Ғылым және дін туралы ұғым
1.Кіріспе:
2. Ғылым және оның типтері:
2.1. Филрсофия ғылым саласы ретінде.
2.2. Ғылымдарды жіктеу проблемалары.
3. Дін және оның түрлері:
3.1. Будда діні
3.2. Християн діні
3.3. Ислам діні
Қорытынды:
4. Ғылымның дамуындағы діннің атқаратын рөлі.
2. Ғылым және оның типтері:
2.1. Филрсофия ғылым саласы ретінде.
2.2. Ғылымдарды жіктеу проблемалары.
3. Дін және оның түрлері:
3.1. Будда діні
3.2. Християн діні
3.3. Ислам діні
Қорытынды:
4. Ғылымның дамуындағы діннің атқаратын рөлі.
Филрсофия ғылым саласы ретінде. Ғылымдарды жіктеу проблемалары.
Қоғамдық сананың басқа формалары сияқты, ғылым да шындықтың адам санасында бейнеленуі. Ғылымның мәнін түсіну үшін оның шығу себептсрін, шындықты бейнелеу ерекшеліктерін және қоғам дамуындағы ролін білу қажет.
Ғылым дегеніміз табиғат және қоғам құбылыстары мен процестері жайындагы теория түрінде бір жүйеге келтірілген білімдер. Бірақ ғалым дегеніміз тәжірибеде тексерілгсн теориялық білім ғана емес. Ол сонымен қатар, жаңа білімдер алуға бағытталған қызметті де, эксперимент жүргізу базасын, түрліше прибор, аспаптар сияқты таным құралдарын да қамтиды. Сондықтан оқушылар мына жағдайды ескерулері қажет: ғылымды қоғамдық сананың бір формасы ретінде қарастырғанда, біз оны шындықты бейнелендірудің формасы, дүниетанудың формасы ретінде ғана аламыз.
Дүниені ғылыми бейнелендірудің ерекшелігі неде? Оның қоғамдық сананың басқа формаларынан, мәселен өнерден, діннен айырмашылығы неде? Бұл жөнінде жоғарыда жеткілікті айтқанбыз, бірақ тағы да айта кетсек артық болмас. Дін сыртқы дүниенің бұрмаланған, жалған бейнесі, ал ғылым — дәл, ақиқат бейнесі. Өнер шындықты көркем образ, типтік образ түрінде бейнелендіреді, яғни жалпыны жеке, нақты образ арқылы көрсетеді. Ғылым шындықтың абстракциялық формада -ұғым, категория, заң түрінде - бейнеленуі. Ғылым дүниені танып білудің негізгі формасы болып табылады. Ғылымның ерекшелігі ең алдымен оның пәнімен анықталады. Адамды қоршаған сыртқы дүние — табиғат пен қоғамның, сондай-ақ ойлаудың да объективтік заңдары бар. Ғылымның міндеті — міне осы заңдарды танып білу. Адамның мақсатты қызметі үшін, материалдық өндірісті жүзеге асыру үшін ғылым зандарында бейнеленетін сыртқы дүниенің объективтік заңдарын білу қажет.
Қоғамдық сананың басқа формалары сияқты, ғылым да шындықтың адам санасында бейнеленуі. Ғылымның мәнін түсіну үшін оның шығу себептсрін, шындықты бейнелеу ерекшеліктерін және қоғам дамуындағы ролін білу қажет.
Ғылым дегеніміз табиғат және қоғам құбылыстары мен процестері жайындагы теория түрінде бір жүйеге келтірілген білімдер. Бірақ ғалым дегеніміз тәжірибеде тексерілгсн теориялық білім ғана емес. Ол сонымен қатар, жаңа білімдер алуға бағытталған қызметті де, эксперимент жүргізу базасын, түрліше прибор, аспаптар сияқты таным құралдарын да қамтиды. Сондықтан оқушылар мына жағдайды ескерулері қажет: ғылымды қоғамдық сананың бір формасы ретінде қарастырғанда, біз оны шындықты бейнелендірудің формасы, дүниетанудың формасы ретінде ғана аламыз.
Дүниені ғылыми бейнелендірудің ерекшелігі неде? Оның қоғамдық сананың басқа формаларынан, мәселен өнерден, діннен айырмашылығы неде? Бұл жөнінде жоғарыда жеткілікті айтқанбыз, бірақ тағы да айта кетсек артық болмас. Дін сыртқы дүниенің бұрмаланған, жалған бейнесі, ал ғылым — дәл, ақиқат бейнесі. Өнер шындықты көркем образ, типтік образ түрінде бейнелендіреді, яғни жалпыны жеке, нақты образ арқылы көрсетеді. Ғылым шындықтың абстракциялық формада -ұғым, категория, заң түрінде - бейнеленуі. Ғылым дүниені танып білудің негізгі формасы болып табылады. Ғылымның ерекшелігі ең алдымен оның пәнімен анықталады. Адамды қоршаған сыртқы дүние — табиғат пен қоғамның, сондай-ақ ойлаудың да объективтік заңдары бар. Ғылымның міндеті — міне осы заңдарды танып білу. Адамның мақсатты қызметі үшін, материалдық өндірісті жүзеге асыру үшін ғылым зандарында бейнеленетін сыртқы дүниенің объективтік заңдарын білу қажет.
1. Мұртаза Мүнісұлы Бұлұлтай «Ата баба діні Түркілер неге мұсылман болды.» Алматы Білім»2000ж
2. Сабри Хизметли Профессор, доктор «Дін тану»
Шымкент 2000ж
3. Ә. Тұрғынбаев, С. Кенжебаев Т. Есімханов
«Ғылым тарихы мен философиясы» Алматы білім 2006ж
4. Қ.Ш. Бесенов «Философия» Алматы 2002ж.
2. Сабри Хизметли Профессор, доктор «Дін тану»
Шымкент 2000ж
3. Ә. Тұрғынбаев, С. Кенжебаев Т. Есімханов
«Ғылым тарихы мен философиясы» Алматы білім 2006ж
4. Қ.Ш. Бесенов «Философия» Алматы 2002ж.
Ғылым және дін.
1.Кіріспе:
2. Ғылым және оның типтері:
2.1. Филрсофия ғылым саласы ретінде.
2.2. Ғылымдарды жіктеу проблемалары.
3. Дін және оның түрлері:
3.1. Будда діні
3.2. Християн діні
3.3. Ислам діні
Қорытынды:
4. Ғылымның дамуындағы діннің атқаратын рөлі.
Ғылым және оның типтері:
Филрсофия ғылым саласы ретінде. Ғылымдарды жіктеу проблемалары.
Қоғамдық сананың басқа формалары сияқты, ғылым да шындықтың адам
санасында бейнеленуі. Ғылымның мәнін түсіну үшін оның шығу себептсрін,
шындықты бейнелеу ерекшеліктерін және қоғам дамуындағы ролін білу қажет.
Ғылым дегеніміз табиғат және қоғам құбылыстары мен процестері
жайындагы теория түрінде бір жүйеге келтірілген білімдер. Бірақ ғалым
дегеніміз тәжірибеде тексерілгсн теориялық білім ғана емес. Ол сонымен
қатар, жаңа білімдер алуға бағытталған қызметті де, эксперимент жүргізу
базасын, түрліше прибор, аспаптар сияқты таным құралдарын да қамтиды.
Сондықтан оқушылар мына жағдайды ескерулері қажет: ғылымды қоғамдық сананың
бір формасы ретінде қарастырғанда, біз оны шындықты бейнелендірудің
формасы, дүниетанудың формасы ретінде ғана аламыз.
Дүниені ғылыми бейнелендірудің ерекшелігі неде? Оның қоғамдық
сананың басқа формаларынан, мәселен өнерден, діннен айырмашылығы
неде? Бұл жөнінде жоғарыда жеткілікті айтқанбыз, бірақ тағы да айта
кетсек артық болмас. Дін сыртқы дүниенің бұрмаланған, жалған бейнесі, ал
ғылым — дәл, ақиқат бейнесі. Өнер шындықты көркем образ, типтік
образ түрінде бейнелендіреді, яғни жалпыны жеке, нақты образ арқылы
көрсетеді. Ғылым шындықтың абстракциялық формада -ұғым, категория, заң
түрінде - бейнеленуі. Ғылым дүниені танып білудің негізгі формасы
болып табылады. Ғылымның ерекшелігі ең алдымен оның пәнімен
анықталады. Адамды қоршаған сыртқы дүние — табиғат пен қоғамның, сондай-
ақ ойлаудың да объективтік заңдары бар. Ғылымның міндеті — міне осы
заңдарды танып білу. Адамның мақсатты қызметі үшін,
материалдық өндірісті жүзеге асыру үшін ғылым зандарында
бейнеленетін сыртқы дүниенің объективтік заңдарын білу қажет.
Дүние -біртұтас дүние; оның бірлігі
материялылығында. Олай болса, ғылым да біртұтас материалдық дүние
туралы өзара байланысты, біртұтас, үнемі дамып отыратын білімдер жүйесі.
Бірақ ғылым сонымен қатар, көптегсн білім салаларына, яғни нақты ғылымдарға
бөлінеді. Нақты ғалымдардың бір-бірінен айырмашылғы олардың объективтік
шындықтың қай жағын, материя қозғалысының қай формасын
зерттейтініне қарай айқындалады. Демек, нақты ғылымдардың
көп түрлілігінің негізін, идеалистер сияқты, адам
санасының қасиеттерінен іздемей, объективтік дүниенің
қасиеттерінен, материя қозғалысы формаларының көп түрлілігінен іздеу керек.
Ғылым қоғамдық-өндірістік практиканың қажеттерінен туындайды. Ф.
Энгсльс 1894 ж. 25 қаңтарда В. Боргиуске жазған хатында ғылымның өндіріске
тәуелділігін ашып көрсете келе: „Егер, Сіз айтқандай, техника айтарлықтай
дәрежеде ғылымның жағдайына тәуелді болса, онда ғылым техниканың күйі мен
қажетінен әлдеқайда көбірек тәуелді. Егер қоғамда бір техникалық қажет
туса, онда ол ғылымды ондаған университеттерден гөрі көбірек алға
бастырады"1, - деп жазды. Энгельстің бұл айтқандарын ғылымдардың даму
тарихы толық дәлелдеді.
Ғылымның практикаға өндіріске тәуелділігін атап көрсете отырып, тарихи
материализм сонымен қатар, біріншіден, ғылымның дамуындағы салыстырмалы
дербестікті және, екіншіден, ғылымның практикаға, өндірістің дамуына
тигізетін кері әсерін де мойындайды.
Ғылымның дамуы сайып келгенде ғана қоғамдық-тарихи практиканың,
өндірістің қажетгерімен анықталады. Бірақ оның дамуының өз ішкі логикасы
бар: ғылым өзінің ішкі қайшылықтарының негізінде дамиды, өйткені
эксперименттік тәжірибенің жаңа мәліметтері мен ескі теориялардың
арасындағы қайшылықтардың нәтижесінде ғылымда жаңа проблемалар,
гипотезалар (ғылыми жорамалдар) туып отырады. Ал бұл соңғылар дүниені
бұрынғыдан тереңірек танып білу қажетін тудырады. Мәселен, ғылымның
көптеген ұлы жаңалықтары, (айталық, атомдық физиканың ашқан жаңалықтары)
өндірістің қажетінен тікелей туған жоқ, ең алдымен ғылымның ішкі даму
заңдылықтарының нәтижесінде туып, адамдар оларды практикада пайдаланудың
жолдарын кейін ғана тапты.
Оқушылар ғылым дамуының бұл диалектикасын ұғына білуі тиіс, өйткені
дүниетанудың дамуындағы әрбір жаңа қадам жаңа проблемалар тудырады.
Ғылымның дамуындағы салыстырмалы дербестік дүниетанудағы сабақтастық
байланыстан айқын көрінеді. Ғылым қоғамның бұған дейін қол жеткен біліміне
сүйене отырып қана дами алады. Мұнсыз қоғамдық прогресс жүзеге аспас еді.
Ғылымның дамуындағы салыстырмалы дербестік оның өндіріске тигізетін
кері әсерінен ерекше айқын көрінеді. Ғылым қоғамдық өндірістің дамуында
қуатты күш болып табылады, өйткені ғалымның күші, адамның ақиқатты танып
білудегі күш-қуаты практикада ғана айқын көрінеді. Ол өндіріс құрал,
техникасының дамуында, қоғамның бүкіл өндіргіш күштерін жетілдіруде аса зор
роль атқарады.
К. Маркс ғылымды өндірістің және, тұтас алғанда, бүкіл қоғамның
дамуының рухани күш-қуаты деп атады. Ол өзінің бір қолжазбасында былай деп
жазды: „Табиғат машиналар, паровоздар, темір жолдар, электр телеграфтарын,
сельфакторлар т.б. жасамайды. Мұның бәрі —адам миының адам қолымен
жасаған органы, білімнің затқа айналдырылған күші".
Бірақ ескеретін бір жағдай, бұл айтылғандардан ғылымның
маңызы мен ролін асыра бағалаушылық сияқты теріс қорытынды жасауға
болмайды. Ондай асыра бағалаушылық буржуазия социологиясына тән. Көптеген
буржуазия социологтары қазіргі атом қуаты мен кибернетика
дәуірінде ғылым мсн техника қоғамнан жоғары тұрған, қоғам
тағдырын билейтін бірден-бір қуатты күшке айналды деп
дәлелдейді. Олардың пікірінше, ғылым қоғам өмірінің жетекші және шешуші
күші, өндірісті де, экономика мен саясатты да айқындап беретін сол,
ғылым мен техниканың құдіретті күші адамдарды "дәрменсіз, әлсіз
тобырға" айналдырды. Олай болса, тарихтың тағдыры, олардың
пікірінше, ғалымдардың және ғылым мен техника жасаған барлық құралдардың
иесі — дәулеттілердің қолында.
Мұндай идеалистік көзқарас, түсініктердің әлеуметтік түптамыры бар:
монополистік буржуазияның идеологтары ғылым мен техниканы асыра дәріптеу
арқылы капиталистсрдің саясатын ақтауға, капиталистік система тудырып
отырған жұмыссыздықты, экологиялық дағдарысты т.б. қасіретті жағдайларды
осы күнгі ғылым мен техника дамуының қажетті нәтижесі деп түсіндіруге
тырысады. Олар, сөйтіп, ғылым мен техниканы адамға, бүкіл адамзат дамуына
қарсы қояды.
Қазіргі кезде ғылымның дамуының өндіріс пен техника үшін шешуші маңызы
бар, өйткені ғылымның дамуы өндірістің дамуынан алда келеді, сөйтіп осының
негізінде өндірісті түбірінен қайта құруға, сапа жағынан жаңа техника
жасауға мүмкіндіктер туады. Қазіргі ғылым мен техника адамзат мүддесіне
қызмет жасауда, еңбекті жеңілдетіп, тұрмысты жақсартуда.
Рас, буржуазия идеологтары айтып отырғандай, ғылым мен техниканың
теріс нәтижелсрі де жоқ емес, бірақ ол нәтижелерді тудырып отырған ғылым
мен техниканың дамуы емес, оларды пайдаланудың капиталистік әдістері.
Шынында да, ғылым мен техниканың жаңалықтары капитализм жағдайларында
барынша мол пайда табу мүддесіне қызмет етіп, еңбекшілердің мүддесіне қарсы
келеді, өйткені оларды өндіріске енгізу жұмыссыздықты молайтады. Жалпы
алғанда, антагонистік қоғамда
ғылымның дамуы қайшылықты сипатта жүзеге асады. Мұны түсіну үшін қазіргі
кезде жүзеге асып отырған ғылыми-техникалык революцияның мәнін, оның түрлі
қоғамдардағы ерекшеліктері мен әлеуметтік нәтижелерін білу керек.
Қоғам дамуының белгілі бір тарихи дәуірінде ғылым өндіріс дамуының
қажетті бір шартына айнадды. Ол -капиталистік ірі машина өндірісінің
дәуірі. Ірі индустрияның дамуына байланысты, деп атап көрсетті Маркс, онда
машинамен қатар, барған сайын бу және электр сияқты нәрселердің маңызы
артады, ал олардың еңбек өнімділігі ғылымның жалпы даму және өңдірісте
қолданылу дәрежесіне байланысты. Капиталистік өндірістің даму барысына
талдау жасай отырып, Маркс еңбек құралдарының даму дәрежесі бұдан былай
жалпы қоғамдық білімнің - ғылымның - тікелей өндіргіш күшке қаншалықты
айналғандығының көрсеткіші болады деп жазды.
Маркстің бұл сөздері бұдан бір ғасырдан астам бұрын жазылған еді.
Содан бері ғылым мен техника саласында орасан зор өзгерістер болды — шын
мәнінде ғылми-техникалық революция жүзеге асып келе жатыр. Біздің
заманымызда ғылымның жетістіктері техникада барған сайын кеңінен
қолданылып, өндірісті комплексті түрде автоматтандыру, атом қуатын
пайдалану, ғылыми эксперименттің өндіріспен бірігуі, сөйтіп ғылымның шын
мәнінде тікелей өндіргіш күшке айналуы кеңінен өріс алып келеді.
Ғылымның тікелей өндіргіш күшке айналуы дегеніміз не? Ғылыми теориялар
мен идеялар материалдық игіліктер өндіреді деп түсінуге бола ма? Әрине,
болмайды. Бұлай деу тап-таза идеалистік көзқарас болар еді. Тарихи
материализм ғылымның -тікелей өндіргіш күшке айналуын мынадай тұрғыдан
түсіну керек деп үйретеді: а) ғылымдар ашқан теориялар мен заңдар өндіріске
енгізіле отырып, өндіріс құралдары мен техникасына, технологиялық
процестерге айналады, ал мұның бәрі өндірісті комплексті түрде
механикаландыру және автоматтандыру, электрониканы, жаңа химиялық
материалдарды, энергияның барлық жаңа түрлерін кеңінен пайдалануды
тудырады, сөйтіп техникалық прогресті тездетеді. Бұл істің барысында
өндірісте жүргізілетін ғылыми эксперимент өндіріспен, материалдық игіліктер
өндіру процесімен тұтас бірігіп кетеді; ә) ғылым мен техникада болған
түбірлі өзгерістер, ашылған жаңалықтар өндіргіш күштердің екінші жағы —
адамды да өзгертеді, ғылым мен техниканың жаңалықтары адамның біліміне,
тәжірибесіне, дағды-іскерлігіне айналуы тиіс, яғни адамның рухани күшіне де
айналуы тиіс, өйткені мұнсыз ол жаңа техниканы басқара алмайды, ал бұл
техникалық прогреске кедергі болар еді. Кең көлемді ғылыми-техникалық білім
алған еңбекші адам жаңа техниканы жай басқарып қана қоймайды, ғылыми-
техникалық творчествоға белсене қатыса отырып, еңбек өнімділігін арттырады.
Демек, еңбекші адамның ғылыми-техникалық дәрежесін ұдайы арттырып отыру -
ғылыми-техникалық революциядан туып отырған объективтік зандылық.
Ғылымдарды жіктеу проблемалары.
Ғылым философиясының негізгі идеялары мен принциптері XVII ғасырда
қалыптаса бастаған еді, өйткені классикалық ғылымның негізін құрған
тәжірибелік, экспериментгік жаратылыстану сол кезде шыққан еді. Бірақ ол
тек XX ғасырдың екінші жартысында ғана дербес философиялық пәнге айналды. Д
үниежүзілік екінші соғыстан кейін ғылыми білімнің тез өсуі және жаңа ғылыми
жаңалықтардың техникада кең қодданыс табуы өнеркөсібі дамыған көптеген
елдерде ғылыми-техникалық прогрестің кеңінен өріс алуына алып келді. Ал бұл
ғылымды дамыту, ғылыми білімнің даму қарқынын жылдамдату және ғылымның
өнеркәсіппен, бүкіл халық шаруашылығымен байланысын күшейту істеріне деген
қоғамдық мүддені жандандырды. Осындай қоғамдық қажеттіліктерге жауап
ретінде түрлі ғылым салаларын зерттеуге бағытталған бір қатар жаңа пәндер
туды: ғылымтану (науковедение), ғылым экономикасы мен социологиясы, ғылым
тарихы және ғылыми зерттеу психологиясы сондай ғылымдар қатарына жатады.
Бұл ғылымдардың ішінде жетекші орын алатын ғылым философиясы болды.
Ғылыми қызметтің түрлі жақтарын зерттеуші пәндер жүйесінде ғылым
философияның орнын анықтау үшін оны басқа пәндерден айырып тұратын айрықша
ерекшеліктерін ашып көрсету қажет. Егер ғылым тарихы деструкциялық, яғни
тек баяндаушы ғылым ретінде түрлі ғылымдардың түрлі тарихи кезеңдерде ашқан
жаңалықтарын ретіне қарай баяңдап берумен айналысса, ғылым философиясының
басты міндеті ғылыми таным процесін, оның заңдылықтарын зерттеу болып
табылады. Одан ғылым социологиясының айырмашылығы сол, ол ғылыми мекемелер
мен қауымдастықтарының құрылысын, ғылыми мекеме мүшелерінің арақатынасын,
т.б. ұйымдасу жақтарын зерттейді. Алайда ғылым философиясынан
басқа бір де бір ғылым ғылыми зерттеу процесінің өзін, ғылымның өсуі мен
даму заадарьш арнайы зертгемейді.
Сөйтіп, ғылым философиясының негізгі пәні қоғам дамуының түрлі тарихи
кезеңдерінде ғылыми білімдерді өндірудің, ақиқаттығын тексеріп, негіздеудің
жалпы заңдылықтарын зерттеу болып табылады.
Ғылыми білімді негіздеудің, дамытудың жалпы заңдылықтарын зерттей отырып,
ғылым философиясы қоғам тарихының түрлі кезендерінде объективтік ақиқат
білімдерге қол жеткізудің рационалдық (тиімді) әдістері мен нормаларын
табады. Алайда ғылым тарихшыларының мұқият зерттеп жинақтаған зерттеулерін
пайдаланбайынша ғылым философиясы ол міндетті өз бетінше орындай алмайды.
Сондықтан ол бұл жерде ғылым тарихшыларының көмегіне сүйене отырып, ғылым
дамуының жаңа бағыттарын анықтай алады. Ғылым социологтарының зертгеулері
ғылыми білім өндірудің қазіргі нақты әлеуметтік-қоғамдық жағдайлары мен
мүмкіндіктерін анықтауға жағдай жасайды. Ал ғалыми-творчестволық еңбекке
психологиялық талдау жасаудың нәтижелері ғылыми ақиқат іздеудің логикалық-
методикалық және психологиялық әдістерінің арасындағы айырмашықтарды
анықтап, таным процесінің объективтік және субъективтік критерийлерін
өлшеуішін) ажырата білуге көмектеседі. Бұл бір жағынан.
Екінші жағынан алғанда, ғылым философиясы жеке ғылымдарды зерттеуші нақты
пәндер үшін дүниеге көзқарастық және методологиялық тұрғыдан жалпы бағдар
болып табылады. Ғылыми жаңалықтың нәтижелерін (ғылыми білімді) оны ашу
процесіне(таным процесіне) қарама-қарсы қоюшы неопозитивистер мен сыншыл
рационалистердің (К.Поппер т.б.) әрекеті ғылымды зерттеуші ғалымдардың
күшін біріктіріп үйлестіруге көмектеспеді. Жаңа ғылыми идеялар іздеп табу
процесіне сын көзбен талдау жасау, жаңа зерттеу проблемалары міндеттерін
ұсыну ғылыми зерттеудің нақты барысын дұрыс түсінуге мүмкіңдіктер тудырады.
Сол себепті де неопозитивизмді сынаушылар ең алдымен оның ғылым
философиясына қарсы шықты, өйткені ол философия өзінің міндетін тек ғылымды
негіздеу ісімен ғана байланыстырды. Ғылым философиясы ғылым тарихымен өзара
қарым-қатынасқа түскеңде жеке тарихи фактілерді баяндаумен ғана шектелмеуі
тиіс. Ол ғылымның даму тарихының заңдылықтары мен мәнді байланыстарын ашып
беруі тиіс, ғылымның рухани мәдениетпен және практикалық қызметпен жан-
жақты байланысын көрсететін зерттеу болашағына бағыт сілтеп, көмектесуі
қажет. Сонымен бірге ғылым философиясының ойдағыдай дамуы үшін ғылым
тарихыңдағы бай нақты факті материалдарына арқа сүйеп отыруы қажет. Мұндай
өзара творчестволық байланыссыз ғылым философиясы құры бос сөзге айналар
еді, ал ақиқат ғылыми дүниеге көзқарассыз ғылым тарихы айқын бағдарсыз,
адасқан бірдеңе болар еді.
Ғылым автономиясын, яғни осы күнгі философиядан мүлдем тәуелсіз ғылым
концепциясын ұсынушы позитивизмге қарсы қазіргі кезде ғылымды адамның басқа
іс-әрекеттерімен тығыз байланысты құңдылықтарды зерттеу проблемасы барған
сайын алға тартылуда. Ғылым практикалық іс-әрекетте қажетті нәтижелерге
жетуге көмектесетін техникалық құралдар, таным әдіс-тәсілдерін жасаумен
ғана шектелмейді. Ол өзінің құндылықтар жүйесін басшылыққа алады. Бұл
жүйедегі ең басты құндылық — объективтік ақиқатты іздеу процесі. Сондықтан
қазіргі ғылым философиясында ғылымның ең басты мақсаты мен атқаратын
қызметін ғылыми танымға тән құндылықтар тұрғысынан қайта қарау процесі
жүргізілуде.
Ғылым философиясының қазіргі ғылыми-техникалық революциямен тығыз
байланыстылығының екінші бір маңызды көрінісі — оның дамуында біртіндеп
болатын эволюциялық өзгерістер мен бірден болатын түбірлі сапалық,
революциялық өзгерістердің өзара байланыста болатындығы. Бұл проблеманы
талқылау батыстың ғылым философиясында 1970 жылдары, американдық ғылым
философы әрі тарихшысы Т.Кунның "Ғылыми революциялардың құрылымы"1 деген
кітабы жарыққа шыққаннан кейін басталды. Ол бұл кітабында ғылым дамуына
деген кумуляциялық2 көзқарасты сенімді түрде орынды сынады. Бұл теория
бойынша, ғылым дамуы көп жаңа ғылыми ақиқаттардың үздіксіз жай
жинақталуынан ғана тұрады; жаңа ақиқаттарды іздеу, жаңа заңдардың ашылуы
және жаңа ғылыми теориялардың құрылуы бұрын тұжырымдалған заңдар мен
теорияларға ешқаңдай әсерін тигізбейді.
Сонымен, ғылым философиясы ғылымды әр түрлі тұрғыдан талдайтын жеке
пәндер үшін дүниеге көзқарастық бағдар сілтеуші болып табылады, себебі ол
ғылыми білімнің табиғаты мен құрылымын және сондай-ақ дүние туралы
объективтік ақиқат білім алудың әдіс-тәсілдері мен нормаларын зерттейді.
Дін және оның түрлері.
Марксизмге дейінгі материалистер мен атеистер дінге қарсы өздігінше
күрес жүргізіп, оның шығу себептерін түсіндіруге әрекет жасады. Бірақ
олардың ешқайсысы бұл мәселені ғылыми тұрғыдан дәйекті шеше алмады.
Марксизмге дейінгі атеистер — XVIII ғ. француз материалистері Гольбах,
Гельвеций, Дидро және басқалар, мәселен, дін кездейсоқ шықты, бір топ
қулардың аңқау, надан адамдарды алдауынан шықты деп түсіндірді. Бірақ
оқушылар надандықтың жеке өзі діннің себебі бола алмайтынын түсінулері
керек, өйткені надандық - субъективтік процесс. Сондықтан оны діннің
шығуының бірден-бір себебі деп қарау міндетті түрде субъективтік идеализмге
әкеліп соғады.
Марксизм ғана діннің шығуын, оның мәні мен қоғамдық ролін бірден-бір
ғылыми тұрғыдан түсіндіріп берді. Қоғамдық сананың басқа формалары сияқты,
деп үйретеді ол, діннің де шығу себебін адамдардың материалдық тұрмыс
жағдайынан іздеу керек. Атап айтқанда, дін адамдардың материалдық өндіріс
дәрежесі өте төмен болған алғашқы қауымдық қоғамда шықты: өндіріс
құралдарының өте төмен дәрежеде болуы салдарынан адамдар табиғаттың дүлей
күштерінің алдында мүлдем дәрменсіз болды, тәуелді болды: жер сілкіну, күн
күркіреу мен найзағай, су тасқыны мен дауыл, қақыраған аяз бен аспан
айналып жерге түсетін аптап ыстық, қуаңшылық, түрлі ауру-кеселдер және тағы
басқа табиғат құбылыстарының сырын ол кездегі адамдар түсінбеді, оларды
табиғаттан, адамнан тыс тұратын ғаламат күштердің салдары деп білді.
Сөйтіп, адамдар оларға өз тарапынан ғаламат қасиеттер беріп, „Құдайға"
айналдырды.
Оқушылар діннің шығуының әлеуметгік түп-тамыры да бар екенін
білулері қажет: қоғамда таптар пайда болып, адамды адамның
қанауы шыққанан кейін адамға енді әлеуметтік күштер үстемдік жасай
бастады. Әлеуметтік күштер еңбекші халыққа табиғат күштеріне қарағанда
әлдеқайда үлкен бақытсыздық пен дәрменсіздік ала келді. Тағы адамның
табиғатпен күрестегі дәрменсіздігі құдайға, шайтанға, ғаламатқа т.б. сенуді
қалай тудырса, езілгендердің қанаушыларға қарсы күрестегі дәрменсіздігі де
қажетгі түрде ана дүниедегі бақытты өмірге деген сенімін тудырады.
Таптық қоғамда дін рухани қанау құралына айналды. Көптеген
буржуазия социологтары дін мен діни сенімдердің бұл
таптық-әлеуметтік сипатын жоққа шығарып, ол сенімдер адамның
табиғатына әуелбастан-ақ тән, туасы қасиет, өзгермейтін мәңгі
нәрсе деп сендірді. Ал марксизм дін өзгермелі қоғамдық құбылыс, егер
қоғамның экономикалық және таптық-әлеуметтік құрылысы өзгерсе, діни
сенімдер де өзгеріп отырады дейді. Мәселен, қоғамның әлеуметтік өзгеруіне
сәйкес алғашқы рулық құдайлар тайпалық құдайға, тайпалық құдайлар ұлттық
құдайларға, ақыр соңында ұлттық құдайлар біртұтас дүниежүзілік
„құдіретті" құдайларға айналды. Бұл жерде оқушыларға К. Маркс
пен Ф. Энгельстің жер бетінде "біртұтас патшалық шықпаса, ешқашан
біртұтас құдай да болмас еді" деген сөзін ескерте кеткен жөн. Міне,
осылайша дамудың барысында қазіргі үш дүниежүзілік дін: христиан, ислам
және будда діндері шықты.
Феодалдық қоғамда дін қоғамдық сананың басқа барлық формаларын
бағындыратын үстем ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.Кіріспе:
2. Ғылым және оның типтері:
2.1. Филрсофия ғылым саласы ретінде.
2.2. Ғылымдарды жіктеу проблемалары.
3. Дін және оның түрлері:
3.1. Будда діні
3.2. Християн діні
3.3. Ислам діні
Қорытынды:
4. Ғылымның дамуындағы діннің атқаратын рөлі.
Ғылым және оның типтері:
Филрсофия ғылым саласы ретінде. Ғылымдарды жіктеу проблемалары.
Қоғамдық сананың басқа формалары сияқты, ғылым да шындықтың адам
санасында бейнеленуі. Ғылымның мәнін түсіну үшін оның шығу себептсрін,
шындықты бейнелеу ерекшеліктерін және қоғам дамуындағы ролін білу қажет.
Ғылым дегеніміз табиғат және қоғам құбылыстары мен процестері
жайындагы теория түрінде бір жүйеге келтірілген білімдер. Бірақ ғалым
дегеніміз тәжірибеде тексерілгсн теориялық білім ғана емес. Ол сонымен
қатар, жаңа білімдер алуға бағытталған қызметті де, эксперимент жүргізу
базасын, түрліше прибор, аспаптар сияқты таным құралдарын да қамтиды.
Сондықтан оқушылар мына жағдайды ескерулері қажет: ғылымды қоғамдық сананың
бір формасы ретінде қарастырғанда, біз оны шындықты бейнелендірудің
формасы, дүниетанудың формасы ретінде ғана аламыз.
Дүниені ғылыми бейнелендірудің ерекшелігі неде? Оның қоғамдық
сананың басқа формаларынан, мәселен өнерден, діннен айырмашылығы
неде? Бұл жөнінде жоғарыда жеткілікті айтқанбыз, бірақ тағы да айта
кетсек артық болмас. Дін сыртқы дүниенің бұрмаланған, жалған бейнесі, ал
ғылым — дәл, ақиқат бейнесі. Өнер шындықты көркем образ, типтік
образ түрінде бейнелендіреді, яғни жалпыны жеке, нақты образ арқылы
көрсетеді. Ғылым шындықтың абстракциялық формада -ұғым, категория, заң
түрінде - бейнеленуі. Ғылым дүниені танып білудің негізгі формасы
болып табылады. Ғылымның ерекшелігі ең алдымен оның пәнімен
анықталады. Адамды қоршаған сыртқы дүние — табиғат пен қоғамның, сондай-
ақ ойлаудың да объективтік заңдары бар. Ғылымның міндеті — міне осы
заңдарды танып білу. Адамның мақсатты қызметі үшін,
материалдық өндірісті жүзеге асыру үшін ғылым зандарында
бейнеленетін сыртқы дүниенің объективтік заңдарын білу қажет.
Дүние -біртұтас дүние; оның бірлігі
материялылығында. Олай болса, ғылым да біртұтас материалдық дүние
туралы өзара байланысты, біртұтас, үнемі дамып отыратын білімдер жүйесі.
Бірақ ғылым сонымен қатар, көптегсн білім салаларына, яғни нақты ғылымдарға
бөлінеді. Нақты ғалымдардың бір-бірінен айырмашылғы олардың объективтік
шындықтың қай жағын, материя қозғалысының қай формасын
зерттейтініне қарай айқындалады. Демек, нақты ғылымдардың
көп түрлілігінің негізін, идеалистер сияқты, адам
санасының қасиеттерінен іздемей, объективтік дүниенің
қасиеттерінен, материя қозғалысы формаларының көп түрлілігінен іздеу керек.
Ғылым қоғамдық-өндірістік практиканың қажеттерінен туындайды. Ф.
Энгсльс 1894 ж. 25 қаңтарда В. Боргиуске жазған хатында ғылымның өндіріске
тәуелділігін ашып көрсете келе: „Егер, Сіз айтқандай, техника айтарлықтай
дәрежеде ғылымның жағдайына тәуелді болса, онда ғылым техниканың күйі мен
қажетінен әлдеқайда көбірек тәуелді. Егер қоғамда бір техникалық қажет
туса, онда ол ғылымды ондаған университеттерден гөрі көбірек алға
бастырады"1, - деп жазды. Энгельстің бұл айтқандарын ғылымдардың даму
тарихы толық дәлелдеді.
Ғылымның практикаға өндіріске тәуелділігін атап көрсете отырып, тарихи
материализм сонымен қатар, біріншіден, ғылымның дамуындағы салыстырмалы
дербестікті және, екіншіден, ғылымның практикаға, өндірістің дамуына
тигізетін кері әсерін де мойындайды.
Ғылымның дамуы сайып келгенде ғана қоғамдық-тарихи практиканың,
өндірістің қажетгерімен анықталады. Бірақ оның дамуының өз ішкі логикасы
бар: ғылым өзінің ішкі қайшылықтарының негізінде дамиды, өйткені
эксперименттік тәжірибенің жаңа мәліметтері мен ескі теориялардың
арасындағы қайшылықтардың нәтижесінде ғылымда жаңа проблемалар,
гипотезалар (ғылыми жорамалдар) туып отырады. Ал бұл соңғылар дүниені
бұрынғыдан тереңірек танып білу қажетін тудырады. Мәселен, ғылымның
көптеген ұлы жаңалықтары, (айталық, атомдық физиканың ашқан жаңалықтары)
өндірістің қажетінен тікелей туған жоқ, ең алдымен ғылымның ішкі даму
заңдылықтарының нәтижесінде туып, адамдар оларды практикада пайдаланудың
жолдарын кейін ғана тапты.
Оқушылар ғылым дамуының бұл диалектикасын ұғына білуі тиіс, өйткені
дүниетанудың дамуындағы әрбір жаңа қадам жаңа проблемалар тудырады.
Ғылымның дамуындағы салыстырмалы дербестік дүниетанудағы сабақтастық
байланыстан айқын көрінеді. Ғылым қоғамның бұған дейін қол жеткен біліміне
сүйене отырып қана дами алады. Мұнсыз қоғамдық прогресс жүзеге аспас еді.
Ғылымның дамуындағы салыстырмалы дербестік оның өндіріске тигізетін
кері әсерінен ерекше айқын көрінеді. Ғылым қоғамдық өндірістің дамуында
қуатты күш болып табылады, өйткені ғалымның күші, адамның ақиқатты танып
білудегі күш-қуаты практикада ғана айқын көрінеді. Ол өндіріс құрал,
техникасының дамуында, қоғамның бүкіл өндіргіш күштерін жетілдіруде аса зор
роль атқарады.
К. Маркс ғылымды өндірістің және, тұтас алғанда, бүкіл қоғамның
дамуының рухани күш-қуаты деп атады. Ол өзінің бір қолжазбасында былай деп
жазды: „Табиғат машиналар, паровоздар, темір жолдар, электр телеграфтарын,
сельфакторлар т.б. жасамайды. Мұның бәрі —адам миының адам қолымен
жасаған органы, білімнің затқа айналдырылған күші".
Бірақ ескеретін бір жағдай, бұл айтылғандардан ғылымның
маңызы мен ролін асыра бағалаушылық сияқты теріс қорытынды жасауға
болмайды. Ондай асыра бағалаушылық буржуазия социологиясына тән. Көптеген
буржуазия социологтары қазіргі атом қуаты мен кибернетика
дәуірінде ғылым мсн техника қоғамнан жоғары тұрған, қоғам
тағдырын билейтін бірден-бір қуатты күшке айналды деп
дәлелдейді. Олардың пікірінше, ғылым қоғам өмірінің жетекші және шешуші
күші, өндірісті де, экономика мен саясатты да айқындап беретін сол,
ғылым мен техниканың құдіретті күші адамдарды "дәрменсіз, әлсіз
тобырға" айналдырды. Олай болса, тарихтың тағдыры, олардың
пікірінше, ғалымдардың және ғылым мен техника жасаған барлық құралдардың
иесі — дәулеттілердің қолында.
Мұндай идеалистік көзқарас, түсініктердің әлеуметтік түптамыры бар:
монополистік буржуазияның идеологтары ғылым мен техниканы асыра дәріптеу
арқылы капиталистсрдің саясатын ақтауға, капиталистік система тудырып
отырған жұмыссыздықты, экологиялық дағдарысты т.б. қасіретті жағдайларды
осы күнгі ғылым мен техника дамуының қажетті нәтижесі деп түсіндіруге
тырысады. Олар, сөйтіп, ғылым мен техниканы адамға, бүкіл адамзат дамуына
қарсы қояды.
Қазіргі кезде ғылымның дамуының өндіріс пен техника үшін шешуші маңызы
бар, өйткені ғылымның дамуы өндірістің дамуынан алда келеді, сөйтіп осының
негізінде өндірісті түбірінен қайта құруға, сапа жағынан жаңа техника
жасауға мүмкіндіктер туады. Қазіргі ғылым мен техника адамзат мүддесіне
қызмет жасауда, еңбекті жеңілдетіп, тұрмысты жақсартуда.
Рас, буржуазия идеологтары айтып отырғандай, ғылым мен техниканың
теріс нәтижелсрі де жоқ емес, бірақ ол нәтижелерді тудырып отырған ғылым
мен техниканың дамуы емес, оларды пайдаланудың капиталистік әдістері.
Шынында да, ғылым мен техниканың жаңалықтары капитализм жағдайларында
барынша мол пайда табу мүддесіне қызмет етіп, еңбекшілердің мүддесіне қарсы
келеді, өйткені оларды өндіріске енгізу жұмыссыздықты молайтады. Жалпы
алғанда, антагонистік қоғамда
ғылымның дамуы қайшылықты сипатта жүзеге асады. Мұны түсіну үшін қазіргі
кезде жүзеге асып отырған ғылыми-техникалык революцияның мәнін, оның түрлі
қоғамдардағы ерекшеліктері мен әлеуметтік нәтижелерін білу керек.
Қоғам дамуының белгілі бір тарихи дәуірінде ғылым өндіріс дамуының
қажетті бір шартына айнадды. Ол -капиталистік ірі машина өндірісінің
дәуірі. Ірі индустрияның дамуына байланысты, деп атап көрсетті Маркс, онда
машинамен қатар, барған сайын бу және электр сияқты нәрселердің маңызы
артады, ал олардың еңбек өнімділігі ғылымның жалпы даму және өңдірісте
қолданылу дәрежесіне байланысты. Капиталистік өндірістің даму барысына
талдау жасай отырып, Маркс еңбек құралдарының даму дәрежесі бұдан былай
жалпы қоғамдық білімнің - ғылымның - тікелей өндіргіш күшке қаншалықты
айналғандығының көрсеткіші болады деп жазды.
Маркстің бұл сөздері бұдан бір ғасырдан астам бұрын жазылған еді.
Содан бері ғылым мен техника саласында орасан зор өзгерістер болды — шын
мәнінде ғылми-техникалық революция жүзеге асып келе жатыр. Біздің
заманымызда ғылымның жетістіктері техникада барған сайын кеңінен
қолданылып, өндірісті комплексті түрде автоматтандыру, атом қуатын
пайдалану, ғылыми эксперименттің өндіріспен бірігуі, сөйтіп ғылымның шын
мәнінде тікелей өндіргіш күшке айналуы кеңінен өріс алып келеді.
Ғылымның тікелей өндіргіш күшке айналуы дегеніміз не? Ғылыми теориялар
мен идеялар материалдық игіліктер өндіреді деп түсінуге бола ма? Әрине,
болмайды. Бұлай деу тап-таза идеалистік көзқарас болар еді. Тарихи
материализм ғылымның -тікелей өндіргіш күшке айналуын мынадай тұрғыдан
түсіну керек деп үйретеді: а) ғылымдар ашқан теориялар мен заңдар өндіріске
енгізіле отырып, өндіріс құралдары мен техникасына, технологиялық
процестерге айналады, ал мұның бәрі өндірісті комплексті түрде
механикаландыру және автоматтандыру, электрониканы, жаңа химиялық
материалдарды, энергияның барлық жаңа түрлерін кеңінен пайдалануды
тудырады, сөйтіп техникалық прогресті тездетеді. Бұл істің барысында
өндірісте жүргізілетін ғылыми эксперимент өндіріспен, материалдық игіліктер
өндіру процесімен тұтас бірігіп кетеді; ә) ғылым мен техникада болған
түбірлі өзгерістер, ашылған жаңалықтар өндіргіш күштердің екінші жағы —
адамды да өзгертеді, ғылым мен техниканың жаңалықтары адамның біліміне,
тәжірибесіне, дағды-іскерлігіне айналуы тиіс, яғни адамның рухани күшіне де
айналуы тиіс, өйткені мұнсыз ол жаңа техниканы басқара алмайды, ал бұл
техникалық прогреске кедергі болар еді. Кең көлемді ғылыми-техникалық білім
алған еңбекші адам жаңа техниканы жай басқарып қана қоймайды, ғылыми-
техникалық творчествоға белсене қатыса отырып, еңбек өнімділігін арттырады.
Демек, еңбекші адамның ғылыми-техникалық дәрежесін ұдайы арттырып отыру -
ғылыми-техникалық революциядан туып отырған объективтік зандылық.
Ғылымдарды жіктеу проблемалары.
Ғылым философиясының негізгі идеялары мен принциптері XVII ғасырда
қалыптаса бастаған еді, өйткені классикалық ғылымның негізін құрған
тәжірибелік, экспериментгік жаратылыстану сол кезде шыққан еді. Бірақ ол
тек XX ғасырдың екінші жартысында ғана дербес философиялық пәнге айналды. Д
үниежүзілік екінші соғыстан кейін ғылыми білімнің тез өсуі және жаңа ғылыми
жаңалықтардың техникада кең қодданыс табуы өнеркөсібі дамыған көптеген
елдерде ғылыми-техникалық прогрестің кеңінен өріс алуына алып келді. Ал бұл
ғылымды дамыту, ғылыми білімнің даму қарқынын жылдамдату және ғылымның
өнеркәсіппен, бүкіл халық шаруашылығымен байланысын күшейту істеріне деген
қоғамдық мүддені жандандырды. Осындай қоғамдық қажеттіліктерге жауап
ретінде түрлі ғылым салаларын зерттеуге бағытталған бір қатар жаңа пәндер
туды: ғылымтану (науковедение), ғылым экономикасы мен социологиясы, ғылым
тарихы және ғылыми зерттеу психологиясы сондай ғылымдар қатарына жатады.
Бұл ғылымдардың ішінде жетекші орын алатын ғылым философиясы болды.
Ғылыми қызметтің түрлі жақтарын зерттеуші пәндер жүйесінде ғылым
философияның орнын анықтау үшін оны басқа пәндерден айырып тұратын айрықша
ерекшеліктерін ашып көрсету қажет. Егер ғылым тарихы деструкциялық, яғни
тек баяндаушы ғылым ретінде түрлі ғылымдардың түрлі тарихи кезеңдерде ашқан
жаңалықтарын ретіне қарай баяңдап берумен айналысса, ғылым философиясының
басты міндеті ғылыми таным процесін, оның заңдылықтарын зерттеу болып
табылады. Одан ғылым социологиясының айырмашылығы сол, ол ғылыми мекемелер
мен қауымдастықтарының құрылысын, ғылыми мекеме мүшелерінің арақатынасын,
т.б. ұйымдасу жақтарын зерттейді. Алайда ғылым философиясынан
басқа бір де бір ғылым ғылыми зерттеу процесінің өзін, ғылымның өсуі мен
даму заадарьш арнайы зертгемейді.
Сөйтіп, ғылым философиясының негізгі пәні қоғам дамуының түрлі тарихи
кезеңдерінде ғылыми білімдерді өндірудің, ақиқаттығын тексеріп, негіздеудің
жалпы заңдылықтарын зерттеу болып табылады.
Ғылыми білімді негіздеудің, дамытудың жалпы заңдылықтарын зерттей отырып,
ғылым философиясы қоғам тарихының түрлі кезендерінде объективтік ақиқат
білімдерге қол жеткізудің рационалдық (тиімді) әдістері мен нормаларын
табады. Алайда ғылым тарихшыларының мұқият зерттеп жинақтаған зерттеулерін
пайдаланбайынша ғылым философиясы ол міндетті өз бетінше орындай алмайды.
Сондықтан ол бұл жерде ғылым тарихшыларының көмегіне сүйене отырып, ғылым
дамуының жаңа бағыттарын анықтай алады. Ғылым социологтарының зертгеулері
ғылыми білім өндірудің қазіргі нақты әлеуметтік-қоғамдық жағдайлары мен
мүмкіндіктерін анықтауға жағдай жасайды. Ал ғалыми-творчестволық еңбекке
психологиялық талдау жасаудың нәтижелері ғылыми ақиқат іздеудің логикалық-
методикалық және психологиялық әдістерінің арасындағы айырмашықтарды
анықтап, таным процесінің объективтік және субъективтік критерийлерін
өлшеуішін) ажырата білуге көмектеседі. Бұл бір жағынан.
Екінші жағынан алғанда, ғылым философиясы жеке ғылымдарды зерттеуші нақты
пәндер үшін дүниеге көзқарастық және методологиялық тұрғыдан жалпы бағдар
болып табылады. Ғылыми жаңалықтың нәтижелерін (ғылыми білімді) оны ашу
процесіне(таным процесіне) қарама-қарсы қоюшы неопозитивистер мен сыншыл
рационалистердің (К.Поппер т.б.) әрекеті ғылымды зерттеуші ғалымдардың
күшін біріктіріп үйлестіруге көмектеспеді. Жаңа ғылыми идеялар іздеп табу
процесіне сын көзбен талдау жасау, жаңа зерттеу проблемалары міндеттерін
ұсыну ғылыми зерттеудің нақты барысын дұрыс түсінуге мүмкіңдіктер тудырады.
Сол себепті де неопозитивизмді сынаушылар ең алдымен оның ғылым
философиясына қарсы шықты, өйткені ол философия өзінің міндетін тек ғылымды
негіздеу ісімен ғана байланыстырды. Ғылым философиясы ғылым тарихымен өзара
қарым-қатынасқа түскеңде жеке тарихи фактілерді баяндаумен ғана шектелмеуі
тиіс. Ол ғылымның даму тарихының заңдылықтары мен мәнді байланыстарын ашып
беруі тиіс, ғылымның рухани мәдениетпен және практикалық қызметпен жан-
жақты байланысын көрсететін зерттеу болашағына бағыт сілтеп, көмектесуі
қажет. Сонымен бірге ғылым философиясының ойдағыдай дамуы үшін ғылым
тарихыңдағы бай нақты факті материалдарына арқа сүйеп отыруы қажет. Мұндай
өзара творчестволық байланыссыз ғылым философиясы құры бос сөзге айналар
еді, ал ақиқат ғылыми дүниеге көзқарассыз ғылым тарихы айқын бағдарсыз,
адасқан бірдеңе болар еді.
Ғылым автономиясын, яғни осы күнгі философиядан мүлдем тәуелсіз ғылым
концепциясын ұсынушы позитивизмге қарсы қазіргі кезде ғылымды адамның басқа
іс-әрекеттерімен тығыз байланысты құңдылықтарды зерттеу проблемасы барған
сайын алға тартылуда. Ғылым практикалық іс-әрекетте қажетті нәтижелерге
жетуге көмектесетін техникалық құралдар, таным әдіс-тәсілдерін жасаумен
ғана шектелмейді. Ол өзінің құндылықтар жүйесін басшылыққа алады. Бұл
жүйедегі ең басты құндылық — объективтік ақиқатты іздеу процесі. Сондықтан
қазіргі ғылым философиясында ғылымның ең басты мақсаты мен атқаратын
қызметін ғылыми танымға тән құндылықтар тұрғысынан қайта қарау процесі
жүргізілуде.
Ғылым философиясының қазіргі ғылыми-техникалық революциямен тығыз
байланыстылығының екінші бір маңызды көрінісі — оның дамуында біртіндеп
болатын эволюциялық өзгерістер мен бірден болатын түбірлі сапалық,
революциялық өзгерістердің өзара байланыста болатындығы. Бұл проблеманы
талқылау батыстың ғылым философиясында 1970 жылдары, американдық ғылым
философы әрі тарихшысы Т.Кунның "Ғылыми революциялардың құрылымы"1 деген
кітабы жарыққа шыққаннан кейін басталды. Ол бұл кітабында ғылым дамуына
деген кумуляциялық2 көзқарасты сенімді түрде орынды сынады. Бұл теория
бойынша, ғылым дамуы көп жаңа ғылыми ақиқаттардың үздіксіз жай
жинақталуынан ғана тұрады; жаңа ақиқаттарды іздеу, жаңа заңдардың ашылуы
және жаңа ғылыми теориялардың құрылуы бұрын тұжырымдалған заңдар мен
теорияларға ешқаңдай әсерін тигізбейді.
Сонымен, ғылым философиясы ғылымды әр түрлі тұрғыдан талдайтын жеке
пәндер үшін дүниеге көзқарастық бағдар сілтеуші болып табылады, себебі ол
ғылыми білімнің табиғаты мен құрылымын және сондай-ақ дүние туралы
объективтік ақиқат білім алудың әдіс-тәсілдері мен нормаларын зерттейді.
Дін және оның түрлері.
Марксизмге дейінгі материалистер мен атеистер дінге қарсы өздігінше
күрес жүргізіп, оның шығу себептерін түсіндіруге әрекет жасады. Бірақ
олардың ешқайсысы бұл мәселені ғылыми тұрғыдан дәйекті шеше алмады.
Марксизмге дейінгі атеистер — XVIII ғ. француз материалистері Гольбах,
Гельвеций, Дидро және басқалар, мәселен, дін кездейсоқ шықты, бір топ
қулардың аңқау, надан адамдарды алдауынан шықты деп түсіндірді. Бірақ
оқушылар надандықтың жеке өзі діннің себебі бола алмайтынын түсінулері
керек, өйткені надандық - субъективтік процесс. Сондықтан оны діннің
шығуының бірден-бір себебі деп қарау міндетті түрде субъективтік идеализмге
әкеліп соғады.
Марксизм ғана діннің шығуын, оның мәні мен қоғамдық ролін бірден-бір
ғылыми тұрғыдан түсіндіріп берді. Қоғамдық сананың басқа формалары сияқты,
деп үйретеді ол, діннің де шығу себебін адамдардың материалдық тұрмыс
жағдайынан іздеу керек. Атап айтқанда, дін адамдардың материалдық өндіріс
дәрежесі өте төмен болған алғашқы қауымдық қоғамда шықты: өндіріс
құралдарының өте төмен дәрежеде болуы салдарынан адамдар табиғаттың дүлей
күштерінің алдында мүлдем дәрменсіз болды, тәуелді болды: жер сілкіну, күн
күркіреу мен найзағай, су тасқыны мен дауыл, қақыраған аяз бен аспан
айналып жерге түсетін аптап ыстық, қуаңшылық, түрлі ауру-кеселдер және тағы
басқа табиғат құбылыстарының сырын ол кездегі адамдар түсінбеді, оларды
табиғаттан, адамнан тыс тұратын ғаламат күштердің салдары деп білді.
Сөйтіп, адамдар оларға өз тарапынан ғаламат қасиеттер беріп, „Құдайға"
айналдырды.
Оқушылар діннің шығуының әлеуметгік түп-тамыры да бар екенін
білулері қажет: қоғамда таптар пайда болып, адамды адамның
қанауы шыққанан кейін адамға енді әлеуметтік күштер үстемдік жасай
бастады. Әлеуметтік күштер еңбекші халыққа табиғат күштеріне қарағанда
әлдеқайда үлкен бақытсыздық пен дәрменсіздік ала келді. Тағы адамның
табиғатпен күрестегі дәрменсіздігі құдайға, шайтанға, ғаламатқа т.б. сенуді
қалай тудырса, езілгендердің қанаушыларға қарсы күрестегі дәрменсіздігі де
қажетгі түрде ана дүниедегі бақытты өмірге деген сенімін тудырады.
Таптық қоғамда дін рухани қанау құралына айналды. Көптеген
буржуазия социологтары дін мен діни сенімдердің бұл
таптық-әлеуметтік сипатын жоққа шығарып, ол сенімдер адамның
табиғатына әуелбастан-ақ тән, туасы қасиет, өзгермейтін мәңгі
нәрсе деп сендірді. Ал марксизм дін өзгермелі қоғамдық құбылыс, егер
қоғамның экономикалық және таптық-әлеуметтік құрылысы өзгерсе, діни
сенімдер де өзгеріп отырады дейді. Мәселен, қоғамның әлеуметтік өзгеруіне
сәйкес алғашқы рулық құдайлар тайпалық құдайға, тайпалық құдайлар ұлттық
құдайларға, ақыр соңында ұлттық құдайлар біртұтас дүниежүзілік
„құдіретті" құдайларға айналды. Бұл жерде оқушыларға К. Маркс
пен Ф. Энгельстің жер бетінде "біртұтас патшалық шықпаса, ешқашан
біртұтас құдай да болмас еді" деген сөзін ескерте кеткен жөн. Міне,
осылайша дамудың барысында қазіргі үш дүниежүзілік дін: христиан, ислам
және будда діндері шықты.
Феодалдық қоғамда дін қоғамдық сананың басқа барлық формаларын
бағындыратын үстем ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz