Сайлау жүйесіне жалпы түсініктеме

Кіріспе.
1.Сайлау жүйесіне жалпы түсініктеме.
Негізгі бөлім.
1.Қазакстан Республикасы сайлау жүйесi.
2.Сайлау құқығының түрлері.
3. Дауыстарды санау жүйесі.Жалпы ережелер.
Қорытынды.
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ САЙЛАУ ЗАҢНАМАСЫ ЖӘНЕ «ЕУРОПАҒА ЖОЛ»
Пайдаланылған әдебиеттер.

1.Қазақстанның қазіргі заман тарихы: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған окулық. 2-басылымы, өңделген. Жалпы редакциясын басқарған тарих ғылымының докторы, профессор Б. Ғ. Аяған. Алматы: Атамұра, 2009.

2.М.А.Сәрсембаев Сайлау жүйесінің жалпы заңнамасы.

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының сайлау жүйесі: ұғымы, қағидаттары, сайлау
органдары.Сайлау жүйесi дегенiмiз сайлау органдарын кұрудың, сайлауды
ұйымдастырудың тәртiбi қағидаларын қамтитын, сайланбалы мемлекеттiк жене
жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарын қалыптастырудың тәртiбi.
Қазакстан Республикасы сайлау жүйесi деп Конституция мен сайлау
туралы зандарда көрсетiлгендей республика Президентiн, Мәжлiс пен Сенат
депуттатарын, ауылдық әкiмдердi, төте не жанама сайлау тәртiбiн айтамыз.
Сайлау жүйесiнiң тепе-тең және мажоритарлы сияқты екi түрi бар. Тепе-тең
сайлау жүйесi дегенiмiз сайлау барысында берiлген дауыс пен жеңiп алынған
мандат арасындағы тепе тендiк қағидасына негiзделедi. Тепе-тең сайлау жүй
есiнің әрекет етуi үшiн бiрнеше iрi аумақтық округтер және екiден кем емес
калыптасқан саяси партиялар болуы қажет.
Мажоритарлы сайлау жуйесi артық басымдыды және салыстырмалы
басымдылы деген екi түрге бөлiнедi. Артық басыьдылық мажоритарлы жүйе
тусында бiрiншi және екiншi қайта дауыс беру кезiнде, сайлаушылар тiзiмiне
енгiзiлген азаматтардың 50 пайыздан астамы сайлауға қатынасса, сайлау өттi
деп, дауыс берушiлердiң 50 пайыздан артык дауысын жинаған кандидат сайланды
деп есептеледi.
Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекеттік билікті
ұйымдастырудың басты принципі еркін сайлау және референдум арқылы жүзеге
асырылатынын, ал, мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы халық екендігін
белгілейді.
Демократиялық сайлау – негізгі саяси-құқықтық институт.
Демократия саяси сайлау процесінен, яғни азаматтар үшін заңмен белгіленген
мерзім ішінде олардың мүдделерін білдіруге ғана емес, сайлаушы азаматтармен
бекітілген деңгейде дербес даму саясатын жүргізуге ниетті әртүрлі тұлғалар,
партиялар арасынан таңдауды мүмкін деп қарастыратын және заңды
негізде таңдау мүмкіндігін қамтамасыз ететін процестен тыс іске асырыла
алмайды.Заң шығарушы (өкілді) мемлекеттік органдарды сайлау кезінде негізгі
екі сайлау жүйесі қолданылатыны белгілі. Олар – барабар және мажоритарлық
жүйелер. Олардың белгілі бір үйлесімі негізінде дауыс берудің аралас жүйесі
қалыптасады.Қазақстанда қазіргі кезде Қазақстан Республикасы Парламенті
Мәжілісінің 98 депутатын сайлауда барабар сайлау жүйесі
қолданылады.Мәжілістің 9 депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды.
Барабар жүйе бойынша сайлау партиялық тізімдер үшін дауыс беру
дегенді білдіреді. Барабар сайлау жүйесінің негізгі мақсаты көппартиялық
жағдайында партиялардың барабар өкілдігін қамтамасыз ету болып табылады.
Сайлау партиялық тізімдер бойынша жүргізіледі. Бұл ретте Парламентке өту
үшін партияның міндетті түрде алуы тиіс сайлаушылар дауысының проценті
түріндегі заңнамалық тосқауыл қолданылады. Қазақстанда ол 7% құрайды.
Мінсіз сайлау жүйесі жоқ. Кез келген жүйенің өз артықшылықтары
және өз кемшіліктері бар. Сайлаудың халықаралық стандарттары да
мемлекеттерге сайлау жүйесін таңдау бойынша қандай да болмасын талаптар
қоймайды.Қазақстанда сайлауларды және референдумдарды өткізудің ережелері,
рәсімдері мен негізгі ұстанымдары ең алдымен Қазақстан Республикасының
Конституциясымен, Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы
Конституциялық заңмен, Қазақстан Республикасының Республикалық референдум
туралы Конституциялық заңымен, сондай-ақ Орталық сайлау комиссиясының
қаулыларымен белгіленеді.
Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы Конституциясының 33-бабында
Қазақстан азаматтары тікелей және өз өкілдері арқылы мемлекет ісін
басқаруға қатысуға, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару
органдарын сайлауға және оларға сайлануға, сондай-ақ республикалық
референдумға қатысуға құқылы делінген. Сот іс-әрекетке қабілетсіз деп
таныған, сондай-ақ сот үкімі бойынша бас бостандығынан айыру орындарында
отырған азаматттардың сайлауға және сайлануға, сондай-ақ республикалық
референдумға қатысуға құқығы жоқ.
Қазақстан Республикасында сайлау азаматтардың өзінің сайлау және
сайлану құқығын еркін жүзеге асыруына негізделген. Бұл ретте Президентті,
Парламен Мәжілісі мен мәслихаттар депутаттарын, сондай-ақ жергілікті өзін-
өзі басқару органдары мүшелерін сайлау жалпыға бірдей, тең және төте сайлау
құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы жүзеге асырылады. Республика
Парламеті Сенатының депутаттарын сайлау жанама сайлау құқығы негізінде
жасырын дауыс беру арқылы жүргізіледі.
Республика азаматтарының сайлауға қатысуы ерікті болып табылады.
Азаматтарды сайлауға қатысуға немесе қатыспауға мәжібүрлеуге, сондай-ақ
оның ерік білдіруін шектеуге ешкімнің құқығы жоқ.
Сайлау құқығының түрлері:
Жалпыға бірдей сайлау құқығы – Қазақстан азаматтарының он сегіз
жасқа толғаннан кейін тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік
жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына,
тұрғылықты жеріне қарамастан, немесе кез келген өзге жағдаяттардан тыс,
сайлауда дауыс беруге қатысу құқығы.
Бәсең сайлау құқығы - Қазақстан азаматтарының, оларға қойылатын
талаптарға сәйкес келген жағдайда, Қазақстан Республикасының Президенті,
Қазақстан Республикасы Парламентінің, мәслихаттарының депутаты,
немесе жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшесі болып сайлану
құқығы.
Тең сайлау құқығы дегеніміз сайлаушылардың Президентті,
Республика Парламенті Мәжілісі мен мәслихаттары депутаттарын сайлауға тең
негізде қатысады және олардың әрқайсысы тиісінше бір сайлау бюллетені
бойынша бір дауысқа ие дегенді білдіреді. Сайлаушылар жергілікті өзін-өзі
басқару органдары мүшелерін сайлауға тең негізде қатысады және олардың
әрқайсысы тең дауыс санына ие. Кандидаттар Қазақстан Республикасындағы
сайлау туралы Конституциялық заңмен белгіленген шекте сайлауға қатысуға
құқылы.
Төте сайлау құқығы - Президентті, Республика Парламенті Мәжілісі
мен мәслихаттары депутаттарын, жергілікті өзін-өзі басқару органдары
мүшелерін азаматтардың тікелей сайлауы.
Жанама сайлау құқығы - Парламент Сенаты депутаттарын сайлауға
таңдаушылардың - мәслихаттар депутаттары болып табылатын Қазақстан
азаматтарының қатысуы. Таңдаушылар сайлауға тең негізде қатысады және
олардың әрқайсысы бір дауысқа ие. Президентті, Парламент пен мәслихаттар
депутаттарын, жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерін сайлауда
дауыс беру сайлаушылардың ерік білдіруіне қандай да болмасын бақылау
жүргізілуіне жол берілмейіндей жасырын болып табылады.
Дауыстарды санау жүйесі
Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы Конституциялық заңның
Сайлау жүйелері деп аталатын 9-бабына сәйкес, Президентті, Парламент
Сенаты депутаттарын және Қазақстан халқы Ассамблеясы сайланатын Парламент
Мәжілісі депутаттарын сайлау кезінде дауыс санаудың мынадай жүйесі
қолданылады:
Мыналар:
• дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың (таңдаушылардың) елу процентінен
астамының дауысын алған;
• қайта дауыс беру кезінде басқа кандидатқа қарағанда дауыс беруге
қатысқан сайлаушылардың (таңдаушылардың) дауыс санының көпшілігін
алған кандидаттар сайланған болып саналады.
Парламент Мәжілісінің партиялық тізімдер бойынша сайланатын депутаттары
біртұтас жалпыұлттық сайлау округі бойынша партиялық тізімдер бойынша
сайланады.Мәслихаттар депутаттарын сайлау кезінде басқа кандидаттарға
қарағанда дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың дауыс санының көпшілігін
алған кандидат сайланған болып саналады.
Өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау кезінде
дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың көпшілігі жақтап дауыс берген
кандидаттар сайланған болып саналады.Республика азаматтарының өзінің сайлау
құқығын ерікті жүзеге асыруына зорлық-зомбылық, алдау, қоқан-лоқы көрсету,
пара беру арқылы немесе басқа да бір тәсілмен кедергі келтірген тұлғалар
заңмен көзделген жпуапкершілік тартады.
Сайлау құқығы қағидаттары:
A. . Жалпыға бiрдей белсендi сайлау құқығы қағидаты. Бұл қағида
бойынша Қазақстанның он сегiз жасқа жеткен азаматтарының тегiне,
әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына,
тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне немесе кез келген
өзге жағдайларға қарамастан, сайлауға дауыс беруге қатысу құқығы бар.
Жалпыға бiрдей белсендi сайлау құқығы белсендi сайлау құқығы есеп сайлу
құқығы болып бөлінеді.Белсендi сайлау құқығы дегенiмiз 18 жасқа толған
Қазақстан азаматтарының сайлауда дауыс беру құқығы.Бәсең сайлау құқығы —
Қазақстан Республикасы азаматтарының Қазақстан Республикасының Президентi,
Казакстан Республикасы Парламентiнiң, мәслихатының депутаты немесе
жергiлiктi өзiн-өзi басқару органына мүше болып сайлану құқығы. Сайлауға
сот iс-әрекетке қабiлетсiз деп таныған, сондай-ақ сот үкiмiмен бас
бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтар қатыспайды. Казакстан
Республикасының Президентiне, Казакстан Ресгiубликасы Парламентiнiң, соның
iшiнде партиялық тiзiмдер бойынша, мәслихаттардың депутаттығына кандидат
ретiнде, сондай-ақ жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелiгiне
кандидат болып тiркелу уакытына қарай сотталғандығы заңда белгiленген
тәртiппен етелмеген немесе алып тасталмаған адам тiркеуге жатпайды.
B. Тең сайлау құқығы. сайлаушылар Республика Президентi, Парламентi
Мәжiлiсiнiң және мәслихаттарының депутаттары сайлауына тен негiздерде
қатысады әрi олардың әрқайсысына бiр сайлау бюллетенiне тиiсiнше бiр дауысы
болады. Сайлаушылар Респбликаның жергліктi өзiн-өзi басқару органдарының
мүшелерiн сайлауға тен негiздерде қатысады әрi олардың әрқайсысының тең
дауыс саны болады. Кандидаттардың сайлауға тең құқықтармен және шарттармен
катысуша кепiлдiк берiледi.
C. . Төте сайлау құқығы. Республика Президентiн, Парламентi
Межiлiсiнiң және мәслихаттарының депутаттарын, жергiлiктi өзiн-өзi басқару
органдарының мүшелерiн азаматтар тiкелей сайлайды. 2006 жылы 4 желтоқсанда
Казакстан Республикасының Президентiн сайлау өткiзiлiп, сайлауға
қатынасқандардың 91,15 пайызынын дауысын жинаған Н. Ә. Назарбаев 7 жылға
Казакстант Республикасының Президентi болып сайланды.
D. Жанама сайлау құқығы. Парламент Сенатының депутаттарын сайлауға
таңдаушылар — мәслихаттардың депутаты болып табылатын Республика азаматтары
қатысады. Таңдаушылар Сенат депутаттарын сайлауға тен негiздерде катысады
әрi олардың әрқайсысының Сенат депутатын сайлаган кезде бiр дауысы болады.
E. Жасырын дауыс беру. Республика Президентiн, Парламентiнiң және
мәслихаттарының депутаттарын, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының
мүшелерiн сайлауда жасырын дауыс берiледi әрi сайлаушылардың еркiн
бiлдiруiне қандай да болсын бақылау жасау мумкiндiгiне жол берiлмейдi.
F. Сайлау бостандығы. Республикадагы сайлау Республика азаматының
сайлау жене сайлану құқығын еркiн жузеге асыруына негiзделедi. Республика
азаматтарынын сайлауға қатысуы ерiктi болып табылады. Азаматты сайлауға
қатысуға мәжбүрлеуге, сондай-ақ оның еркiн бiлдiрудi шектеуге ешкiмнiң де
құқығы жоқ. Сайлаушылардың, сайлаудан, дауыс беруден оз ерiктерiмен бас
тартуы абсентеизм деп аталады.

1 тарау :: Жалпы ережеле
р

1-бап. Oсы Кoнституциялық заң рeттeйтін қатынастар
Осы Конституциялық заң Республика Президентiнiң, Парламентiнiң Сенаты
мен Мәжiлiсi, мәслихаттары депутаттарының және өзге де жергiлiктi
өзiн-өзi басқару органдары мүшелерiнiң сайлауын әзiрлеу мен өткiзу
кезiнде пайда болатын қатынастарды реттейдi, сондай-ақ Республика
азаматтарының ерiк бiлдiру бостандығын қамтамасыз ететiн кепiлдiктердi
белгiлейдi.1-бапқа өзгерiс енгізілді - Қазақстан Республикасының
2007.06.19. № 268-III Конституциялық заңымен.2-бап. Сайлау бoстандығы
Республикадағы сайлау Республика азаматының сайлау және сайлану құқығын
еркiн жүзеге асыруына негiзделедi.3-бап. Сайлау құқығы принциптeрі 1.
Республика Президентiн, Парламентi Мәжiлiсiнiң және мәслихаттарының
депутаттарын, өзге де жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелерiн
сайлау жалпыға бiрдей, тең және төте сайлау құқығы негiзiнде жасырын
дауыс беру жағдайында өткiзiледi.
2. Республика Парламентi Сенатының депутаттарын сайлау жанама сайлау
құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру жағдайында өткiзiледi.
3. Республика азаматтарының сайлауға қатысуы ерiктi болып табылады.
Азаматты сайлауға қатысуға немесе қатыспауға мәжбүрлеуге, сондай-ақ оның
еркiн бiлдiрудi шектеуге ешкiмнiң де құқығы жоқ. 4-бап. Жалпыға бірдeй
сайлау құқығыСайлауға сот iс-әрекетке қабілетсiз деп таныған, сондай-ақ
сот үкiмiмен бас бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтар
қатыспайды.
4. Мыналар:
1) сотталғандығы белгіленген тәртіппен өтелмеген немесе алып тасталмаған
адам;
2) сыбайлас жемқорлық қылмыс және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық
жасаудағы кінәсін сот заңда белгіленген тәртіппен таныған адам Қазақстан
Республикасының Президенттігіне, Қазақстан Республикасы Парламентінің,
оның ішінде партиялық тізімдер бойынша, мәслихаттардың депутаттығына
кандидат, сондай-ақ өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары
мүшелігіне кандидат бола алмайды. 9-бап. Сайлау жүйeлeрі1. Президенттi,
Парламент Сенаты депутаттарын және Қазақстан халқы Ассамлеясы сайлайтын
Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлау кезiнде дауыс санаудың мынадай
жүйесi қолданылады:
1) (алып тасталды)
2) мыналар:
- дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың (таңдаушылардың) елу процентiнен
астамының дауысын алған;
- қайта дауыс беру кезiнде басқа кандидатқа қарағанда дауыс беруге
қатысқан сайлаушылардың (таңдаушылардың) дауыс санының көпшiлiгiн алған.

1-1. Саяси партиялардан Парламент Мәжілісінің депутаттары біртұтас
жалпыұлттық сайлау округі бойынша партиялық тізімдермен сайланады.
2. Мәслихаттардың депутаттарын сайлау кезiнде басқа кандидаттарға
қарағанда дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың дауыс санының көпшiлiгiн
алған кандидат сайланған болып саналады.
3. Өзге де жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелерiн сайлау
кезiнде дауыс санаудың мынадай жүйесi қолданылады:
1) (алып тасталды)
2) басқа кандидаттарға қарағанда дауыс беруге қатысқан сайлаушы-лардың
көпшiлiгi жақтап дауыс берген кандидаттар сайланған болып саналады.

Атқарушы органдардың қызметін Үкімет басқарды. Ал оның құрылуына
Президент тікелей қатысады. Өз қызметінде Үкімет Елбасы алдында жауапты әрі
Парламентке есеп беріп отырады. Тікелей және өздері сайлаған өкілдер арқылы
халық ел басқару ісіне қатыса алады. Қазақстандағы сайлау республика
азаматының өзінің сайлау және сайлану құқыктарын еркін жүзеге асыруга
негізделген. Президентті, мәжіліс және мәслихат депутаттарын, жергілікті
езін-өзі басқару органдары мүшелерін сайлау дауыс берудің құпиялылығы
сақталып, жалпыға бірдей төте сайлау қүқыгы нсгізімдо өткізіледі.
Республика азаматтарының сайлауға қатысуы ерікті.
Қазақстанда жаңа сайлау жүйесінің еңгізілуі қоғамның саяси жүйесін одан
әрі демократияландыруға едәуір ықпалын тигізді. Парламент сайлауы мен оны
қалыптастыруда саяси партиялардың белсенділігі арта түсті. Партиялық
тізіммен дауыс беруге рұқсат етілген 2000 жылғы соңғы сайлау кезінде бұл
анық байқалды. Бұл жағдай өз кезегінде елдің саяси өмірін одан сайын
жандандыра түсті. Мұны мынадан көруге болады: 1998 жылдың соңы мен 2000
жылдың басында Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігінде Қазақстан
азаматтық партиясы, Қазақстан халықтық республикалық партиясы, Отан
республикалық саяси партиясы, Қазақстан аграрлық партиясы жөне басқа да
партиялар тіркеуден өтіп, өмірге жолдама алды.
Алдыңғы саяси партиялар мен қоғамдық қозғалыстардың дүниеге келуі
халықтың қалың көпшілігінің саяси сана-сезімін, сондай-ақ саяси мәдениетін
қалыптастыруға ықпал етті. Саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдар, ұлттық-
мәдени орталықтар мен діни бірлестіктер қоғамдық сананың түрліше тұстарын
қамтыды. Өйткенмен, бұлардың ішінде саяси партиялар ғана қоғам мен мемлекет
арасындағы дәнекерлеуші буын қызметін атқара алады. Өйткені ол, ең алдымен,
өз қызметінде қалың көпшіліктің мұңын мұңдап, жоғын жоқтауы тиіс.
Қазақстан Республикасы Конституциясына енгізілген соңғы өзгертулер мен
толықтыруларға сәйкес, ел аумағында пропорционалды сайлау жүйесі
кіріктіріледі.
Қазақстан Республикасындағы саяси партиялар. Қазақстанның социалистік
партиясы (ҚСП) бұрынғы Коммунистік партияның тікелей мүрагері ретінде 1991
жылы 7 қыркүйек күні ҚКП-ның кезектен тыс XVIII съезінің шешімдері
нәтижесінде саяси сахнаға шықты. 1991—1993 жылдары ҚСП ымырашыл саясат
үстанып, солшыл-орталықшыл көзқараста болып, ықпалды болғанмен үкімет
жүргізіп отырған саясатқа ашық келіспеушілік көрсете қоймады. 1994 жылдан
бастап оппозициялық көңіл күйге ауысып, солға ығыса түсті.
1995 жылы партияішілік мәселелердің асқынуынан партия басшылығы мен
облыстық үйымдардың саяси бағытында келіспеушіліктер туып, тұтас үйымдар
коммунистер жағына шығып кетті. ҚСП қазіргі кезде нақты күші мен ықпалының
жоқтығынан іске қабілетсіздігін байқатуда.
Алаш Қазақстанның ұлттық партиясы (ҚҰП) қоғамдық ұйымы алғашқыда 1991
жылы 4 қыркүйекте өткен құрылтай конференциясында Қазақстанның
Республикалық партиясы (ҚРП) болып құрылды.
Қазақстан Халық Конгресі партиясы (ҚХКП) 1989 жылы құрылып, іле-шала
Қазақстан аумағында басталып, Қазақстанның халқы және шетелдер құлшына
қолдаған Невада—Семей антиядролық қозғалысының базасында дүниеге келді.
ҚХКП 1991 жылы 5 қазан ісүні өткен I (құрылтай) съезінде бекітілді.
Республикалық статусы бар Невада—Семей қозғалысының көпшілікке
танымалдығына байланысты партия алғашқы кезде өз жақтастарын тауып,
республиканың қоғамдық өмірінде аса зор белсенділікке ие болды. Алайда 1995
жылдың соңына карай О.Сүлейменовтың партиялық белсенділіктен қол үзуіне
байланысты, ҚХКП партияішілік өзінің идеологиялық көзқарасын анықтау
кезінде күрделі жағдайларды бастан кешірді.
Қазақстанның азаматтық партиясы (ҚАП) республикалың қоғамдық
бірлестігінің 1998 жылы 17 қарашада Ақтөбе қаласында І(құрылтай) жиналысы
болып өтті. Республикалық статусы бар. Өз қызметінің алғашқы күнінен бастан
ҚАП саяси белсенді өмір сүруде. Саяси сахнада өз бетінше еенімді өрекет
етеді. Партияның негізгі мақсаты — Қазақстан Республикасының
мемлекеттілігін нығайтуға және дамытуға үлес қосу.
Отан республикалық саяси партиясы қоғамдын бірлестігі — Отан РСП
1999 жылы 19 қаңтарда Астана қаласында Қазақстан Республикасының
Президенттігіне кандидат Н.Ә.Назарбаевты қолдайтын республикалық қоғамдық
штаб қоғамдық бірлестігінің жалпы жиналысының шешімімен Отан
республикалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.