Цитоплазма

1 Гиалоплазма
2 Органелла
3 Цитоплазма мембраналары
4 Плазмалемма
4.1 Плазмалемманың тасымалдаушы қызметі
5 Пайдаланылған әдебиет

Гиалоплазма — Цитоплазманың нағыз ішкі ортасын түзетін, оның негізгі плазмасы.Онда белок молекулалары кешендерінің түзілуі мен ыдырау процестері үздіксіз жүріп жатады.
Гиалоплазма (гр. hyalinos — мөлдір, шыны тәрізді; гр. plasmos — плазма) — жануарлар және өсімдік жасушалары цитоплазмасының органеллалар (тұрақты кездесетін құрылымдар - жасушаның тым ұсақ мүшелері) мен қосындылар (тұрақсыз құрылымдар) орналасатын біркелкі қоймалжың заты, жасуша цитоплазмасының негізгі заты.
Гиалоплазма жасушаның ішкі ортасын құрайды. Гиалоплазманың құрамына негізінен глобулалы протеиндер кіреді.Олар жалпы жасуша протеиндерінің 20-25% құрайды.Гиалоплазмада қант, азоттық негіздер,амин қышқылдары, липидтер т.б. қосылыстар метаболизмінің ферменттері болады. Гиалоплазмадағы бос рибосомалар мен полисомаларда жасушаның өз керегіне пайдаланылатын протеиндер түзіледі.
Органелла
Органеллалар (органеллы); (organellae, гр. organon — құрал, мүше, ағза; гр. еllа — майда, кішірейту) — жасуша тіршілігі үшін әртүрлі қызмет атқаратын жасуша цитоплазмасындағы тұрақты құрылымдар.Адам мен жануарлар жасушаларында органеллалардың екі түрі болады.Олар: жалпы органеллалар және арнайы органеллалар.Жалпы органеллалар организм жасушаларының барлығына түгелдей ортақ, яғни барлық жасушаларда кездеседі.Өз кезеңінде жалпы органеллалар: жарғақты (мембраналы) және жарғақсыз органеллалар болып екі топқа бөлінді.Жарғақты органеллаларға: митохондриялар, гранулалы эндоплазмалық тор,агранулалы (тегіс) эндоплазмалық тор, пластинкалық кешен (Гольджи кешені),лизосомалар, ал жарғақсыз органеллаларға: бос рибосомалар, полисомалар,центросома (центриольдер), микротүтікшелер, кірпікшелер, талшықтар және микрофиламенттер жатады. Арнайы органеллалар тек кейбір жасушаларда ғана болады.Оларға миофибриллалар (ет жасушаларында,ет талшықтарында — миосимпласттарда), тонофибриллалар (эпителиоциттерде), нейрофибриллалар (нейроциттерде),кірпікшелер,талшықтар жатады. Өсімдіктер жасушаларында аталған жалпы органеллалардан басқа пластидтер (хлоропласт, хромопласт, лейкопласт) болады.
Органеллалар жалпы және арнайы болып бөлінеді.Жалпы органеллалар — жануарлар мен өсімдіктер клеткаларында болатын және тұрақты қызметтер атқаратын құрылымдар.Арнайы органеллалар — тек кейбір маманданған клеткаларға тән (биожіпше, тоножіпше, нейрожіпше, кірпікшелер, микробүрлер).Бұлардың әрқайсысының атқаратын қызметтері бар. Органелла клеткасының қаңқасын түзетін және оның митоздық бөлінуін қамтамасыз ететін органелла — центросоманы құрайды.Жоғары сатыдағы өсімдік клеткалары Гиалоплазмасында центросома центриольдері болмайды, оларда арнайы органоидтар — пластидтер (лейкопластар, хлоропластар, хромопластар) болады, ал Гольджи кешені Органеллада шашырап жатқан диктиосома түрінде берілген. Қосындылар — органелланың тұрақсыз құрылымдары. Бұған: трофик.(белоктар, майлар, көмірсулар), секреторлық (биол. белсенді заттар), пигменттік (каротин, гемоглобин, билирубин, меланин, т.б.) заттар жатады.Өсімдік клеткасының Органелласында өсімдік шырынына толған, арнайы жарғақпен (тонопластпен) қапталған қосынды — вакуольдер болады; қ. Клетка.

1. Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі - Алматы."Сөздік-Словарь", 2009.
2. Цитология және гистология. Оқу құралы. Сапаров Қ.Ә. Алматы. Қазақ университеті, 2009.