Қазақстан Республикасындағы президенттік-парламенттік басқару нысанындағы жергілікті өкілді органдар

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 78 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасындағы президенттік-парламенттік

басқару нысанындағы жергілікті өкілді органдар.

Мазмұны.

Кіріспе

І ХХІ ғасырдың басында жергілікті өкілді органдарды реформалау-

дың негізгі бағыттары мен мәселелері.

1. 1 Мемлекеттік басқару органы ретінде мәслихаттардың қалыптасуы.

1. 2 Маслихаттардың президенттік-парламенттік басқару нысанындағы қалыптасу ерекшеліктері.

ІІ Президенттік-парламенттік басқару нысанындағы жергілікті өкілді

органдарының рөлі.

2. 1 Мәслихаттардың құқықтық мәртебесі.

2. 2 Мәслихаттар мен атқарушы органдардың ара-қатынасының құқық-

тық аспектілері.

2. 3 Аудандық мәслихаттар өзін-өзі басқару органы ретінде.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе

Зерттеудің өзекті тақырыптары

Тәуелсіздік алуына орай Қазақстан институтциялық саладағы көптеген проблемаларға тап болды. Халықаралық қатынастар субъектісі ретінде Қазақстанның жағдайы республикадан саяси және экономикалық идентификацияны талап етті, бұл Қазақстанға халықаралық кеңістікте өз орнын алуға жәрдемдесер еді. Осыған орай өз мемлекеттік құрылыс процесінің маңызы аз емес. Осы тұрғыда демократиялық дамудың ең маңызды мәселелерінің бірін, дәлірек айтқанда транзиттік қоғам жағдайында билік органдарын орталықсыздандыру (бейорталықтандыру) проблемасын қарастыру мен зерттеуге сұраныс қажеттілікке айналды. Дүниежүзінде жергілікті өзін өзі басқару азаматтардың мемлекетпен байланысын, олардың басқаруға тікелей қатысу мүмкіндігін қамтамасыз ететін аса маңызды институттардың бірі ретінде қарастырылады.

Халықаралық тәжірибе тіпті бір елдің шегіндегі жергілікті өзін өзі басқару моделінің жергілікті салт-дәстүрлер мен мәдениет, экономикалық және басқа жағдайларға қарай елеулі айырмашылықтары болатынын көрсетеді. Осыған байланысты өзін өзі басқару азаматтардың басқаруға қатысуы ретінде жергілікті ерекшелікті ескере отырып және жергілікті сұраныстарға сай жүргізіледі. Тұжырымдама жобасы біздің қоғамымыз күрделі, қарқынды дамушы жүйені білдіретіндігінен, оның нақ ортасында өзінің нақты қажеттіліктерімен нақты адам тұратындығынан шығады. Осы тұрғыдан тұжырымдама шеңберінде еліміздегі жергілікті өзін өзі басқаруды дамыту мақсаттары мен міндеттерін жүйелеуге, олардың іске асыру реттілігі мен моделге қойылатын негізгі талаптарды қалыптастыруға талпыныс жасалды. Еліміздің әрбір әлеуметтік-экономикалық даму биігіне жетуімен саяси жүйені әрі қарай модернизациялау, оны демократияландыру қажеттілігі өсе түседі.

Қазақстандағы өзекті саяси оқиға 2007 жылы Конституцияға түзетулер енгізу болды. Конституциялық түзетулер президенттік өкілеттікті шектеуге алып келді. Моноорталықтық президенттік республикадан президенттік-парламенттік басқару жүйесіне көшу жүрді.

Соңғы уақытта әлемнің көптеген елдерінде мемлекет басшысының өкілеттігін қысқарту және президенттік республикадан президенттік-парламенттік басқару формасына көшу беталысы байқалуда. Мұндай ауысу Сербия, Индонезия, Грузия, Украинада жүзеге асты. Франция, Оңтүстік Корея, Литвада мемлекет басшыларының өкілеттігін кейбір қысқартуларға барды.

Бұл трансформация (өзгерту) күш пен ықпал орталықтарын бірдей теңестіруді, саяси бақылаудың жаңа тарамдалған жүйесінің пайда болуын мақсат тұтады. Президенттің өкілеттіктерінің бір бөлігін биліктің өкілетті тармағына беру маңызды саяси шешімдер қабылдау процесінде соңғысының ролін елеулі түрде арттырады.

Басқару формаларын өзгерту мемлекеттік басқаруда азаматтың ролін арттыруға, оның құқықтары мен бостандығын қорғауға, саяси жүйенің тұрақтылығын арттыруға бағытталған.

Азаматтарды мемлекетті басқаруға тартуда жергілікті өкілетті органға маңызды роль беріледі. Бұл жерде көп нәрсе мәслихаттардың мәртебесін арттыруға және олардың жұмыстарын жетілдіруге байланысты. Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер енгізілгеннен кейін Н. Ә. Назарбаев айтқандай, «жаңа саяси жүйеде мәслихаттардың қызметтерінің табиғаты да өзгереді. Олар атқарушы биліктің бағыныштылары емес, азаматтық қоғамның сұраныстарын алға жылжытуды қамтамасыз ететін дербес билік органдары болады. Мәслихаттар жергілікті өзін өзі басқарудың негізі болып табылады». Ел Президенті осы идеяны алғаш рет 2007 жылы Қазақстан халқына Жолдауында жария етті. Ал жергілікті өзін өзі басқаруды орнату міндеттерінің өзін 2004 пен 2005 жылдардағы Жолдауларында белгіледі. Мәслихаттар жергілікті өзін өзі басқарудың негізіне айналуға арналған. Маңызы кем емес қалған барлығы, өкілеттік мерзімін 5 жылға дейін ұзарту, әкімдерді мәслихаттардың келісімі арқылы тағайындау және оларға сенімсіздік білдіру, негізгіден қисынды түрде шығатындар болып табылады: мәслихаттар мен өзін өзі басқару - ажырағысыз.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі Қазақстан респуликасында жергілікті өкілетті органдар қызметтерінің негізгі ережелері мен қағидаттары теориялық та, қолданбалы да қырларымен, жалпы билік жүйесі элементтерінің бірі ретінде, салыстырмалы түрде жақында дами бастағандығымен айқындалады. Дегенмен осы уақыт аралығында жергілікті өкілетті органдардың орнау мен жұмыс істеу саласында белгілі бір практикалық тәжірибе жинақталды, құқықтық база негіздері құрылды және ең бастысы, қоғамдық санада халықтық өкілеттіктің дамыған идеясынсыз елдің әрі қарай өркениетті, демократиялық дамуы мүмкін еместігі туралы пікір нығайып, одан әрі дами түсті. Егеменді Қазақстанның тәуелсіздік жылдары ел үшін қоғамды түбірінен өзгертудің, экономикалық және саяси жүйені қайта құру мен мемлекеттілікті қайта жаңғыртудың ауыр кезеңдері болды. Қазір еліміз ұзақ мерзімді «Қазақстан - 2030» Стратегиясына сәйкес дамуын жалғастыруда. Ондағы басты орын орталық және жергілікті билік органдары арасында өкілеттікті айқын бөлу, сондай-ақ орталық пен аймақтар арасында, мемлекет пен жеке сектор арасында атқарушы вертикал ішінде орталықсыздандыру қағидасын жүзеге асыру болатын тиімді, кәсіби мемлекет құру проблемасына беріледі. Ұлттық қауіпсіздік пен ішкі тұрақтылықты нығайту, қоғамды әрі қарай демократияландыру, аймақтық ынтымақтастықты дамыту бойынша шаралар кезегімен қабылданады.

Халықтың тіршілік деңгейі бірқалыпты дамиды, әлеуметтік проблемалар шешіледі. Қазақстандықтар осы қалыпты процес жалғасын табуына мүдделі, ал ол үшін, ең алдымен, саяси тұрақтылық қажет. Сондықтан барлық реформалар, оның ішінде билік өкілеттіктерін қайта бөлу мәселелеріне қатысты мемлекеттік басқару да, қалыптасқан ұстамдар мен қарсы салмақтар жүйесін бұзбауы, бұрыннан бар тұрақтылықты сақтауы, азаматтық қоғам институттарын дамытуға ықпал етуі тиіс.

Қазақстанда құқықтық мемлекет қалыптастыру жағдайында осы міндеттің шешілуінің маңызды құрамдастарының бірі жергілікті биліктің өкілетті органдарының жұмыс тиімділігін арттыру болып табылады. Мемлекеттік басқарудың бүгінгі қазақстандық жүйесі иерархиялық (төменнен жоғары қарай) қағидамен салынған. Әр басқару деңгейі жоғары тұрған органға бағынады және өз қызметі үшін халық алдында саяси жауапкершілік арқаламайды. Саяси жауапкершілік тұтастай орталық билік органдарында жатыр. Мұндай жүйе жергілікті басшыларға, жергілікті өкілетті органдарға өз аймақтарын әлеуметтік-экономикалық басқаруда бастамашыл, толыққанды жұмыс жүргізуге қажетті дәйектер бере алмайды.

2002 жылы ҚР Президентінің тапсырмасымен Үкімет мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттікті шектеу мен бюджетаралық қатынастарды жетілдіру Тұжырымдамасын әзірледі. «Осы жергілікті мемлекеттік басқару өкілеттіктерін кеңейтуге, аумақтық даму мәселелерін шешуге, төменгі деңгейлердегі тиімді басқаруды ұйымдастыруға бағытталған Тұжырымдаманы іс жүзіне асыру жоғарыдан төмен қарай 2500 міндеттерді қайта қарау мен қайта бөлуді алар етеді, бұл өз кезегінде мемлекетіміздің 150 заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізуге қажеттігіне алып келеді». Бірақ үкіметтік Тұжырымдама, негізінен, мемлекеттік басқарудың ең төменгі буынына дейін көрсетілген атқарушы биліктің міндеттерін жүйелеуге бағытталған. Онда биліктің басқа тармақтарының мемлекеттік басқаруын, атап айтқанда өкілеттікті жетілдіру мәселесі жоқ.

Қазақстан республикасында мемлекеттік билікті, оның ішінде жергілікті басқаруды орнату процесі тәуелсіздік алғаннан басталды. Нәтижесінде, 2001 жылдың қаңтарына Қазақстанда мемлекеттік билік пен жергілікті өзін өзі басқару билігін ажыратуға негізделген жергілікті басқарудың өз моделі пайда болды. Жергілікті өкілетті орган ретінде мәслихаттар 1994 жылдан бастап жұмыс істеуде. 2001 жылы олардың «жергілікті мемлекеттік басқару органдары» деген ортақ атаумен жергілікті әкімдікпен бірігуі тіпті де олардың мемлекеттік басқарудың бірдей мәселелерімен айналысатындарын білдірмейді. Ұйымдастырушылық тұрғыда мәслихаттар мен атқарушы органдар бір бірінен алшақ. Солай болса да мәслихаттар іс жүзінде жергілікті өзін өзі басқару органдары болып табылмайды, реформалау нәтижесінде олар мемлекеттік өкілетті органдарға айналды. Мәслихаттарды қалыптастырудың әлеуметтік құндылығы сонда, азаматтар тура, тікелей жергілікті биліктің орнау процесіне қатыса алады. Демократиялық процестердің тежелуі көбіне саяси процестерге, шешім қабылдауға қатысуда азаматтардың бастамаларына еркіндік беруге ықпал теуі тиіс өкілетті органдардың дамымау себебінен болады. Жергілікті басқару органдарының, ең алдымен өкілеттілердің қатысуынсыз азаматтық бостандықтарды әрі қарай дамыту, қоғамдағы саяси тұрақтылық пен келісімді сақтау мен нығайту мүмкін емес. Осы уақытқа дейін жергілікті басқаруды реформалау мен жергілікті өзін өзі басқару негіздерін ұйымдастыру туралы мәселенің өзектілігі одан кем болмаса да мемлекеттік билік құрылымдарын түбірімен реформалау әзірше тек оның жоғарғы эшалондарында ғана болды. Бұл проблема аймақтардың проблемаларына жауапкершілік аймақтардың өзіне көбірек жүктеліп, ал аумақты басқаруда жергілікті өкілетті органдарға нақты өкілеттіктерді басқару заңнамалық реттеумен бекітіліп берілмегендігіне байланысты күрделене түсуде.

Жергілікті өкілетті органдарды алатын болсақ, оны атқарушылықпен салыстырғанда, қазіргі уақытта заңнамаға енгізілген өзгерістер іс жүзінде оларға қатысы болмай отыр. Сонымен бірге, жергілікті мемлекеттік органдар құрылымындағы қайта құрудың негізгі беталыстары қазіргі уақытта қоғамдық қатынастарды одан әрі демократияландыруды көбірек айқындап отырғанын ескеру қажет. Бүгінгі күні мұнымен көбіне нақ жергілікті өкілетті органдар мәслихаттарының қызметі байланысты болып отыр. Дәл сондықтан қазіргі таңда президенттік-парламенттік басқару формасы жағдайында Қазақстан республикасының жергілікті өкілетті органдары - мәслихаттар қызметтерінің конституциялық-құқықтық негіздерін теориялық зерттеу, оларды құқықтық реттеуді жетілдіру ұсыныстарын әзірлеу өзекті бола бастады.

Келесі міндеттер түзіліп, шешімін тапты: Қазақстан республикасының мемлекеттік билік тетігінде жергілікті өкілетті органдардың орнауы мен дамуының тарихи-құқықтық негіздерін зерттеу; жергілікті өзін өзі басқарудың қазақстандық жүйесін қалыптастырудағы жергілікті өкілетті органдардың ролін анықтау; жергілікті өкілетті органдардың аса маңызды конституциялық институт ретінде ролін теориялық негіздеу; мәслихаттар қызметінің ұйымдастырушылық негіздерін қарастыру; мәслихаттар депутаттарының конституциялық-құқықтық мәртебесін бекітудің проблемалық мәселелерін анықтау; президенттік-парламенттік басқару формасы жағдайында жергілікті өкілетті органдардың қызметтерін конституциялық-құқықтық реттеу ұсыныстарын жасау.

Проблеманың әзірлену деңгейі зерттеу нысанының өзі салыстырмалы түрде жақында пайда болуымен, жергілікті мемлекеттік басқару құрылымы мен тетіктерінің жұмыс істеу факторларының тұтастай бірқатарын ескеру қажеттігімен, өтпелі кезеңде Қазақстан республикасы заңнамаларының үнемі өзгеруілерімен шартталады. Сондықтан конституциялық құқық ғылымында мәслихаттардың жергілікті өкілетті органдарының конституциялық-құқықтық мәртебесіне қатысты мәселелер жүйелі әрі кешенді талданатын зерттеулер жеткіліксіз.

Зерттеудің эмпирикалық базасын Қазақстан республикасының жергілікті өкілетті органдары - мәслихаттардың конституциялық-құқықтық мәртебесін реттеу саласындағы қолданыстағы заңнама, сондай-ақ осы депутаттар қызметінің заңнамалық нормалары мен тәжірибелерін Қызылорда облыстық мәслихаты мысалында жүзеге асыру тәжірибесі көрсетеді.

Мәслихаттар қызметін тиімді ұйымдастыру мәселелерін дұрыстап ғылыми зерттеу қажеттілігі бұрынғысынша тұр. Қазақстанда жергілікті өзін өзі басқару тұжырымдамасын іске асыруға қатысты проблемалар анағұрлым тереңірек теориялық зерделеу және шешуді талап етеді. Алғаш рет Қазақстан республикасында жергілікті өкілетті органдарың құрылуы мен орнауын арнайы, кешенді зерттеуге, мәслихаттар депутаттарының конституциялық-құқықтық мәртебесін кешенді теориялық зерттеуге талпыныс жасалды. Бұл ғылыми жаңашылдық белгілерімен ерекшеленетін бірқатар нақты тұжырымдар мен ұсыныстарды түзуге мүмкіндік берді.

Диссертацияның қорғауға шығарылатын ережелері:

1. Қазақстан респуликасы қазіргі уақытта қазақстандық мемлекеттіліктің сапалы жаңа даму деңгейіне шығып отыр. Бұл жағдай мемлекеттік билік пен басқару жүйесінде түбірлі қайтақұрулар жүргізуді талап етеді. Осыған орай, өзектілік деңгейі бойынша, бірінші қатарға жергілікті билік органдарын реформалау және жергілікті өзін өзі басқарудың кезеңімен орнауы шығады, оны республикадағы мемлекеттік құрылыстық жалпы стратегиясының бір бөлігі деп қарау керек. Пәрменді жергілікті өзін өзі басқару кез-келген осы заманғы мемлекет үшін объективті қажеттілік болып табылатынын ескере отырып, Қазақстан респуликасы Конституциясының 3 б. 2 т. келесі редакцияда берген қажет деп санаймыз: «Халық өз билігін тікелей республикалық референдум мен еркін сайлаулар арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін өзі басқару органдарына сеніп тапсырады».

2. Қазақстанда жергілікті мемлекеттік басқару жүйесін реформалау және жергілікті өзін өзі басқаруды құру процесін оны «бейорталықтандыру» деп белгілей отырып, тұжырымдамалы түрде қалыптастыру қажет. Қазақстанда жергілікті өзін өзі басқаруды бейорталықтандыру мен дамытудың Мемлекеттік бағдарламасын әзірлеп, қабылдау керек деп санаймыз. Бұл жерде осы бағдарламаның негізгі қағидаттары мен ережелері, оның белгілеген міндеттерінің басымдықтары, оларға қол жеткізу кезеңділігі көпшіліктің кең қатпарларының, саяси партиялар, орталық және жергілікті өкілетті және атқарушы билік органдарының өкілдері, тәуелсіз сапаршылардың қатысуымен жұртшылық арасында талқылану нысанасы болғаны дұрыс деп есептейміз.

Мәслихаттар қызметінің тиімділігі көбіне осы органды тікелей басқаруға байланысты болмақ. Қазіргі уақытта мәслихат хатшысына жергілікті сайламалы органның жұмысы үшін барлық жауапкершілік пен салмақ жүктеліп отыр. Сессия төрағасының міндеті формалды түрде. Бұдан басқа, мәслихат хатшысы мәслихат басшысы қызметі қарастырылғанына қарамастан, іс жүзінде мәслихат аппаратына да жетекшілік етеді. Практикалық мәселелерді шешу мен өз өкілеттіктерін жүзеге асыруда мәслихаттардың әлеуетін нәтижелі пайдаланып, жетілдіріп отыру үшін мәслихат хатшысы, мәслихат сессиясы төрағасы мен мәслихат аппараты жетекшісінің арасында өкілеттіктерін былайша бөлу қажет деп санаймыз: сессиясы төрағасының орнына мәслихат төрағасы қызметін енгізу; мәслихат хатшысы мәслихат аппаратына жалпы басшылық жасайды. Олардың арасындағы өкілеттік өзара тепе-тең болуы тиіс.

3. Жергілікті өкілетті орган - мәслихаттардың республиканың қоғамдық-саяси өміріндегі ролін арттыру үшін барлық деңгейдегі мәслихаттар депутаттарының сайлаушылар алдындағы жауапкершілігін арттыру қажет. «Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін өзі басқару» Заңымен қарастырылған депутаттардың өкілеттігін тоқтату туралы нормалар халықтың белсенділігі төмендігінен жұмыс істемейді. Көптеген азаматтар депутаттардың сайлаушылар алдындағы міндетті екендігі туралы біле бермейді. Сондықтан халықты құқықтық білімдендіру және насихаттауды күшейту қажет.

4. Депутаттардың сайлаушылар алдындағы жауапкершілігін арттыру мақсатында депутаттардың өз сайлаушыларын ай сайын қабылдау күндері мен сағаттарын қарастыру, сондай-ақ атқарылған жұмыстар туралы сайлаушылар алдында есеп беру үшін депутатпен кездесу күні мен орны, уақыты туралы БАҚ-да жариялап отыру керек.

Алынған тұжырымдар мен ұсынымдар мәслихаттардың практикалық қызметтерін құқықтық реттеуді жетілдіруде қолданыла алады, мемлекеттік басқару тәжірибесінде, ең алдымен жергілікті деңгейде жергілікті өзін өзі басқаруды орнату мен дамытуда, құқықтық мемлекет пен құқықтық қоғам құрудың көптеген өзекті проблемасын шешуде қолданыла алады.

І. ХХІ ғасырдың басында жергілікті өкілді органдарды реформалаудың негізгі бағыттары мен мәселелері.

Мемлекеттік басқару органы ретінде мәслихаттардың қалыптасуы.

Дамудың қазіргі кезеңі, қоғамның кешенді өзгеруінің күрделі міндеттері, құқықтық, зайырлы, тәуелсіз, егеменді мемлекеттің қалыптасуы, жалпыадамдық және халықаралық құқықтың басымдығын танитын, мемлекеттік биліктің барлық деңгейлерінде басқару жүйесінің тиімділігін талап етеді. Мемлекеттік басқару жүйесінің құрылуының негізгі қағидалары елдің Ата заңында мазмұндалған, заңдарда және мемлекеттік құрылыстың жеке салаларын реттейтін нормативтік актілер қатарында нақтыланған. Конституция мемлекеттің одан әрі нығаюына, Қазақстан Республикасындағы демократия мен азаматтық қоғамның дамуына мықты құқықтық іргетас қалады.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 3-бабына сәйкес мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы - халық. Халық билікті республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады сондай-ақ өз билiгiн жүзеге асыруды мемлекеттiк органдарға бередi [127, 5 б. ] . Кез келген қоғамның тұрлаулы дамуы азаматтардың азаматтық келiсiмдi, радикалдық саяси және экономикалық реформаларды қамтуға қатынасынсыз мүмкiн емес. 2005 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан Республикасының Президентi Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында» Қазақстан халқына Жолдауында, елдегi мемлекеттiк билiктi одан әрi орталықсыздандыру, мемлекеттiк басқару жүйесiн реттеу мен оның тиiмдiлiгiн арттыру, билiктiң өкiлдi органдарының өкiлеттiктерiн кеңейту, атқарушы органдардың халықтың алдындағы жауапкершiлiгi мен есептiлiгiн арттыру қажет деп атап өтілген [128] .

Тәуелсiздiк алған күннен бастап республикада мемлекеттiк биліктi, соның iшiнде жергiлiктi басқаруды жайластыру белсендi процесi басталды. Мемлекеттiк билiк өкiлді, атқарушы және өзiн-өзi басқару органдарына бөлiнуiне негiзделген жергiлiктi басқарудың қазiргi моделi болып табылады.

Мәслихаттар, жергiлiктi өкiлді органдар ретiнде республикада 1994 жылдан бастап жұмыс iстейдi. «Қазақстан - 2030» елiмiздiң Президентiнiң халыққа жолдауында ел мен халықтың, әр азаматтың бәсекеге қабiлеттiлiгi туралы айтылған. Бәсекелестiктiң мән-мағынасы - ел, әр азамат және бiз өмiрлiк тәжiрбиемiзде жүзеге асыра алатын бәсекелестiк артықшылықтарға ие болу [129] . Ал еркiн нарықтық қоғамда тек қана жергiлiктi басқару және өзiн-өзi басқару.

Сайлау еркiндiгi, еркiндiктiң алуан түрi барлық елдiң бастамашылығында жүзеге асырылатын зор шығармашылық әлеуеттi жұмылдыруға мүмкiндiк бередi. Сондықтан қазiргi демократиялық сайланған жергiлiктi басқару органдары мен өзiн-өзi басқару органдары қазiргi мемлекеттiң ең таптырмайтын бәсеке артықшылықтар қатарына жатады. Тәуелсiз Қазақстанның жетiлу кезеңiнде конституциялық негiздердi, жергiлiктi мемлекеттiк басқарудың құқықтық реттеуiн, өкiлді органдардың қызметiн қалыптастыруды дамытумен С. Зиманов, А. Таранов, О. Қопабаев, С. Сапарғалиев, М. Машан, В. Уваров, Л. Жанұзақова, Л. Мацупа және тағы басқа Қазақстан ғалымдары белсендi түрде айналысты. Елбасының алға қойған тұрлаулы саяси және экономикалық даму жолындағы мiндеттерi басқарудың барлық деңгейдегi тиiмдi жүйесiн талап етедi.

Мемлекетті дамытудың ұзақ мерзiмдi стратегиясына және ашық либералды нарықтық экономикасына сәйкес, мемлекет шектеулi рөл атқаратын, мiндеттер орындау аса қажетсiз, мемлекеттен өкiметтiң жергiлiктi органдарына және мемлекеттен меншiктi секторға мiндеттердi бiрте-бiрте тапсыруы. Орталықсыздандыру процессi даму барысында саяси және экономикалық аспектiсі бар. Басқарудың жергiлiктi органдарының орталықсыздандыру және дамуының негiзгi мақсаты мемлекеттiк басқарудың негiздерiн одан әрi демократияландыру, ағымдағы мәселелердi шешудегi сондай-ақ аймақтардың әлеуметтiк-экономикалық дамуының болашақ мiндеттерiн шешудегi басқарудың тиiстi деңгейдегi мiндеттердi тиiмдi жүзеге асыруға шарттар жасау. Қоғамда демократиялық процестердiң дамуы жағынан орталықсыздандырудың саяси аспектiсі маңызды. Қоғамдағы демократияландыру процесiнiң катализаторы ретiнде орталықсыздандыру аумақтың әлеуметтiк-экономикалық дамуын басқару процессiне халықты белсендi қатыстыру бойынша мақсат қою керек. Орталықсыздандырудың экономикалық аспектiсі аумақтардың экономикалық мәселелерiн ғана емес басқа да әлеуметтiк, демографиялық және экологиялық өзектi мәселелердi шешу үшiн негiз болып табылады.

Мемлекеттiк биліктiң әртүрлi деңгейлерi арасындағы қызмет саласының, мiндеттер мен жауапкершiлiктi айқын шектеуді қамтитын, сонымен қатар жергiлiктi мемлекеттiк басқарудың тиiмдi қызмет етуі үшiн шарттар құратын заңнамасын одан әрі жетiлдiру қажеттiлiгiне 2002 жылғы 20 қыркүйектегi құқықтық саясаттың Тұғырнамасында, Президенттiң Қазақстан халқына Жолдауында көңіл бөлінген [130] .

Қазақстан өзiнiң тәуелсiздiгiн жариялап, демократиялық қоғам құруға бел байлаған күннен бастап, жаңа мемлекеттiк құрылымның түрлерiн енгiзу мiндетi күн тәртiбiнде тұрды. Халықтық билiктiң, азаматтық қоғамның алғашқы баспалдағы болып табылатын жергiлiктi өзiн-өзi басқару жүйесiнiң соңғы Конституциядан орын алуының өзi осының айғағы.

Жергiлiктi өзiн-өзi басқару мәселесi Қазақстан үшiн, қазақ халқы үшiн мүлдем жаңа, жат құбылыс деп айтуға болмайды. Атам заманнан берi әрбір ауыл, әрбiр аумақ өзiнiң iшкi мәселесiн өздерi шешкен, оған хан да, сұлтан да араласпаған. Белгiлi бiр қауымның (ата, ру) iшкi жұмысын былай қойғанда, ауыл арасындағы, ата-ру арасындағы кикiлжiңдер, талас-тартыстар ауыл ақсақалдарынан артылса ара биге жүгiнумен, соның билiгiмен аяқталған. Орталық, мемлекеттiк билiк болып табылатын - Хан билiгi жергiлiктi мәселелердi шешуге ешқашан араласпаған ханның ісі - елдiң саяси бағыты, көршi елдермен қарым-қатынас, соғыспен бiтiм жасау, мемлекеттiк алым-салық, қысқасы, ел өмiрiнің негiзгi бағытын белгiлеу болып табылған. Ал ұлыстың ісі - жергілікті азаматтармен шешіліп отырған мәселелер.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.