Қазақстан шетелдік интервенция және азамат соғысы жылдарында (1918—1920)



1. Қазақстанда шетелдік соғыс интервенциясы мен азамат соғысының басталуы
2. Қазақстанда Қызыл Армияның ұлттық бөлімдерінің құрылуы. Шығыс майданы мен басқа майдандардың құрылуы
3. Ақ гвардияшылардың тылындағы партизан соғысы
1918 жылғы мамыр айында Антанта империалистері чехословак корпусын бүлік шығаруға айдап салды. Бүлікшілер Сібірдің, Оралдың, Орта Еділ бойының жөне солтүстік-шығыс Қазақстанның бірқатар қалаларын басып алды. Ақ легионерлер жергілікті контрреволюцияның қолдауымен 27 мамырда — Челябіні, 31 мамырда — Петропавлды, маусымда Көкшетауды, Ақмоланы, Омбыны, Павлодарды, Семейді, Қостанайды басып алды.
Орта Азия мен Қазақстандағы азамат соғысы жалпы Ресейдегі азамат соғысының құрамдас және ажырағысыз бөлігіне айналды.
Бүлікті пайдаланған атаман Дутов 1918 жылғы маусымда Орынборды басып алып, Қазақстанды Орталық Ресеймен байланыстыратын темір жолды кесіп тастады. Ақ гвардиялық "Сібір үкіметін" ресми түрде таныған Алашорда үкіметі атаман Дутовпен бірігіп, Кеңес өкіметіне қарсы шықты.
Контрреволюцияға шетел интервенттері көп көмек көрсетті. Тамыз айында Иран мен Каспий сырты облысына ағылшын әскерлері енді Орта Азия мен Қазақстанды интервенттер мен ақ гвардияшылардың басып алу қаупі төнді.
1918 жылғы 29 наурызға қараған түні Орал облыстық Кеңесін тас-талқан еткен ақ казактар қаланы алды. Ақ казактарға қарсы күресу үшін сәуір айында "Ерекше армия" құрылды. Сол жылдың жазында осы армияның әскерлері Оралды азат етуге екі рет әрекет жасады, бірақ дұшпан күшінің көрінеу басым болуы себепті қаланы алудың сәті түспеді.
Колчактың Жетісуды да басып алу қатері төнді. 1918 жылғы қараша айында "Сібір армиясының" Екінші Жеке Дала корпусы "Ташкентті басып алуды түпкі міндет етіп", Жетісу бағытында операция бастады. 1918 жылдың аягында Жетісу майданынан атаман Анненковтың дивизиясы және баска да әскер бөлімдері жіберілді. Солтүстік Жетісуда табан тірескен ұрыстар өріс алды.
Азамат соғысының басталуы жағдайында Кеңестер әскери құрылысқа Түркістан мен Қазақстанның жергілікті байырғы халқын тартты. "Мұсылман" бөлімдері деп аталған әскер бөлімдері құрылды. Мұндай бөлімдер көбінесе ұзақ тұрақтамады. Оның себептері көп еді. Бір жағынан, ұлы державалық шовинистер қаруланған мұсылман Ресейдің жауы деп пайымдады. Екінші жағынан қазақтар армия үшін "сенімсіз элемент және олар әскери қызмет құрметін көрсетуге жеткен жоқ, олардың адалдығына сенуге болмайды" деп санаған бұрынғы отаршыл орталықтың сенбеушілігі әсер етті.
Ұлттың әскер бөлімдерін құру бастапқыда еріктілік түрде жүргізілді. Міндетті әскери міндеткерлік негізінде еңбекшілерді мобилизациялау туралы 1918 жылғы 29 мамырдағы Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің (БОАК) декретінен кейін 1918 жылғы 17 карашада Ұлт істері жөніндегі халық комиссариаты "Жауынгерлерді ұлттық белгілері бойынша белгілі бір өскери өлшемдерге еркін топтауға" рүксат берді. Ұлттық құрамаларды рота буынынан ірі етіл құрмау көзделді. Іс жүзінде полктар мен бригадалар құрылды. Мәселен, 1918 жылдың күзінде Бөкей ордасында кенестік тұңғыш үлгілі қазаұ атты әскер полкі құрылып, ол кейіннен БОАК-тьщ Құрметті Қызыл туымен наградталды.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:   
ҚАЗАҚСТАН ШЕТЕЛДІК ИНТЕРВЕНЦИЯ ЖӘНЕ АЗАМАТ СОҒЫСЫ ЖЫЛДАРЫНДА (1918—1920)

1. Қазақстанда шетелдік соғыс интервенциясы мен азамат соғысының басталуы
1918 жылғы мамыр айында Антанта империалистері чехословак корпусын бүлік
шығаруға айдап салды. Бүлікшілер Сібірдің, Оралдың, Орта Еділ бойының жөне
солтүстік-шығыс Қазақстанның бірқатар қалаларын басып алды. Ақ легионерлер
жергілікті контрреволюцияның қолдауымен 27 мамырда — Челябіні, 31 мамырда —
Петропавлды, маусымда Көкшетауды, Ақмоланы, Омбыны, Павлодарды, Семейді,
Қостанайды басып алды.
Орта Азия мен Қазақстандағы азамат соғысы жалпы Ресейдегі азамат
соғысының құрамдас және ажырағысыз бөлігіне айналды.
Бүлікті пайдаланған атаман Дутов 1918 жылғы маусымда Орынборды басып
алып, Қазақстанды Орталық Ресеймен байланыстыратын темір жолды кесіп
тастады. Ақ гвардиялық "Сібір үкіметін" ресми түрде таныған Алашорда
үкіметі атаман Дутовпен бірігіп, Кеңес өкіметіне қарсы шықты.
Контрреволюцияға шетел интервенттері көп көмек көрсетті. Тамыз айында
Иран мен Каспий сырты облысына ағылшын әскерлері енді Орта Азия мен
Қазақстанды интервенттер мен ақ гвардияшылардың басып алу қаупі төнді.
1918 жылғы 29 наурызға қараған түні Орал облыстық Кеңесін тас-талқан
еткен ақ казактар қаланы алды. Ақ казактарға қарсы күресу үшін сәуір айында
"Ерекше армия" құрылды. Сол жылдың жазында осы армияның әскерлері Оралды
азат етуге екі рет әрекет жасады, бірақ дұшпан күшінің көрінеу басым болуы
себепті қаланы алудың сәті түспеді.
Колчактың Жетісуды да басып алу қатері төнді. 1918 жылғы қараша айында
"Сібір армиясының" Екінші Жеке Дала корпусы "Ташкентті басып алуды түпкі
міндет етіп", Жетісу бағытында операция бастады. 1918 жылдың аягында Жетісу
майданынан атаман Анненковтың дивизиясы және баска да әскер бөлімдері
жіберілді. Солтүстік Жетісуда табан тірескен ұрыстар өріс алды.

2. Қазақстанда Қызыл Армияның ұлттық бөлімдерінің құрылуы. Шығыс майданы
мен басқа майдандардың құрылуы

Азамат соғысының басталуы жағдайында Кеңестер әскери құрылысқа Түркістан
мен Қазақстанның жергілікті байырғы халқын тартты. "Мұсылман" бөлімдері деп
аталған әскер бөлімдері құрылды. Мұндай бөлімдер көбінесе ұзақ тұрақтамады.
Оның себептері көп еді. Бір жағынан, ұлы державалық шовинистер қаруланған
мұсылман Ресейдің жауы деп пайымдады. Екінші жағынан қазақтар армия үшін
"сенімсіз элемент және олар әскери қызмет құрметін көрсетуге жеткен жоқ,
олардың адалдығына сенуге болмайды" деп санаған бұрынғы отаршыл орталықтың
сенбеушілігі әсер етті.
Ұлттың әскер бөлімдерін құру бастапқыда еріктілік түрде жүргізілді.
Міндетті әскери міндеткерлік негізінде еңбекшілерді мобилизациялау туралы
1918 жылғы 29 мамырдағы Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің (БОАК)
декретінен кейін 1918 жылғы 17 карашада Ұлт істері жөніндегі халық
комиссариаты "Жауынгерлерді ұлттық белгілері бойынша белгілі бір өскери
өлшемдерге еркін топтауға" рүксат берді. Ұлттық құрамаларды рота буынынан
ірі етіл құрмау көзделді. Іс жүзінде полктар мен бригадалар құрылды.
Мәселен, 1918 жылдың күзінде Бөкей ордасында кенестік тұңғыш үлгілі қазаұ
атты әскер полкі құрылып, ол кейіннен БОАК-тьщ Құрметті Қызыл туымен
наградталды.
1920 жылы Түркістанда байырғы халықты әскерге тұңғыш рет күштеп жинау
жарияланды. 1920 жылдың аяғына карай қазақ әскери комиссариаты Бөкей
ордасының, Орал және Торғай облыстарының көлемінде 37 әскер бөлімдері мен
бөлімшелерін құрды. 1919 жылғы қазан айында Қостанай уездік әскери
комиссариаты 5-Қызыл Армияның қатарын толықтыруға 3000 адамнан тұратын жеке
дала бригадасын аттандырды. 1920 жылдың наурыз айына карай Торғай облысында
6 мыңнан астам адам мобилизацияланды. 1920 жылдың басында Жетісу облысында
жеке қазақ бригадасы, жалпы саны 5,5 мың адамнан тұратын 27-Түркістан және
15-Дүнген полктері құрылды. 1920 жылғы мамыр айында РКФСР Еңбек және
Қорғаныс Кеңесінің шешімімен 19 жастан 35 жасқа дейінгі орыс емес ұлттардың
25 мың өкілі армияға шақырылды.
Әскер бөлімдерін құру процесінде Дала өлкесінің төтенше комиссары
Ә.Жангелдин, Торғай уезінің әскери комиссары А.Иманов, қазақ атты әскер
бригадасы саяси бөлімінің меңгерушісі Б.Қаратаев, сондай-ақ әскери
бөлімшелердің командирлері және комиссарлары Т.Әлиев, С.Арғыншиев,
Б.Алманов, Ж.Жәнікешев, М.Масанчи, А. Розыбақиев, О.Исаев, А.Оразбаева және
басқалар халық арасында үлкен ұйымдастыру және тәрбие жұмысын жүргізді.
Ақмола атқару комитетінің мүшесі, болашақта көрнекті мемлекет және партия
қайраткері болған А.Асылбеков былай деп еске алды:
"Мен, мұғалім, ...әскери мансап туралы ойлаған емеспін... Ал осы арада
біздің әскери маман болуымызға тура келді — революция осыған міндеттеді,
революция осыны талап етті".
Армияда қызмет аткару дегеннің не екенін білмеген қазақ еңбекшілеріне
казарма өміріне дағдылану қиын болды, алайда олардың көбісі, өз еркімен
революция солдаты болғандар еді. Алғашқы Қызыл Армия бөлімдерінің қатарында
орыстар, қазақтар, украиндар, ұйғырлар, татарлар, дүнгендер және баска
халықтардың өкілдері кызмет атқарды.
Қазақстан территориясында өріс алған майдандардағы соғыс қимылдарының
дамуы ен алдымен Шығыс майданындағы соғыс операцияларының барысымен тығыз
байланысты болды. Ә.Жангелдиннің экспедициясы қаһармандық күрестің жарқын
беті болып, ол Қазақстанда, атап айтқанда, Ақтөбе облысында елеулі рөл
атқарды. Оның отряды Еділ бойымен Астраханға жетіп, Каспий теңізінен жүзіп
өтті де, Бозащы түбегіне келіп түсті. Сусыз шөл даладан түйе мен ат үстінде
өтіп, Шалқар станциясына жетті, сөйтіп Ақтөбе майданына қару-жарақ пен оқ-
дәрі жеткізіп берді.
жылғы қараша айында Шығыс майдандағы Қызыл Армия бөлімдері Орынборда
орнығып алған атаман Дутовтың және Орал ақ казактарының әскерлеріне қарсы
шабуылды өрістете түсті. 1919 жылғы қаңтар айында Қызыл Армия Орынбор мен
Оралды азат етті. Мұның өзі Кеңестік Ресейдің Қазақстанмен және Орта
Азиямен тікелей байланысын қалпына келтіруіне мүмкіндік берді.
жылдың көктемінде Антанта Кеңес еліне біріккен жорық жасады. Басты соққыны
Колчак әскерлері берді.

3. Ақ гвардияшылардың тылындағы партизан соғысы

Революция және азаматтық тайталас жылдарында террор, яғни зорлық-зомбылық
дәрежесіне жеткізілген террор кең таралды.
Зорлық-зомбылык дәріптеліп, ол енбекшілерді езгіге салудың әмбебап әдісі
болған Ресей сияқты революция жылдарында тайталасушы жақтардың екеуінен де
азамат соғысына шақырған ұрандар айтылды. Зорлық-зомбылық жалпыға бірдей
зұлымдыққа айналды.
Кескілескен қырғынды азамат соғысы жүріп жатты, оның от-жалынында 8
миллион адам қаза тапты. Қызылдар мен ақтардың қимылынан ең алдымен
қарапайым халық зардап шекті. Олардың қайсысы болса да ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
1917 жылғы ҚАЗАН ТӨҢКЕРІСІ. ҚАЗАҚСТАНДА КЕҢЕС ӨКІМЕТІНІҢ ОРНАУЫ. ӨЛКЕДЕГІ АЗАМАТ СОҒЫСЫ
Шетелдік интервенция және азамат соғысы жылдарындағы Қазақстан
Азаматтық-саяси қайшылықтар
1918-1920 жылдардағы азамат соғысы
Алаштықтардың мақсаты - қазақ халқын отарлық негізден азат ету, автономиялық ұлттық мемлекет құру
Қазақстанда Азамат соғысы жылдарында жасақталған Қызыл армияның әскери бөлімдері мен құрамалары (1918-1920 ж. ж.)
Қазақстанда социал - демократиялық топтардың құрылуы
Ресейдің ұлттық аймақтарындағы Азамат соғысы (1918 – 1920)
Кеңес өкіметі кезіндегі Қазақстан
Қазақстан тарихы пәні
Пәндер