Беғазы – Дәндібай мәдениеті

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Беғазы - Дәндібай мәдениеті

Біздің заманымыздан бұрынғы екі мың жылдықта мал және егіншілік шаруашылығымен қоса металл өңдеу кәсібі дами бастады. Мұның өзі Қазақстан жеріндегі әлеуметтік экономикалық жағдайларды өзгертуге жол ашты. Мал өсіруші тайпалар ірі және қуатты бірлестіктер құрды.

Бұлардың арасында әр түрлі себептермен келіспеушіліктер болып, қарулы қақтығыстар да орын алды. Қару енді жабайы аңдарды аулау үшін ғана емес, сонымен қатар тайпалардың соқтығыстарында да жиі қолданылады, қару жасау бірте -бірте металл өңдеудің дербес саласына жатты.

Б. з. б. 2 мың жылдықтың ортасында Қазақстан тайпалары қола заттарын жасауды меңгерген. Қола - әр түрлі өлшемдегі мыс пен қорғасынның қорытпасы. Мыспен салыстырғанда қола өте қатты және балқу температурасы төмен, түсі алтын сияқты әдемі болып келеді. Ол еңбек құралдары мен қару жасау үшін қолданылатын негізгі шикізат болып табылады. Қазақстан жерінде түсті металдар өңдеуге, әсіресе, мал өсіруге мықтап көңіл бөлген. Сөйтіп, б. з. б. 2 мың жылдықтың аяғында - 1 мың жылдықтың басында дала халықтары шаруашылықтың жаңа түрі - көшпелі мал шаруашылығына ауысады.

Қола дәуіріндегі экономикалық басты - басты екі бағыттағы: мал шаруашылығы мен металл өңдеу кәсібінің тез дамуы, ең алдымен еркектердің еңбегін қажет етті. Мұның өзі қоғамда еркектер рөлініңғ күшеюіне әкелді.

Сөйтіп, аналық рудың орнына аталық ру (патриархат) пайда болды. Қоғамдық өмірдегі ірі өзгерістер өндірістік күштердің өсуіне, қоғамдық еңбектің мамандануына, патриархаттың қатынастың дамуына байланысты еді. Жеке отбасылар бөлініп оқшауланды. Меншік ұлғайып кеңейді, рулық қауым ішінде мүлік теңсіздігі көрініс бере бастады.

Қола дәуірінде Сібірдің, Қазақстанның және Орта Азияның кең - байтақ далаларын тегі және тарихи тағдырының ортақтығы жағынан туыс тайпалар мекендеді.

Бұл тайпалар бір үлгідегі, бір - біріне ұқсас мәдениет қалдырды. Олар қалдырған ескерткіштердің табылған жері Сібірдегі Ачинск қаласы маңындағы Андронов селосының атымен ғылымда шартты түрде «Андронов мәдениеті» деп аталды.

Андронов мәдениетінің негізгі орталықтарының бірі - Қазақстан жері. Археологиялық деректерге қарағанда, Андронов мәдениеті дәуірінде халықтың басым көпшіліг отырықшылықта өмір сүрген. Өзендердің, көлдердің жағасындағы жайылымы мол жерлерге орналасқан рулық - патриархаттың отбасылардың үйлері мен үлкен жертөлелері болған. олардың жанына әр түрлі шаруашылық жайлар мен мал қамайтын орындар салынған. Өйткені, бұл кезде мал бағу кәсібі басымырақ еді.

Тайпалар малшылық егіншілікпен айналысты. андронов мәдениеті дәуіріндегі адамдар металдан еңбек құралдарын, қарулар және сәндік заттар жасауды жақсы білген. олар түбі шығыңқы балталар, сағасында ойығы бар пышақтар, балға, шоттар, найзалар мен жебелердің өзгеше ұштары, білезіктер, айналар, моншақтар және әр түрлі ілмектер, егін оратын орақ, пішен шабатын шалғы сияқты құралдарды өздері жасап, күнделікті тұрмыста кеңінен қолданды.

Андронов мәдениетінің алғашқы ескерткіштерін 1914 жылы А. Я. Тугариков ашты. содан бері өткен уақыт ішінде кеңес елінде, сонымен қатар Қазақстанда бұл мәдениетке қатысты орасан көп археологиялық материалдар жиналды.

Андронов мәдениеті дәуірінің алғашқы кезеңін (б. з. б. ХVІІІ - ХVІ ғасырлар) және орта кезеңінен (б. з. б. ХV - Xғасырлар) түгелдей қамтиды. Орталық Қазақстанда қола дәуірінің соңғы кезеңінде (б. з. б. Х - VІІІ ғасырлар) Андронов мәдениетімен салыстырғанда анағұрлым жоғары Дәндібай Беғазы мәдениеті болғанны білеміз. Ол Қарағанды қаласы маңындағы Дәндібай аралында және Балқаштың солтүстік төңірегіндегі Беғазы қойнауындағы қола ескерткіштерінің алғашқы қазылған жеріне қарай аталған. Дәндібай - Беғазы мәдениеті Атасу өзенінің Ертіске дейінгі байтақ даладан табылған көптеген ескерткіштермен сипатталынады.

Тұрғын үйлердің аумағы кең 100 шаршы метрден 800-400 метрге дейін жеткен. Қола дәуірінде Қазақстан жеріндегі тайпалардың өмірге керекті және үй - тұрмысына қажетті заттарды істеп шығара бастағанын байқаймыз. Мал шаруашылығы адамдарды тек тамақтандырып қана қойған жоқ, сонымен қатар киім - кешекпен және аяқ киіммен де қамтамасыз етті. Сойған малдың жүнін түтіп, оны иіріп киім етіп кию үшін жаңадан ұршық және қарапайым тоқыма станогы пайда болды. Бұлар бірнеше қазбалардан табылды. Мұның өзі сол тұста қазақ даласындағы үлкен жетістік еді.

Адамдар малдың терісін өңдеп, үстіне топ, басына тымақ, аяғына киім етіп киеді. Қойдың биязы жүні мен ешкінің түбітінен жүн киімдер тоқылған.

Б. з. д. 1 мың жылдықтың басында Андроновшылар отырықшы болған, мал үй іргесінде жайылған. Мал өсірудің мұндай түрінне жайылым тез тозған. сондықтан мал шаруашылығының өнімділігін бір деңгейде сақтап, оның санын арттыру үшін мал өсірудің жаңа тәсілі - жартылай көшпелі маусымдық шаруашылыққа көшу басталады.

Қоныстарды мекендеушілерде керамика ыдыстарын жасау кеңінен дамыған. Оның бәрі шаруашылық пен тұрмыста пайдалануға арналды.

Бұл тұстағы құмыра жасаушылардың көбі әйелдер еді. Күйдірген балшықтан ыдыс аяқтардың бірнеше түрі жасалған. Ыдыстарға әшекейлеп әрлеп салынған. Соңғы қола дәуіріндегі құмыралардың дені иіні дөңгелек, бүйірі шығыңқы болып жасалынды. Андроновшылардың құмыра, көзелерін көркемдеп көрсететін ою - өрнектері мыңдаған жылдар бойы сақталған.

Қола дәуіріндегі тайпалар жауынгерлік қару жасап, оларды үнемі жетілдіріп отырған - ол кездегі негізгі қарулар найза, күрзі, дүмі шығыңқы балта, балға, шот, кейбір жауынгерлердің қанжары болған.

Қоғамда азық түліктің көбеюіне байланысты артық заттарды айырбастау, осындай айырбас сауда барысында байлықтың қорлануы етек ала бастайды.

Мал шаруашылығының қарқынды дамуы. Қоғамдық алғашқы ірі еңбек бөлісін туғызуы, басқалардан өз алуына бақташылар бөлініп шықты. Сол сияқты егіншілік кйсіпте біраз өзгерістер болды. Өңделіп егілген жерлердің көлемі өседі.

Бұл өзгерістер қоғамдық еңбекте үлкен бөлінуді туғызып, матриархаттық қатынастар патриархаттық - рулық қатынастарамен ауыса бастады. Олардың қатарына Ақсу - Аюлы -2, Ортау 2, Байбала 2, Бесоба, Бұғылы -3 кешендері жатады. Бұл ескерткіштерге тән нәрсе, бір жағынан, Андроновтық дәстүрлердің сақталуы, екінші жағынан, мәдениеттің жаңа элементтерінің, тұрпаы ерекше мәйіттік тамдардың, жатағын, домалақ ыдыстардың пайда болуы. Жерлеу ғұрпы да Андронов мәдениетіне т ән емес.

Әдеттегі бүктелген қаңқалармен қатар аяқтарын бүтклген қаңқалармен қатар аяқтарын созып, шалқасынан жатқызылған қаңқалар да кездеседі. Мұндай жерлеу ғұрыпы кейінгі ерте темір дәуірінде Қазақстан жерінде тұрған малшы тайпаларда кеңінен таралған.

Беғазы мәдениеті жерінде жерленгендерден мүлік теңсіздігінің болғанын да байқаймыз. Басына обалар жасалып, оның айналасы ірі гранит тақталармен белдеуленген молалар да кездеседі. Бұл патриархаттық - рулық қоғамның көрнекті мүшелерінің қабырлары. Сондай-ақ бұл тағы малдарды, жануарларды қолға үйрету көшпелілер қоғамы дамуының заңды кезеңі еді.

Қазақстан жерінде мал шаруашылығымен қатар неолит дәуірінен бастап егіншілік дамыған. Мәселен, Усть - Нарын қонысында (Шығыс Қазақстан (табылған қыстырма орақтар егіншіліктің болғанын көрсетеді. )

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.