ұйымдастырудың формалары.
2 Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде мектепте ағылшын тілін оқытудың әдістемесі
2.1 Ағылшын тілі сабақтарында педагогикалық технологияларды пайдалану .
2.2 Ағылшын тілінің сабақтан тыс жұмыстарда педагогикалық технологияларды пайдалану.
2.3 Тәжірибелік.эксперименттік жұмыстың нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу», - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделеді [1]. Бұл міндеттерді шешу үшін әрбір білім беру мекемесіндегі ұжымның, әрбір мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашатын жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту шеңберінде білім берудің мақсаты мен мәнінің өзгеруі «білім беру технологиясы» деп аталатын жаңа ұғымның пайда болуына ықпал етті. Бұл ұғымның мәнін білім беру процесін өздігінше дамытатын жүйе деп түсінуге болады, онда білім алушылардың қызметі жетекші фактор болып табылып, оқыту мұғалім мен білім алушының субъектаралық өзара әрекетін қарастыратын және олардың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін рефлексиялық басқару ретінде көрінеді.
Казіргі заманғы Қазақстан Республикасындағы білім жүйесінің даму кезеңі оны түпкі негізі мен әдіснамасын қозғайтын кең көлемді реформалармен сипатталады. Мемлекеттік бағдарлама бойынша 2010-2020 жылдар аралығында Қазақстан Республикасында үздіксіз білім беру жүйесі дамуының әр деңгейінде толығымен жаңа білім беру үлгісі енгізіледі.
Егер де жалпы білім беретін мектептер мен жоғары оқу орындары жас ұрпақтарға жинақталған білім қорын тапсыру мәселелерін тиімді түрде шешетін болса, үздіксіз білім беру идеясы Казіргі жағдайларда жүзеге асырылуы мүмкін, олар мыналар: ақпаратпен жұмыс істеу, жаңа білім құру, мұнымен қоса негізгісі - дамушы әлем жайында қажетті білім деңгейін қолдау әдістеріне үйрету. Сондықтан да әр мұғалім мен оқушыға «оқыту» мен «оқу» порцестерін меңгеру үшін, ең алдымен, міндетті түрде туған тілін, ғылым тілін және технология тілдерін игеру, сонымен қатар оларды кәсіби қызмет негізі ретінде қарастыру қажет.
Кез келген дайын үлгіні іс жүзіне асыру үшін белгілі бір жағдайларға бейімдеуді керек ететіні мәлім. Сондықтан да, біздің мемлекетімізде білім беру жүйесін реформалаудан бұрын, оны модернизациялау мен казіргі тәжірибеге енгізу құрылымын ғылыми негізде жете зерттеу қажет. Сонымен қатар дүниежүзілік білім беру кеңістігіне интеграциялану процесі бізден бейімделу мен іс жүзінде әлем кеңістігінде танылған педагогикалық жетістіктерді енгізуді талап етеді. Бүгінгі таңдағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер білім жүйесін дамыту үшін жаңа тәсілдерді енгізу, тұрақтанған әдіснаманы және педагогика ғылымының парадигмасын өзгертуді талап етеді.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту шеңберінде білім берудің мақсаты мен мәнінің өзгеруі «білім беру технологиясы» деп аталатын жаңа ұғымның пайда болуына ықпал етті. Бұл ұғымның мәнін білім беру процесін өздігінше дамытатын жүйе деп түсінуге болады, онда білім алушылардың қызметі жетекші фактор болып табылып, оқыту мұғалім мен білім алушының субъектаралық өзара әрекетін қарастыратын және олардың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін рефлексиялық басқару ретінде көрінеді.
Казіргі заманғы Қазақстан Республикасындағы білім жүйесінің даму кезеңі оны түпкі негізі мен әдіснамасын қозғайтын кең көлемді реформалармен сипатталады. Мемлекеттік бағдарлама бойынша 2010-2020 жылдар аралығында Қазақстан Республикасында үздіксіз білім беру жүйесі дамуының әр деңгейінде толығымен жаңа білім беру үлгісі енгізіледі.
Егер де жалпы білім беретін мектептер мен жоғары оқу орындары жас ұрпақтарға жинақталған білім қорын тапсыру мәселелерін тиімді түрде шешетін болса, үздіксіз білім беру идеясы Казіргі жағдайларда жүзеге асырылуы мүмкін, олар мыналар: ақпаратпен жұмыс істеу, жаңа білім құру, мұнымен қоса негізгісі - дамушы әлем жайында қажетті білім деңгейін қолдау әдістеріне үйрету. Сондықтан да әр мұғалім мен оқушыға «оқыту» мен «оқу» порцестерін меңгеру үшін, ең алдымен, міндетті түрде туған тілін, ғылым тілін және технология тілдерін игеру, сонымен қатар оларды кәсіби қызмет негізі ретінде қарастыру қажет.
Кез келген дайын үлгіні іс жүзіне асыру үшін белгілі бір жағдайларға бейімдеуді керек ететіні мәлім. Сондықтан да, біздің мемлекетімізде білім беру жүйесін реформалаудан бұрын, оны модернизациялау мен казіргі тәжірибеге енгізу құрылымын ғылыми негізде жете зерттеу қажет. Сонымен қатар дүниежүзілік білім беру кеңістігіне интеграциялану процесі бізден бейімделу мен іс жүзінде әлем кеңістігінде танылған педагогикалық жетістіктерді енгізуді талап етеді. Бүгінгі таңдағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер білім жүйесін дамыту үшін жаңа тәсілдерді енгізу, тұрақтанған әдіснаманы және педагогика ғылымының парадигмасын өзгертуді талап етеді.
1 Қазақстан Республикасындағы білім туралы заңнама. Заң актілерінің жиынтығы. - Алматы: Юрист, 2010. - 236 бет.
2 Педагогика. - Алматы: Абай атындағы Алматы педагогикалық университеті, 2003.
3 Ахметова Г.К. Педагогика. - Алматы: Қазак Университеті, 2006.
4 Әбиев Ж.Ә., Бабаев С.Б., Құдиярова А.М. Педагогика. - Алматы: Дарын, 2004.
5 Коменский Я.Л. Великая дидактика. Изб.пед.соч. 1955.
6 Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. - М.: Педагогика, 1989.
7 Таубаева Ш., Барсай Б. Оқытудың Казіргі технологиялары // Бастауыш мектеп, №3,4, 1999.
8 Занков Л.В. О предмете и методах дидактического исследования.
9 Әбдіғалиев Қ. Осы заманғы педагогикалык технология // Қазақстан мектебі, 2001, №2. - 8-13 б.
10 Дьяченко В.К. Новая педагогическая технология учебно-воспитательного процесса. - Усть-Каменогорск, 1982.
11 Айтмамбетова Б.Р. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері /23-лекция/. – Алматы, 1991.
12 Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. - М.: Педагогика, 1986.
13 Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық технология. - Тараз: ТарМУ, 2003. – 207 б.
14 Монахов В.М. Технологические основы проектирова¬ния и конструирования учебного процесса. - Волгоград: Перемена,1995.
15 Махмутов М.И. Мектепте проблемалық оқытуды ұйымдастыру. - Алматы: Мектеп, 1981.
16 Кусаинова Г.М. Новая педагогическая технология: мето¬дология, теория и практика. - Усть-Каменогорск, 1977.
17 Сальникова Т.П. Педагогические технологии. - М., 2007. – 297 с.
18 Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. - М.: Педагогика, 1989. – 295 с.
19 Кукушкин В.С. Современные педагогические техноло¬гии. Начальная школа. - Ростов н/Д: Феникс, 2004. - 384 с.
20 Подласый И.П. Педагогика начальной школы. Учебное пособие. - М.: Владос, 2000. - 400 с.
21 Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововедений в системе образо¬вания. - Алматы: Ғылым, 2001. - 296 с.
22 Бөрібаев Б., Балапанов Е. Жаңа ақпараттық технологиялар. - Алматы, 2001.
23 Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. // Егемен Қазақстан.
24 Абдуллина Г. Интерактивті оқыту таным белсенділігінің Казіргі бағыты. // Ұлт тағылымы. № 2, 2009.
25 Бағиева Ш.М. Интеракгивті әдістер - өмірлік дағдыны қалыптастырудың тетігі // Білім. № 6, 2007.
26 Бордовская Н.В., Реан А.А. Педагогика. Учебное пособие. - СПб: Питер, 2007. - 304 с.
27 Исламгулова С.К. Оқу үрдісін технологияландыруға жаңаша көзқарастар. - Алматы, 2010.
28 Әлімов А. Интербелсенді әдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. - Алматы, 2009. - 328 б.
29 Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
30 Назарбаев Н.Ә. Қазақстан дағдарыстан кейінгі дүниеде: Болашаққа интеллектуалдық секіріс // Білім нұры. 2009, №8 (38).
31 Беркімбаева Ш.К., Құсайынов А.Қ., Рысбаева А.Қ., Бұлақбаева М.К. Жоғары мектеп педагогикасы. Оқу құралы. – Алматы: ROND&А, 2009. - 168 б.
32 Апатова Н.В. Информационные технологии в школьном образовании. - М., 1994.
33 Әлімов А. Интербелсенді әдістерді жоғарғы оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. - Алматы, 2009. - 328 б.
34 Беспалько В.П. Программированное обучение. Дидактические основы. - М., 1970.
35 Горшкова В.В. Гуманитарная природа образовательных технологий в межсубъектной педагогической реальности. - Владивосток, 1999. - С. 83-85.
36 Валиева М. Білім беру технологиялары және оларды оқу-тәрбие үрдісіне енгізу жолдары. Әдістемелік нұсқау. - Алматы, 2002.
37 Пидкасистый П.И. Технология игры в обучении. - М.: Просвещение, 1992.
38 Бабанский Ю.К. Методические основы оптимизации учебно-воспитательного процесса. - 1982.
39 Монахов В.М. Технологические основы проектирования и конструирования учебного процесса. - Волгоград: Перемена, 1995.
40 Давыдов В.В. Психологическая теория учебной деятельности и методов начального обучения, основанных на содержательном обобщении. - М., 1992.
41 Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. - М., 1986.
42 Жампеисова М.М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. - Алматы, 2002.
43 Репкина Н.В. Что такое развивающее обучение? — М., 1993.
44 Лысенкова С.Н. Методы опережающего обучения. - М.: Просвещение, 1988.
45 Шаталов В.Ф. Куда и как исчезли тройки. - М.: Педагогика, 1980.
46 Шаталов В.Ф. Эксперимент продолжается. - М.: Педагогика, 1989.
47 Оконь В. Основы проблемного обучения. - М., 1968.
48 Самоекина Н.В. Организационно-обучающие игры в образовании. - М.:, Народное образование, 1996.
49 Педагогикалық ізденіс. /Құрастырған Н.Баженова. - Алматы, 1992.
50 Эрдниев П.М. Укрупнение дидактических единиц как технология обучения. - М.: Просвещение, 1992.
51 Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. - М.: Народное образование, 1998.
52 Коровяковская ЕЛ. Разработка и использование учебно-ролевых (деловых) игр при подготовке специалистов. Учебное пособие. - М., 1987.
53 Янушкевич Ф. Технология обучения в системе высшего образования. - М., 1986.
54 Кан-Калик В.А., Никандров Н.Д. Педагогическое творчество. - М.: Педагогика, 1990 г. - С. 32-82.
55 Кчарин М.В. Технология обучения: идеал и реальность. - Рига: Экспе¬римент, 1999 г.- 180 с.
56 Кларин М.В. Инновации в мировой педагогике. - Рига: Эксперимент, 1998 г.-180 с.
57 Левитес Д.Г. Практика обучения: современные образовательные технологии. - М., 1998.
58 Подласый И.М. Педагогика. - М.: Просвещение, 1996. - 432 с.
59 Пидкасистый П.И., Портнов М.Л. Искусство преподавания. - М.: Изд-во «Рос. пед. агентство», 1998. - 184 с.
60 Столяренко Л.Д. Педагогические технологии. - Ростов-на-Дону: Феникс, 1998. - С. 131-151.
61 Хуторской А.В. Технология эвристического обучения // Новые техноло¬гии. - 1998. -№ 4.
62 Цукерман Г.А. Инновации в мировой педагогике. - Рига: Эксперимент, 1998. - 180 с.
63 Шевченко С.Д. Научить всех - научить каждого. - М.: Педагогика, 1989.
64 Шепель В.М. Настольная книга бизнесмена и менеджера. - М.: Финансы и статистика, 1992. - 240 с.
65 Шуркова Н.Е. Новые технологии воспитательного процесса. - М., 1994.
66 Щуркова Н.Е. Практикум по педагогической технологии. - М., 1998. -250 с.
67 Садуова Ж.Н. Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру: п.ғ.к. дисс. авторефераты. 2008.
68 Педагогический энциклопедический словарь / Гл.ред. Б.М.Бим-Бад; редкол.: М.М.Безруких, В.А.Болотов, Л.С.Глебова и др. - М.: Большая Рос-сийская энциклопедия, 2003. - 528 с.
69 Герасимов Г.И., Илюхина Л.В. Инновации в образовании. - Ростов н/Д.: НМЦ Логос, 1999.
70 Виленский М.Я., Образцов П.И., Уман А.И. Технологии профессио-нально-ориентированного обучения в высшей школе. - М.: Пед.общество России, 2004.
71 Алексеев Н.А. Личностно ориентированное обучение: Вопросы теории и практики. - Тюмень: Изд-во Тюмен. гос. Ун-та, 1997.
72 Белухин Д.А. Основы личностно ориентированной педагогики: курс лекций. - М.: Изд-во МОДЭК, 1996.
73 Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения. – М., 1995.
74 Кларин М.В. Педагогическая технология в учебном процессе (Анализ зарубежного опыта). - М, 1989.
75 Компьютерные коммуникации - школе / под ред. Е.С. Полат. - М., 1995.
76 Махмутов М.И. Организация проблемного обучения. - М.: Педагогика, 1997.
77 Михелъкевич В.Н. и др. Справочник по педагогическим инновациям. -Самара, 1998.
78 Опыт компьютерной педагогической диагностики творческих способностей / под ред. В.И. Андреева. - Казань: Изд-во ЮГУ, 1989.
79 Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. - М.: Просвещение, 1986.
80 Ксюнин А.Г. Некоторые принципы модульной организации учебных курсов и рейтинговой системы контроля знаний // Новые образовательные технологии. Сб. статей по проблемам высшей школы. - Новочеркасск: ЮРГТУ, 1998.
2 Педагогика. - Алматы: Абай атындағы Алматы педагогикалық университеті, 2003.
3 Ахметова Г.К. Педагогика. - Алматы: Қазак Университеті, 2006.
4 Әбиев Ж.Ә., Бабаев С.Б., Құдиярова А.М. Педагогика. - Алматы: Дарын, 2004.
5 Коменский Я.Л. Великая дидактика. Изб.пед.соч. 1955.
6 Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. - М.: Педагогика, 1989.
7 Таубаева Ш., Барсай Б. Оқытудың Казіргі технологиялары // Бастауыш мектеп, №3,4, 1999.
8 Занков Л.В. О предмете и методах дидактического исследования.
9 Әбдіғалиев Қ. Осы заманғы педагогикалык технология // Қазақстан мектебі, 2001, №2. - 8-13 б.
10 Дьяченко В.К. Новая педагогическая технология учебно-воспитательного процесса. - Усть-Каменогорск, 1982.
11 Айтмамбетова Б.Р. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері /23-лекция/. – Алматы, 1991.
12 Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. - М.: Педагогика, 1986.
13 Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық технология. - Тараз: ТарМУ, 2003. – 207 б.
14 Монахов В.М. Технологические основы проектирова¬ния и конструирования учебного процесса. - Волгоград: Перемена,1995.
15 Махмутов М.И. Мектепте проблемалық оқытуды ұйымдастыру. - Алматы: Мектеп, 1981.
16 Кусаинова Г.М. Новая педагогическая технология: мето¬дология, теория и практика. - Усть-Каменогорск, 1977.
17 Сальникова Т.П. Педагогические технологии. - М., 2007. – 297 с.
18 Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. - М.: Педагогика, 1989. – 295 с.
19 Кукушкин В.С. Современные педагогические техноло¬гии. Начальная школа. - Ростов н/Д: Феникс, 2004. - 384 с.
20 Подласый И.П. Педагогика начальной школы. Учебное пособие. - М.: Владос, 2000. - 400 с.
21 Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововедений в системе образо¬вания. - Алматы: Ғылым, 2001. - 296 с.
22 Бөрібаев Б., Балапанов Е. Жаңа ақпараттық технологиялар. - Алматы, 2001.
23 Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. // Егемен Қазақстан.
24 Абдуллина Г. Интерактивті оқыту таным белсенділігінің Казіргі бағыты. // Ұлт тағылымы. № 2, 2009.
25 Бағиева Ш.М. Интеракгивті әдістер - өмірлік дағдыны қалыптастырудың тетігі // Білім. № 6, 2007.
26 Бордовская Н.В., Реан А.А. Педагогика. Учебное пособие. - СПб: Питер, 2007. - 304 с.
27 Исламгулова С.К. Оқу үрдісін технологияландыруға жаңаша көзқарастар. - Алматы, 2010.
28 Әлімов А. Интербелсенді әдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. - Алматы, 2009. - 328 б.
29 Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
30 Назарбаев Н.Ә. Қазақстан дағдарыстан кейінгі дүниеде: Болашаққа интеллектуалдық секіріс // Білім нұры. 2009, №8 (38).
31 Беркімбаева Ш.К., Құсайынов А.Қ., Рысбаева А.Қ., Бұлақбаева М.К. Жоғары мектеп педагогикасы. Оқу құралы. – Алматы: ROND&А, 2009. - 168 б.
32 Апатова Н.В. Информационные технологии в школьном образовании. - М., 1994.
33 Әлімов А. Интербелсенді әдістерді жоғарғы оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. - Алматы, 2009. - 328 б.
34 Беспалько В.П. Программированное обучение. Дидактические основы. - М., 1970.
35 Горшкова В.В. Гуманитарная природа образовательных технологий в межсубъектной педагогической реальности. - Владивосток, 1999. - С. 83-85.
36 Валиева М. Білім беру технологиялары және оларды оқу-тәрбие үрдісіне енгізу жолдары. Әдістемелік нұсқау. - Алматы, 2002.
37 Пидкасистый П.И. Технология игры в обучении. - М.: Просвещение, 1992.
38 Бабанский Ю.К. Методические основы оптимизации учебно-воспитательного процесса. - 1982.
39 Монахов В.М. Технологические основы проектирования и конструирования учебного процесса. - Волгоград: Перемена, 1995.
40 Давыдов В.В. Психологическая теория учебной деятельности и методов начального обучения, основанных на содержательном обобщении. - М., 1992.
41 Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. - М., 1986.
42 Жампеисова М.М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. - Алматы, 2002.
43 Репкина Н.В. Что такое развивающее обучение? — М., 1993.
44 Лысенкова С.Н. Методы опережающего обучения. - М.: Просвещение, 1988.
45 Шаталов В.Ф. Куда и как исчезли тройки. - М.: Педагогика, 1980.
46 Шаталов В.Ф. Эксперимент продолжается. - М.: Педагогика, 1989.
47 Оконь В. Основы проблемного обучения. - М., 1968.
48 Самоекина Н.В. Организационно-обучающие игры в образовании. - М.:, Народное образование, 1996.
49 Педагогикалық ізденіс. /Құрастырған Н.Баженова. - Алматы, 1992.
50 Эрдниев П.М. Укрупнение дидактических единиц как технология обучения. - М.: Просвещение, 1992.
51 Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. - М.: Народное образование, 1998.
52 Коровяковская ЕЛ. Разработка и использование учебно-ролевых (деловых) игр при подготовке специалистов. Учебное пособие. - М., 1987.
53 Янушкевич Ф. Технология обучения в системе высшего образования. - М., 1986.
54 Кан-Калик В.А., Никандров Н.Д. Педагогическое творчество. - М.: Педагогика, 1990 г. - С. 32-82.
55 Кчарин М.В. Технология обучения: идеал и реальность. - Рига: Экспе¬римент, 1999 г.- 180 с.
56 Кларин М.В. Инновации в мировой педагогике. - Рига: Эксперимент, 1998 г.-180 с.
57 Левитес Д.Г. Практика обучения: современные образовательные технологии. - М., 1998.
58 Подласый И.М. Педагогика. - М.: Просвещение, 1996. - 432 с.
59 Пидкасистый П.И., Портнов М.Л. Искусство преподавания. - М.: Изд-во «Рос. пед. агентство», 1998. - 184 с.
60 Столяренко Л.Д. Педагогические технологии. - Ростов-на-Дону: Феникс, 1998. - С. 131-151.
61 Хуторской А.В. Технология эвристического обучения // Новые техноло¬гии. - 1998. -№ 4.
62 Цукерман Г.А. Инновации в мировой педагогике. - Рига: Эксперимент, 1998. - 180 с.
63 Шевченко С.Д. Научить всех - научить каждого. - М.: Педагогика, 1989.
64 Шепель В.М. Настольная книга бизнесмена и менеджера. - М.: Финансы и статистика, 1992. - 240 с.
65 Шуркова Н.Е. Новые технологии воспитательного процесса. - М., 1994.
66 Щуркова Н.Е. Практикум по педагогической технологии. - М., 1998. -250 с.
67 Садуова Ж.Н. Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру: п.ғ.к. дисс. авторефераты. 2008.
68 Педагогический энциклопедический словарь / Гл.ред. Б.М.Бим-Бад; редкол.: М.М.Безруких, В.А.Болотов, Л.С.Глебова и др. - М.: Большая Рос-сийская энциклопедия, 2003. - 528 с.
69 Герасимов Г.И., Илюхина Л.В. Инновации в образовании. - Ростов н/Д.: НМЦ Логос, 1999.
70 Виленский М.Я., Образцов П.И., Уман А.И. Технологии профессио-нально-ориентированного обучения в высшей школе. - М.: Пед.общество России, 2004.
71 Алексеев Н.А. Личностно ориентированное обучение: Вопросы теории и практики. - Тюмень: Изд-во Тюмен. гос. Ун-та, 1997.
72 Белухин Д.А. Основы личностно ориентированной педагогики: курс лекций. - М.: Изд-во МОДЭК, 1996.
73 Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения. – М., 1995.
74 Кларин М.В. Педагогическая технология в учебном процессе (Анализ зарубежного опыта). - М, 1989.
75 Компьютерные коммуникации - школе / под ред. Е.С. Полат. - М., 1995.
76 Махмутов М.И. Организация проблемного обучения. - М.: Педагогика, 1997.
77 Михелъкевич В.Н. и др. Справочник по педагогическим инновациям. -Самара, 1998.
78 Опыт компьютерной педагогической диагностики творческих способностей / под ред. В.И. Андреева. - Казань: Изд-во ЮГУ, 1989.
79 Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. - М.: Просвещение, 1986.
80 Ксюнин А.Г. Некоторые принципы модульной организации учебных курсов и рейтинговой системы контроля знаний // Новые образовательные технологии. Сб. статей по проблемам высшей школы. - Новочеркасск: ЮРГТУ, 1998.
ӘОЖ 378 (075.8)
Қолжазба құқығында
Тараз мемлекеттiк педагогикалық институты
Ш.М.Дүйсебаева
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде
ағылшын тілін оқыту
6М010300 – Педагогика және психология мамандығы бойынша
Академиялық магистр дәрежесін алу үшін дайындалған
диссертация
Ғылыми жетекшісі:
педагогика ғылымдарының
кандидаты, доцент м.а. Елубаева
М.С.
Тараз, 2012
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
1 Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде мектепте ағылшын тілін
оқытудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
Педагогикалық технологиялардың мәні мен түрлері 7
... ... ... ... ... ... ...
1.2 Интерактивті оқыту әдістерінің мәні, түрлері және оны 12
ұйымдастырудың формалары
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде мектепте ағылшын тілін
оқытудың әдістемесі 46
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Ағылшын тілі сабақтарында педагогикалық технологияларды
пайдалану 46
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Ағылшын тілінің сабақтан тыс жұмыстарда педагогикалық
технологияларды 58
пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...
2.3 Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижелері 81
... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 93
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 95
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық
құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті
жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді
ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу, - деп
білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделеді [1]. Бұл
міндеттерді шешу үшін әрбір білім беру мекемесіндегі ұжымның, әрбір
мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру,
өзгерістерге батыл жол ашатын жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа өту
қажеттігі туындайды.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту шеңберінде білім берудің мақсаты мен
мәнінің өзгеруі білім беру технологиясы деп аталатын жаңа ұғымның пайда
болуына ықпал етті. Бұл ұғымның мәнін білім беру процесін өздігінше
дамытатын жүйе деп түсінуге болады, онда білім алушылардың қызметі жетекші
фактор болып табылып, оқыту мұғалім мен білім алушының субъектаралық өзара
әрекетін қарастыратын және олардың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін
рефлексиялық басқару ретінде көрінеді.
Казіргі заманғы Қазақстан Республикасындағы білім жүйесінің даму кезеңі
оны түпкі негізі мен әдіснамасын қозғайтын кең көлемді реформалармен
сипатталады. Мемлекеттік бағдарлама бойынша 2010-2020 жылдар аралығында
Қазақстан Республикасында үздіксіз білім беру жүйесі дамуының әр деңгейінде
толығымен жаңа білім беру үлгісі енгізіледі.
Егер де жалпы білім беретін мектептер мен жоғары оқу орындары жас
ұрпақтарға жинақталған білім қорын тапсыру мәселелерін тиімді түрде шешетін
болса, үздіксіз білім беру идеясы Казіргі жағдайларда жүзеге асырылуы
мүмкін, олар мыналар: ақпаратпен жұмыс істеу, жаңа білім құру, мұнымен қоса
негізгісі - дамушы әлем жайында қажетті білім деңгейін қолдау әдістеріне
үйрету. Сондықтан да әр мұғалім мен оқушыға оқыту мен оқу порцестерін
меңгеру үшін, ең алдымен, міндетті түрде туған тілін, ғылым тілін және
технология тілдерін игеру, сонымен қатар оларды кәсіби қызмет негізі
ретінде қарастыру қажет.
Кез келген дайын үлгіні іс жүзіне асыру үшін белгілі бір жағдайларға
бейімдеуді керек ететіні мәлім. Сондықтан да, біздің мемлекетімізде білім
беру жүйесін реформалаудан бұрын, оны модернизациялау мен казіргі
тәжірибеге енгізу құрылымын ғылыми негізде жете зерттеу қажет. Сонымен
қатар дүниежүзілік білім беру кеңістігіне интеграциялану процесі бізден
бейімделу мен іс жүзінде әлем кеңістігінде танылған педагогикалық
жетістіктерді енгізуді талап етеді. Бүгінгі таңдағы әлеуметтік-экономикалық
өзгерістер білім жүйесін дамыту үшін жаңа тәсілдерді енгізу, тұрақтанған
әдіснаманы және педагогика ғылымының парадигмасын өзгертуді талап етеді.
Қоғамның жаңарып өзгеруіне байланысты өзекті проблемалардың бірі -
жастардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруда жаңа дидактикалық
әдістер мен жолдар іздестіру. Осы ізденістердің нәтижелері педагогикалық
технологиялардың маңыздылығын айқындайды.
Педагогикалық технологияларды білім беру саласында пайдаланудың әдіс-
тәсілдері, шарттары, дидактикалық-әдістемелік негіздері В.П. Беспалько [
], Г.К. Селевко [ ], В.Ф. Шаталов [ ], П.М. Эрдниев [ ], Ж.А. Қараев [
], Ш.Т. Таубаева [ ], М.М. Жампеисова [ ], Б.Т. Барсай [ ], Д.М.
Жүсібалиева [ ], М.В. Кларин [ ], Қ.Ө. Қариева [ ], С.А. Көшімбетова [
], Қ. Қабдықайырұлы [ ], А.А. Саипов [ ], Г.К. Селевко [ ], Б.К.
Төлбасова [ ], А.Қ. Мынбаева [ ], Л.А. Шкутина [ ] және т.б. ғалымдардың
зерттеу еңбектерінің арқауы болды.
Сонымен, мектептің оқу – тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық
технологияны енгізудің артықшылықтары мен кемшіліктерін саралап, оны
енгізудің жолдарын көрсету үшін зерттеу жұмысымыздың тақырыбын "Жаңа
педагогикалық технологиялар негізінде ағылшын тілін оқыту" деп
таңдап алдық.
Зерттеудің мақсаты: Жаңа педагогикалық техналогиялар
негізінде ағылшын тілін оқытуды теориялық тұрғыдан негіздеу және оны
практикалық түрде жүзеге асыру.
Зерттеу нысаны: Ағылшын тілі сабағын жаңа педагогикалық
технологиялар негізінде оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде
ағылшын тілін оқыту.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер ағылшын тілін жаңа
педагогикалық технологияны пайдалану негізінде дамытсақ, онда
оқушылардың қызығушылығы артып, өз бетімен іздену мүмкіндігі туады,
білімнің сапасы артар еді.
Зерттеудің міндеттері:
1. Инновация, технология, педагогикалық технология ұғымдарына
сипаттама беру;
2. Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде ағылшын тілін оқытудың
теориялық негіздерін айқындау;
3. Ағылшын трілін оқытудағы жаңа педагогикалық технологияларды
пайдаланудың ерекшеліктерін ашып, оны іс – тәжірибеде пайдаланудың
жолдарын көрсету.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: таным теориясы,
оқыту және тәрбиелеу туралы теориялар мен тұжырымдар.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
- оқытудың жаңа педагогикалық технологиялары негізінде ағылшын тілін
оқытудың теориялық негіздері жасалынды;
- оқытудың жаңа педагогикалық технологиялары арқылы ағылшын тілін
оқытудың әдістемесі жасалынды.
Зерттеудің тәжірибе-эксперименталдық базасы: №49 мектеп гимназиясы.
Зерттеу жұмысының құрылымы: диссертация кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде
зерттеудің өзектілігі, зерттеу жұмысының тақырыптық зерттелу жайы,
зерттеудің ғылыми аппараты, қорытындыдан тұрады. Бірінші
тарау Оқытудың жаңа педагогикалық технологиялары негізінде ағылшын тілін
оқытудың теориялық негіздері деп аталып, онда жаңа педагогикалық
технологиялар негізінде ағылшын тілін оқытудың ерекшеліктері мен білім
беру технологияларының мәні мен мазмұнына сипаттама беріліп, теориялық
тұрғыда негізделді.
Екінші Оқытудың жаңа педагогикалық технологиялары арқылы ағылшын
тілін оқытудың әдістемесі атты тарауда оқытудың әдіс-тәсілдері ұсынылып,
тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижесіне талдау жасалынды.
Қорытындыда зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері тұжырымдалып,
ғылыми әдістемелік ұсыныстар беріледі.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
1- кезеңде (2010-2011) зерттеу тақрыбы таңдалынып, оның
теориялық негіздері анықталды, педагогикалық, ғылыми - әдістемелік
зерттеулер мен жаңа педагогиеалық технологиялар бойынша әдебиеттер
жинастырып, олармен танысу және оларды талдау жүзеге асырылды.
2- кезеңде (2011-2012) оқу үрдісінде оқытудың жаңа педагогикалық
технологияларын ендірудің педагогикалық шарттары анықталынып, оны
пайдаланудың жолдары ашылды. Ағылшын тілін оқытуда жаңа
педагогикалық технологиялардың қолданылуы бойынша тәжірибелік жұмыстар
жүргізіліп, зерттеу жұмысының нәтижесі тексерілді.
1. Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде мектепте
ағылшын тілін оқытудың теориялық негіздері
1.1 Педагогикалық технологиялардың мәні мен түрлері
Казіргі білім беру жоғары технологиялық деңгейге шықты. Дәстүрлі оқыту
мен тәрбиелеуден бас тартуға байланысты жаңа педагогикалық технологияны
іздестіру жүріп жатыр.
Жалпы адамзаттың құндылықтар мен жеке тұлғаны ізгілікті дамыту
теориясына негізделген субъект пен субъектілік қарым-қатынаста басым
бағытты ұстаған технологияны қуаттайды. Технология сөзі әр түрлі авторда
әр түрлі түсіндіріледі. Педагогикада шеберлік пен оқыту деген сөздің
қосындысын береді. В.П.Беспалько педагогикалық технологияны тұтастай
құрылым ретінде қарастырады. М.В.Кларин педагогикалық технологияны оқу
үдерісіне қойылған мақсатқа жетуді көздейтін құрылымы ретінде қарастырады.
Г.К.Селевко педагогикалық технология түсінігін 3 түрлі деңгейде
қарастырады [ ]:
Жалпы дидактикалық.
Жеке әдістемелік (пәндік)
Модульдік.
Оқытуды технологияландыру идеясының пайда болуы ең алдымен, әртүрлі
теориялық және тәжірибелік іс-әрекет аймақтарына ғылыми-техникалық
жетістіктердің енуімен байланысты.
В.П.Беспальконың айтуынша, әрбір іс-әрекет не технология, не өнер болуы
мүмкін. Өнер интуиция негізінде, технология ғылым негізінде құрылған. Бәрі
өнерден басталып, технологиямен аяқталады, ал педагогикалық іскерлікке
онсыз айналып өтуге болмайды [ ].
Оқыту технологиясын жаппай ендіруді зерттеушілер 60-жылдардың басына
жатқызады және оны алғашында америкалық, ал одан кейінгі кезеңдерде
еуропалық мектептердің қайта өрлеуімен байланыстырады. Шетелдегі казіргі
заманғы педагогикалық технологияларды белгілі зерттеуші ғалымдар Дж.Кәролл,
Л.Н.Ланд, Ю.К.Бабанский, Л.М.Эрдниев, Н.П.Раченко, Л.Я.Зорина,
В.П.Беспалько, М.П.Хомерики [...-...] және баска да ғалымдардың ғылыми
еңбектерінде көрініс тапқан.
Казіргі уақытта технологиялар білім берудің бір түрі ретінде
қарастырылады және психодидактика, қоғамдық психология, кибернетика,
басқару және менеджмент теорияларында кеңінен қолданылады.
Осы мәселені зерттеуші-педагогтар оқыту технологиясы мен педагогикалық
технология арасында өзгешелік жоқ деп есептейді. Педагогикалық технология
термині тек қана оқытуға байланысты қолданылады, ал технологияның өзі
техникалық құралмен оқытуды түсіндіріледі. Бүгін педагогикалық
технологияны, педагогикалық міндеттерді шешумен байланысты, педагогтің
жалғастырмалы жүйедегі іс-әрекеті ретінде немесе алдын ала жобаланған
педагогикалық үдерістің тәжірибе де тұрақты және жалғастырмалы шығаруы
ретінде түсіндіріледі. Педагогикалық технология туралы мұндай көріністер
келесідей анықталады:
өте жоғары деңгейде теориялық дайындығы және бай тәжірибесі бар мамандардың
әртүрлі таңдаулы педагогикалық технологияларды дайындау мүмкіндіктері;
мақсатқа сай педагогикалық технологияларды өзіндік таңдау мүмкіндіктері,
мұғалім және оқушы іскерліктерінің өзара байланысты мүмкіндіктерімен және
шарттарымен байланысты.
Педагогикалық технология - педагогикалық іскерліктердің жетістігіне
жеткізетін ғылыми жобалау және нақты өндіру. Сонымен, педагогикалық үдеріс
белгілі жүйедегі ұстанымдарға сүйенетін болғандықтан, педагогикалық
технология сыртқы және ішкі болып бөлінеді. Осы ұстанымдарды жалғастырмалы
орындау олардың объективті қарым-қатынасында және педагогтің тұлғасын толық
көрсететін жиынтық ретінде қарастырылуы мүмкін.
Міне, осында педагогикалық технологияның оқыту әдістемесі және
тәрбиелеу жұмысынан айырмашылығын байқауға болады. Егер әдістеме ұғымы,
оларды орындауға қатысты емес оқытудың әдістері және тәсілінің жиынтығын
қолдану көпкейіпкерлік белгілерінде жинақтауын анықтайды. Осыдан келіп,
яғни кез келген педагогикалық тапсырма тек қана белгілі жетілдірілген
педагог-маманның іс-әрекеті мен негізгі технологиялардың көмегімен тиімді
шешіледі.
Н.Е.Щуркова бұл жағдайда педагогикалық технология тек қана тәрбиелік
жұмысқа қатысты болады және өзімен қолданбалы педагогикалық еңбекті
анықтайды. Педагогикалык технология бұл көзқарастан - бұл табиғи және тепе-
тең педагогтің іс-әрекеті, жетіліп келе жатқан жағдайын сипаттайды.
Психологиялық-педагогикалық және оның жоғары руханилығы деңгейінде Казіргі
заман мәдениетімен байланыста болады.
Педагогикалық технологиялар, оқыту технологиялары (дидактикалық
технологиялар) және тәрбиелеу технологиялары ретінде қарастырылуы мүмкін.
В.В.Ликан мұндай технологиялардың неғұрлым маңызды белгісін былайша
түсіндіреді [ ]:
технология нақты педагогикалық ой түрінде өндіріледі, оның негізінде
автордың белгілі әдіснамалық философиялық позициясы жатады. Осылайша, білім
беру процесінің технологиясы және жеке тұлғаны дамыту технологиясын айыруға
болады;
педагогикалық іс-әрекеттердің технологиялық тізбегі операциялары, қарым-
қатынасы күтіп отырған нақты формадағы қорытындысы бар мақсатты
ұстанымдарға сәйкес тізбектеледі;
диалогтік қарым-қатынас адами және технологиялық мүмкіндіктерді тиімді іске
асыру, даралау және саралау принциптерін негізге ала отырып келісімді түрлі
мұғалім мен оқушылардың өзара қарым-қатынасты іс-әрекетін технология
қарастырады;
педагогикалық технологияның элементтері бір жағынан кез-келген мұғалім мен
өндірілуі қажет, ал екінші жағынан қарағанда, барлық оқушылардың жобаланған
қорытындыларына (мемлекеттік стандарт) жетулерін қамтамасыз етеді;
педагогикалық технологиялардың органикалық бөлігі болып табылатындар -
диагностикалық процедуралар, іс-әрекеттер қорытындыларын өлшеудің
көрсеткіштері және құралдары, белгілі ұстанымдар.
Педагогикалық технология педагогикалық шеберлікпен өзара қарым-
қатынаста. Педагогикалық технологияны өте жақсы меңгеру дегеніміздің өзі -
шеберлік.
Дидактикада өзара байланысқан жалпы және жеке технологияларды айыруға
болады, жалпыларға конструкциялау технологиясы жатады. Мысалы, қарым-
қатынас үдерісі және оны іске асыру; жеке бұл оқытудың, оқу іс-әрекетін
педагогикалық белсендіру, оқытудың қорытындыларын бақылау және бағалау және
неғұрлым нақты - оқу жағдаятын талдау, сабақтың басталуын ұйымдастыру және
т.б. типтес міндеттерін шешу технологиясы.
Оқыту технологиясы дегеніміз, бұл - білім беру стандартына сай
құрастырылған оқу жоспарлары; бағдарламаның қойылған мақсатқа жетуге
бағытталған әдіс тәсіл оқыту құралдары арқылы білім мазмұнын жүзеге
асырудың жобасы. Авторлық технологияларды меңгеру мен жүзеге асыру кәсіби
дамыған педагогты, оның жеке тұлға ретінде де педагогикалық технологияны
білумен қатар, қойылған шарттарды сақтауды талап етеді. Педагогикалық
технологияның белгілері: мақсаттың айқындылығы, жобалануы, икемділік,
тұтастық, кері байланыс болуы, түзету (коррекция) басқару, көзбен шолып
байқау, нәтижелілік.
Шарттары: мұғалімнің жаңашыл технологияға бет бұруы; бұрыннан бар
технологиялық ресурстарды сараптау (жоспарлау); мақсаттарды реттеу, оған
жетуге деген қабілеттілік, іс-әрекетті сараптау мен ұйымдастыру; өз
тәжірибесін рефлекция арқылы меңгеру қабілеттілігі, оны технологиялық түрде
білдіру.
М.В.Клариннің пікірі бойынша, оқытуға технологиялық тұрғыдан келу - оқу
үдерісін құрастыру (білімдік бағыты, мақсат пен оқыту мазмұны) мақсатын
алға қояды.
Педагогикалық технологияның ерекшелігі сол, оқу іс-әрекетін құрастыру
мен жүзеге асыруда мақсатқа жетуді кепілдейді. Ал, ол оған жетудің - кілті
оқу іс-әрекетін технологиялық құру мен мақсатқа жетудің нақты айқын бағытын
анықтау.
Бұл мақсаттар: оқытылатын пән немесе тақырып мазмұнының негізін білу,
білім алушы мен мұғалімның өзара байланысқан іс-әрекеті, жеке тұлғаның жеке
ішкі даму үдерісін зерттеу сияқты мәселелермен анықталады (1-кесте).
Әртүрлі тәрбие жұмысының түрлері мен сабақ беруде қолданылатын
педагогтың алгоритмі ретіндегі іс-әрекеттің технологиялық байланысын
елестетуге болады.
Жалпы көріністе білім алушыларды, оқу-тәрбие үдерісінің деңгейін
зерттеу, анықтаушылық мақсатпен міндет қою, келешегін анықтау, нәтижені
болжау, іс-әрекетті жоспарлау, міндеттерді шешу, ұйымдастырушының қызметі,
танып-білу негізінде зерттеу, үйрену, оқып-білу. Сондықтан, педагогикалық
технологияның дамуы, жаңа да неғұрлым сапалы деңгейдегі педагог-маманның
қызмет деңгейі мен оның оқыту мен тәрбие берудегі педагогикалық техника
дағдысы мен өнеріне байланысты.
Кесте 1 - Оқыту технологиясы
Білім берудегі бағыт:
Мемлекеттік білім стандартымен қарастырылған оқу
жоспарлары мен бағдарламалары, оқыту мазмұны
Басым бағыттар мен оқу міндеттері
Оқыту технологиясын таңдау мен талдау
Оқу Оқу іс- әрекетін Оқытудың әдіс- Оқытудың
материалын ұйымдастыру тәсілдерін құрамдарын
ұйымдастыру: мен түрін таңдау:таңдау: таңдау:
- құрылымын - жалпы курстық; - ақпараттандыру;- оқулықтар;
шығару; - топтық; - дамыту; - ақпараттық
- нормативтік - жекелік; - іздену мен материалдары;
құжаттар мен - мұғаліммен мәселе қою; - оқу құрал-
білім бірге орындау; - авторлық оқыту жабдықтары;
стандартына
негіздеу; - өзіндік жұмыс; технологиялары;- техникалық
- дәлелдер мен - өз білімін - интерактивті оқыту құралдары:
мысалдар, жетілдіру. әдістер; - аудио, видео,
дәйектерді - өнімді, - интерактивті
тақта,
нақтылау; шығармашылық - ақпараттық
- міндеттер мен зерттеу. технологиялар.
тапсырмаларды
анықтау.
Технологиялар
Түзету
Баға беру
Академик А.И.Кочетов Педагогикалық зерттеудің мәдениеті деген
кітабында оқытудың тиімділігі мен оқыту әдістерінің, нәтижелілігінің
көрсеткіштері мен шарттарын суреттеп берді (2, 3-кестелер) [ ].
Сонымен, оқыту технологиясы сабақ беру әдістемесімен салыстырғанда,
білім алушылардың өздерінің іс-әрекетін ұйымдастыру тәсілдері және мазмұнын
өндіруді көрсетеді. Олар диагностикалық білім маңыздылығын және оқыту
үдерісінің қасиеттерінің жалпы білім алушылардың тұлғасын дамытуға
бағытталған объективті бақылауын қажет етеді.
Демек, оқыту технологиясы оқыту мазмұнын жүзеге асыру жолындағы алға
қойған мақсатқа жетудің тиімділігін қамтамасыз ететін оқытудың әдіс, құрал
және түрлерінің жүйесі болып табылады. Қажетті мазмұнды, тиімді әдістер мен
құралдарды бағдарлама мен қойылған педагогикалық міндетке сәйкес іріктей
білу мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне байланысты. Берілген
анықтамалардан технология tесһnе - өнер, шеберлік және logos - ғылым,
заң, яғни технология дегеніміз шеберлік (өнер) туралы ғылым екенін білуге
болады.
Кесте 2 - Тиімді оқытудың көрсеткіштері мен шарттары
Оқыту тәсілдерінің тиімді Бұл шарттың тиімділігінің көрсеткіші оқушының
шарттары тәрбиелілігі мен оқуға үйренуінде
Оқыту бағыттары Болашақ маман ретінде оқушының қоғамдағы
өзгерістерге бейімделуі, олардың белсенді
әлеуметтік көзқарасының болуы
Білім беруді кіріктіру Нақты жағдайларға байланысты тұтастай баға
беру мен жаңа жағдайға тез бағыттау
Оқытудың дамытушылық пен Оқу үйренуі мен тәрбиелейтін картасы бойынша
тәрбиелік маңызы тұтасқан жеке қызметтің қалыптасқандығы
Білім алушы мен мұғалімның Оқушы қабілетінің дамуы негізінде оқу
өзара іс-әрекет үлгісі материалын игерудің шапшаң жүруі
Ортақ дидактикалық талап Оқушының жұмысқа қабілетінің тұрақтылығы
Дидактикалық құрылым Жаңа ғылыми талдауларды тәжірибеге енгізу
дамуының үрдістері
Кесте 3 - Оқу әдістерінің нәтижелілігінің көрсеткіштері
Оқыту әдістерінің нәтижелікОсы шарттың тиімділік көрсеткіші
көрсеткіштері
Мол ақпарат көздерінің Барлық оқушылардың базалық білім деңгейін
жинақталуы меңгеруі
Мұғалімның қабілеті мен Білім алушылардың мұғалімға, пәнге, өз
тәжірибесінің жүзеге асуы еңбектеріне деген дұрыс қарым-қатынас жасауы
Оқушылардың таным Қисынды да шығармашылық ойлаудың дамуы
белсенділігі
Оқытудың жоғарылауы Жаңа технологиялар бойынша әдістермен оқыту
Білім-білік дағдыларының Білімнің нақты қолданылуы, тәжірибеде қолдана
өзара байланысуы алу
Жеке оқыту мен саралау Оқушылардың қабілетіне байланысты дамыту мен
оқу қиындығын оңай шешу
Оқушылардың ақыл-ой Жоғары, орта, төмен
дамуының деңгейі
Оқушылардың педагогикалық Педагогикалық шеберлік картасы бойынша
шеберлігінің жоғарылауы
Педагогикалық технологиялар тарихын, оның пайда болуын және маңызды
құрылымдық ерекшеліктерін қарастыру педагогикалық құрылымды түсінуге
мүмкіндік береді. Ғалымдардың тарихи-педагогикалық зерттеулерін талдау
педагогикалық технологияның бірнеше ғасырлар бойында ғылыми пікірталастың
басты нысаны болғанын айқындайды.
Педагогикалық технология педагогикалық шеберлікпен өзара қарым-
қатынаста. Педагогикалық технологияны өте жақсы меңгеру дегеніміздің өзі -
шеберлік. Технология және шеберлік қатынастарына қарағанда, меңгеруге
болатын педагогикалық технология басқалар сияқты тек қана орталықтанбайды.
Педагогтің тұлғалық ерекшеліктерімен анықталатыны байқалады. Бір ғана
технология әртүрлі мұғалімдермен іске асуы мүмкін, бірақ оны іске асыру
ерекшеліктерінде олардың осы педагогикалық шеберлігі және кәсіби іскерлігі
көрінеді.
Педагогикалық технологиялардың көкейкестілігін анықтауда төмендегі
қайшылықтарды атауға болады:
қоғамның педагог-мамандарға қойып отырған талабының күшеюі мен кәсіби білім
беруді жүзеге асыруда кездесетін қиыншылықтар арасындағы;
қайта дамып отырған жекелеген педагогикалық жүйелер мен оларды жылдам
өзгеріп отырған еңбек шараларына бейімдеу, білім беру жүйесінің
консервативтілігі арасындағы;
ғылымның даму деңгейі мен өндірістің оны іске асыруға мүмкіндік деңгейі
арасындағы;
мұғалімнің әлеументтік рөлі және қоғамдық ақпараттық-коммуникациялық қызмет
арасындағы;
педагогикалық жоғары оқу орындары оқу бағдарламаларының мазмұнының
әдістемелік құралдары және қоғам мәдениеті арасындағы болатын қайшылықтар.
Сондықтан, әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен оқушылардың
жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап
қарауда мұғалім іс-әрекетінің маңызы зор. Казіргі білім беру саласындағы
оқытудың озық технологияларын меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік,
адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің
қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үдерісін
тиімді ұйымдастыруына көмектеседі, - деп көрсетеді С.В.Селевко.
Қоғам өмірінің барлық салаларында, яғни, экономикасы мен әлеуметтік
қатынастарында көптеген өзгерістер туып отырған жағдайда білім беру ісінде
де өзгерістің болуы заңды нәрсе. Себебі, халыққа білім беру немесе мектеп
ісін қоғамнан тыс алып қарауға болмайды. Бүкіл қоғам өмірінде бой көрсеткен
келеңсіздіктің халыққа білім беру саласына да соқпай өтпегені мәлім.
Сонымен, халыққа білім беру жүйесі қоғамдық әрекеттердің басқа салаларымен
де қатарлас алға басуы керек.
Оқыту технологиялары теориялық негізде құрылады: егер, Л.В.Занков
әдістемесі Л.С.Выготскийдің дамыту теориясына негізделсе, ол өзінің
принципін содан іздеп табады: білім алушылардың теориялық ойлауын дамыту,
оқу материалының теориялық күрделілігінің жоғары деңгейі, оқу жұмысының
жоғары екпіні оқушылардағы жеке тұлғалық бағдар.
Оқыту технологиясының генетикалық дерекнамасы педагогикалық
эвристикадан алынған дейді Д.Пойа. С.Л.Рубинштейннің, А.Н.Леонтьевтің іс-
әрекет теориялары - Казіргі оқытудың инновациялық технологияларының
әдіснамалық негізі.
Педагогикалық технология үш аспектіде қаралады:
ғылыми;
процессуалды-сипаттамалы;
процессуалды-әрекеттік.
Осындай жолмен педагогикалық технология оқытудың рационалды жолдарын
зерттеуші ғылым ретінде қызмет етеді, сонымен қатар тәсілдер жүйесі
ретінде, принциптер мен оқытуды зерттеуші қызметін атқарады.
Кез келген педагогикалық технология философиялық негізде қаралады.
Философия жалпы реттеуші білім беру технологияларын әдіснамалық қамтамасыз
етеді. Философиялық тұрғы білім беру мазмұнында, пән мазмұнында басшылыққа
алынады. Бірақ, идеологиялық бағдарда бірізділік жоқ, сондықтан білім беру
мекемесіндегі білім мазмұны әлемнің бүтіндей картинасын бере алмайды.
Әдістер мен тәсілдердің философиялық негізін байқау қиын, ал технология
бөлігі бір философиялық негізді ұстанушы ретінде қызмет ете алады.
Педагогикалық технология М.В.Клариннің анықтауында: Педагогикалық
мақсатқа жету үшін пайдаланылатын барлық, дара, әдіснамалық құралдардың
қолдану реті мен жиынтығының жүйесін білдіреді. Ғалым-академик В.М.Монахов
оқыту технологияларының практикадағы қолданыс аясын тереңірек зерттей
келіп, оны жаңаша қырынан танытады. Ғалымның пікірінше: Технология - оқушы
мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу үдерісін ұйымдастыру және
жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты
ойластырылған үлгісі.
Педагогикадағы ғылыми ой-тұжырымдардың негізінде В.П.Беспалько: Оқу
технологиясы - тәжірибеде жүзеге асырылатын, белгілі бір педагогикалық
жүйенің жобасы, - деп көрсетеді. Мұнда ғалым педагогикалық ықпал ететін
арнайы ұйымдастырылған, мақсатты, бір-бірімен өзара байланысты әдіс-
тәсілдер жиынтығы ретінде қарастырады.
Педагогикалық технология білім алу іс-әрекетіндегі амалдардың негізінде
таңдалған кәсіптік қызметтің тәсілдерін, қабылдаушылардың танымдық іс-
әрекеті деген анықтама береді. Сонымен, технология деп белгіленген мақсатты
тиімді орындау үшін материалдарды түрлендіру процестері мен әдістердің
жиынтығы және бір ізділігін, кешенді бірлігін айтуға болады.
Технология оқу үдерісімен, мұғалім мен білім алушының іс-әрекеттерімен,
яғни, құрылымы, құралдары, әдістері және түрлерімен тығыз байланысты.
Сондықтан, педагогикалық технологияның құрылымына:
тұжырымдамалық негізі;
оқытудың мазмұндық бөлігі;
оқытудың мақсаттары: жалпы және нақты;
оқу материалының мазмұны.
Процессуалдық бөлігі немесе технологиялық үдеріс:
оқу үдерісін ұйымдастыру;
білім алушылардың оқу іс-әрекетінің әдістері мен түрлері;
мұғалімның жұмысының әдістері мен түрлері;
білім алушылардың оқу материалын игеруін басқарудағы мұғалімның іс-
әрекеті;
- оқу үдерісін диагностикалау болып табылады.
Технологияның құрамдас бөліктері:
- идеологиясы, яғни жүйенің тұжырымдамалары мен ұстанымдары (білім беру
жүйесінде: ғылымилық, қолжетерлік, бірізділік, теорияның тәжірибемен
байланысы);
еңбек құралдары, яғни технологияны жүзеге асыруға арналған ресурстар (білім
беру жүйесінде: оқу ғимараты, жабдықтар, оқулықтар, әдістемелік құралдар,
спорт залдары, коммуналдық, гигиеналық жағдайы, т.б.).
технологияның әлеуметгік құрамы, яғни мамандар (мәдениеті, біліктілігі,
шығармашылығы, т.б.).
Бұл үш құрамдас бөлік бір-бірімен өте тығыз байланысты және біреуі
өзгерген жағдайда қалған екеуі де өзгеріске ұшырайды.
Бүгінгі таңда педагогика ғылымы білім беру технологиялары кешенін және
оларды қолдану жолдарын көптеп ұсынуда. Мәселен:
компьютерлік-ақпараттық білім беру технологиялары;
арақашықтықтан оқыту;
тұлғалық-бағдарлы технологиялар;
тұлғалық-әрекеттік, т.б. технологиялар.
Оқу үдерісін тиімді жүзеге асыру үшін казіргі педагогикалық
технологияларды қолдана білу және олардың мәнін терең түсініп, өзіндік
кәсіби стратегиялар құра білу аса маңызды. Педагогикалық үдеріс
педагогикалық мақсат пен міндеттердің жүзеге асырылуының алдын ала нақты
жобасын құра білуі тиіс. Осындай жағдайда ғана педагогикалық үдеріс жақсы
нәтижеге қол жеткізе алады.
Оқыту технологиясына тән басты сипаты:
- оқыту мақсатына байланысты қойылатын диагностика айқын болуға тиіс;
оқыту барысында атқарылатын іс-әрекеттің барлығы да оқу мақсатының
орындалуына кепілдік берерлік бағытта ұйымдастырылуы тиіс;
оқыту мақсатын айқындаудағы шарт - оқыту диагностикасын белгілеу.
Оқыту технологиясында оқытылуға тиісті материалға байланысты іс-әрекет
толық сипатталып, оны меңгерудегі білімдік мағлұмат - мақсаттың орындалып
жүзеге асуына кепілдік береді. Қойылған мақсаттың диагностикасын
айқындағаннан кейін, білім алушылардың меңгеруге тиісті тұтас материалын
топтастырады. Сол топтастыру бойынша білім алушының қаншалық меңгергендігін
тексеріп, бақылап, егер толық игермеген жағдайда қайталап оқуына,
пысықтауына мүмкіндік жасалады. Көрсетілген бөлшекті толық меңгеруі талап
етілді.
Ағымдағы бағалауда білім алушы меңгерді, меңгерген жоқ деген
тұрғыда белгіленді. Нәтижені жинақтау кезінде әрбір білім алушының қаншалық
еңбектенгендігі де айқын болып шығады. Жекеден тұтастыққа көшу қағидасы
өрістейді. Әрине, мұнда, негізінен репродуктивтік жол үстемдік құрғанымен
де тұтас материалдың бөлшектерін білу арқылы оның тұтас жүйесін меңгеру
мүмкіндігі туады.
Оқыту технологиясында меңгерілуге тиісті мәселені білім алушылардың
игеруі үшін мынадай мәселелерге мән беріледі: оқыту мақсатын айқындап,
меңгерілуге тиісті материалдың деңгейін алдын ала бағдарлап, оқу барысында
атқарылатын іс-әрекеттің өзара байланысын және оның нәтижесін бағалау,
соған орай жаңа мақсаттар белгіленуі керек. Мұндайда оқу үдерісі модульдік
сипатқа ие болады да онда оқылатын тақырыптың әрқайсысы модульдік
бөліктерге бөлініп көрсетіледі.
Бағдарламалап оқыту технологиясының мәні: Дәстүрлі оқытудың кейбір
кемшілік жақтарын бағдарламалап оқыту технологиясы толтырады. Бұл
технология XX ғасырдың 60-жылдары педагогика, психология, кибернетика
ғылымдарының тоғысында пайда болды. Оның негізіне оқыту туралы үш ұғым - 1)
оқыту - басқару процесі ретінде; 2) ақпаратты процесс; 3) жекелендірілген
процесс ретінде алынған.
Бағдарламалап оқыту - оқыту бағдарламасына негізделген. Бұл
бағдарламада 1) оқу материалының өзі; 2) оны меңгерудегі оқушының іс-
әрекеті; 3) меңгеруді бақылау формасы қатаң жүйеге келтірілген. Оқу
материалы бірнеше шағын бөліктерге бөлінеді, әр бөлік логикалық тұрғыдан
аяқталған. Оқушы бір бөлікті меңгергеннен кейін бірнеше нұсқада
құрастырылған бақылау сұрақтарына жауап береді. Жауап дұрыс берілсе,
тапсырманың келесі бөліміне көшіріледі, дұрыс берілмесе материал қайталанып
беріледі. Бағдарламалап оқытудың негізін салушы АҚШ ғалымы Б.Скиннер бұл
технологияның негізін екі талапқа сай құрған:
1) жай бақылаудан өзін-өзі бақылауға көшу;
2) педагогикалық жүйені оқушының өз бетімен білім алуына бейімдеу.
Бұл әдіс бір бағытты деп аталады.
Келесі әдістің авторы - америкалық ғалым Э.Краудер. Әдіс көптармақты
деп аталады. Бұл бағдарламада оқушы қойылған мақсатқа өз жеке басы
ерекшеліктеріне сай түрлі жолдармен жетеді. Оқушы бақылау сұрақтарына
берген жауаптарына сәйкес не келесі бөлімге немесе сол бөлімнің тағы бір
тармағына (вариантына) көшеді. Тармақтар бірнешеу болуы мүмкін. Белгілі бір
тармақты немесе бұтақты өткеннен соң оқушы бағдарламаның негізгі діңіне
қайтып оралады. Дайындық деңгейіне, табиғи қабілетіне қарай тек қана діңмен
жұмыс жасайтын оқушылар де болады, ал әлсіздері тармақтарға ауысып отырады.
Бірақ барлық жағдайда да нәтиже біреу - оқушылар берілген білім көлемін
толық меңгеріп шығады.
Үшінші әдіс бейімдендірілген (адаптациялық) деп аталады. Мұнда оқушының
қиынырақ немесе жеңілірек тармақтарға ауысуына мүмкіндіктер қарастырылған.
Қай тармаққа көшетіні оқушының алдыңғы жауаптары мен жіберген қателіктеріне
байланысты. Оқушының жеке тұлғалық ерекшеліктеріне қарай ақпаратты беру
тәсілдері, күрделілік деңгейі, сұрақтардың қасиеттері өзгертіліп отырады.
Бағдарламалап оқытудың негізгі принциптері мен жетістік жақтары:
оқу материалының мөлшерленіп берілуі;
оқушылардың өздігінен белсенді жұмыс жасауы;
оқушылардың материалды меңгеру деңгейінің үнемі бақылауда болуы;
оқыту типінің және оқу материалдары көлемінің жеке бас ерекшеліктеріне
сәйкестігі;
оқытудың автоматтандырылған техникалық жүйелерін қолдану мүмкіндігі.
Бағдарламалап оқытудың нәтижесі оқытуда техникалық құралдарды қолдануға
және оларды жетілдіре түсуге жағдай жасады. Бағдарламалап оқытудың басты
міндеті - автоматтандырылған дағдыларды және мықты білім мен біліктерді
қалыптастыру.
Проблемалық оқытудың мәні: казіргі заманғы білім берудің басты мақсаты
- мамандарды әлемді шығармашылық тұрғыдан өзгертудің әдістемесімен
қаруландыру. Осы тұрғыдан алғанда ғылыми міндеттерді дәстүрлі емес
әдістермен шешудің жолы ретінде проблемалық оқу жүйесі ұсынылуы заңды
құбылыс.
Проблемалық оқытудың алдыңа қойған мақсаты - стереотипті емес
міндеттерді шешуде ойлаудың жеке операцияларына емес, ойлау әрекетінің
жүйесіне сүйеніп, оқушыға жаңа мәліметтерді өздігінен қабылдауға, саралауға
және талдауға жағдай жасау. Басқаша айтсақ, алдың ала меңгерілген білімнің
немесе сол білімді жаңаша қолданудың көмегімен білім көлемін кеңейту және
тереңдету.
Проблемалық оқытудың ерекшелігі - мұнда мұғалім білімді дайын түрде
баяндап бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және
шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс. Бұл технологиялық әдіс жаңа
білім жаттау немесе есте сақтау үшін емес, проблеманы немесе бірнеше проб-
лемаларды шешу үшін беріледі. Проблемалық оқыту педагогикада жаңа құбылыс
емес, тарихта белгілі адамдардың (Сократ, Руссо, Дистервег, Ушинский, т.б.)
есімдерімен байланысты.
Проблемалық оқыту кезінде жүретін психологиялық процестер механизмі
төмендегідей: белгісіз, түсініксіз жаңа проблемамен жолыққан адамда
таңғалу, дағдарыс пайда болады да оның мәні неде? деген сұрақ туындайды.
Әрі қарай ойлау процесі белгілі схемамен жүреді, яғни - болжам тастау, оны
негіздеу және тексеру. Содан соң оқушы не өз бетімен ойша іздестіру
жүргізеді немесе мұғалімның көмегіне сүйенеді. Шығармашылық ойлаудың
белсенділігі - проблеманы ұжымдық түрдегі шешу схемасы: субъект - объект -
субъект қарым-қатынастарына түседі.
Проблемалық оқыту - оқытудың әдіс-тәсілдерін қолдана отырып білімді
шығармашылық тұрғыдан меңгеруге негізделген дидактикалық жүйе.
Сабақтың проблемалық құрылымы олардың ерекше ұйымдастырылуын талап
етеді, ал мұның өзі оқытудың таңдалынған әдіс-тәсілдерінен көрініс табады.
Мұның бәрі оқытудың құрылымына әсер етеді. Сондықтан да проблемалық оқытуды
өзінің ерекше технологиясы бар жаңа дидактикалық жүйе деп санауға ерекше,
әбден болады.
Бұл дидактикалық жүйенің технологиялық негізгі ұғымдары – проблемалық
жағдай, оқу проблемасы, проблемалық міндет, т.б.
Проблемалық жағдай - субъектіден жаңа білімді, іс-әрекетін жаңа
тәсілдерін іздестіруді талап етеді. Оны оқыту процесінің кез келген
кезеңдерінде (түсіндіру, бекіту және бақылау) құруға болады.
Проблемалық оқытудың негізгі психологиялық және педагогикалық
мақсаттары:
- оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттері мен дағдыларын
дамыту;
- оқушылардың белсенді ізденіс нәтижесінде игерген білімдері мен
дағдылары дәстүрлі оқыту әдістеріне қарағанда есте тез және берік
сақталады;
- түрлі проблемаларды көріп, қойып, шеше білетін белсенді оқушы
тұлғасын қалыптастыру;
- кез келген нақты қызмет саласында өз ерекшелігі болатын кәсіби
проблемалық ойлау жүйесін қалыптастыру және дамыту.
Проблемалық жағдайды құрудың әдістемелік тәсілдері
төмендегідей:
- мұғалім оқушыларды қарама-қайшылық жағдайына әкеліп, одан шығудың
жолдарын өздеріне қалдырады;
біркелкі сұраққа әртүрлі пікірлерді жинақтайды;
сыныпқа берілген жағдайды әртүрлі позициядан қарастыруды ұсынады;
- нақты сұрақтар қояды;
- проблемалық теориялық және практикалық міндеттерді анықтайды;
- проблемалық міндеттерді қояды.
Проблемалық жағдайдың құрылуы және оның оқу проблемасына ауысуы,
проблемалық міндеттердің құрастырылуы - проблемалық оқытудың бастапқы
кезеңдері ғана, әрі қарай оқушылар мұғалімның бағыттауымен келесі
шығармашылықпен ойлау операцияларын шешуге тиіс:
- проблеманы шешетіндей нұсқаларды ұсынып, болжамдарын айту;
болжамдарды теориялық және тәжірибелік тұрғыдан тексеру;
қорытынды жасау;
- шешілген проблеманың дұрыстығын тексеру.
Сонымен, проблемалық оқыту технологиясы бірнеше кезеңдерден өтеді. Оның
негізгі кезеңі ойлаудың кедергісін түсінуге алып келетін проблемалық
жағдай. Проблемалық жағдай барысында пайда болатын оқу проблемасы да қиын,
бірақ оқушылар шеше алатындай дәрежеде болуы шарт. Проблеманың қойылуы және
түсіндірілуімен бірінші кезең аяқталады. Екінші кезеңде оқушы сұрақтың
жауабын толық алу үшін жетпейтін ақпараттарды белсенді түрде іздестіруге
кіріседі. Үшінші кезеңде қажетті білімдермен қарулана отырып проблеманы
шешіп, алынған нәтижелерді бастапқы болжаммен салыстыра отырып тексереді.
Проблема қойып оқытудың нәтижелі болуының 4 негізгі шарты бар:
проблеманың мазмұнына қызығушылық тудыра алатындай жеткілікті мотивациямен
қамтамасыз ету;
әрбір этапта туындап отыратын проблемалардың шама жетерліктей болуы
(белгілі мен белгісіздің тепе-теңдік қарым-қатынасы);
шешілетін проблеманың оқушы үшін маңыздылығы;
педагог пен оқушы диалогының өзара түсіністік пен сыйластыққа құрылуы.
Жалпы айтар болсақ, проблемалық оқу процесін ұйымдастыруда негізгі 6
дидактикалық әдістер туралы сөз болады:
Монологикалық - мұғалім жаңа тақырыпты проблемалық жағдай негізінде өзі
түсіндіреді. Сабақ формасы - әңгіме, лекция.
Талқылаушылық - мұғалім өзі құрған проблемалық жағдайға талдау жасап,
қорытындылайды. Мазмұндалуының формасы - әңгіме, лекция.
Диалогиялық - мұғалім сынып ұжымымен диалогқа түсіп, өзі құрған проблемалық
жағдайды оқушылардың көмегімен өзі шешеді.
Эвристикалық - бұл әдістің мәні - оқушылар жаңа заңдар мен ережелерді
мұғалімнің қатысуынсыз, бірақ қадағалауымен өздері меңгереді.
Зерттеушілік - бұл әдіс бойынша мұғалім оқушыға проблемалық жоғары
деңгейдегі теориялық және практикалық тапсырмаларды береді. Оқушылар өз
беттерінше логикалық операцияларды шешеді. Форма - эксперимент, экскурсия,
баяндама түріндегі модельдеу.
Бағдарламалық тапсырмалар әдісі - оқушылар дайын дидактикалық әдістер
арқылы жаңа білімдер мен әрекеттерді меңгереді.
Проблемалық оқытудың жағымды да, жағымсыз да жақтары бар екенін атап
өтуге тиіспіз. Бұл технологияның артықшылығына - оқушының өзіндік
шығармашылық іс-әрекеті негізінде білімді өз бетімен меңгеру мүмкіндіктері,
соның нәтижесінде оқу еңбегіне деген жоғары қызығушылығының, жемісті ойлау
қабілеттерінің дамуы жатады. Ал кемшілік жағына кей кездерде процеске
қатысушылардың танымдық іс-әрекеттерінің әлсіз басқарылуын, жоспарланған
мақсатқа қол жеткізуде уакыттың шамадан тыс көп шығындалуын атап көрсетуге
болады.
Қарқынды күшейте оқыту технологиясының мәні: Оқытуды интенсивтендіру
(қарқынды күшейте оқыту) дегеніміз - оқытудың сапасын да, мерзімін де
өзгертпей, бірақ оқу ақпаратын кеңірек көлемде беру. Оқу процесін күшейте
түсу үшін тұлғаның шығармашылық потенциалын іске қосатын танымдық әрекетке
жетекшілік ететін ғылыми түрде негізделген әдістерді жасау және енгізу
қажет.
Оқытудың жылдамдығын арттыру үшін оқу материалының мазмұны мен оқыту
әдістерін жетілдіру қажет. Мазмұнды жетілдіру үшін:
- оқу материалын рационалды таңдап іріктеу, яғни оқулықтың негізгі
базалық бөлімі мен негізгі емес қосымша ақпараттық бөлімін айқындап алу
және орналастыру; соған сәйкес негізгі және қосымша әдебиет қарастырылуы
тиіс;
оқу материалын уақыт параметріне сәйкес бөлген кезде жаңа материалды
сабақтың бас кезінде оқушылардың зейіні мейлінше белсенді кезеңіне лайықтап
беру;
аудиториялық сабақтарды курстың бас кезінде басымырақ қойып, өз бетімен
жемісті жұмыс жасаған кезде оқушыға тірек боларлық білім қорын жасақтау;
бұрын берілген және жаңа ақпараттардың логикалық бірізділігін қамтамасыз
ету.
Қарқынды оқыту жеке-психологиялық және ұжымдық-психологиялық
факторлардың үйлесімді қарым-қатынасына негізделген.
Топтық оқыту технологиясының мәні: Білім берудің гуманизациясы
жағдайында білім берудің негізгі формалары - ол топтық және жеке форма.
Білім берудің фронтальді формасы бағыттау, талқылау және түзету кезінде
қолданылады. Топтық оқытудың басты мақсаты - оқушыларды шағын топта ортақ
жұмыстарды атқаруға үйрету. Мұндай топта ол өзінің жекелігін жоғалтпайды.
Керек кезде оқушылар бір-бірінен көмек сұрай алады, амалдарды бірге
орындайды т.б. Мұндай жағдайда оқушы тек өзінің жетістіктері мен
сәтсіздіктерін бағалап қана қоймай, оның жалпы нәтижеге қандай әсер
тигізетінін көре алады. Оқытудың жеке формасы оқушыға әр амалға тереңірек
тоқталуына мүмкіндік береді. Сонымен қатар нәтижесі үшін өз алдына және
мұғалім алдында жауап береді. Бұл формалардың ең бастысы - ол оқушыға деген
сенімділік, өз-өзіне жауап бере алу қабілеттілігі.
Білім берудің гуманизациялануы оқыту құралдарының өзгеруімен
анықталады. Бұл өзгерістер оқыту құралдарының оқушыға танымдық іс-әрекетін
өз бетінше өткізуіне мүмкіндік беретін құралдарға ауысуына бағытталуы
керек. Осында компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін есепке алу
дидактикасын мазмұнды жобалау кезде компьютерлік техникасын оқу про-цесінде
шынайы түрде қолдануға мүмкіндік береді. Америка ғалымы С.Пейпер ЛОГО оқыту
ортасының дидактикалық мүмкіндіктерін қолдану арқылы мектеп арифметикасы
мен геометриясының жаңа формасын ойлап тапты. Тәжірибелер, кибернетикалық
дидактикаға негізделген геометрия мен арифметиканың дидактикалық жоғары
нәтижелілігін көрсетеді.
Теориялық зерттеулер де, практикалық тәжірибе де көрсетіп отырғаныңдай,
оқу іс-әрекетінің пәні қарым-қатынас құралы болған кезде алынған білімдер
неғұрлым берік болады. Бұл кезде, яғни топтық оқыту кезінде оқыту
процесінде оқушылардың арасында талқыланып отырған мәселеге байланысты
қарым-қатынас туындайды: субъект (оқушы) - объект (пән) - субъект
(оқушы). Дұрыс ұйымдастырылған іс-әрекет пен қарым-қатынас оқыту және
тәрбиелеу функцияларының қатар және тиімді жүруіне жағдай жасайды. Топтық
оқытудың тиімді ойластырылған әдістері, әсіресе шетел тілдерін үйретуде өте
тиімді. Топтық жеделдете оқытуда әрбір жеке тұлғаның қалыптасуына игі әсер
ететін оқу ұжымы пайда болады.
Оқу процесі барысындағы тұлға аралық іс-әрекет әлеуметтік
қызығушылықтарды (стимул) қозғау арқылы мотивацияны күшейтеді: жеке
жауапкершілік сезімі пайда болып, көпшілік алдыңда жеткен жетістіктер
оқушының өз-өзіне сенімі артуына, ұжымда өз позициясын орнықтыруына ықпал
етеді.
Іскерлік ойындар технологиясының мәні: Іскерлік ойындар дегеніміз -
болашақ маманның кәсіби қызметінің пәндік және әлеуметтік мазмұнын, сол
қызметке тән қарым-қатынас жүйесін модельдеу, елестету.
Адам тәжірибесінде ойын іс-әрекеттілігі мынадай қызметтерді орындайды:
- көңіл көтеруші: (бұл ойынның негізгі қызметі - шаттану, ләззат алу,
қызығушылықты ояту);
коммуникативті: қарым-қатынас диалектикасын меңгеру;
өзіндік потенциалды жүзеге асыру;
ойындық-терапевтикалық әсер: өмір іс-әрекеттілігінің басқа түрлерінде пайда
болатын әртүрлі қиыншылықтарды жеңіп шығу;
диагностикалық: өзін-өзі тану ойын процесінде (ережеге сай мінез-құлықтың
ауытқушылықтарының пайда болуы);
коррекция қызметі: тұлғаның құрылымдық көрсеткіштерінің позитивті өзгеруіне
үлес қосу;
ұлтаралық коммуникация қызметі бойынша: барлық адамға ортақ әлеуметтік-
мәдени құндылықтарды меңгеру;
әлеуметтендіруші: адамдардың қоғамдасып өмір сүру нормасын меңгеруін
қоғамдық қарым-қатынастар жүйесінде бекіту.
Ойындардың көбісінде өздеріне сай мынадай 4 басты қырлары болады (С.А.
Шмаков бойынша):
еркін дамушы іс-әрекеттілік нәтижесінен немесе іс-әрекеттілік процесінің
қамы үшін ғана емес тек баланың тілегіне байланысты қабылданады
(процедуралық қанағаттану);
шығармашылық - белгілі деңгейдегі импровизациялық осы іс-әрекеттіліктің өте
белсенді мінездемесі (шығармашылық жолы);
• эмоциялы көтеріңкілік - қарсыластық, конкуренттілік, аттракция және
т.б. (ойынның табиғи сезімділігі, эмоциялық кернеулік);
• тікелей немесе жанама ережелердің болуы - ойын дамуындағы логикалық
мазмұнды ашу.
Ойын құрылымына төмендегілер жатқызылады:
а) ойнаушының өзіне алған рөлі;
ә) осы рөлдер іске асырылуының кепілі ретіндегі ойын іс-әрекеті;
б) пәндерді ойын түрінде пайдалану;
в) ойыншылар арасындағы шынайы қарым-қатынас;
г) сюжет (мазмұн) - ойындағы шындық аумағы.
Іскерлік ойындарды дайындау барысында төмендегідей психологиялық
педагогикалық принциптерді жүзеге асыру қажет:
- өндірістің нақты жағдайлары мен динамикасын, кәсіби қызметтің, іс-
әрекеттің мазмұнын имитациялық модельдеу принципі;
- оқушыларда кейбір қиындықтар мен ойлау қайшылықтарын тудыратын
тапсырмалық ойындар жүйесі арқылы берілген кәсіби қызметке тән проблемалық
ахуалдарды жасау принципі;
ойында көрсетілетін өндіріс мамандарының функцияларын бейнелеуде
қатысушылардың бірлескен қызметінің принципі;
оқу тапсырмаларын шешуде, келісімді шешімдерді дайындауда және қабылдауда
серіктестердің (партнерлер) іс-әрекеттік және диалогтық қарым-
қатынастарының шешуші рөл атқару принципі;
- оқу ойын іс-әрекетінің екі мақсаттылығының принципі.
Іскерлік ойын болашақ маман тұлғасын дамытуда біршама маңызды
міндеттерді шешеді: оқушылар мамандығына қажет білімдер мен дағдыларды
меңгереді, әлеуметтік және кәсіби біліктіліктерді (компетенциялар) игереді.
Бірақ бұл маңызды іс-әрекет ойын формасында іске асырылады да, оқушыларға
интеллектуалдық, эмоциялық және творчестволық тұрғыдан өзін көрсете білуіне
мүмкіндік береді.
Оқытудың ойындық түрлері білімді игерудің барлық деңгейлерін
пайдалануға мүмкіндік береді: өңдеуден қайта жасауға, одан әрі негізгі
мақсат - шығармашылық ізденімпаздық қызметіне дейін. Бұл сатылардан өте
келе оқушы оқудың әдіс-тәсілдерін игере алады.
Ойынды қолдана отырып оқыту технологиясының мақсаты да - оқушыны өз
оқуының мотивін, өмір мен ойындағы өз мінез-құлқын түсінуіне, яғни өзіндік
іс-әрекеттің мақсаты мен бағдарламасын қалыптастырып, оның жақын
болашақтағы нәтижелерін алдын ала болжай білуге үйрету.
Ойынның функциясы өте көп: дидактикалық, танымдық, мұғалімдық,
дамытушылық, тәрбиелеушілік, т.б.
Барлық ойынды танымдық деп атасақ қателеспейміз.
Дидактикалық ойындар термині дидактика бөліміне мақсатты түрде
кіргізілетін ойындардың бәріне тән. Баланың танымдық белсенділігін,
интеллектісін дамытатын ойындардың бірнеше тобы бар:
1-топ - заттық ойындар - ойыншықтар мен заттар арқылы жүзеге асады.
Ойыншықтар мен заттар арқылы балалар түрді, түсті, көлемді, материалдарды,
адамдар мен жануарлар әлемін, олардың арасындағы қарым-қатынастарды, т.б.
зерттеп таниды.
2-топ - шығармашылық, сюжеттік-рөлдік ойындар. Мұнда сюжет -
интеллектуалдық іс-әрекеттің формасы.
Саяхат ойындары. Бұған кітаптар, карталар, құжаттар бойынша жасалатын
географиялық, тарихи, өлкетанушылық, ізшілер, т.б. саяхаттар жатады.
Оқушылар ойша геолог, зоолог, экономист, топограф, т.б. рөлдерді атқарады,
күнделіктер жүргізеді, хаттар жазады, түрлі танымдық материалдар
жинақтайды. Бұл ойындардың оқушылардың шығармашылық қиялын дамытудағы
маңызы зор.
3-топ - дайын ережелері бар ойындар. Бұл ойындар, әдетте оқушыдан
жұмбақты шеше білуді, тарқата білуді, болжай білуді, ең бастысы пәнді
білуді талап етеді.
4-топ - еңбек, техникалық, конструкторлық, құрылыс ойындары. Бұл
ойындар ересектердің кәсіби қызметтерін бейнелейді. Бұл ойындардың
барысында оқушылар өз жұмысын жоспарлауға, керекті материалдарды
жинақтауға, өзінің және басқалардың жұмысына сын көзбен қарауға,
шығармашылық міндеттерді тез және дұрыс шеше білуге үйренеді. Еңбек
белсенділігі таным белсенділігіне ұштасады.
5-топ - баланың психикалық сферасына әсер етуге негізделген жаттығу
ойындары, тренингтер. Өзара жарысқа негізделген бұл ойындар ойнаушы
балаларға салыстырмалы түрде өздерінің дайындық, жаттығу деңгейін аңғартып,
одан әрі жетілдіру жолдарын көрсетеді.
Ең жақсы деген ойындар өз бетімен оқуға негізделген. Олар оқушыларды
біліммен, біліктілікпен және дағдылармен қарулануға бағыттайды. Оқытудың
екі негізгі компоненттен тұратыны белгілі: керекті ақпаратты жинау және
дұрыс шешім қабылдау. Оқушылардың дидактикалық тәжірибесін толықтыратын да
осы компоненттер. Бұл жерде психологиялық сипаттағы дамытушы ойындарды да
атап кеткен жөн: кроссвордтар, викториналар, ребустар, криптограммалар,
т.б.
Дидактикалық ойындардың нәтижелілігі, біріншіден, оларды қолданудың
жүйелілігіне, екіншіден, ойын бағдарламаларының мақсаттылығына тығыз
байланысты. Ойынның мақсаты оқытудың басты мақсатымен үндес - оқушының
білуге, білімге деген құштарлығын ояту.
Іскерлік ойынның жүргізілу технологиясы (М. Валиеваның құрастыруы
бойынша):
Дайындық кезеңі.
1. Ойынды дайындау:
сценарийін дайындау;
жоспар құру;
жалпы сипаттау;
мазмұнын меңгеру;
материал мен қамтамасыз ету.
2. Ойынға кіріспе:
проблемалық мақсат қою;
шарттарын білу;
топ құру;
рөлдерді бөлісу;
регламент белгілеу;
жалпы түсінік беру;
тиісті консультация беру.
Ойынды жүргізу кезеңі.
1. Топтық жұмыс:
әдебиеттермен жұмыс;
тренинг;
ойлану;
ойыншылармен жұмыс.
2. Топаралық жұмыс, пікірталас:
- топтардың жұмысты баяндауы;
нәтижені қорғау;
пікірталас туғызу.
Талдау және қорытындылау кезеңі.
ойынға қорытынды жасау;
талдау, рефлексия;
баға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қолжазба құқығында
Тараз мемлекеттiк педагогикалық институты
Ш.М.Дүйсебаева
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде
ағылшын тілін оқыту
6М010300 – Педагогика және психология мамандығы бойынша
Академиялық магистр дәрежесін алу үшін дайындалған
диссертация
Ғылыми жетекшісі:
педагогика ғылымдарының
кандидаты, доцент м.а. Елубаева
М.С.
Тараз, 2012
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
1 Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде мектепте ағылшын тілін
оқытудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
Педагогикалық технологиялардың мәні мен түрлері 7
... ... ... ... ... ... ...
1.2 Интерактивті оқыту әдістерінің мәні, түрлері және оны 12
ұйымдастырудың формалары
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде мектепте ағылшын тілін
оқытудың әдістемесі 46
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Ағылшын тілі сабақтарында педагогикалық технологияларды
пайдалану 46
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Ағылшын тілінің сабақтан тыс жұмыстарда педагогикалық
технологияларды 58
пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...
2.3 Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижелері 81
... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 93
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 95
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық
құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті
жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді
ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу, - деп
білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделеді [1]. Бұл
міндеттерді шешу үшін әрбір білім беру мекемесіндегі ұжымның, әрбір
мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру,
өзгерістерге батыл жол ашатын жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа өту
қажеттігі туындайды.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту шеңберінде білім берудің мақсаты мен
мәнінің өзгеруі білім беру технологиясы деп аталатын жаңа ұғымның пайда
болуына ықпал етті. Бұл ұғымның мәнін білім беру процесін өздігінше
дамытатын жүйе деп түсінуге болады, онда білім алушылардың қызметі жетекші
фактор болып табылып, оқыту мұғалім мен білім алушының субъектаралық өзара
әрекетін қарастыратын және олардың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін
рефлексиялық басқару ретінде көрінеді.
Казіргі заманғы Қазақстан Республикасындағы білім жүйесінің даму кезеңі
оны түпкі негізі мен әдіснамасын қозғайтын кең көлемді реформалармен
сипатталады. Мемлекеттік бағдарлама бойынша 2010-2020 жылдар аралығында
Қазақстан Республикасында үздіксіз білім беру жүйесі дамуының әр деңгейінде
толығымен жаңа білім беру үлгісі енгізіледі.
Егер де жалпы білім беретін мектептер мен жоғары оқу орындары жас
ұрпақтарға жинақталған білім қорын тапсыру мәселелерін тиімді түрде шешетін
болса, үздіксіз білім беру идеясы Казіргі жағдайларда жүзеге асырылуы
мүмкін, олар мыналар: ақпаратпен жұмыс істеу, жаңа білім құру, мұнымен қоса
негізгісі - дамушы әлем жайында қажетті білім деңгейін қолдау әдістеріне
үйрету. Сондықтан да әр мұғалім мен оқушыға оқыту мен оқу порцестерін
меңгеру үшін, ең алдымен, міндетті түрде туған тілін, ғылым тілін және
технология тілдерін игеру, сонымен қатар оларды кәсіби қызмет негізі
ретінде қарастыру қажет.
Кез келген дайын үлгіні іс жүзіне асыру үшін белгілі бір жағдайларға
бейімдеуді керек ететіні мәлім. Сондықтан да, біздің мемлекетімізде білім
беру жүйесін реформалаудан бұрын, оны модернизациялау мен казіргі
тәжірибеге енгізу құрылымын ғылыми негізде жете зерттеу қажет. Сонымен
қатар дүниежүзілік білім беру кеңістігіне интеграциялану процесі бізден
бейімделу мен іс жүзінде әлем кеңістігінде танылған педагогикалық
жетістіктерді енгізуді талап етеді. Бүгінгі таңдағы әлеуметтік-экономикалық
өзгерістер білім жүйесін дамыту үшін жаңа тәсілдерді енгізу, тұрақтанған
әдіснаманы және педагогика ғылымының парадигмасын өзгертуді талап етеді.
Қоғамның жаңарып өзгеруіне байланысты өзекті проблемалардың бірі -
жастардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруда жаңа дидактикалық
әдістер мен жолдар іздестіру. Осы ізденістердің нәтижелері педагогикалық
технологиялардың маңыздылығын айқындайды.
Педагогикалық технологияларды білім беру саласында пайдаланудың әдіс-
тәсілдері, шарттары, дидактикалық-әдістемелік негіздері В.П. Беспалько [
], Г.К. Селевко [ ], В.Ф. Шаталов [ ], П.М. Эрдниев [ ], Ж.А. Қараев [
], Ш.Т. Таубаева [ ], М.М. Жампеисова [ ], Б.Т. Барсай [ ], Д.М.
Жүсібалиева [ ], М.В. Кларин [ ], Қ.Ө. Қариева [ ], С.А. Көшімбетова [
], Қ. Қабдықайырұлы [ ], А.А. Саипов [ ], Г.К. Селевко [ ], Б.К.
Төлбасова [ ], А.Қ. Мынбаева [ ], Л.А. Шкутина [ ] және т.б. ғалымдардың
зерттеу еңбектерінің арқауы болды.
Сонымен, мектептің оқу – тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық
технологияны енгізудің артықшылықтары мен кемшіліктерін саралап, оны
енгізудің жолдарын көрсету үшін зерттеу жұмысымыздың тақырыбын "Жаңа
педагогикалық технологиялар негізінде ағылшын тілін оқыту" деп
таңдап алдық.
Зерттеудің мақсаты: Жаңа педагогикалық техналогиялар
негізінде ағылшын тілін оқытуды теориялық тұрғыдан негіздеу және оны
практикалық түрде жүзеге асыру.
Зерттеу нысаны: Ағылшын тілі сабағын жаңа педагогикалық
технологиялар негізінде оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде
ағылшын тілін оқыту.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер ағылшын тілін жаңа
педагогикалық технологияны пайдалану негізінде дамытсақ, онда
оқушылардың қызығушылығы артып, өз бетімен іздену мүмкіндігі туады,
білімнің сапасы артар еді.
Зерттеудің міндеттері:
1. Инновация, технология, педагогикалық технология ұғымдарына
сипаттама беру;
2. Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде ағылшын тілін оқытудың
теориялық негіздерін айқындау;
3. Ағылшын трілін оқытудағы жаңа педагогикалық технологияларды
пайдаланудың ерекшеліктерін ашып, оны іс – тәжірибеде пайдаланудың
жолдарын көрсету.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: таным теориясы,
оқыту және тәрбиелеу туралы теориялар мен тұжырымдар.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
- оқытудың жаңа педагогикалық технологиялары негізінде ағылшын тілін
оқытудың теориялық негіздері жасалынды;
- оқытудың жаңа педагогикалық технологиялары арқылы ағылшын тілін
оқытудың әдістемесі жасалынды.
Зерттеудің тәжірибе-эксперименталдық базасы: №49 мектеп гимназиясы.
Зерттеу жұмысының құрылымы: диссертация кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде
зерттеудің өзектілігі, зерттеу жұмысының тақырыптық зерттелу жайы,
зерттеудің ғылыми аппараты, қорытындыдан тұрады. Бірінші
тарау Оқытудың жаңа педагогикалық технологиялары негізінде ағылшын тілін
оқытудың теориялық негіздері деп аталып, онда жаңа педагогикалық
технологиялар негізінде ағылшын тілін оқытудың ерекшеліктері мен білім
беру технологияларының мәні мен мазмұнына сипаттама беріліп, теориялық
тұрғыда негізделді.
Екінші Оқытудың жаңа педагогикалық технологиялары арқылы ағылшын
тілін оқытудың әдістемесі атты тарауда оқытудың әдіс-тәсілдері ұсынылып,
тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижесіне талдау жасалынды.
Қорытындыда зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері тұжырымдалып,
ғылыми әдістемелік ұсыныстар беріледі.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
1- кезеңде (2010-2011) зерттеу тақрыбы таңдалынып, оның
теориялық негіздері анықталды, педагогикалық, ғылыми - әдістемелік
зерттеулер мен жаңа педагогиеалық технологиялар бойынша әдебиеттер
жинастырып, олармен танысу және оларды талдау жүзеге асырылды.
2- кезеңде (2011-2012) оқу үрдісінде оқытудың жаңа педагогикалық
технологияларын ендірудің педагогикалық шарттары анықталынып, оны
пайдаланудың жолдары ашылды. Ағылшын тілін оқытуда жаңа
педагогикалық технологиялардың қолданылуы бойынша тәжірибелік жұмыстар
жүргізіліп, зерттеу жұмысының нәтижесі тексерілді.
1. Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде мектепте
ағылшын тілін оқытудың теориялық негіздері
1.1 Педагогикалық технологиялардың мәні мен түрлері
Казіргі білім беру жоғары технологиялық деңгейге шықты. Дәстүрлі оқыту
мен тәрбиелеуден бас тартуға байланысты жаңа педагогикалық технологияны
іздестіру жүріп жатыр.
Жалпы адамзаттың құндылықтар мен жеке тұлғаны ізгілікті дамыту
теориясына негізделген субъект пен субъектілік қарым-қатынаста басым
бағытты ұстаған технологияны қуаттайды. Технология сөзі әр түрлі авторда
әр түрлі түсіндіріледі. Педагогикада шеберлік пен оқыту деген сөздің
қосындысын береді. В.П.Беспалько педагогикалық технологияны тұтастай
құрылым ретінде қарастырады. М.В.Кларин педагогикалық технологияны оқу
үдерісіне қойылған мақсатқа жетуді көздейтін құрылымы ретінде қарастырады.
Г.К.Селевко педагогикалық технология түсінігін 3 түрлі деңгейде
қарастырады [ ]:
Жалпы дидактикалық.
Жеке әдістемелік (пәндік)
Модульдік.
Оқытуды технологияландыру идеясының пайда болуы ең алдымен, әртүрлі
теориялық және тәжірибелік іс-әрекет аймақтарына ғылыми-техникалық
жетістіктердің енуімен байланысты.
В.П.Беспальконың айтуынша, әрбір іс-әрекет не технология, не өнер болуы
мүмкін. Өнер интуиция негізінде, технология ғылым негізінде құрылған. Бәрі
өнерден басталып, технологиямен аяқталады, ал педагогикалық іскерлікке
онсыз айналып өтуге болмайды [ ].
Оқыту технологиясын жаппай ендіруді зерттеушілер 60-жылдардың басына
жатқызады және оны алғашында америкалық, ал одан кейінгі кезеңдерде
еуропалық мектептердің қайта өрлеуімен байланыстырады. Шетелдегі казіргі
заманғы педагогикалық технологияларды белгілі зерттеуші ғалымдар Дж.Кәролл,
Л.Н.Ланд, Ю.К.Бабанский, Л.М.Эрдниев, Н.П.Раченко, Л.Я.Зорина,
В.П.Беспалько, М.П.Хомерики [...-...] және баска да ғалымдардың ғылыми
еңбектерінде көрініс тапқан.
Казіргі уақытта технологиялар білім берудің бір түрі ретінде
қарастырылады және психодидактика, қоғамдық психология, кибернетика,
басқару және менеджмент теорияларында кеңінен қолданылады.
Осы мәселені зерттеуші-педагогтар оқыту технологиясы мен педагогикалық
технология арасында өзгешелік жоқ деп есептейді. Педагогикалық технология
термині тек қана оқытуға байланысты қолданылады, ал технологияның өзі
техникалық құралмен оқытуды түсіндіріледі. Бүгін педагогикалық
технологияны, педагогикалық міндеттерді шешумен байланысты, педагогтің
жалғастырмалы жүйедегі іс-әрекеті ретінде немесе алдын ала жобаланған
педагогикалық үдерістің тәжірибе де тұрақты және жалғастырмалы шығаруы
ретінде түсіндіріледі. Педагогикалық технология туралы мұндай көріністер
келесідей анықталады:
өте жоғары деңгейде теориялық дайындығы және бай тәжірибесі бар мамандардың
әртүрлі таңдаулы педагогикалық технологияларды дайындау мүмкіндіктері;
мақсатқа сай педагогикалық технологияларды өзіндік таңдау мүмкіндіктері,
мұғалім және оқушы іскерліктерінің өзара байланысты мүмкіндіктерімен және
шарттарымен байланысты.
Педагогикалық технология - педагогикалық іскерліктердің жетістігіне
жеткізетін ғылыми жобалау және нақты өндіру. Сонымен, педагогикалық үдеріс
белгілі жүйедегі ұстанымдарға сүйенетін болғандықтан, педагогикалық
технология сыртқы және ішкі болып бөлінеді. Осы ұстанымдарды жалғастырмалы
орындау олардың объективті қарым-қатынасында және педагогтің тұлғасын толық
көрсететін жиынтық ретінде қарастырылуы мүмкін.
Міне, осында педагогикалық технологияның оқыту әдістемесі және
тәрбиелеу жұмысынан айырмашылығын байқауға болады. Егер әдістеме ұғымы,
оларды орындауға қатысты емес оқытудың әдістері және тәсілінің жиынтығын
қолдану көпкейіпкерлік белгілерінде жинақтауын анықтайды. Осыдан келіп,
яғни кез келген педагогикалық тапсырма тек қана белгілі жетілдірілген
педагог-маманның іс-әрекеті мен негізгі технологиялардың көмегімен тиімді
шешіледі.
Н.Е.Щуркова бұл жағдайда педагогикалық технология тек қана тәрбиелік
жұмысқа қатысты болады және өзімен қолданбалы педагогикалық еңбекті
анықтайды. Педагогикалык технология бұл көзқарастан - бұл табиғи және тепе-
тең педагогтің іс-әрекеті, жетіліп келе жатқан жағдайын сипаттайды.
Психологиялық-педагогикалық және оның жоғары руханилығы деңгейінде Казіргі
заман мәдениетімен байланыста болады.
Педагогикалық технологиялар, оқыту технологиялары (дидактикалық
технологиялар) және тәрбиелеу технологиялары ретінде қарастырылуы мүмкін.
В.В.Ликан мұндай технологиялардың неғұрлым маңызды белгісін былайша
түсіндіреді [ ]:
технология нақты педагогикалық ой түрінде өндіріледі, оның негізінде
автордың белгілі әдіснамалық философиялық позициясы жатады. Осылайша, білім
беру процесінің технологиясы және жеке тұлғаны дамыту технологиясын айыруға
болады;
педагогикалық іс-әрекеттердің технологиялық тізбегі операциялары, қарым-
қатынасы күтіп отырған нақты формадағы қорытындысы бар мақсатты
ұстанымдарға сәйкес тізбектеледі;
диалогтік қарым-қатынас адами және технологиялық мүмкіндіктерді тиімді іске
асыру, даралау және саралау принциптерін негізге ала отырып келісімді түрлі
мұғалім мен оқушылардың өзара қарым-қатынасты іс-әрекетін технология
қарастырады;
педагогикалық технологияның элементтері бір жағынан кез-келген мұғалім мен
өндірілуі қажет, ал екінші жағынан қарағанда, барлық оқушылардың жобаланған
қорытындыларына (мемлекеттік стандарт) жетулерін қамтамасыз етеді;
педагогикалық технологиялардың органикалық бөлігі болып табылатындар -
диагностикалық процедуралар, іс-әрекеттер қорытындыларын өлшеудің
көрсеткіштері және құралдары, белгілі ұстанымдар.
Педагогикалық технология педагогикалық шеберлікпен өзара қарым-
қатынаста. Педагогикалық технологияны өте жақсы меңгеру дегеніміздің өзі -
шеберлік.
Дидактикада өзара байланысқан жалпы және жеке технологияларды айыруға
болады, жалпыларға конструкциялау технологиясы жатады. Мысалы, қарым-
қатынас үдерісі және оны іске асыру; жеке бұл оқытудың, оқу іс-әрекетін
педагогикалық белсендіру, оқытудың қорытындыларын бақылау және бағалау және
неғұрлым нақты - оқу жағдаятын талдау, сабақтың басталуын ұйымдастыру және
т.б. типтес міндеттерін шешу технологиясы.
Оқыту технологиясы дегеніміз, бұл - білім беру стандартына сай
құрастырылған оқу жоспарлары; бағдарламаның қойылған мақсатқа жетуге
бағытталған әдіс тәсіл оқыту құралдары арқылы білім мазмұнын жүзеге
асырудың жобасы. Авторлық технологияларды меңгеру мен жүзеге асыру кәсіби
дамыған педагогты, оның жеке тұлға ретінде де педагогикалық технологияны
білумен қатар, қойылған шарттарды сақтауды талап етеді. Педагогикалық
технологияның белгілері: мақсаттың айқындылығы, жобалануы, икемділік,
тұтастық, кері байланыс болуы, түзету (коррекция) басқару, көзбен шолып
байқау, нәтижелілік.
Шарттары: мұғалімнің жаңашыл технологияға бет бұруы; бұрыннан бар
технологиялық ресурстарды сараптау (жоспарлау); мақсаттарды реттеу, оған
жетуге деген қабілеттілік, іс-әрекетті сараптау мен ұйымдастыру; өз
тәжірибесін рефлекция арқылы меңгеру қабілеттілігі, оны технологиялық түрде
білдіру.
М.В.Клариннің пікірі бойынша, оқытуға технологиялық тұрғыдан келу - оқу
үдерісін құрастыру (білімдік бағыты, мақсат пен оқыту мазмұны) мақсатын
алға қояды.
Педагогикалық технологияның ерекшелігі сол, оқу іс-әрекетін құрастыру
мен жүзеге асыруда мақсатқа жетуді кепілдейді. Ал, ол оған жетудің - кілті
оқу іс-әрекетін технологиялық құру мен мақсатқа жетудің нақты айқын бағытын
анықтау.
Бұл мақсаттар: оқытылатын пән немесе тақырып мазмұнының негізін білу,
білім алушы мен мұғалімның өзара байланысқан іс-әрекеті, жеке тұлғаның жеке
ішкі даму үдерісін зерттеу сияқты мәселелермен анықталады (1-кесте).
Әртүрлі тәрбие жұмысының түрлері мен сабақ беруде қолданылатын
педагогтың алгоритмі ретіндегі іс-әрекеттің технологиялық байланысын
елестетуге болады.
Жалпы көріністе білім алушыларды, оқу-тәрбие үдерісінің деңгейін
зерттеу, анықтаушылық мақсатпен міндет қою, келешегін анықтау, нәтижені
болжау, іс-әрекетті жоспарлау, міндеттерді шешу, ұйымдастырушының қызметі,
танып-білу негізінде зерттеу, үйрену, оқып-білу. Сондықтан, педагогикалық
технологияның дамуы, жаңа да неғұрлым сапалы деңгейдегі педагог-маманның
қызмет деңгейі мен оның оқыту мен тәрбие берудегі педагогикалық техника
дағдысы мен өнеріне байланысты.
Кесте 1 - Оқыту технологиясы
Білім берудегі бағыт:
Мемлекеттік білім стандартымен қарастырылған оқу
жоспарлары мен бағдарламалары, оқыту мазмұны
Басым бағыттар мен оқу міндеттері
Оқыту технологиясын таңдау мен талдау
Оқу Оқу іс- әрекетін Оқытудың әдіс- Оқытудың
материалын ұйымдастыру тәсілдерін құрамдарын
ұйымдастыру: мен түрін таңдау:таңдау: таңдау:
- құрылымын - жалпы курстық; - ақпараттандыру;- оқулықтар;
шығару; - топтық; - дамыту; - ақпараттық
- нормативтік - жекелік; - іздену мен материалдары;
құжаттар мен - мұғаліммен мәселе қою; - оқу құрал-
білім бірге орындау; - авторлық оқыту жабдықтары;
стандартына
негіздеу; - өзіндік жұмыс; технологиялары;- техникалық
- дәлелдер мен - өз білімін - интерактивті оқыту құралдары:
мысалдар, жетілдіру. әдістер; - аудио, видео,
дәйектерді - өнімді, - интерактивті
тақта,
нақтылау; шығармашылық - ақпараттық
- міндеттер мен зерттеу. технологиялар.
тапсырмаларды
анықтау.
Технологиялар
Түзету
Баға беру
Академик А.И.Кочетов Педагогикалық зерттеудің мәдениеті деген
кітабында оқытудың тиімділігі мен оқыту әдістерінің, нәтижелілігінің
көрсеткіштері мен шарттарын суреттеп берді (2, 3-кестелер) [ ].
Сонымен, оқыту технологиясы сабақ беру әдістемесімен салыстырғанда,
білім алушылардың өздерінің іс-әрекетін ұйымдастыру тәсілдері және мазмұнын
өндіруді көрсетеді. Олар диагностикалық білім маңыздылығын және оқыту
үдерісінің қасиеттерінің жалпы білім алушылардың тұлғасын дамытуға
бағытталған объективті бақылауын қажет етеді.
Демек, оқыту технологиясы оқыту мазмұнын жүзеге асыру жолындағы алға
қойған мақсатқа жетудің тиімділігін қамтамасыз ететін оқытудың әдіс, құрал
және түрлерінің жүйесі болып табылады. Қажетті мазмұнды, тиімді әдістер мен
құралдарды бағдарлама мен қойылған педагогикалық міндетке сәйкес іріктей
білу мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне байланысты. Берілген
анықтамалардан технология tесһnе - өнер, шеберлік және logos - ғылым,
заң, яғни технология дегеніміз шеберлік (өнер) туралы ғылым екенін білуге
болады.
Кесте 2 - Тиімді оқытудың көрсеткіштері мен шарттары
Оқыту тәсілдерінің тиімді Бұл шарттың тиімділігінің көрсеткіші оқушының
шарттары тәрбиелілігі мен оқуға үйренуінде
Оқыту бағыттары Болашақ маман ретінде оқушының қоғамдағы
өзгерістерге бейімделуі, олардың белсенді
әлеуметтік көзқарасының болуы
Білім беруді кіріктіру Нақты жағдайларға байланысты тұтастай баға
беру мен жаңа жағдайға тез бағыттау
Оқытудың дамытушылық пен Оқу үйренуі мен тәрбиелейтін картасы бойынша
тәрбиелік маңызы тұтасқан жеке қызметтің қалыптасқандығы
Білім алушы мен мұғалімның Оқушы қабілетінің дамуы негізінде оқу
өзара іс-әрекет үлгісі материалын игерудің шапшаң жүруі
Ортақ дидактикалық талап Оқушының жұмысқа қабілетінің тұрақтылығы
Дидактикалық құрылым Жаңа ғылыми талдауларды тәжірибеге енгізу
дамуының үрдістері
Кесте 3 - Оқу әдістерінің нәтижелілігінің көрсеткіштері
Оқыту әдістерінің нәтижелікОсы шарттың тиімділік көрсеткіші
көрсеткіштері
Мол ақпарат көздерінің Барлық оқушылардың базалық білім деңгейін
жинақталуы меңгеруі
Мұғалімның қабілеті мен Білім алушылардың мұғалімға, пәнге, өз
тәжірибесінің жүзеге асуы еңбектеріне деген дұрыс қарым-қатынас жасауы
Оқушылардың таным Қисынды да шығармашылық ойлаудың дамуы
белсенділігі
Оқытудың жоғарылауы Жаңа технологиялар бойынша әдістермен оқыту
Білім-білік дағдыларының Білімнің нақты қолданылуы, тәжірибеде қолдана
өзара байланысуы алу
Жеке оқыту мен саралау Оқушылардың қабілетіне байланысты дамыту мен
оқу қиындығын оңай шешу
Оқушылардың ақыл-ой Жоғары, орта, төмен
дамуының деңгейі
Оқушылардың педагогикалық Педагогикалық шеберлік картасы бойынша
шеберлігінің жоғарылауы
Педагогикалық технологиялар тарихын, оның пайда болуын және маңызды
құрылымдық ерекшеліктерін қарастыру педагогикалық құрылымды түсінуге
мүмкіндік береді. Ғалымдардың тарихи-педагогикалық зерттеулерін талдау
педагогикалық технологияның бірнеше ғасырлар бойында ғылыми пікірталастың
басты нысаны болғанын айқындайды.
Педагогикалық технология педагогикалық шеберлікпен өзара қарым-
қатынаста. Педагогикалық технологияны өте жақсы меңгеру дегеніміздің өзі -
шеберлік. Технология және шеберлік қатынастарына қарағанда, меңгеруге
болатын педагогикалық технология басқалар сияқты тек қана орталықтанбайды.
Педагогтің тұлғалық ерекшеліктерімен анықталатыны байқалады. Бір ғана
технология әртүрлі мұғалімдермен іске асуы мүмкін, бірақ оны іске асыру
ерекшеліктерінде олардың осы педагогикалық шеберлігі және кәсіби іскерлігі
көрінеді.
Педагогикалық технологиялардың көкейкестілігін анықтауда төмендегі
қайшылықтарды атауға болады:
қоғамның педагог-мамандарға қойып отырған талабының күшеюі мен кәсіби білім
беруді жүзеге асыруда кездесетін қиыншылықтар арасындағы;
қайта дамып отырған жекелеген педагогикалық жүйелер мен оларды жылдам
өзгеріп отырған еңбек шараларына бейімдеу, білім беру жүйесінің
консервативтілігі арасындағы;
ғылымның даму деңгейі мен өндірістің оны іске асыруға мүмкіндік деңгейі
арасындағы;
мұғалімнің әлеументтік рөлі және қоғамдық ақпараттық-коммуникациялық қызмет
арасындағы;
педагогикалық жоғары оқу орындары оқу бағдарламаларының мазмұнының
әдістемелік құралдары және қоғам мәдениеті арасындағы болатын қайшылықтар.
Сондықтан, әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен оқушылардың
жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап
қарауда мұғалім іс-әрекетінің маңызы зор. Казіргі білім беру саласындағы
оқытудың озық технологияларын меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік,
адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің
қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үдерісін
тиімді ұйымдастыруына көмектеседі, - деп көрсетеді С.В.Селевко.
Қоғам өмірінің барлық салаларында, яғни, экономикасы мен әлеуметтік
қатынастарында көптеген өзгерістер туып отырған жағдайда білім беру ісінде
де өзгерістің болуы заңды нәрсе. Себебі, халыққа білім беру немесе мектеп
ісін қоғамнан тыс алып қарауға болмайды. Бүкіл қоғам өмірінде бой көрсеткен
келеңсіздіктің халыққа білім беру саласына да соқпай өтпегені мәлім.
Сонымен, халыққа білім беру жүйесі қоғамдық әрекеттердің басқа салаларымен
де қатарлас алға басуы керек.
Оқыту технологиялары теориялық негізде құрылады: егер, Л.В.Занков
әдістемесі Л.С.Выготскийдің дамыту теориясына негізделсе, ол өзінің
принципін содан іздеп табады: білім алушылардың теориялық ойлауын дамыту,
оқу материалының теориялық күрделілігінің жоғары деңгейі, оқу жұмысының
жоғары екпіні оқушылардағы жеке тұлғалық бағдар.
Оқыту технологиясының генетикалық дерекнамасы педагогикалық
эвристикадан алынған дейді Д.Пойа. С.Л.Рубинштейннің, А.Н.Леонтьевтің іс-
әрекет теориялары - Казіргі оқытудың инновациялық технологияларының
әдіснамалық негізі.
Педагогикалық технология үш аспектіде қаралады:
ғылыми;
процессуалды-сипаттамалы;
процессуалды-әрекеттік.
Осындай жолмен педагогикалық технология оқытудың рационалды жолдарын
зерттеуші ғылым ретінде қызмет етеді, сонымен қатар тәсілдер жүйесі
ретінде, принциптер мен оқытуды зерттеуші қызметін атқарады.
Кез келген педагогикалық технология философиялық негізде қаралады.
Философия жалпы реттеуші білім беру технологияларын әдіснамалық қамтамасыз
етеді. Философиялық тұрғы білім беру мазмұнында, пән мазмұнында басшылыққа
алынады. Бірақ, идеологиялық бағдарда бірізділік жоқ, сондықтан білім беру
мекемесіндегі білім мазмұны әлемнің бүтіндей картинасын бере алмайды.
Әдістер мен тәсілдердің философиялық негізін байқау қиын, ал технология
бөлігі бір философиялық негізді ұстанушы ретінде қызмет ете алады.
Педагогикалық технология М.В.Клариннің анықтауында: Педагогикалық
мақсатқа жету үшін пайдаланылатын барлық, дара, әдіснамалық құралдардың
қолдану реті мен жиынтығының жүйесін білдіреді. Ғалым-академик В.М.Монахов
оқыту технологияларының практикадағы қолданыс аясын тереңірек зерттей
келіп, оны жаңаша қырынан танытады. Ғалымның пікірінше: Технология - оқушы
мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу үдерісін ұйымдастыру және
жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты
ойластырылған үлгісі.
Педагогикадағы ғылыми ой-тұжырымдардың негізінде В.П.Беспалько: Оқу
технологиясы - тәжірибеде жүзеге асырылатын, белгілі бір педагогикалық
жүйенің жобасы, - деп көрсетеді. Мұнда ғалым педагогикалық ықпал ететін
арнайы ұйымдастырылған, мақсатты, бір-бірімен өзара байланысты әдіс-
тәсілдер жиынтығы ретінде қарастырады.
Педагогикалық технология білім алу іс-әрекетіндегі амалдардың негізінде
таңдалған кәсіптік қызметтің тәсілдерін, қабылдаушылардың танымдық іс-
әрекеті деген анықтама береді. Сонымен, технология деп белгіленген мақсатты
тиімді орындау үшін материалдарды түрлендіру процестері мен әдістердің
жиынтығы және бір ізділігін, кешенді бірлігін айтуға болады.
Технология оқу үдерісімен, мұғалім мен білім алушының іс-әрекеттерімен,
яғни, құрылымы, құралдары, әдістері және түрлерімен тығыз байланысты.
Сондықтан, педагогикалық технологияның құрылымына:
тұжырымдамалық негізі;
оқытудың мазмұндық бөлігі;
оқытудың мақсаттары: жалпы және нақты;
оқу материалының мазмұны.
Процессуалдық бөлігі немесе технологиялық үдеріс:
оқу үдерісін ұйымдастыру;
білім алушылардың оқу іс-әрекетінің әдістері мен түрлері;
мұғалімның жұмысының әдістері мен түрлері;
білім алушылардың оқу материалын игеруін басқарудағы мұғалімның іс-
әрекеті;
- оқу үдерісін диагностикалау болып табылады.
Технологияның құрамдас бөліктері:
- идеологиясы, яғни жүйенің тұжырымдамалары мен ұстанымдары (білім беру
жүйесінде: ғылымилық, қолжетерлік, бірізділік, теорияның тәжірибемен
байланысы);
еңбек құралдары, яғни технологияны жүзеге асыруға арналған ресурстар (білім
беру жүйесінде: оқу ғимараты, жабдықтар, оқулықтар, әдістемелік құралдар,
спорт залдары, коммуналдық, гигиеналық жағдайы, т.б.).
технологияның әлеуметгік құрамы, яғни мамандар (мәдениеті, біліктілігі,
шығармашылығы, т.б.).
Бұл үш құрамдас бөлік бір-бірімен өте тығыз байланысты және біреуі
өзгерген жағдайда қалған екеуі де өзгеріске ұшырайды.
Бүгінгі таңда педагогика ғылымы білім беру технологиялары кешенін және
оларды қолдану жолдарын көптеп ұсынуда. Мәселен:
компьютерлік-ақпараттық білім беру технологиялары;
арақашықтықтан оқыту;
тұлғалық-бағдарлы технологиялар;
тұлғалық-әрекеттік, т.б. технологиялар.
Оқу үдерісін тиімді жүзеге асыру үшін казіргі педагогикалық
технологияларды қолдана білу және олардың мәнін терең түсініп, өзіндік
кәсіби стратегиялар құра білу аса маңызды. Педагогикалық үдеріс
педагогикалық мақсат пен міндеттердің жүзеге асырылуының алдын ала нақты
жобасын құра білуі тиіс. Осындай жағдайда ғана педагогикалық үдеріс жақсы
нәтижеге қол жеткізе алады.
Оқыту технологиясына тән басты сипаты:
- оқыту мақсатына байланысты қойылатын диагностика айқын болуға тиіс;
оқыту барысында атқарылатын іс-әрекеттің барлығы да оқу мақсатының
орындалуына кепілдік берерлік бағытта ұйымдастырылуы тиіс;
оқыту мақсатын айқындаудағы шарт - оқыту диагностикасын белгілеу.
Оқыту технологиясында оқытылуға тиісті материалға байланысты іс-әрекет
толық сипатталып, оны меңгерудегі білімдік мағлұмат - мақсаттың орындалып
жүзеге асуына кепілдік береді. Қойылған мақсаттың диагностикасын
айқындағаннан кейін, білім алушылардың меңгеруге тиісті тұтас материалын
топтастырады. Сол топтастыру бойынша білім алушының қаншалық меңгергендігін
тексеріп, бақылап, егер толық игермеген жағдайда қайталап оқуына,
пысықтауына мүмкіндік жасалады. Көрсетілген бөлшекті толық меңгеруі талап
етілді.
Ағымдағы бағалауда білім алушы меңгерді, меңгерген жоқ деген
тұрғыда белгіленді. Нәтижені жинақтау кезінде әрбір білім алушының қаншалық
еңбектенгендігі де айқын болып шығады. Жекеден тұтастыққа көшу қағидасы
өрістейді. Әрине, мұнда, негізінен репродуктивтік жол үстемдік құрғанымен
де тұтас материалдың бөлшектерін білу арқылы оның тұтас жүйесін меңгеру
мүмкіндігі туады.
Оқыту технологиясында меңгерілуге тиісті мәселені білім алушылардың
игеруі үшін мынадай мәселелерге мән беріледі: оқыту мақсатын айқындап,
меңгерілуге тиісті материалдың деңгейін алдын ала бағдарлап, оқу барысында
атқарылатын іс-әрекеттің өзара байланысын және оның нәтижесін бағалау,
соған орай жаңа мақсаттар белгіленуі керек. Мұндайда оқу үдерісі модульдік
сипатқа ие болады да онда оқылатын тақырыптың әрқайсысы модульдік
бөліктерге бөлініп көрсетіледі.
Бағдарламалап оқыту технологиясының мәні: Дәстүрлі оқытудың кейбір
кемшілік жақтарын бағдарламалап оқыту технологиясы толтырады. Бұл
технология XX ғасырдың 60-жылдары педагогика, психология, кибернетика
ғылымдарының тоғысында пайда болды. Оның негізіне оқыту туралы үш ұғым - 1)
оқыту - басқару процесі ретінде; 2) ақпаратты процесс; 3) жекелендірілген
процесс ретінде алынған.
Бағдарламалап оқыту - оқыту бағдарламасына негізделген. Бұл
бағдарламада 1) оқу материалының өзі; 2) оны меңгерудегі оқушының іс-
әрекеті; 3) меңгеруді бақылау формасы қатаң жүйеге келтірілген. Оқу
материалы бірнеше шағын бөліктерге бөлінеді, әр бөлік логикалық тұрғыдан
аяқталған. Оқушы бір бөлікті меңгергеннен кейін бірнеше нұсқада
құрастырылған бақылау сұрақтарына жауап береді. Жауап дұрыс берілсе,
тапсырманың келесі бөліміне көшіріледі, дұрыс берілмесе материал қайталанып
беріледі. Бағдарламалап оқытудың негізін салушы АҚШ ғалымы Б.Скиннер бұл
технологияның негізін екі талапқа сай құрған:
1) жай бақылаудан өзін-өзі бақылауға көшу;
2) педагогикалық жүйені оқушының өз бетімен білім алуына бейімдеу.
Бұл әдіс бір бағытты деп аталады.
Келесі әдістің авторы - америкалық ғалым Э.Краудер. Әдіс көптармақты
деп аталады. Бұл бағдарламада оқушы қойылған мақсатқа өз жеке басы
ерекшеліктеріне сай түрлі жолдармен жетеді. Оқушы бақылау сұрақтарына
берген жауаптарына сәйкес не келесі бөлімге немесе сол бөлімнің тағы бір
тармағына (вариантына) көшеді. Тармақтар бірнешеу болуы мүмкін. Белгілі бір
тармақты немесе бұтақты өткеннен соң оқушы бағдарламаның негізгі діңіне
қайтып оралады. Дайындық деңгейіне, табиғи қабілетіне қарай тек қана діңмен
жұмыс жасайтын оқушылар де болады, ал әлсіздері тармақтарға ауысып отырады.
Бірақ барлық жағдайда да нәтиже біреу - оқушылар берілген білім көлемін
толық меңгеріп шығады.
Үшінші әдіс бейімдендірілген (адаптациялық) деп аталады. Мұнда оқушының
қиынырақ немесе жеңілірек тармақтарға ауысуына мүмкіндіктер қарастырылған.
Қай тармаққа көшетіні оқушының алдыңғы жауаптары мен жіберген қателіктеріне
байланысты. Оқушының жеке тұлғалық ерекшеліктеріне қарай ақпаратты беру
тәсілдері, күрделілік деңгейі, сұрақтардың қасиеттері өзгертіліп отырады.
Бағдарламалап оқытудың негізгі принциптері мен жетістік жақтары:
оқу материалының мөлшерленіп берілуі;
оқушылардың өздігінен белсенді жұмыс жасауы;
оқушылардың материалды меңгеру деңгейінің үнемі бақылауда болуы;
оқыту типінің және оқу материалдары көлемінің жеке бас ерекшеліктеріне
сәйкестігі;
оқытудың автоматтандырылған техникалық жүйелерін қолдану мүмкіндігі.
Бағдарламалап оқытудың нәтижесі оқытуда техникалық құралдарды қолдануға
және оларды жетілдіре түсуге жағдай жасады. Бағдарламалап оқытудың басты
міндеті - автоматтандырылған дағдыларды және мықты білім мен біліктерді
қалыптастыру.
Проблемалық оқытудың мәні: казіргі заманғы білім берудің басты мақсаты
- мамандарды әлемді шығармашылық тұрғыдан өзгертудің әдістемесімен
қаруландыру. Осы тұрғыдан алғанда ғылыми міндеттерді дәстүрлі емес
әдістермен шешудің жолы ретінде проблемалық оқу жүйесі ұсынылуы заңды
құбылыс.
Проблемалық оқытудың алдыңа қойған мақсаты - стереотипті емес
міндеттерді шешуде ойлаудың жеке операцияларына емес, ойлау әрекетінің
жүйесіне сүйеніп, оқушыға жаңа мәліметтерді өздігінен қабылдауға, саралауға
және талдауға жағдай жасау. Басқаша айтсақ, алдың ала меңгерілген білімнің
немесе сол білімді жаңаша қолданудың көмегімен білім көлемін кеңейту және
тереңдету.
Проблемалық оқытудың ерекшелігі - мұнда мұғалім білімді дайын түрде
баяндап бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және
шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс. Бұл технологиялық әдіс жаңа
білім жаттау немесе есте сақтау үшін емес, проблеманы немесе бірнеше проб-
лемаларды шешу үшін беріледі. Проблемалық оқыту педагогикада жаңа құбылыс
емес, тарихта белгілі адамдардың (Сократ, Руссо, Дистервег, Ушинский, т.б.)
есімдерімен байланысты.
Проблемалық оқыту кезінде жүретін психологиялық процестер механизмі
төмендегідей: белгісіз, түсініксіз жаңа проблемамен жолыққан адамда
таңғалу, дағдарыс пайда болады да оның мәні неде? деген сұрақ туындайды.
Әрі қарай ойлау процесі белгілі схемамен жүреді, яғни - болжам тастау, оны
негіздеу және тексеру. Содан соң оқушы не өз бетімен ойша іздестіру
жүргізеді немесе мұғалімның көмегіне сүйенеді. Шығармашылық ойлаудың
белсенділігі - проблеманы ұжымдық түрдегі шешу схемасы: субъект - объект -
субъект қарым-қатынастарына түседі.
Проблемалық оқыту - оқытудың әдіс-тәсілдерін қолдана отырып білімді
шығармашылық тұрғыдан меңгеруге негізделген дидактикалық жүйе.
Сабақтың проблемалық құрылымы олардың ерекше ұйымдастырылуын талап
етеді, ал мұның өзі оқытудың таңдалынған әдіс-тәсілдерінен көрініс табады.
Мұның бәрі оқытудың құрылымына әсер етеді. Сондықтан да проблемалық оқытуды
өзінің ерекше технологиясы бар жаңа дидактикалық жүйе деп санауға ерекше,
әбден болады.
Бұл дидактикалық жүйенің технологиялық негізгі ұғымдары – проблемалық
жағдай, оқу проблемасы, проблемалық міндет, т.б.
Проблемалық жағдай - субъектіден жаңа білімді, іс-әрекетін жаңа
тәсілдерін іздестіруді талап етеді. Оны оқыту процесінің кез келген
кезеңдерінде (түсіндіру, бекіту және бақылау) құруға болады.
Проблемалық оқытудың негізгі психологиялық және педагогикалық
мақсаттары:
- оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттері мен дағдыларын
дамыту;
- оқушылардың белсенді ізденіс нәтижесінде игерген білімдері мен
дағдылары дәстүрлі оқыту әдістеріне қарағанда есте тез және берік
сақталады;
- түрлі проблемаларды көріп, қойып, шеше білетін белсенді оқушы
тұлғасын қалыптастыру;
- кез келген нақты қызмет саласында өз ерекшелігі болатын кәсіби
проблемалық ойлау жүйесін қалыптастыру және дамыту.
Проблемалық жағдайды құрудың әдістемелік тәсілдері
төмендегідей:
- мұғалім оқушыларды қарама-қайшылық жағдайына әкеліп, одан шығудың
жолдарын өздеріне қалдырады;
біркелкі сұраққа әртүрлі пікірлерді жинақтайды;
сыныпқа берілген жағдайды әртүрлі позициядан қарастыруды ұсынады;
- нақты сұрақтар қояды;
- проблемалық теориялық және практикалық міндеттерді анықтайды;
- проблемалық міндеттерді қояды.
Проблемалық жағдайдың құрылуы және оның оқу проблемасына ауысуы,
проблемалық міндеттердің құрастырылуы - проблемалық оқытудың бастапқы
кезеңдері ғана, әрі қарай оқушылар мұғалімның бағыттауымен келесі
шығармашылықпен ойлау операцияларын шешуге тиіс:
- проблеманы шешетіндей нұсқаларды ұсынып, болжамдарын айту;
болжамдарды теориялық және тәжірибелік тұрғыдан тексеру;
қорытынды жасау;
- шешілген проблеманың дұрыстығын тексеру.
Сонымен, проблемалық оқыту технологиясы бірнеше кезеңдерден өтеді. Оның
негізгі кезеңі ойлаудың кедергісін түсінуге алып келетін проблемалық
жағдай. Проблемалық жағдай барысында пайда болатын оқу проблемасы да қиын,
бірақ оқушылар шеше алатындай дәрежеде болуы шарт. Проблеманың қойылуы және
түсіндірілуімен бірінші кезең аяқталады. Екінші кезеңде оқушы сұрақтың
жауабын толық алу үшін жетпейтін ақпараттарды белсенді түрде іздестіруге
кіріседі. Үшінші кезеңде қажетті білімдермен қарулана отырып проблеманы
шешіп, алынған нәтижелерді бастапқы болжаммен салыстыра отырып тексереді.
Проблема қойып оқытудың нәтижелі болуының 4 негізгі шарты бар:
проблеманың мазмұнына қызығушылық тудыра алатындай жеткілікті мотивациямен
қамтамасыз ету;
әрбір этапта туындап отыратын проблемалардың шама жетерліктей болуы
(белгілі мен белгісіздің тепе-теңдік қарым-қатынасы);
шешілетін проблеманың оқушы үшін маңыздылығы;
педагог пен оқушы диалогының өзара түсіністік пен сыйластыққа құрылуы.
Жалпы айтар болсақ, проблемалық оқу процесін ұйымдастыруда негізгі 6
дидактикалық әдістер туралы сөз болады:
Монологикалық - мұғалім жаңа тақырыпты проблемалық жағдай негізінде өзі
түсіндіреді. Сабақ формасы - әңгіме, лекция.
Талқылаушылық - мұғалім өзі құрған проблемалық жағдайға талдау жасап,
қорытындылайды. Мазмұндалуының формасы - әңгіме, лекция.
Диалогиялық - мұғалім сынып ұжымымен диалогқа түсіп, өзі құрған проблемалық
жағдайды оқушылардың көмегімен өзі шешеді.
Эвристикалық - бұл әдістің мәні - оқушылар жаңа заңдар мен ережелерді
мұғалімнің қатысуынсыз, бірақ қадағалауымен өздері меңгереді.
Зерттеушілік - бұл әдіс бойынша мұғалім оқушыға проблемалық жоғары
деңгейдегі теориялық және практикалық тапсырмаларды береді. Оқушылар өз
беттерінше логикалық операцияларды шешеді. Форма - эксперимент, экскурсия,
баяндама түріндегі модельдеу.
Бағдарламалық тапсырмалар әдісі - оқушылар дайын дидактикалық әдістер
арқылы жаңа білімдер мен әрекеттерді меңгереді.
Проблемалық оқытудың жағымды да, жағымсыз да жақтары бар екенін атап
өтуге тиіспіз. Бұл технологияның артықшылығына - оқушының өзіндік
шығармашылық іс-әрекеті негізінде білімді өз бетімен меңгеру мүмкіндіктері,
соның нәтижесінде оқу еңбегіне деген жоғары қызығушылығының, жемісті ойлау
қабілеттерінің дамуы жатады. Ал кемшілік жағына кей кездерде процеске
қатысушылардың танымдық іс-әрекеттерінің әлсіз басқарылуын, жоспарланған
мақсатқа қол жеткізуде уакыттың шамадан тыс көп шығындалуын атап көрсетуге
болады.
Қарқынды күшейте оқыту технологиясының мәні: Оқытуды интенсивтендіру
(қарқынды күшейте оқыту) дегеніміз - оқытудың сапасын да, мерзімін де
өзгертпей, бірақ оқу ақпаратын кеңірек көлемде беру. Оқу процесін күшейте
түсу үшін тұлғаның шығармашылық потенциалын іске қосатын танымдық әрекетке
жетекшілік ететін ғылыми түрде негізделген әдістерді жасау және енгізу
қажет.
Оқытудың жылдамдығын арттыру үшін оқу материалының мазмұны мен оқыту
әдістерін жетілдіру қажет. Мазмұнды жетілдіру үшін:
- оқу материалын рационалды таңдап іріктеу, яғни оқулықтың негізгі
базалық бөлімі мен негізгі емес қосымша ақпараттық бөлімін айқындап алу
және орналастыру; соған сәйкес негізгі және қосымша әдебиет қарастырылуы
тиіс;
оқу материалын уақыт параметріне сәйкес бөлген кезде жаңа материалды
сабақтың бас кезінде оқушылардың зейіні мейлінше белсенді кезеңіне лайықтап
беру;
аудиториялық сабақтарды курстың бас кезінде басымырақ қойып, өз бетімен
жемісті жұмыс жасаған кезде оқушыға тірек боларлық білім қорын жасақтау;
бұрын берілген және жаңа ақпараттардың логикалық бірізділігін қамтамасыз
ету.
Қарқынды оқыту жеке-психологиялық және ұжымдық-психологиялық
факторлардың үйлесімді қарым-қатынасына негізделген.
Топтық оқыту технологиясының мәні: Білім берудің гуманизациясы
жағдайында білім берудің негізгі формалары - ол топтық және жеке форма.
Білім берудің фронтальді формасы бағыттау, талқылау және түзету кезінде
қолданылады. Топтық оқытудың басты мақсаты - оқушыларды шағын топта ортақ
жұмыстарды атқаруға үйрету. Мұндай топта ол өзінің жекелігін жоғалтпайды.
Керек кезде оқушылар бір-бірінен көмек сұрай алады, амалдарды бірге
орындайды т.б. Мұндай жағдайда оқушы тек өзінің жетістіктері мен
сәтсіздіктерін бағалап қана қоймай, оның жалпы нәтижеге қандай әсер
тигізетінін көре алады. Оқытудың жеке формасы оқушыға әр амалға тереңірек
тоқталуына мүмкіндік береді. Сонымен қатар нәтижесі үшін өз алдына және
мұғалім алдында жауап береді. Бұл формалардың ең бастысы - ол оқушыға деген
сенімділік, өз-өзіне жауап бере алу қабілеттілігі.
Білім берудің гуманизациялануы оқыту құралдарының өзгеруімен
анықталады. Бұл өзгерістер оқыту құралдарының оқушыға танымдық іс-әрекетін
өз бетінше өткізуіне мүмкіндік беретін құралдарға ауысуына бағытталуы
керек. Осында компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін есепке алу
дидактикасын мазмұнды жобалау кезде компьютерлік техникасын оқу про-цесінде
шынайы түрде қолдануға мүмкіндік береді. Америка ғалымы С.Пейпер ЛОГО оқыту
ортасының дидактикалық мүмкіндіктерін қолдану арқылы мектеп арифметикасы
мен геометриясының жаңа формасын ойлап тапты. Тәжірибелер, кибернетикалық
дидактикаға негізделген геометрия мен арифметиканың дидактикалық жоғары
нәтижелілігін көрсетеді.
Теориялық зерттеулер де, практикалық тәжірибе де көрсетіп отырғаныңдай,
оқу іс-әрекетінің пәні қарым-қатынас құралы болған кезде алынған білімдер
неғұрлым берік болады. Бұл кезде, яғни топтық оқыту кезінде оқыту
процесінде оқушылардың арасында талқыланып отырған мәселеге байланысты
қарым-қатынас туындайды: субъект (оқушы) - объект (пән) - субъект
(оқушы). Дұрыс ұйымдастырылған іс-әрекет пен қарым-қатынас оқыту және
тәрбиелеу функцияларының қатар және тиімді жүруіне жағдай жасайды. Топтық
оқытудың тиімді ойластырылған әдістері, әсіресе шетел тілдерін үйретуде өте
тиімді. Топтық жеделдете оқытуда әрбір жеке тұлғаның қалыптасуына игі әсер
ететін оқу ұжымы пайда болады.
Оқу процесі барысындағы тұлға аралық іс-әрекет әлеуметтік
қызығушылықтарды (стимул) қозғау арқылы мотивацияны күшейтеді: жеке
жауапкершілік сезімі пайда болып, көпшілік алдыңда жеткен жетістіктер
оқушының өз-өзіне сенімі артуына, ұжымда өз позициясын орнықтыруына ықпал
етеді.
Іскерлік ойындар технологиясының мәні: Іскерлік ойындар дегеніміз -
болашақ маманның кәсіби қызметінің пәндік және әлеуметтік мазмұнын, сол
қызметке тән қарым-қатынас жүйесін модельдеу, елестету.
Адам тәжірибесінде ойын іс-әрекеттілігі мынадай қызметтерді орындайды:
- көңіл көтеруші: (бұл ойынның негізгі қызметі - шаттану, ләззат алу,
қызығушылықты ояту);
коммуникативті: қарым-қатынас диалектикасын меңгеру;
өзіндік потенциалды жүзеге асыру;
ойындық-терапевтикалық әсер: өмір іс-әрекеттілігінің басқа түрлерінде пайда
болатын әртүрлі қиыншылықтарды жеңіп шығу;
диагностикалық: өзін-өзі тану ойын процесінде (ережеге сай мінез-құлықтың
ауытқушылықтарының пайда болуы);
коррекция қызметі: тұлғаның құрылымдық көрсеткіштерінің позитивті өзгеруіне
үлес қосу;
ұлтаралық коммуникация қызметі бойынша: барлық адамға ортақ әлеуметтік-
мәдени құндылықтарды меңгеру;
әлеуметтендіруші: адамдардың қоғамдасып өмір сүру нормасын меңгеруін
қоғамдық қарым-қатынастар жүйесінде бекіту.
Ойындардың көбісінде өздеріне сай мынадай 4 басты қырлары болады (С.А.
Шмаков бойынша):
еркін дамушы іс-әрекеттілік нәтижесінен немесе іс-әрекеттілік процесінің
қамы үшін ғана емес тек баланың тілегіне байланысты қабылданады
(процедуралық қанағаттану);
шығармашылық - белгілі деңгейдегі импровизациялық осы іс-әрекеттіліктің өте
белсенді мінездемесі (шығармашылық жолы);
• эмоциялы көтеріңкілік - қарсыластық, конкуренттілік, аттракция және
т.б. (ойынның табиғи сезімділігі, эмоциялық кернеулік);
• тікелей немесе жанама ережелердің болуы - ойын дамуындағы логикалық
мазмұнды ашу.
Ойын құрылымына төмендегілер жатқызылады:
а) ойнаушының өзіне алған рөлі;
ә) осы рөлдер іске асырылуының кепілі ретіндегі ойын іс-әрекеті;
б) пәндерді ойын түрінде пайдалану;
в) ойыншылар арасындағы шынайы қарым-қатынас;
г) сюжет (мазмұн) - ойындағы шындық аумағы.
Іскерлік ойындарды дайындау барысында төмендегідей психологиялық
педагогикалық принциптерді жүзеге асыру қажет:
- өндірістің нақты жағдайлары мен динамикасын, кәсіби қызметтің, іс-
әрекеттің мазмұнын имитациялық модельдеу принципі;
- оқушыларда кейбір қиындықтар мен ойлау қайшылықтарын тудыратын
тапсырмалық ойындар жүйесі арқылы берілген кәсіби қызметке тән проблемалық
ахуалдарды жасау принципі;
ойында көрсетілетін өндіріс мамандарының функцияларын бейнелеуде
қатысушылардың бірлескен қызметінің принципі;
оқу тапсырмаларын шешуде, келісімді шешімдерді дайындауда және қабылдауда
серіктестердің (партнерлер) іс-әрекеттік және диалогтық қарым-
қатынастарының шешуші рөл атқару принципі;
- оқу ойын іс-әрекетінің екі мақсаттылығының принципі.
Іскерлік ойын болашақ маман тұлғасын дамытуда біршама маңызды
міндеттерді шешеді: оқушылар мамандығына қажет білімдер мен дағдыларды
меңгереді, әлеуметтік және кәсіби біліктіліктерді (компетенциялар) игереді.
Бірақ бұл маңызды іс-әрекет ойын формасында іске асырылады да, оқушыларға
интеллектуалдық, эмоциялық және творчестволық тұрғыдан өзін көрсете білуіне
мүмкіндік береді.
Оқытудың ойындық түрлері білімді игерудің барлық деңгейлерін
пайдалануға мүмкіндік береді: өңдеуден қайта жасауға, одан әрі негізгі
мақсат - шығармашылық ізденімпаздық қызметіне дейін. Бұл сатылардан өте
келе оқушы оқудың әдіс-тәсілдерін игере алады.
Ойынды қолдана отырып оқыту технологиясының мақсаты да - оқушыны өз
оқуының мотивін, өмір мен ойындағы өз мінез-құлқын түсінуіне, яғни өзіндік
іс-әрекеттің мақсаты мен бағдарламасын қалыптастырып, оның жақын
болашақтағы нәтижелерін алдын ала болжай білуге үйрету.
Ойынның функциясы өте көп: дидактикалық, танымдық, мұғалімдық,
дамытушылық, тәрбиелеушілік, т.б.
Барлық ойынды танымдық деп атасақ қателеспейміз.
Дидактикалық ойындар термині дидактика бөліміне мақсатты түрде
кіргізілетін ойындардың бәріне тән. Баланың танымдық белсенділігін,
интеллектісін дамытатын ойындардың бірнеше тобы бар:
1-топ - заттық ойындар - ойыншықтар мен заттар арқылы жүзеге асады.
Ойыншықтар мен заттар арқылы балалар түрді, түсті, көлемді, материалдарды,
адамдар мен жануарлар әлемін, олардың арасындағы қарым-қатынастарды, т.б.
зерттеп таниды.
2-топ - шығармашылық, сюжеттік-рөлдік ойындар. Мұнда сюжет -
интеллектуалдық іс-әрекеттің формасы.
Саяхат ойындары. Бұған кітаптар, карталар, құжаттар бойынша жасалатын
географиялық, тарихи, өлкетанушылық, ізшілер, т.б. саяхаттар жатады.
Оқушылар ойша геолог, зоолог, экономист, топограф, т.б. рөлдерді атқарады,
күнделіктер жүргізеді, хаттар жазады, түрлі танымдық материалдар
жинақтайды. Бұл ойындардың оқушылардың шығармашылық қиялын дамытудағы
маңызы зор.
3-топ - дайын ережелері бар ойындар. Бұл ойындар, әдетте оқушыдан
жұмбақты шеше білуді, тарқата білуді, болжай білуді, ең бастысы пәнді
білуді талап етеді.
4-топ - еңбек, техникалық, конструкторлық, құрылыс ойындары. Бұл
ойындар ересектердің кәсіби қызметтерін бейнелейді. Бұл ойындардың
барысында оқушылар өз жұмысын жоспарлауға, керекті материалдарды
жинақтауға, өзінің және басқалардың жұмысына сын көзбен қарауға,
шығармашылық міндеттерді тез және дұрыс шеше білуге үйренеді. Еңбек
белсенділігі таным белсенділігіне ұштасады.
5-топ - баланың психикалық сферасына әсер етуге негізделген жаттығу
ойындары, тренингтер. Өзара жарысқа негізделген бұл ойындар ойнаушы
балаларға салыстырмалы түрде өздерінің дайындық, жаттығу деңгейін аңғартып,
одан әрі жетілдіру жолдарын көрсетеді.
Ең жақсы деген ойындар өз бетімен оқуға негізделген. Олар оқушыларды
біліммен, біліктілікпен және дағдылармен қарулануға бағыттайды. Оқытудың
екі негізгі компоненттен тұратыны белгілі: керекті ақпаратты жинау және
дұрыс шешім қабылдау. Оқушылардың дидактикалық тәжірибесін толықтыратын да
осы компоненттер. Бұл жерде психологиялық сипаттағы дамытушы ойындарды да
атап кеткен жөн: кроссвордтар, викториналар, ребустар, криптограммалар,
т.б.
Дидактикалық ойындардың нәтижелілігі, біріншіден, оларды қолданудың
жүйелілігіне, екіншіден, ойын бағдарламаларының мақсаттылығына тығыз
байланысты. Ойынның мақсаты оқытудың басты мақсатымен үндес - оқушының
білуге, білімге деген құштарлығын ояту.
Іскерлік ойынның жүргізілу технологиясы (М. Валиеваның құрастыруы
бойынша):
Дайындық кезеңі.
1. Ойынды дайындау:
сценарийін дайындау;
жоспар құру;
жалпы сипаттау;
мазмұнын меңгеру;
материал мен қамтамасыз ету.
2. Ойынға кіріспе:
проблемалық мақсат қою;
шарттарын білу;
топ құру;
рөлдерді бөлісу;
регламент белгілеу;
жалпы түсінік беру;
тиісті консультация беру.
Ойынды жүргізу кезеңі.
1. Топтық жұмыс:
әдебиеттермен жұмыс;
тренинг;
ойлану;
ойыншылармен жұмыс.
2. Топаралық жұмыс, пікірталас:
- топтардың жұмысты баяндауы;
нәтижені қорғау;
пікірталас туғызу.
Талдау және қорытындылау кезеңі.
ойынға қорытынды жасау;
талдау, рефлексия;
баға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz