Қырғызстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының кезеңдері

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Қырғызстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының алғашқы кезеңі

ІІ. Қырғызстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының екінші кезеңі

ІІІ. Қорытынды

І. Алғашқы кезең.

Кеңес үкіметі тараған соң оның құрамында болған Қырғызстан 1991 жылдан бастап экономикалық тұрғыдан алғанда қиын жағдайда қалды.

Осылайша, Қырғызстан Республикасы үшін өз экономикалық саясатын, іс-қимылдары мен бағыт-бағдарламаларын ойластыру қажеттілігі туындай бастады. 1992 жылдың қаңтарында реформаның алғашқы қадамының бірі болып - баға босату саналды, бұған қосымша негізгі мәселе - жекешелендіру саясаты да алға қойылды.

Сонымен қоса экономикалық реформаның ұстанған басты бағыттары - инфляция деңгейін төмендету мен тұрақтандыру, ұлттық валюта тұрақтылығын қамтамасыз ету, бюджет тапшылығын қысқарту, экономиканың кейбір секторларын монополизацияландыру, мемлекеттік жекешелендіру бағдарламасын орындау, халықты әлеуметтік қорғауды нығайту болып саналды.

Нәтижесінде Қырғызстан үкіметі ХВҚ-мен бірлесе отырып келесі құрылымдық бағдарламаларды даярлап қабылдады.

ESAF 1. 1994 жылдың маусымында Қырғыз Республикасы мен ХВҚ арасында үшжылдық мерзімді қамтитын, яғни 1994-1997 жылдар ішінде экономикада құрылымдық өзгерістерді қамтамасыз ететін кешенді бағдарлама жүргізу туралы келісімге қол қойылды.

Аталған бағдарламаға сәйкес 1994-1995 жылдары инфляция деңгейін төмендету мен тұрақтандыру, ұлттық валюта тұрақтылығын қамтамасыз ету, бюджет тапшылығын қысқарту, сыртқы қарызды реттеу, тиімсіз кәсіпорындардың құрылымын қайта қарау, реформаларды нығайту үшін құқықтық базаны жетілдіру сияқты кең көлемді шаралар қамтылды.

Келесі негізгі бағдарлама ESAF 11. 1999 жылдың 29 қаңтарында Қырғыз Республикасы жаңа Үкіметінің алғашқы отырысында көтерілген басты мәселе - 1999-2001 жж. Қырғыз Республикасының әлеуметтік-экономикалық жағдайын тұрақтандыру шараларын бекіту болды.

1997 жылдың 28 мамырында Үкімет «Адамзатты тұрақты дамытудың ұлттық стратегиясын» қабылдады. Аталмыш стратегияның басты бағыты мен міндеті - кедейшілікті қысқарту саясатын даярлау, халықтың өмір сүру деңгейін көтеру, білім беру мен денсаулық сақтау саласындағы қызмет көрсетулерді толық әрі тиімді қамтамасыз ету.

Бұл стратегияны іске асырудағы Қырғыз Республикасының басты міндеті халықтың әл-ауқатын жоғарылату болатын.

Әкімшіл-әміршіл жүйенің тәртібінен бірден нарық қатынасына көшу экономикада, сондай-ақ әлеуметтік салада тығырықтар туғызды, күрделі мәселелер туындады. Төмендегі макроэкономикалық көрсеткіштер реформа жылдарындағы экономика жағдайын сипаттайды.

1-кесте. Қырғызстанның макроэкономикалық көрсеткіштері

(1990 ж. %-бен)

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

: ЖІӨ

1991: 94, 8

1992: 70, 1

1993: 58, 2

1994: 42, 9

1995: 42, 9

1996: 40, 2

1997: 42, 5

1998: 46, 9

: Өнеркәсіп өнімі

1991: 99, 5

1992: 73, 3

1993: 55, 5

1994: 41, 9

1995: 41, 9

1996: 36, 7

1997: 40, 5

1998: 59, 4

: Ауыл шаруашылық өнімі

1991: 85, 9

1992: 64, 4

1993: 51, 5

1994: 23, 2

1995: 23, 2

1996: 38, 1

1997: 45, 1

1998: 29, 2

: Күрделі салымдар

1991: 189, 7

1992: 954, 6

1993: 1358, 4

1994: 187, 2

1995: 187, 2

1996: 151, 6

1997: 131, 4

1998: 125, 4

Қырғызстанның әлеуметтік-экономикалық дамуын талдай отырып реформа басталған сәттен бастап арадағы кезеңді екі кезеңге, немесе сатыға ажыратуға болады: алғашқы кезең - 1992 жылдан 1994 жылдың аяғына дейін, бұл кезде экономикалық ахуал бірден төмендеп кеткен кезең, және екінші кезең - 1995 жылдан басталып, экономика құлдырауы бәсеңдеп, өрлеуге бет алған кез. (1995-1997жж. ) .

Кезеңдерді қарастыру барысында тұрақтандыру саясатының негізін құраушы: жекешелендіру, баға босату, инфрақұрылым қалыптастыру сияқты жақтарын ескере кеткен жөн.

2-кесте. Қырғызстанда жүргізілген реформалардың басты факторлары

Тұрақтандыру саясатының факторлары

Алғашқы кезеңде әсер ету деңгейі

Екінші кезеңдегі әсер ету деңгейі

Тұрақтандыру саясатының факторлары: Жекешелендіру

Алғашқы кезеңде әсер ету деңгейі: Жоғары

Екінші кезеңдегі әсер ету деңгейі: Орташа

Тұрақтандыру саясатының факторлары: Либерализация (баға босату)

Алғашқы кезеңде әсер ету деңгейі: Жоғары

Екінші кезеңдегі әсер ету деңгейі: Төмен

Тұрақтандыру саясатының факторлары: Тұрақтандыру

Алғашқы кезеңде әсер ету деңгейі: Жоғары

Екінші кезеңдегі әсер ету деңгейі: Жоғары

Тұрақтандыру саясатының факторлары: Қайта құрылымдық (Реструктризация)

Алғашқы кезеңде әсер ету деңгейі: Орташа

Екінші кезеңдегі әсер ету деңгейі: Жоғары

Тұрақтандыру саясатының факторлары: Инфрақұрылым құру

Алғашқы кезеңде әсер ету деңгейі: Төмен

Екінші кезеңдегі әсер ету деңгейі: Жоғары

Алғашқы кезең: КСРО-ң ыдырауы салдарынан болған ішкі және сыртқы сауда қатынастарының үзілуі, сұраныстың азаюы нәтижесінде ішкі өндірістің құлдырауы сияқты құбылыстарға бейімделу, оны мойындау болды.

Бұл кезең барлық экономикалық көрсеткіштердің әлсіз, нашар тұрғыдағы сипаты, тіпті өндірістің жылдан жылға қысқаруы, мысалы 1993 ж. - 16%-ға, ал 1994 ж. - 20 %-ға азаюымен байланысты.

Ал, тауар өндірісі салаларының шығарылымдары айтарлықтай төмендеп, 1994 жылы барлық ЖІӨ-нің шамасымен 60%-ға жуығын ғана құрады, ішкі сұраныс пен өндіріс көлемінің төмендеуі төлем балансының ағымдағы операциялар шотының тапшылығын төмен деңгейде ұстады - шамамен 85 млн доллар 1993-1994 жылдары. Жиынтық ұлттық жинақтар ЖІӨ-ге 1993 жылы 6, 7 төмендеді. Ал еңбекпен қамту 1993 жылы - 155, 3 мың адамға азайды, ал 1994 жылы 35, 2 мың адамға болды.

Осы құбылыстардың нәтижесінде елде әлеуметтік жағдай құлдырап кетті.

Дәл осы тұста ұлттық валютаны енгізу барысы да орын алды.

Қырғызстандағы жүргізілген жекешелендірудің мақсаты азаматтарға меншіктерді бөліп, оны Қырғызстанның нарық экономикасына көшудегі басты құралының біріне айналдыру болатын. Жекешелендірудің өзі екі кезеңде өткізіледі.

Алғашқы кезең 1993-1994 жылдар. Мемлекет меншігінен алу процестері 1991 жылы басталып кетті. 1991-1993 жылдар аралығында мемлекет меншігінің шамамен 40% жуығы жекешелендірілді.

Жекешелендіру бағдарламасының алғашқы кезеңінің соңында меншік түрлерінің әрқилы сипаттары қалыптасты, мысалы - 50% мемлекеттік меншікті құраса, 7, 7% - қоғамдық кооперативтік, 9, 2% - колхоздық, 9, 3% - еңбек ұжымы, 14, 3% - біріккен мемлекет меншігі мен еңбек ұжымы және 0, 5% жеке тұлғалардың меншігі.

Екінші кезең. 1994-1995 жылдар. Қазіргі заманғы заң базасы даярланып енгізілді, жекешелендіруді жүргізу тәртібі мен тәсілдері жеңілдеді. Купондық жекешелендіру басталды.

Мемлекет меншігіндегі объектілерді сатудың негізгі тәсілдері - аукциондар мен конкурстық сату болды. 100 адамға жуық құрамы бар кішкене өнеркәсіп кәсіпорындары аукциондар арқылы жекешелендірілді.

100 адамнан 1000 адамға дейін құрамы бар орташа кәсіпорындар конкурстық іріктеу арқылы жекешелендірілді.

1991-1995 жылдар аралығында Республикада мемлекеттік өнеркәсіп кәсіпорындарының 5896 жекешелендірілді, басқаша айтқанда жалпы санның 59%-ын құрады.

Баға босатуға келетін болсақ, 1991 жылы баға босатылып, баға бірден көтеріліп кетті.

3-кесте. Қырғызстанда сыртқы сауда дамуының негізгі көрсеткіштері, 1992-1995 жылдары (млн доллармен)

1992 ж.

1993 ж.

1994 ж.

1995 ж.

: Сыртқы сауда айналымы

1992 ж.: 737, 7

1993 ж.: 808, 0

1994 ж.: 744, 4

1995 ж.: 967, 8

: Экспорт

1992 ж.: 317, 0

1993 ж.: 360, 2

1994 ж.: 340, 1

1995 ж.: 408, 9

: Импорт

1992 ж.: 420, 7

1993 ж.: 447, 8

1994 ж.: 404, 3

1995 ж.: 558, 9

: Сыртқы сауда тапшылығы

1992 ж.: 103, 7

1993 ж.: 87, 6

1994 ж.: 64, 2

1995 ж.: 150, 0

Республика маңынан, әсіресе, Ресей жағынан әрдайым инфляциялық қысым жоғарылай түсуіне байланысты 1993 жылдың мамырында рубльдік тәртіптен шығып Қырғыз Республикасының өз ұлттық валютасы - сом енгізілді. Сом енгізілген сәтте «валюта туралы заң» күшіне енді.

Бұрынғы экономикалық жүйенің құлауы, өндірістің құлдырауы және салықтық жауапкершілік осалдығы - осының бәрі бюджет түсімдерінің азаю себептеріне айналды. Нәтижесінде бюджет тапшылығы жоғарылап 1992 жылы ЖІӨ-ң 13, 4% жетті, 1993 жылы - 13, 6% жетті. 1994 жылы бюджет тапшылығы ЖІӨ-ң 7, 7% қысқарғанымен, 1995 жылы ол қайта ЖІӨ 11, 8 % жоғарылап кетті.

Сонымен қатар банк жүйесінде де реформа жүргізілді. Ұлттық банк пен үкімет бірлесе отырып, 1994 жылы тиімсіз кәсіпорындарды бюджет қаражаттарымен қаржыландыруды тоқтату шешімін қабылдады. 1994 жылдың қаңтарында «тақырға отыру туралы» заң қабылданды.

Осылайша, түбегейлі реформалардың алғашқы кезеңінде барлық экономикалық көрсеткіштердің төмендеуі халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайын да төмендетті.

Өмір сапасын анықтайтын үш бірдей негізгі көрсеткіштері: халық табысы, өмір сүру деңгейі, сауаттылық деңгейі мүлдем құлдырады.

Жоғарыда аталып кеткендей, гиперинфляция нәтижесінде тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында халықтың айтарлықтай бөлігі кедейшілік шегінде болды (1996 жылғы мәліметтер бойынша 70, 7%) .

1992-1993 жылдардағы инфляция (гиперинфляция) халықтың өмір деңгейін төмендету процесін жеделдете түсті. Көптеген жұмыс орындарының қысқаруы, жеке еңбекпен айналысу саласындағы жұмысшылар санын көбейте түсті. Мысалы бұл саладағы жұмысшылар саны 1993 жылы 26, 7 мың адам болса, 1997 жылы бұл көрсеткіш 215, 3 мың адамға жетті.

Демографиялық жағдайда да көзге көрінер құбылыстар байқалып жатты, гиперинфляция мен экономиканың құлдырауы ерлердің өмір сүру деңгейін 62, 9-дан 61, 4 жасқа дейін өзгертті, ал әйел адамдарда 71, 7 жастан 70, 4 жасқа ығыса бастады.

Осылайша, әлеуметтік-экономикалық реформалардың алғашқы кезеңі жалпы экономиканың барлық салаларында күрделі құлдыраумен сипатталып, жаңа экономикалық бағыттарға бейімделе бастауды қажетсінді.

ІІ. Қырғызстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының екінші кезеңі 1995 жылдан бастау алады.

Екінші кезең негізгі реформалардың аяқталуы, экономикалық құлдыраудың бәсеңдеуі және 1996-1997 жылдары экономиканың көтеріле бастауымен байланыстырылады. 1997 жылы мемлекеттік бюджет тапшылығы ЖІӨ-ге 5, 2% қысқарды.

Екінші кезеңдегі басты бағдарламалар мен жобалар.

ПЕСАК - шығынды мемлекеттік кәсіпорындарды жою немесе қайта құру бағдарламасы (PESAC) . 1994-1996 жылдар аралығында 28 ірі кәсіпорындарда тексеру аяқталып, өндірістік шығынды кәсіпорындар өз қызметтерін тоқтатты, нәтижесінде еңбекпен қамту мәселесі бой көтеріп, жұмыссыздық деңгейі өсті.

Бұл жобаны қаржыландыру 1996 жылы шамамен 0, 2 млн доллар құрады.

АПЕАК - ауыл шаруашылық секторын дамыту бағдарламасы. АПЕАК бағдарламасы 1995 жылы басталды. Бұл жоба бойынша алынған қаражаттардың жалпы сомасы 41, 8 млн доллар болды. Бұл жобаға қаржылық даму барысында Азия даму банкі 1996 жылы 19, 3 млн доллар қосымша бөлді.

ФинСАК - қаржы секторын қайта құру бағдарламасы. ФинСАК бағдарламасы 1996 жылдың қыркүйегінде күшіне енді. Аталмыш бағдарламаның басты міндеттері болып:

жаңа банктік емес институттарды құру жолымен қаржы секторын қайта құрылымдау;
ҚР ҰБ-не кеңестік көмек көрсету;
Қаржы министрлігіне, коммерциялық банктерге көмек көрсету саналды.

ФинСАК бағдарламасы бойынша 1996 жылы 22, 6 млн доллар түскен.

Келесі жерде әлеуметтік бағдарламалар қолға алынды. Қырғыз Республикасы Үкіметі кедейлікті жоюмен байланысты бірнеше бағдарламаларды қабылдады. Олар төмендегідей:

«Манас» - денсаулық сақтауды қайта қалыптастырудың кешенді шаралары.

«Білім» - білім беру саласы.

«Ализат» - тендерлік бағдарлама.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.