Тауар.Қарапайым нарықтағы экономикалық әріптестік

Кіріспе.
І. Негізгі бөлім
1.1 Тауар шығаратын кәсіпорын зерттеулері.
1.2 Тауар бағасы, халық табысы және шығарылатын өнім көлемінің модельдік күйі.
ІІ бөлім.
Қарапайым нарықтағы экономикалық әріптестік
2.1. Сұраным мен ұсыным өндіріс өнімінің сатып алу мүмкіндігін көрсетеді.
2.2. нарықтық өрмекшінің өрмегі тәріздес моделі.
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі

Математика адамзаттың мәдени тіршілігінде ерекше орын алады. Бұл ғылымның басқа пәндереден түпкілікті айырмашылығы бар. Өзінің пәні ретінде адамзат миының ерекше өнімі болатын абстракты ұғымдарға жататын сандар және функциялар, теңдеулер мен жиындар нақты дүниеде кездеспесе де,табиғаттың және қоғамның кез-келген құбылысын түсінуге жарайтын таңқаларлықтай өте ыңғайлы. Қоршаған дүниеде болып жатқан әртүрлі оқиғаларды математиканың қолданылуының арқасында субьективтік шындық пен құрған математикалық абстракциялық конструкция арқасындағы өзара келісілген звенолардың байланысын көруге болады. Мұнда сиқырлы көпірдің көмегімен күнделікті реалдық өмірден математиканың фантастикалық еліне көшіп, оның шексіз кеңістігінде қызықты сапар шегіп, білім қорыңды молайтып, кері қайтуға мүмкіндік береді: бұл сиқырлы көпірді «математикалық мәлімдеуң дейді.
1.1 Бұл курстық жұмыста нарықтық қаиынастарға қатысты және әртүрлі экономикалық субьектілермен байланысты, экономикалық процестің екі класы қарастырылады.Модельдердің бірінші класын шектеулі сұранысы бар товар шығаратын фирманы зерттеуден басталады. Бә секелі күрес моделінде шығарылатын заттарына шектеулі сұранысы бар екі бәсекелес фирмалар қарастырылады. Егер олардың шығаратын товары біреу ғана болса, онда уақыт өте әлсіз фирма біртіндеп жойылады. Ал, егер де, әр фирма өз товарын шығаруға бағыт алса, онда олар өмір сүруі мүмкін. Қосымша түсіндірмеде,бұрын қарастырылған «симысөзң және «жыртқыш, «жемтікң модельдердің экономикалық аналығы болып табылатын «рекитер-кәсіпкерң экономикалық бірлестігінің моделі зерттеледі.
Екінші класқа жататын модельдің күйін сипаттайтын функция ретінде товар бағасы, халық табысы және шығарылатын өнім көлемі алынады.

1. Каримов А.К. Математикалық модельдеудің өмірдегі орны. А. 2001 ж.
2. Ашманов А.С. Математические модели и методы в экономике. – А. 1980 ж.
3. Иванилов Ю., Лотов А. Математические модели в экономике. – М. 1980 ж.
4. Ланкастер Г. Математическая экономика. – А. 1972 ж.
5. Математические методы в социально-экономической историй. – М. 1975
6. Экланд И. Методы математической экономики. – М, 1983 ж.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе.

І. Негізгі бөлім

1.1 Тауар шығаратын кәсіпорын зерттеулері.
1.2 Тауар бағасы, халық табысы және шығарылатын өнім көлемінің модельдік
күйі.

ІІ бөлім.

Қарапайым нарықтағы экономикалық әріптестік
2.1. Сұраным мен ұсыным өндіріс өнімінің сатып алу мүмкіндігін көрсетеді.
2.2. нарықтық өрмекшінің өрмегі тәріздес моделі.

Қорытынды

Әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Математика адамзаттың мәдени тіршілігінде ерекше орын алады. Бұл
ғылымның басқа пәндереден түпкілікті айырмашылығы бар. Өзінің пәні ретінде
адамзат миының ерекше өнімі болатын абстракты ұғымдарға жататын сандар және
функциялар, теңдеулер мен жиындар нақты дүниеде кездеспесе де,табиғаттың
және қоғамның кез-келген құбылысын түсінуге жарайтын таңқаларлықтай өте
ыңғайлы. Қоршаған дүниеде болып жатқан әртүрлі оқиғаларды математиканың
қолданылуының арқасында субьективтік шындық пен құрған математикалық
абстракциялық конструкция арқасындағы өзара келісілген звенолардың
байланысын көруге болады. Мұнда сиқырлы көпірдің көмегімен күнделікті
реалдық өмірден математиканың фантастикалық еліне көшіп, оның шексіз
кеңістігінде қызықты сапар шегіп, білім қорыңды молайтып, кері қайтуға
мүмкіндік береді: бұл сиқырлы көпірді математикалық мәлімдеуң дейді.
1. Бұл курстық жұмыста нарықтық қаиынастарға қатысты және әртүрлі
экономикалық субьектілермен байланысты, экономикалық процестің екі класы
қарастырылады.Модельдердің бірінші класын шектеулі сұранысы бар товар
шығаратын фирманы зерттеуден басталады. Бә секелі күрес моделінде
шығарылатын заттарына шектеулі сұранысы бар екі бәсекелес фирмалар
қарастырылады. Егер олардың шығаратын товары біреу ғана болса, онда
уақыт өте әлсіз фирма біртіндеп жойылады. Ал, егер де, әр фирма өз
товарын шығаруға бағыт алса, онда олар өмір сүруі мүмкін. Қосымша
түсіндірмеде,бұрын қарастырылған симысөзң және жыртқыш, жемтікң
модельдердің экономикалық аналығы болып табылатын рекитер-кәсіпкерң
экономикалық бірлестігінің моделі зерттеледі.
Екінші класқа жататын модельдің күйін сипаттайтын функция
ретінде товар бағасы, халық табысы және шығарылатын өнім көлемі алынады.
Экономиканы басқару формасына қарай осы сипаттамалардың уақытқа
байланысты өзгерісі зерттеледі. Еркін және монополияланған нарық моделі,
сонымен бірге қатаң мемлекеттік басқаруға тән инфляция моделі
қарастырылады: баға, халық табысы өндіріс көлемі біз бұрын кездестірген
Вольтера – Лотка теңдеуімен сипатталатынын көреміз.
Қарапайым нарықтағы экономикалық әріптестік.
Тауар алғысы келетін немесе қызмет көрсеткісі келетін тұтынушылар және
осы тауарларды сатушылар (жабдықтаушылар) және қызмет жасайтындар нарық-
базарда тоғысады. Сөйтіп нарық дегеніміз барлығын бірге жинап кездестіретін
механизм нарықта сатып алушылар өздеріне керекті тауарларды қажетті
сапасына қарай арзан алуға тырысады, т.с.с.; сөйтіп олар өзінің сұраным
функциясын атқарады. Кірістің көптігі ұсынылатын тауарларға (сапасы,
бағасы, үлгісі, т.с.с.) байланысты, сатушылар үшін ұсыным функциясы жұмыс
істейді. Сөйтіп экономикалық әріптестіктің арқасында олар өздерінің
мақсаттарын іске асырады, басқа амал жоқ. Енді нарықтағы бір тауардың
айналуына байланысты сұраным мен ұсыным туралы пікір қозғайық.
Сұраным. Экономистер сұранымда бағаның уақыт периодының өзгеру кезеңіне
сәйкесТұтынушылардың өндіріс өнімін кейбір бағамен сатып алу мүмкіндігін
көрсететін сүлбесімен байланыстырады. Сөйтіп бағаларына байланысты сатып
алынатын тауарлардың мөлшерінің өзгерісін сипаттайтын функция болады.
Мұнда тұтынушылардың базардан сатып алынған тауарлар ағыны ескерілгенін
байқағанымыз жөн. Мысалы, осы аптада тауардың бағасы P және күнделікті
тұтынушылар Д тауар бірлігін сатып алсын дейік, ол келесі аптада тауардың
бағасы РІ болса және күнделікті тұтынушылар ДІ тауар бірлігін базардан
сатып алады деп жорысақ, онда осы нарық-базарда бірлік уақытта бірлік
тауардың бағасы Р болса, сатып алынатын тауардың мөлшері Д (р) (ағылшынша
DEMANDң - сұраным) деп белгілейік Д(Р) – сұраным функциясы бойынша, әр
түрлі баға үшін шамасы да әртүрлі болады. Тауарлардың бағасын әрқашан да аң
болады деп санаймыз. Сұраным функцияның негізгі қасиетін келесі аксиома
береді.
Сұраным аксиомасы. Сұраным функциясы кемімелі: яғни, бағаның өсуіне
байланысты тауарға деген сұраным нөлге дейін азаяды, ол баға азайса
сұраным шамасы өседі.
Сұраным функциясын иллюстрациялау үшін мынадай мысалдарды алайық:
а) сызықты кемитін Д(Р) = а - вр, 0рав, а,в 0;
б) кері Д(р) = 1р, 0р;
в) логарифмдік Д(р) = 1п ((1+р) 1р), 0р;
Нарықтың шартына байланысты басқа жағдайларға байланысты сұраным
функциясы өзгереді. Сұраным функциясы графигімен қозғалғандығы сұраным
функциясының өзгеруін сұраным шамасының өзгерісінен айыра білу керек.
Мысалы, бензиннің бағасы өскенде велосипедке деген сұраныс көбейеді. Бұл
дегеніміз сұранымға байланысты барлық қисық оңға қарай жылжиды.
Сұраным қисығына байланысты математикалық сипаттамасын және экономикалық
иллюстрациясын байқайық. Сұраным функциясының баға бойынша туындысы ДІ (Р)
= d Д dр тауардың Р бағасының 1-ге өзгергенде сұраным шамасы қаншалықты
өзгеретінін көрсетеді. Мұнда сұраным функциясы кемімелі, яғни ДІ (Р) 0

D D
D
А в
в

Баға бойынша сұрамдық икемділігі тауардың бағасы Р, 1% өзгергенде сұраным
шамасы қанша пайызға өзгеретінін көрсетеді.
Ұсыным нарықтағы қалыптасқан жағдайға байланысты тұтынушыларға
жеткізілетін тауарлар мөлшерінің бағаға байланысты, өзгерісі ұсынылуын
функцияны сипаттайды. Мұнда жеткізілетін жеке тауар мөлшері сөз боп
тұрған жоқ, тауарлар жиынына байланысты ағыны қарастырылады. Осы аптадағы
тауардың бағасы, Р, ал күнделікті сатушылар S бірлік тауармен жабдықтайды.
Келесі аптада тауардың бағасы РІ болғанда сатушылар күнделікті нарық
базарына SІ бірлік тауарын жеткізеді.
Онда осы нарық –базарда бірлік уақытта бірлік тауардың бағасы Р болғанда
жеткізілетін тауардың мөлшері (ағылшынша SUPPLYң ұсыным) болсын деп
белгілеп ұсыным функциясы дейік. Тауардың бағасы әртүрлі болғанда ұсыным
функциясы да әртүрлі болады.
Ұсыным аксиомасы. Ұсыным функциясы үдемелі, яғни бағаның өсуіне
байланысты тауарды ұсыну шамасы шектелмей өсе береді, ол тауарға деген баға
азайса, ұсыным шамасы кеміп нөлге дейін азаяды.
Ұсыным функциясын иллюстрациялау үшін мынадай мысалдарды келтірейік:
а) сызықты өсетін S (Р) = С + dр, сd р,с,d 0;
б) дәрежелік S(Р) = Р&, &0, 0Р;
в) логарифмдік S (Р) =ln
Нарықтың жағдайына байланысты немесе басқа жағдайларға байланысты
ұсыным функциясы өзгереді немесе ұсыным шамалары әртүрлі өзгерістерге
ұшырайды. Мысалы, жақын жерде алмаздың туған жері ашылса алмазды шикізат
ретінде ұсыным шамасы көбейеді, артынан алмаздан жасалған ювелирлік
заттарды нарық-базарды қамтамасыз жасап ұсыным шамасы көбейтуі мүмкін.
Ұсыным қиығына байланысты математикалық сипаттамасын және экономикалық
иллюстрациясын байқайық. Ұсыным функциясының баға бойынша туындысы S (Р) =
dsdр тауардың р бағасының 1-ге өзгергенде ұсыным шамасы қаншалықты
өзгеретінін көрсетеді. Мұнда ұсынымфункциясы үдемелі, яғни SІ (Р) 0-баға
бойынша ұсынымдық икемділігі тауардың бағасы Р1% өзгергенде ұсыным шамасы
қанша пайызға өзгергенін көрсетеді.

S S
а

Ұсынымның (S) бағаға (Р) байланысты сызықтық дәрежелік және логарифмдік
өзгерісінің сүлбесі берілген.
Нарықтағы әр тауардың тепе-теңдік жағдайы. Нарықта сұраным ұсынымға
теңескен жағдайда нарықтың тепе-теңдік күйі дейді. Ал тепе-теңдік күйге
сәйкес келетін бағаны баға тепе-теңдігі дейді.
Теорема. Кейбір баға үшін сұраным және ұсыным функциясы үзіліссіз және Д
(Р0) (Р0) болады.
Дәлелдеу. Осындан баға Р , онда Д (Р0) сұраным нөлге дейін
кемиді, ол ұсынымның S (р) өсімі шектелмейді және кейбір Д (Р1) S
(Р1) болады. Сұранымның қанағаттанбаған шамасы Z(Р) = Д(Р) - S (р)
кесіндінің шектерінде [Р,Р1] әртүрлі таңбалармен беріледі. Бұл шама
үзіліссіз, ендеше Больцоно-Коши теориясы бойынша кесіндіде [Р,Р1] нөлге
тең болатын бір Р* нүктесі табылып мына теңдік Д (Р*) = S (Р*)
орындалады.Тепе-еңдік параметрі мынадай таңбамен (*) белгіленеді: Р*, Д* =
Д (Р), S (Р*)= S*, кейде үштік қосынданы (Д*,Р*, S*) тепе-теңдік күйі
дейді.
Нарықтық өрмекшінің өрмегі тәріздес моделі. Өмірде тепе-теңдік бағаны
тәжірибе жүзінде біртіндеп жақындау тәсілін қолданып анықтайды. Мұндай
жүргізілген прпоцедураны нарықтық өрмекшінің өрмегі тәріздес моделі дейді.
Сұраным мен ұсыным функциялары алдында келтірілген анықтамаларға сәйкес
орындалады дейік. Онда функцияларға қойылған шарттарға байланысты,
теңдеудің Д(Р) = S (Р) жалғыз шешімі Р* болады және үштік (Д*,Р*, S*) тепе-
теңдік күйінің бірден-бір жағдайына сәйкес келеді. Д*= Д(Р) *= S= S (Р) *.
Бұл тепе-теңдікті іздеу процесін қарыстап көру дейді.
Д1S
Д S

Д11S1
Р Р0
Р2 Р1 Р
Бастапқы моментте тауардың бағасы Р0 қойыосын. Осыдан сұраным
ұсынымнан көп, яғни Д0 S0, онда Д1 = S0 болатындай баға Р1-ге дейін
өседі. Өстіп сұраным келесі периодта алдыңғы ұсынымның шамасына дейін
азаюға тиіс. Ал сұраным кіші ұсынымнан болса, яғни Д1S1 болса, онда баға
Р2-ге дейін азаяды, өстіп жалғаса береді.
Бір кәсіпорынның дамуы бір кәсіпорынға байланысты жай
экономикалық жүйені қарастырайық. Зерттелінетін процессуақытқа байланысты
өзгеріп отыратын кәсіпорынның айналым капиталы х сипатталады. Өндірілген
тауарды сатудан тапқан ақша түгелдей өндіріске салынады деп ұйғарайық.
Капитал өзгерісінің жылдамдығы кәсіпорынның табысы мен шығыны арасындағы
қатынас бойынша табылады.Сөйтіп, мынадай қатынас аламыз.
Х = А-В
Мұндағы А және В шамалар, бірілік уақыттағы кәсіпорынның табысы
мен шығыны, ал бұлардың мәндері капиталдардың шамасына пропорционал болады.
Яғни, кәсіпорынның капиталы қанша көбейсе, белгіленген уақыт аралығында
сонша өзгеріс байқалуы мүмкін. Осының нәтижесінде мынадай теңдіктерді
жазамыз.А = ах, В = вх, а және в оң константалар, кәсіпорынның табысын
және шығынын сипаттайтын процесстің параметрлері. Қарастырылған процесс
мынадай дифференциалдық теңдеумен беріледі.:
х = кх
Мұндағы к = а-в коэффициенті капитал өсімі делінеді, бірлік уақыттағы
кәсіпорынның табысы мен шығыны, ал бұлардың мәндері капиталдардың шамасына
пропорционал болады. Яғни, кәсіпорынның капиталы қанша көбейсе, белгіленген
уақыт аралығында сонша өзгеріс байқалуы мүмкін. Осының нәтижесінде мынадай
теңдіктерді жазамыз: А = ах, В = вх, а және в оң константалар,
кәсіпорынның табысын және шығынығ сипаттайтын процесстің параметрлері.
Қарастырылған процесс мынадай дифференциалдық теңдеумен беріледі:
х = кх
Мұндағы к = а-в коэффициенті капитал өсімі делінеді, бірлік уақыттағы
кәсіпорынның өзгерісін сипаттайды, оң немесе теріс мәнін қабылдауы мүмкін.
Теңдеу (7.1) бастапқы шартымен қарастырайық.
Х(о) = х0
Мұндағы х0 кез-келген оң мәнді қабылдайтын бастапқы капитал,
есептің палитріне жатады. Капитал өсімі тұрақты болғанда (7.1) және (7.2)
есептің шешімі мынадай түрде беріледі:
Х (t) =x0exp (kt)
Капитал өсімінің оң мәнінде кәсіпорынның табысы шығынына қарағанда көп
болады.. Соған байланысты біз х функциясымен экспоненциалды өсуңн
байқаймыз. Егер де к=0 болса, фирманың табысы шығынымен теңеледі, онда
есептің шешімі уақытқа байланысты өзгермейді. Ал капитал өсімі төмендесе х
функциясы кемиді. Де кәсіпорынның біртіндеп жойылуына әкеп соғады.
Қарастырып отырған процесстің дәлірек суреттеу үшін өндірілген
тауарды тұтынуға шек қойып ескеру қажет. Бұл жағдайда капитал өсімі функция
х өсуіне сәйкес келіп отырады. Шынымен кәсіпорын капиталы көп болса,
шығарылатын өнім көлемі де көбейеді. Өнім көбейген сайын нарықтағы тауардың
көбеюіне байланысты сұраным азая бастайды. Біз капитал өнімінің х шамаға
байланысын мынадай түрде аламыз.
К(х) = а(Д-qх) – в
Д- шығарылған өнімге сұраныс (бірлік) уақытқа келетін өзгермейтін тауар
мөлшері), q – шығарылатын бірліку акпиталға, тауар мөлшері, в- сатылған
тауарға қатысы жоқ кәсіпорынның шығындары, о-бірлік тауарды сатудан түскен
кіріс. Осылайша, кәсіпорын кірісі сұраныс пен ұсыныс арасындағы қатынаспен
анықталады. Егер сұраныс ұсыныстан көп болса, барлық товар сатылады. Ал
шығынға қарағанда табыс көбейсе капитал оң болады. Сөйтіп, жүйе күйін
сипаттайтын теңдеу мынадай түрде жазылады.
х=[(аД-в)-а q х]х.
Сонымен біз өзімізге жақсы таныс Ферхюльет теңдеуін алдық. Тауар
сатудан табыс кәсіпорын шығынынан көп болған жағдайда, мынадай теңсіздік
аДв орындалады, онда жүйенің кез-келген бастапқы күйінде кәсіпорынның
капитал уақыт өтуіне байланысты, мынадай шамаға х* = (Д-в(а) q ұмтылады.
Егер кәсіпорынның бастапқы капиталы өте аз, яғни хх* теңсіздігіне сәйкес
болып, сұраныс ұсыныстан көп болса, фирма кірісі өсіп, ол өндірісін
кеңейтеді. Бірақ та нарықта тауардың көбейіп кетуі капитал өсімін
төмендетеді. Егер кәсіпорынынң бастапқы капиталы хх* теңсіздігіне сәйкес
өте үлкен болса, онда тауарды шектен тыс артық өндіру пайда болады
(берілген модельде барлық ақша бір ғана тауар өндіруге жұмсалатынын
ескерсек). Барлық шығарылған өнім сатылмайтын болғандықтан, кәсіпорын
шығынға шырайды да, біртіндеп өндіріс жабылуға мәжбүр болады. Кәсіпорынның
сұраныс пен ұсыныс арасындағы балансты қалпына келтіру арқасында капиталдың
құлдырауы азаяды. Ферхьюлет теңдеуінің әртүрлі түсіндірмесінің салыстырмалы
анализі 8-ші кестеде келтірілген.
Енді біз екі экономикалық субьект арасындағы қарым-қатынастың әртүрлі
формасымен танысып көрейік.
Тұтынушылары ортақ бірдей тауарлар өндіретін екі кәсіпорынды
қарастырайық:
Тауардың өнімі жақсы болған жағдайда әр кәсіпорынға белгілі мөлшерде
кіріс кіреді, яғни өнімді жасауға және алуға кеткен шығын дайын тауарды
сату арқылы өтеліп отырады. Қолда бар капитал түгелімен өндіріске салынады.
Осылайша тауар сатудан алынған қосымша қаржы арқылы кәсіпорын өндірісті
көбейтеді. Ал, пайда зайса, тауар өндіру де сәйкес азаяды.
Жүйе күйін сипаттау үшін кәсіпорын капиталдарының х1 және х2 мәндері
алынады. Олардың өзгеру жылдамдығы капитал көлеміне пропорционал болады.
Кәсіпорынның көп ақшасы болса, ол өнімді көп шығарады да уақыт бірлігінде
көп пайда табады. Қарастырып отырған процесс
Х1=кіх1
теңдігімен белгіленеді. Мұнда кі –сәйкес кәсіпорынның капитал өнімі.Егер
кәсіпорын өнімі иүгел сатылса, онда кі капитал өсімі Еі деген өндірістің
нәтижелілігін бейнелейтін белгілі бір оң мәңге теі болады. Мұндай
теңдеулердің шешімдері экспоненциалды функция болады, иелерінің қуанышына
тауардың шексіз тұтынылуы нәтижесінде кәсіпорын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.