Шоң би

Қуандықта Қопа, Сапақ, Қорысбай деген байлар болған. Сол Қорысбайдың асы бар деп сауын айтты. Ошақ қазған жері Есіл бойындағы Амантай, Қарқаралының қақ қасы дейді. Сол асқа Шоң биді шақырады. Шоң би ат бәйгесіне қосуға Жананның қараласын алып жүрді. Палуан бәйгесіне түсіруге Қаржас, Ақша, Байболаттың Байболатынан шыққан Кенжеғараның Жаманғарасын алып жүрді. Ақын бәйгесіне жарысқа салуға Орманшыдан шыққан Сақау ақынды алып жүрді. Осы жолы бағымды сынайын деп едім. Осы астан сынайын деп едім. Осы астан тапқан, алған олжаң менікі болсын. Үйге қайтып келіп түскен соң, қыздың қалың малын алсаң да ерік өзіңде, қараланың алдына жанды қара түссе, “аттырамын” деп Күлік Жәнке батыр бидің баласы қаһарлы Жанақты алып жүрді. Бұл Жанақ аттым десе, мал да, жан да мұрттай ұшады екен. Шоң бидің сабасы деп айтсын деп Ақбура Қара Алтайдың баласы Қарқымбайдың сабасын алып жүрді. Осы сабаның көрінісі төрт сары айғырдың терісінен жонын сыртына қаратып, жалқұйрығын өзіне қойып, бұлқынына бір өгіздің терісін тіктіріп, өзін түйеге теңдегенде сегіз қанат үйдің бір үзігі бір жағына тең болады екен. Алты атанға қымызды артып барып, асқа барғанда сабаны үйге орнықтырып, алты атанға артқан қымызды ішісіне сол жерде қояды екен.
Шоң би асқа бара жатқан бетінде Амантай Қарқаралының басында тұрып Қара ала атты алдына алдырып, қара ала атпен серттесті дейді.
Осы Амантайдың басынан қарақшы тіктіріп, пәлен жерден айдатпасам маған серт. Алдында келе алмасаң, қара ала ат саған серт. Алпыс төртте мен тұрмын. Жиырма төртте сен тұрсың. Енді Қуандықтың асы Шоң саған да екіталай, енді бәйгенің алды Қара ала ат саған да екіталай. Екеуіміздің ақыр-тақырымыз осы депті. Асқа барып түсіпті. Шоң би ақын Сақауға алдымен мына Шондыжанға өлең айтып, басындағы тақиясын алып ки! Сонан соң бар да ілкі бұрын Саржан төреге өлең айт, онан кейін Өтебай жындыға айт, басынан сәукелесін сұра, қанша дүние берсе алма. Егерімде сәукелесін бере қалса, етегіңе орап, алды-артыңа қарамай мұнда алып кел. Елі білсе, тартып алып қалар деп батасын беріп жөнелтіпті.
Саржан төре өлеңшінің өлеңін керек қылмайды екен. Алдына өлең айттырмайды екен. Бұл Сақау домбыра алмайды екен. Домбырасы жоқ болған соң, мұның кім екенін қайдан білсін. Саржан төренің алдына барып, шарт жүгініп отырып өлеңді қоя беріпті. Сонда айтқан өлеңі:
Құдай артық жаратқан тілегіңді,
Гауһар тастан жаратқан жүрегіңді.
Бір тартқанда өткізген жеті шоттан,
Айналсам да болмай да білегіңді! -
дегенде Саржан төре: “Тоқта, тоқта, сөзің түгел болды, жетті. Аузыңа сөз салып тұратұғын күшті перің бар қу екенсің. Мынаған бес көк ала атан, бес дүрия шапан әкеліп беріңдер”, - депті. Оны Шоң биге беріп жіберіп, Өтебай жындыға барыпты. Бұл Өтебай жынды Алтай-тоқаның Тоқасынан. Көктің көліндегі енем баласынан шаққан Сал екен. Әкесі Күшікбайға он екі мың жылқы біткен екен. Сол он екі мың жылқы мұны жындандырмай қалай тыныш қояды. Осы асқа киіп келуге өзіне арнап сәукеле жасаттырған екен. Тоқа Сапақ қызының сәукелесінен де артық болсын. Алтай Алдажұман қызының сәукелесінен де артық болсын депті. Жасаған ұсталар жүз биенің құнына пұлын жеткіздің деген екен. Осы асқа барғанның бәрінен биік боламын деп сәукелені басына киіп, түйеге мініп келген екен. Өзі бір үйде жалғыз жатады екен де, сәукеле басында, үлкен құс жастық арқасында, аяқ жағында есіктей айна қойдырып, өз түрін өзі айнадан көріп, “бар түрің осы ма, бар болғаның осы ма деп, ішіңе ұрайын”, - деп, аузын өсіртіп, айнаға қарап ернін шығарып, өзін-өзі келемеждеп жатады екен. Сақау кіріп барып өлеңді қоя берді. “Үйден барып қысырақ ал – деді, жүзді ал, мыңды ал” – деді. “Басыңдағыны бермесең, тіпті алмаймын” – деп бұ да өлеңмен ерік, әліне қоймай бүріп кетті. “Өзіме де сүйкімсіз болып, түрімді бұзып жатыр еді... Енеңді ұрайынды әрмен алып кетші, көрмегенім осы болсын” – деп, басынан жұлып алып есікке қарай лақтырды дейді. Сақау алды да жөнелді. Шоң бидің алдына ап келіп қойды. “Сегіз ұлдан соң көрген жалғыз қызы Жанды ұзатқанда басына кигізсін” – деп сәукелені Шоңтыға байлады дейді.