Іv-хіі ғасырлардағы византия империясы
Жоспар
1. Шығыс Рим (Византия) империясының құрылуы.
2. Аграрлық құрылысы, қолөнері, сауда, мемлекет, шіркеу, ерестер.
3. Юстинианның тұсында құл иеленушілік мемлекеттің уақытша нығаюы.
4. VІІ ғасырдағы Византия дағдарысы.
5. Х.ХІ ғғ. Византияның сыртқы саясаты.
6. VІ.ХІ ғасырлардағы батыс жєне оңтүстік славяндар.
7. Чехияда алғашқы феодалдық мемлекеттің құрылуы.
8. Ежелгі Поляк мемлекетінің құрылуы.
1. Шығыс Рим (Византия) империясының құрылуы.
2. Аграрлық құрылысы, қолөнері, сауда, мемлекет, шіркеу, ерестер.
3. Юстинианның тұсында құл иеленушілік мемлекеттің уақытша нығаюы.
4. VІІ ғасырдағы Византия дағдарысы.
5. Х.ХІ ғғ. Византияның сыртқы саясаты.
6. VІ.ХІ ғасырлардағы батыс жєне оңтүстік славяндар.
7. Чехияда алғашқы феодалдық мемлекеттің құрылуы.
8. Ежелгі Поляк мемлекетінің құрылуы.
Византия империясының құрылуы. Бір тұтас Рим империясының Шығыс және Батыс болып (395 жылы) бөлінуіне байланысты ІV ғасырда өз алдына дербес мемлекет ретінде пайда болған Византия (Шығыс Рим империясы) қолөнері мен саудасының өркендеу дәрежесі қалаларының байлығы, мәдениетінің көркеюі жөнінен Батыстан әлдеқайда басым түсетін.
Рим империясынын, шығыс аймақтарының экономикалық және саяси жағынан батыстағы провинциялардан оқшаулануы өте-мөте IV ғасырда айқын байқалды. Империяның ежелгі астанасы - Римнің әлсіреуіне байланысты, империяның экономикалық және мәдени амірінің орталығы Шығысқа қарай ойысуына орай, Рим мемлекетінің саяси орталығының да осъілай қарай ойысуы заңды құбылыс еді. Император Константин 330 жылы Босфор жағалауындағы көне мегарлық отар ел - Византияны империяның астанасы жасады. Жаңа астана онын, негізін құрушының есіміне лайықталып Қонстантинополь («Константинның қаласы») деп аталды. Константинопольдің астанаға айналу себебі - қаланың алып жатқан орнының қолайлылығына байланысты болды: Европадан Азияға қара теңізден Эгей теңізіне апаратын аса маңызды сауда жолдары осы араға келіп түйісетін, ал мұның өзі Шығыс пен Батыс аралығындағы саудасаттық жұмыстарында Константинопольдің билік жүргізуіне мүмкіндік туғызды қала әрі құрғақтан да, әрі теңізден де тамаша қоршалған әскери стратегиялық орталық болатын
Византия империясының құрамына мыналар енетін: Балқан түбегі, Кіші Азия, Сирия, Палестина, Египет, Солтүтсік Африкадағы Киренайка, Месопотамия мен Арменияның бір бөлігі қырымдағы (Херсонес) және Кавказдағы (Грузияда) бірқатар тірек пункттері, Аравияның кейбір аудандары, ал V ғасырдан бастап Иллирик пен Далмация да жататын болды. Византия империясының жерінде әр түрлі тайпалар мен халық топтары: гректер, фракиялықтар, иллириктер, дакилықтар, эллиндендірілген кіші азиялық тайпалар (исавралар және бас қалар), сириялықтар, армяндар, грузиндер, еврейлер, копталар өмір сүрген Эллиндендіру және романдандыру көбінесе қалаларда тұратын халықтарды қамтыды. Византияның сансыз көп тайпалары мен халықтары өздерінің ұлттық ерекшеліктерін, жергілікті тілдерін, дәстүрлерін, мәдениетін сақтап қалды. Әйтсе де, империяның сан турлі тұрғындарының арасында гректер үстемдік етті де, грек тілі басқасынан гөрі кеңірек тарады.
Рим империясынын, шығыс аймақтарының экономикалық және саяси жағынан батыстағы провинциялардан оқшаулануы өте-мөте IV ғасырда айқын байқалды. Империяның ежелгі астанасы - Римнің әлсіреуіне байланысты, империяның экономикалық және мәдени амірінің орталығы Шығысқа қарай ойысуына орай, Рим мемлекетінің саяси орталығының да осъілай қарай ойысуы заңды құбылыс еді. Император Константин 330 жылы Босфор жағалауындағы көне мегарлық отар ел - Византияны империяның астанасы жасады. Жаңа астана онын, негізін құрушының есіміне лайықталып Қонстантинополь («Константинның қаласы») деп аталды. Константинопольдің астанаға айналу себебі - қаланың алып жатқан орнының қолайлылығына байланысты болды: Европадан Азияға қара теңізден Эгей теңізіне апаратын аса маңызды сауда жолдары осы араға келіп түйісетін, ал мұның өзі Шығыс пен Батыс аралығындағы саудасаттық жұмыстарында Константинопольдің билік жүргізуіне мүмкіндік туғызды қала әрі құрғақтан да, әрі теңізден де тамаша қоршалған әскери стратегиялық орталық болатын
Византия империясының құрамына мыналар енетін: Балқан түбегі, Кіші Азия, Сирия, Палестина, Египет, Солтүтсік Африкадағы Киренайка, Месопотамия мен Арменияның бір бөлігі қырымдағы (Херсонес) және Кавказдағы (Грузияда) бірқатар тірек пункттері, Аравияның кейбір аудандары, ал V ғасырдан бастап Иллирик пен Далмация да жататын болды. Византия империясының жерінде әр түрлі тайпалар мен халық топтары: гректер, фракиялықтар, иллириктер, дакилықтар, эллиндендірілген кіші азиялық тайпалар (исавралар және бас қалар), сириялықтар, армяндар, грузиндер, еврейлер, копталар өмір сүрген Эллиндендіру және романдандыру көбінесе қалаларда тұратын халықтарды қамтыды. Византияның сансыз көп тайпалары мен халықтары өздерінің ұлттық ерекшеліктерін, жергілікті тілдерін, дәстүрлерін, мәдениетін сақтап қалды. Әйтсе де, империяның сан турлі тұрғындарының арасында гректер үстемдік етті де, грек тілі басқасынан гөрі кеңірек тарады.
Әдебиеттер тізімі:
1. История средних веков /Под ред. З.В.Удальцовой и С.П.Карпова М., 1991 т.1, 2.
2. Орта ғасырлар тарихы т.1, 2. /Под ред. С.Д.Сказкина, Е.В.Гутнова, А.И.Данилов, А.Я.Левицкий, Алматы 1976.
3. История средних веков А.Я.Гуревич, Д.Э.Харитонович М., 1995.
4. Хрестоматия по истории средних веков т.1, 2 изд.2 /Под ред. Н.А.Грацианского и С.Д.Сказкина М., 1949-1950.
5. Всемирная история. Т.4. /Под ред. М.А.Сидировой, М.И.Когерада, И.В.Петрушевского и Л.В. Черешина М., 1951.,
6. Практикум по истории средних веков. Сост. М.Л.Аврамсон М., 1961.
7. Полянский Ф.Я. Очерки социально-экономической политики цехов в городах западной Европы ХІII-ХҮ вв. М., 1952.
8. История средних веков. Учеб. для студентов. Под ред. Н.Ф.Колесницкого М., 1986.
9. Всемирная история I-III том. М., 1958
10. Всеобщая история. Сост. под. ред. Э.Левисса и А.Рамба т.IҮ-Ү М., 1898
1. История средних веков /Под ред. З.В.Удальцовой и С.П.Карпова М., 1991 т.1, 2.
2. Орта ғасырлар тарихы т.1, 2. /Под ред. С.Д.Сказкина, Е.В.Гутнова, А.И.Данилов, А.Я.Левицкий, Алматы 1976.
3. История средних веков А.Я.Гуревич, Д.Э.Харитонович М., 1995.
4. Хрестоматия по истории средних веков т.1, 2 изд.2 /Под ред. Н.А.Грацианского и С.Д.Сказкина М., 1949-1950.
5. Всемирная история. Т.4. /Под ред. М.А.Сидировой, М.И.Когерада, И.В.Петрушевского и Л.В. Черешина М., 1951.,
6. Практикум по истории средних веков. Сост. М.Л.Аврамсон М., 1961.
7. Полянский Ф.Я. Очерки социально-экономической политики цехов в городах западной Европы ХІII-ХҮ вв. М., 1952.
8. История средних веков. Учеб. для студентов. Под ред. Н.Ф.Колесницкого М., 1986.
9. Всемирная история I-III том. М., 1958
10. Всеобщая история. Сост. под. ред. Э.Левисса и А.Рамба т.IҮ-Ү М., 1898
ІV-ХІІ ғасырлардағы Византия империясы
Жоспар
1. Шыѓыс Рим (Византия) империясыныњ ќ+-рылуы.
2. Аграрлыќ ќ+-рылысы, ќолuнері, сауда, мемлекет, шіркеу, ерестер.
3. Юстинианныњ т+-сында ќ+-л иеленушілік мемлекеттіњ уаќытша ныѓаюы.
4. ‡ІІ ѓасырдаѓы Византия даѓдарысы.
5. Х-ХІ ѓѓ. Византияныњ сыртќы саясаты.
6. ‡І-ХІ ѓасырлардаѓы батыс жєне оњт%.стік славяндар.
7. Чехияда алѓашќы феодалдыќ мемлекеттіњ ќ+-рылуы.
8. Ежелгі Поляк мемлекетініњ ќ+-рылуы.
Византия империясының құрылуы. Бір т+-тас Рим империясының Шығыс және Батыс болып (395 жылы) бөлінуіне байланысты І‡ ғасырда өз алдына дербес мемлекет ретінде пайда болған Византия (Шығыс Рим империясы) қолuнері мен саудасының өркендеу дәрежесі қалаларының байлығы, мәдениетінің көркеюі жuнінен Батыстан әлдеқайда басым түсетін.
Рим империясынын, шығыс аймақтарының экономикалық және саяси жағынан батыстағы провинциялардан оқшаулануы өте-мөте IV ғасырда айқын байқалды. Империяның ежелгі астанасы - Римнің әлсіреуіне байланысты, империяның экономикалық және мәдени амірінің орталығы Шығысқа қарай ойысуына орай, Рим мемлекетінің саяси орталығының да осъілай қарай ойысуы заңды құбылыс еді. Император Константин 330 жылы Босфор жағалауындағы көне мегарлық отар ел - Византияны империяның астанасы жасады. Жаңа астана онын, негізін қ+-рушының есіміне лайықталып Қонстантинополь (Константинның қаласы) деп аталды. Константинопольдің астанаға айналу себебі - қаланың алып жатқан орнының қолайлылығына байланысты болды: Европадан Азияға қара теңізден Эгей теңізіне апаратын аса маңызды сауда жолдары осы араға келіп түйісетін, ал мұның өзі Шығыс пен Батыс аралығындағы саудасаттық жұмыстарында Константинопольдің билік жүргізуіне мүмкіндік туғызды қала әрі қ+-рғақтан да, әрі теңізден де тамаша қоршалған әскери стратегиялық орталық болатын
Византия империясының қ+-рамына мыналар енетін: Балқан түбегі, Кіші Азия, Сирия, Палестина, Египет, Солтүтсік Африкадағы Киренайка, Месопотамия мен Арменияның бір бөлігі қырымдағы (Херсонес) және Кавказдағы (Грузияда) бірқатар тірек пункттері, Аравияның кейбір аудандары, ал V ғасырдан бастап Иллирик пен Далмация да жататын болды. Византия империясының жерінде әр түрлі тайпалар мен халық топтары: гректер, фракиялықтар, иллириктер, дакилықтар, эллиндендірілген кіші азиялық тайпалар (исавралар және бас қалар), сириялықтар, армяндар, грузиндер, еврейлер, копталар өмір сүрген Эллиндендіру және романдандыру көбінесе қалаларда тұратын халықтарды қамтыды. Византияның сансыз көп тайпалары мен халықтары өздерінің ұлттық ерекшеліктерін, жергілікті тілдерін, дәстүрлерін, мәдениетін сақтап қалды. Әйтсе де, империяның сан турлі тұрғындарының арасында гректер үстемдік етті де, грек тілі басқасынан гөрі кеңірек тарады.
IV-VI ғасырларда Византиядағы аграрлық құрылыс. Шығыс Рим империясының әлеуметтік-эконюмикалық жағынан өркендеу ісінде өздеріне ғана тән бірқатар елеулі ерекшеліктерін атап өтуге болады. Ең алдымен мұндағы ауыл шаруашылығы өндірісінің дәрежесі Батысқа қарағанда анағұрлым жоғары болғанын атауымыз жөн. Византия империясының құрамына ежелден егіншілік мәдениеті жоғары елдер енген еді. Мұнда диқаншылық өнері кең өрістеген Жердің құнарлылығы және ауа райының қолайлылығы кей аймақтарда жылына 2-3 рет өнім жинауға мүмкіндік беретін Ауыл шаруашылығында, соның ішінде өте-мөте империянын, оңтүстігі мен оңтүстікшығысында (Египет, Шығыс Сирия және бас қаларында), ирригациялық істер орасан зор роль атқаратын, Суармалы жерлерге жеміс бақтары отырғызылатын, жүзім шаруашылығы мен зәйтүн ағаштары, ал оңтүстікте қ+-рма ағаштары кең өрістетілгенді. Техникалық (зығыр және бас қалары) дақылдар да егілетін Мал шаруашылығы кең өріс алған. Византияда ауыл шаруашылығының Құлдырауы Батысқа қарағанда анағүрлым кейін білінді және ол империяның кей аймақтарында VI ғасырдың аяқ шенінде ғана айрықша аңғарыла бастады.
Византиядағы аграрлық құрылыстың екінші бір ерекшелігі латифундиялық типтегі ірі жеке меншік жериелерінің біршама аз болғандығы. Шығыста ірі-ірі жер иеленушілік негізінен императорлық қазынаның, шіркеулер мен монастырьлардың төңірегіне шоғырландырылған болатын. Император домендері бүкіл империяның түкпір-түкпірлеріне шашырай орналасқан Ал V-VI ғасырларда Византияның бүкіл жерінің шамамен 110 бөлігі шіркеулік монастырьлық жер иеленушілердің қолында болды. Ірі ақсүйектердің жерге қожалық етуі Византияда Батысқа қарағанда анағұрлым баяу және мейлінше шағын көлемде дамыды.
Византиядағы аграрлық қ+-рылыстың үшінші ерекшелігі - ерікті шаруалар жер иеленушілерінің өрістеуі және олардың IV-VI ғасырларда күшті дамуы болып табылады. Византиядағы ауыл шаруашылығының ќ+-лдырай бастауын тежеуге айрықша себепкер болған да осы жағдай еді. Дунай жағалауындағы провинциялар, Фракия, Македония, Кіші Азияның орталық аймақтары ерікті жер иеленушілер мен шаруалар қауымдары басым дамыған аудандар болатын.
Византиядағы шаруалар қауымдарының аса кең таралған түрі - бір топ шаруаларды біріктіріп, шағыншағын жер учаскелеріне иелік ететін және осы жер учаскелеріне жеке меншігі ретінде иелік жасауға кең праволары бар, митрокомия деп аталған көршілестер қауымдары болды. Деревняда, әсіресе императорлық домендер мені шіркеулік жерлерде кездесетін жерді үзақ мерзімдік арендаға алушылық - эмфитевзис кең өрістеген Эмфитевтер болып ірі жер иеленушілер де саналатын, дегенмен мұндайлар негізінен ерікті шаруалар болатын.
Византияның єлеуметтік-саяси жєне экономикалыќ дамуы. Ертедегі Византиядағы қалалар. Қолөнершілік және сауда.
IV-‡І ғасырларда Византияда қолөнершілік өндірісі Батысқа қарағанда анағұрлым жоғары даму сатысында болдыҚ+-рылыс техникасы тоқыма өнеркәсібі, өтемөте аса нәзік кендір мата және жүн маталар, ал VI ғасырдан бастап жібек маталар жасап шығару ісі елеулі дәрежеде жетілдірілген болатын. Таукен ісі мен металл өңдеу, сол сияқты қаружарақтар жасап шығару ісі едәуір өркендеді. Шыныдан жасалатын заттар жөнінен де Византиянын даң қы шыќты.
Батысындағы қалалар азып-тозып құлдырап қ+-рып бітуге айналғанда, Шығыста олар қолөнершілік пен сауда орталықтары ретінде көркейіп, кеңейіп өсіп келе жатты. IV-VI ғасырларда солардың арасынан бірінші орынға Константинополь шықты. Оның шеберханаларында он саусағынан өнер тамған зергерлер жібек және жүн маталардан небір тамаша киімдер, шыны ыдыстарқаружарақ, алтын мен күміс жалатқан, әшекейлі а қалар тағылған асыл киімдер, небір талғампаздардың талабына сай келетін нәзік те сәнді бұйымдар жасап шығаратынды. Транзитті сауданың аса маңызды орталығына айналған Византия империясының астанасына алыс түкпірлердегі елдерден де көпестер ағыл-тегіл келіп жататын Константинопольдін Шығыс пен Батыс аралығындағы алтын кәпір аталуы тегін болмаса керек.
Византия қалаларында қолөнершілік өндірісінде құл еңбегі кеңінен пайдаланылатын жеке меншік кісілер ашқан қолөнершілік шеберханалар - эргастерилерде қызмет ететін қолөнерші құлдардың сыртында - сансалалы дәрежедегі мемлекеттік Құлдар және жекелеген қалалардың әкімшілік өкіметтеріне бағынышты Құлдар да болатын Мемлекеттік Құлдардың дені - армияға қажетті қаружарақ пеен киім дайындауды, император және оның теңірегіндегілерге сәнді жасаулар жасауды өз монополйясына айналдырған императорлық шеберханаларда жүмыс істейтін
Ауыл шаруашылығындағы тәрізді қолөнершілік өндірісінде де қолөнерші құлға - қолөнер шеберханасы немесе сауда дүкені түрінде пекулия беру барған сайын көп қолданыла бастадыҚұлды пекулийге айналдыру және оларға қолөнер өндірісінде белгілі бір дәрежеде инициатива көрсетуіне жол ашу - ауыл шаруашылығындағы тәрізді қоленершілікте де құлдар еңбегін біршама интенсивтендіруге әкеліп соқтырды. Қол өнерінде құлдар еңбегін мейлінше пайдалану нәтижесінде Византияның қалалары ұзақ уақыттар бойы құл иеленушілік қарым-қатынасының тірегі болып келді. Бірақ, бірте-бірте м+-нда да құл еңбегін пайдалануға негізделген эргастерилермен бірге ерікті де дербес қолөнершішеберлердің, кейбір қалаларда корпорацияға біріккен үсақ қолөнерші шеберханаларының маңызы арта бастады. Византияда қолөнершілігі және саудасы едәуір дәрежеде дамыған іріірі қала орталықтарынық брлуы - Батысқа қарағанда Византия империясының экономикалық түрақтылығының анағүрлым баянды болуына игі әсер етті. Императорлар қолөнері мен саудадан түсетін табыстың есебінен жалдамалы әскер +-стауға, сөйггіп, империяны сьіртқы жаулардан қорғауға, орасан зор мемлекеттік басқару аппаратын ұстауға және мемлекетті бір орталыққа бағындыруды күшейте түсуге мүмкіндік алды.
Ерте Византиядағы мемлекет. Батыс пен Шығыста мемлекеттің тағдыры да әр қилы болып калыптасты. Айталық, Батыста ажырап бөліну процесі анағұрлым күшті болып, ақыры ішкі дағдарыстар мен варварлық басқыншылықтар салдарынан V ғасырда империяның ыдырауына және оның территориясында бірнеше варварлық мемлекеттердің қ+-рылуына әкеп соқтырса, ал Шығыста бүкіл алғашқы орта ғасыр бойы біршама күшті орталық үкіметі бар орталықтандырылған бір тұтас мемлекет сақталып қалды. Мемлекет басында өз қолында кең өрісті заң үстемдігі мен әкімшілік билігін бірдей шоғырландырған, шексіз әкім, автократор (грек тілінде василевс деп аталды) император тұрды. Император үкіметін алла тағаланың өзі жаратқан дейтін доктринаның үстемдік еткен кезі еді. Ол сондықтан императорға жүрт табынатын да, ал ол Шығысқа тән сән-салтанаттылық құшағында өмір сүретін. Рас, сенат, мемлекеттік совет (консисторий) және қалалардың ерікті азаматтарының үйымдары (Димдар) тәрізді мекемелер императорлық үкімет билігін аз да болса тежейтін еді. Димдар (гректің демос- халық деген сөзінен алынған) Византия қалаларындағы ерікті азаматтардың саяси үйымдары болып саналатын, олар шаруашьілық, саяси және әскери міндеттер атқаратын Император шіркеу үйымдарымен де қатты санасуға мәжб+-р болатын
Византиядағы мемлекеттік билікті үйымдастырудың аса бір ерекшелігі мұнда орасан зор бюрократтық мемлекеттік аппараттың болуында еді.
Империяны бір орталықтан басқару ісі император сарайына шоғырландырылған және олар бірнеше ведомстволарға бөлінетін де, олардың басында императордың өзі тағайындаған жоғарғы мәртебелі чиновниктер түратын Провинцияларды басқару ісі де осы тәрізді қатал орталықтандырылған және олар орталық өкіметтің бақылауында болатын. Бюрократтық басқару аппаратының бүкіл күрделі иерархиясын шен жөніндегі табель белгілеп беретін Орталық өкімет жергілікті провинциалдық әкімшіліктердің қандай да болсын сеператистік әрекетіне қарсы ұдайы және қатал күрес жүргізіп түратын
Көне Византияда салық салудың бір кездегі Диоклетиан және Константиндер тұсында қалыптасқан римдік жүйесі сақталып келгенді. Негізгі жер салығы - жыл сайын империяның егін шаруашылығымен айналысатын жұртынан жиналатын аннона салығы болатын. Аниона көбіне көп заттай алынатын, кейбір жекелеген провинцияларда ғана V ғасырдан бастап аннонаны ақшалай төлейтін болған. Аннонаның дені чиновниктер мен әскерлерді +-стауға жүмсалатын. Тұрғын халық тек салық төлеп қана қоймай, мемлекет пайдасына басқа да түрлі борышты қызметтер атқаратын - әскери бекіністер қала дуалдары мен қамалдар, көпірлер мей жолдар салатын, әскерлерді үйді. Үйге бөліп орналастыратын Византияда әскер қ+-ру ісі де Рим империясынан қалған мұра іспетті еді, алайда IV-VI ғасырларда б+-л салаға да елеулі өзгерістер енгізілді. Бұл кезеңде жер иеленушілердің рекрутқа өз қарамағындағы адамдарын беру орнына ақшалай құн төлеу әдісі жиірек қолданыла бастаған. Армияда барған сайын әр түрлі тағы тайпалардан жалдап алынған әскерлер шешуші роль атқара бастады. Армиясының дені варвар тайпаларынан қ+-ралған Батыс Рим империясынан Византияньіњ түпкі бір ерекшелігі - оның армиясының елеулі бөлігі жергілікті ерікті тұрғындар өкілдерінен қ+-ралғандығы еді, ал мүның өзі мемлекеттің тәуелсіздігін сақтап қалуға үлкен септігін тигізді.
Император Юстиниан билеген Византия империясы. Халықтар бұқарасының кетерілістері шайқалтқан жєне әлсіреткен Батыс Рим империясы ‡ ғасырда басқыншы варвар тайпалардың тепкісінен тоз-тоз болып ыдырауға мәжбүр болғанда, Византия IV-V ғасырларда уақытша болса да халықтар қозғалысын тежей алды. Құлдардың, колондардың, кедей шаруалардың көтерілістерін жаншып тастап отырды және варвар тайпаларының басқыншылықтарына тойтарыс бере білді. Мүның мәнісі Византияның зкономикалық жағынан күшті, әрі түрақтылығында және ондағы үстем таптың саяси бірлігінің анағүрлым мықтылығында еді. Император Юстиниан билеп төстеген кезде (527-565) әлі де болса құл иеленушілікті сақтап келген Византия мемлекеті уақытша нығая түсті.
VI ғасырдың тарихшысы Прокопий Кесарийский осынау патшаның жарқын да, бірақ қарама-қайшылыққа толы бейнесін кейінгі ұрпаққа қалдыра білген. Оның, бір бойына мейірімсіз тирандық пен айлакер саясатшылдық тақ қажымас реформаторлық пен діншіл ғалымдық қасиеттер де қатар сыйысқан асқан ақыл және қайрат иесі, заң ғылымын жете меңгерген Юстиниан мемлекеттік істерді жан қиярлықпен жүргізе білген. Оның тегі араласпаған ісі болмаған: ол заңдық және әкімшілік реформалар жасаған қ+-рылыс пен дипломатиялық жүмыстарды қатар жүргізе білген, неше түрлі соғыс жоспарларын жасаған және сөйте түра небір қиян кескі діни айқастарға қатысып отырған атаққұмар, әрі айлакер залым, әрі мейірімсіз қатал Юстиниан, Прокопийдің айтуына қарағанда: Жай әншейін жүмсақ үнмен ғана түк жазығы жоқ ондаған мың адамды қыруға бүйырғанда беті бүлк етпес еді.
Юстиниан ез саясатында Рим империясының байырғы құдіреттілігін қалпына келтіруді, императорліық өкімет пен үстемдік қ+-рушы шіркеудің онсыз да шексіз билігін одан әрі нығайта түсу идеясын басшылыққа алды.
Юстиниан тұсындағы Византиядағы таптыќ к%.рес. 532 жылѓы Ника көтерілісі .
Пұтқа табынушылар мен дінсіздерді Юстинианның аяусыз қудалауы ел ішінде, әсіресе оның шығыс провинцияларында, наразылық тудырды. 529 жылы Палестинада самаритяндар көтерілісі бұрқ ете түсті көтерілісшілер парсылықтармен одақ қ+-рды. Оларға қарсы түрақты әскерлер және Византиямен одақтас араб отрядтары аттандырылды. 530 жылы көтеріліс тұншықтырылды да, тұтқынға түскендер топ-тобымен ќ+-лдыққа сатылды.
Қисапсыз салықтар қанауына ұшыраған халық бұқарасының наразылығы және дінсіздерге, соның ішінде монофизиттерге қарсы ұйымдастырылған қудалаушылық салдарынан 532 жылы Византиядағы халықтар қозғалысының ішіндегі ең қаһарлысы б+-рқ ете түсті. Б+-л тарихта аты қалған әйгілі Ника көтерілісі еді. Бұл көтеріліс Константинопольдегі цирктік партиялар дегендердің өз ара шайқасының шиеленісуіне де байланысты болды.
Византия тұрғындарының ең бір сүйіп көретін өнер орны - ат ойнататын алан, мен цирктегі сан түрлі спорт ойындары еді. Сонымен бірге цирк - Римдегі тәрізді Константинопольде де әлеуметтіксаяси күрес орталығы, халықтың көп жиналатын орны болатын, халық бұқарасы осы арада түрлі ойындарды көруге келген императорлармен кездесе алатын жөне оларға өздерінің талаптілектерін білдіре алатын цирктік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
1. Шыѓыс Рим (Византия) империясыныњ ќ+-рылуы.
2. Аграрлыќ ќ+-рылысы, ќолuнері, сауда, мемлекет, шіркеу, ерестер.
3. Юстинианныњ т+-сында ќ+-л иеленушілік мемлекеттіњ уаќытша ныѓаюы.
4. ‡ІІ ѓасырдаѓы Византия даѓдарысы.
5. Х-ХІ ѓѓ. Византияныњ сыртќы саясаты.
6. ‡І-ХІ ѓасырлардаѓы батыс жєне оњт%.стік славяндар.
7. Чехияда алѓашќы феодалдыќ мемлекеттіњ ќ+-рылуы.
8. Ежелгі Поляк мемлекетініњ ќ+-рылуы.
Византия империясының құрылуы. Бір т+-тас Рим империясының Шығыс және Батыс болып (395 жылы) бөлінуіне байланысты І‡ ғасырда өз алдына дербес мемлекет ретінде пайда болған Византия (Шығыс Рим империясы) қолuнері мен саудасының өркендеу дәрежесі қалаларының байлығы, мәдениетінің көркеюі жuнінен Батыстан әлдеқайда басым түсетін.
Рим империясынын, шығыс аймақтарының экономикалық және саяси жағынан батыстағы провинциялардан оқшаулануы өте-мөте IV ғасырда айқын байқалды. Империяның ежелгі астанасы - Римнің әлсіреуіне байланысты, империяның экономикалық және мәдени амірінің орталығы Шығысқа қарай ойысуына орай, Рим мемлекетінің саяси орталығының да осъілай қарай ойысуы заңды құбылыс еді. Император Константин 330 жылы Босфор жағалауындағы көне мегарлық отар ел - Византияны империяның астанасы жасады. Жаңа астана онын, негізін қ+-рушының есіміне лайықталып Қонстантинополь (Константинның қаласы) деп аталды. Константинопольдің астанаға айналу себебі - қаланың алып жатқан орнының қолайлылығына байланысты болды: Европадан Азияға қара теңізден Эгей теңізіне апаратын аса маңызды сауда жолдары осы араға келіп түйісетін, ал мұның өзі Шығыс пен Батыс аралығындағы саудасаттық жұмыстарында Константинопольдің билік жүргізуіне мүмкіндік туғызды қала әрі қ+-рғақтан да, әрі теңізден де тамаша қоршалған әскери стратегиялық орталық болатын
Византия империясының қ+-рамына мыналар енетін: Балқан түбегі, Кіші Азия, Сирия, Палестина, Египет, Солтүтсік Африкадағы Киренайка, Месопотамия мен Арменияның бір бөлігі қырымдағы (Херсонес) және Кавказдағы (Грузияда) бірқатар тірек пункттері, Аравияның кейбір аудандары, ал V ғасырдан бастап Иллирик пен Далмация да жататын болды. Византия империясының жерінде әр түрлі тайпалар мен халық топтары: гректер, фракиялықтар, иллириктер, дакилықтар, эллиндендірілген кіші азиялық тайпалар (исавралар және бас қалар), сириялықтар, армяндар, грузиндер, еврейлер, копталар өмір сүрген Эллиндендіру және романдандыру көбінесе қалаларда тұратын халықтарды қамтыды. Византияның сансыз көп тайпалары мен халықтары өздерінің ұлттық ерекшеліктерін, жергілікті тілдерін, дәстүрлерін, мәдениетін сақтап қалды. Әйтсе де, империяның сан турлі тұрғындарының арасында гректер үстемдік етті де, грек тілі басқасынан гөрі кеңірек тарады.
IV-VI ғасырларда Византиядағы аграрлық құрылыс. Шығыс Рим империясының әлеуметтік-эконюмикалық жағынан өркендеу ісінде өздеріне ғана тән бірқатар елеулі ерекшеліктерін атап өтуге болады. Ең алдымен мұндағы ауыл шаруашылығы өндірісінің дәрежесі Батысқа қарағанда анағұрлым жоғары болғанын атауымыз жөн. Византия империясының құрамына ежелден егіншілік мәдениеті жоғары елдер енген еді. Мұнда диқаншылық өнері кең өрістеген Жердің құнарлылығы және ауа райының қолайлылығы кей аймақтарда жылына 2-3 рет өнім жинауға мүмкіндік беретін Ауыл шаруашылығында, соның ішінде өте-мөте империянын, оңтүстігі мен оңтүстікшығысында (Египет, Шығыс Сирия және бас қаларында), ирригациялық істер орасан зор роль атқаратын, Суармалы жерлерге жеміс бақтары отырғызылатын, жүзім шаруашылығы мен зәйтүн ағаштары, ал оңтүстікте қ+-рма ағаштары кең өрістетілгенді. Техникалық (зығыр және бас қалары) дақылдар да егілетін Мал шаруашылығы кең өріс алған. Византияда ауыл шаруашылығының Құлдырауы Батысқа қарағанда анағүрлым кейін білінді және ол империяның кей аймақтарында VI ғасырдың аяқ шенінде ғана айрықша аңғарыла бастады.
Византиядағы аграрлық құрылыстың екінші бір ерекшелігі латифундиялық типтегі ірі жеке меншік жериелерінің біршама аз болғандығы. Шығыста ірі-ірі жер иеленушілік негізінен императорлық қазынаның, шіркеулер мен монастырьлардың төңірегіне шоғырландырылған болатын. Император домендері бүкіл империяның түкпір-түкпірлеріне шашырай орналасқан Ал V-VI ғасырларда Византияның бүкіл жерінің шамамен 110 бөлігі шіркеулік монастырьлық жер иеленушілердің қолында болды. Ірі ақсүйектердің жерге қожалық етуі Византияда Батысқа қарағанда анағұрлым баяу және мейлінше шағын көлемде дамыды.
Византиядағы аграрлық қ+-рылыстың үшінші ерекшелігі - ерікті шаруалар жер иеленушілерінің өрістеуі және олардың IV-VI ғасырларда күшті дамуы болып табылады. Византиядағы ауыл шаруашылығының ќ+-лдырай бастауын тежеуге айрықша себепкер болған да осы жағдай еді. Дунай жағалауындағы провинциялар, Фракия, Македония, Кіші Азияның орталық аймақтары ерікті жер иеленушілер мен шаруалар қауымдары басым дамыған аудандар болатын.
Византиядағы шаруалар қауымдарының аса кең таралған түрі - бір топ шаруаларды біріктіріп, шағыншағын жер учаскелеріне иелік ететін және осы жер учаскелеріне жеке меншігі ретінде иелік жасауға кең праволары бар, митрокомия деп аталған көршілестер қауымдары болды. Деревняда, әсіресе императорлық домендер мені шіркеулік жерлерде кездесетін жерді үзақ мерзімдік арендаға алушылық - эмфитевзис кең өрістеген Эмфитевтер болып ірі жер иеленушілер де саналатын, дегенмен мұндайлар негізінен ерікті шаруалар болатын.
Византияның єлеуметтік-саяси жєне экономикалыќ дамуы. Ертедегі Византиядағы қалалар. Қолөнершілік және сауда.
IV-‡І ғасырларда Византияда қолөнершілік өндірісі Батысқа қарағанда анағұрлым жоғары даму сатысында болдыҚ+-рылыс техникасы тоқыма өнеркәсібі, өтемөте аса нәзік кендір мата және жүн маталар, ал VI ғасырдан бастап жібек маталар жасап шығару ісі елеулі дәрежеде жетілдірілген болатын. Таукен ісі мен металл өңдеу, сол сияқты қаружарақтар жасап шығару ісі едәуір өркендеді. Шыныдан жасалатын заттар жөнінен де Византиянын даң қы шыќты.
Батысындағы қалалар азып-тозып құлдырап қ+-рып бітуге айналғанда, Шығыста олар қолөнершілік пен сауда орталықтары ретінде көркейіп, кеңейіп өсіп келе жатты. IV-VI ғасырларда солардың арасынан бірінші орынға Константинополь шықты. Оның шеберханаларында он саусағынан өнер тамған зергерлер жібек және жүн маталардан небір тамаша киімдер, шыны ыдыстарқаружарақ, алтын мен күміс жалатқан, әшекейлі а қалар тағылған асыл киімдер, небір талғампаздардың талабына сай келетін нәзік те сәнді бұйымдар жасап шығаратынды. Транзитті сауданың аса маңызды орталығына айналған Византия империясының астанасына алыс түкпірлердегі елдерден де көпестер ағыл-тегіл келіп жататын Константинопольдін Шығыс пен Батыс аралығындағы алтын кәпір аталуы тегін болмаса керек.
Византия қалаларында қолөнершілік өндірісінде құл еңбегі кеңінен пайдаланылатын жеке меншік кісілер ашқан қолөнершілік шеберханалар - эргастерилерде қызмет ететін қолөнерші құлдардың сыртында - сансалалы дәрежедегі мемлекеттік Құлдар және жекелеген қалалардың әкімшілік өкіметтеріне бағынышты Құлдар да болатын Мемлекеттік Құлдардың дені - армияға қажетті қаружарақ пеен киім дайындауды, император және оның теңірегіндегілерге сәнді жасаулар жасауды өз монополйясына айналдырған императорлық шеберханаларда жүмыс істейтін
Ауыл шаруашылығындағы тәрізді қолөнершілік өндірісінде де қолөнерші құлға - қолөнер шеберханасы немесе сауда дүкені түрінде пекулия беру барған сайын көп қолданыла бастадыҚұлды пекулийге айналдыру және оларға қолөнер өндірісінде белгілі бір дәрежеде инициатива көрсетуіне жол ашу - ауыл шаруашылығындағы тәрізді қоленершілікте де құлдар еңбегін біршама интенсивтендіруге әкеліп соқтырды. Қол өнерінде құлдар еңбегін мейлінше пайдалану нәтижесінде Византияның қалалары ұзақ уақыттар бойы құл иеленушілік қарым-қатынасының тірегі болып келді. Бірақ, бірте-бірте м+-нда да құл еңбегін пайдалануға негізделген эргастерилермен бірге ерікті де дербес қолөнершішеберлердің, кейбір қалаларда корпорацияға біріккен үсақ қолөнерші шеберханаларының маңызы арта бастады. Византияда қолөнершілігі және саудасы едәуір дәрежеде дамыған іріірі қала орталықтарынық брлуы - Батысқа қарағанда Византия империясының экономикалық түрақтылығының анағүрлым баянды болуына игі әсер етті. Императорлар қолөнері мен саудадан түсетін табыстың есебінен жалдамалы әскер +-стауға, сөйггіп, империяны сьіртқы жаулардан қорғауға, орасан зор мемлекеттік басқару аппаратын ұстауға және мемлекетті бір орталыққа бағындыруды күшейте түсуге мүмкіндік алды.
Ерте Византиядағы мемлекет. Батыс пен Шығыста мемлекеттің тағдыры да әр қилы болып калыптасты. Айталық, Батыста ажырап бөліну процесі анағұрлым күшті болып, ақыры ішкі дағдарыстар мен варварлық басқыншылықтар салдарынан V ғасырда империяның ыдырауына және оның территориясында бірнеше варварлық мемлекеттердің қ+-рылуына әкеп соқтырса, ал Шығыста бүкіл алғашқы орта ғасыр бойы біршама күшті орталық үкіметі бар орталықтандырылған бір тұтас мемлекет сақталып қалды. Мемлекет басында өз қолында кең өрісті заң үстемдігі мен әкімшілік билігін бірдей шоғырландырған, шексіз әкім, автократор (грек тілінде василевс деп аталды) император тұрды. Император үкіметін алла тағаланың өзі жаратқан дейтін доктринаның үстемдік еткен кезі еді. Ол сондықтан императорға жүрт табынатын да, ал ол Шығысқа тән сән-салтанаттылық құшағында өмір сүретін. Рас, сенат, мемлекеттік совет (консисторий) және қалалардың ерікті азаматтарының үйымдары (Димдар) тәрізді мекемелер императорлық үкімет билігін аз да болса тежейтін еді. Димдар (гректің демос- халық деген сөзінен алынған) Византия қалаларындағы ерікті азаматтардың саяси үйымдары болып саналатын, олар шаруашьілық, саяси және әскери міндеттер атқаратын Император шіркеу үйымдарымен де қатты санасуға мәжб+-р болатын
Византиядағы мемлекеттік билікті үйымдастырудың аса бір ерекшелігі мұнда орасан зор бюрократтық мемлекеттік аппараттың болуында еді.
Империяны бір орталықтан басқару ісі император сарайына шоғырландырылған және олар бірнеше ведомстволарға бөлінетін де, олардың басында императордың өзі тағайындаған жоғарғы мәртебелі чиновниктер түратын Провинцияларды басқару ісі де осы тәрізді қатал орталықтандырылған және олар орталық өкіметтің бақылауында болатын. Бюрократтық басқару аппаратының бүкіл күрделі иерархиясын шен жөніндегі табель белгілеп беретін Орталық өкімет жергілікті провинциалдық әкімшіліктердің қандай да болсын сеператистік әрекетіне қарсы ұдайы және қатал күрес жүргізіп түратын
Көне Византияда салық салудың бір кездегі Диоклетиан және Константиндер тұсында қалыптасқан римдік жүйесі сақталып келгенді. Негізгі жер салығы - жыл сайын империяның егін шаруашылығымен айналысатын жұртынан жиналатын аннона салығы болатын. Аниона көбіне көп заттай алынатын, кейбір жекелеген провинцияларда ғана V ғасырдан бастап аннонаны ақшалай төлейтін болған. Аннонаның дені чиновниктер мен әскерлерді +-стауға жүмсалатын. Тұрғын халық тек салық төлеп қана қоймай, мемлекет пайдасына басқа да түрлі борышты қызметтер атқаратын - әскери бекіністер қала дуалдары мен қамалдар, көпірлер мей жолдар салатын, әскерлерді үйді. Үйге бөліп орналастыратын Византияда әскер қ+-ру ісі де Рим империясынан қалған мұра іспетті еді, алайда IV-VI ғасырларда б+-л салаға да елеулі өзгерістер енгізілді. Бұл кезеңде жер иеленушілердің рекрутқа өз қарамағындағы адамдарын беру орнына ақшалай құн төлеу әдісі жиірек қолданыла бастаған. Армияда барған сайын әр түрлі тағы тайпалардан жалдап алынған әскерлер шешуші роль атқара бастады. Армиясының дені варвар тайпаларынан қ+-ралған Батыс Рим империясынан Византияньіњ түпкі бір ерекшелігі - оның армиясының елеулі бөлігі жергілікті ерікті тұрғындар өкілдерінен қ+-ралғандығы еді, ал мүның өзі мемлекеттің тәуелсіздігін сақтап қалуға үлкен септігін тигізді.
Император Юстиниан билеген Византия империясы. Халықтар бұқарасының кетерілістері шайқалтқан жєне әлсіреткен Батыс Рим империясы ‡ ғасырда басқыншы варвар тайпалардың тепкісінен тоз-тоз болып ыдырауға мәжбүр болғанда, Византия IV-V ғасырларда уақытша болса да халықтар қозғалысын тежей алды. Құлдардың, колондардың, кедей шаруалардың көтерілістерін жаншып тастап отырды және варвар тайпаларының басқыншылықтарына тойтарыс бере білді. Мүның мәнісі Византияның зкономикалық жағынан күшті, әрі түрақтылығында және ондағы үстем таптың саяси бірлігінің анағүрлым мықтылығында еді. Император Юстиниан билеп төстеген кезде (527-565) әлі де болса құл иеленушілікті сақтап келген Византия мемлекеті уақытша нығая түсті.
VI ғасырдың тарихшысы Прокопий Кесарийский осынау патшаның жарқын да, бірақ қарама-қайшылыққа толы бейнесін кейінгі ұрпаққа қалдыра білген. Оның, бір бойына мейірімсіз тирандық пен айлакер саясатшылдық тақ қажымас реформаторлық пен діншіл ғалымдық қасиеттер де қатар сыйысқан асқан ақыл және қайрат иесі, заң ғылымын жете меңгерген Юстиниан мемлекеттік істерді жан қиярлықпен жүргізе білген. Оның тегі араласпаған ісі болмаған: ол заңдық және әкімшілік реформалар жасаған қ+-рылыс пен дипломатиялық жүмыстарды қатар жүргізе білген, неше түрлі соғыс жоспарларын жасаған және сөйте түра небір қиян кескі діни айқастарға қатысып отырған атаққұмар, әрі айлакер залым, әрі мейірімсіз қатал Юстиниан, Прокопийдің айтуына қарағанда: Жай әншейін жүмсақ үнмен ғана түк жазығы жоқ ондаған мың адамды қыруға бүйырғанда беті бүлк етпес еді.
Юстиниан ез саясатында Рим империясының байырғы құдіреттілігін қалпына келтіруді, императорліық өкімет пен үстемдік қ+-рушы шіркеудің онсыз да шексіз билігін одан әрі нығайта түсу идеясын басшылыққа алды.
Юстиниан тұсындағы Византиядағы таптыќ к%.рес. 532 жылѓы Ника көтерілісі .
Пұтқа табынушылар мен дінсіздерді Юстинианның аяусыз қудалауы ел ішінде, әсіресе оның шығыс провинцияларында, наразылық тудырды. 529 жылы Палестинада самаритяндар көтерілісі бұрқ ете түсті көтерілісшілер парсылықтармен одақ қ+-рды. Оларға қарсы түрақты әскерлер және Византиямен одақтас араб отрядтары аттандырылды. 530 жылы көтеріліс тұншықтырылды да, тұтқынға түскендер топ-тобымен ќ+-лдыққа сатылды.
Қисапсыз салықтар қанауына ұшыраған халық бұқарасының наразылығы және дінсіздерге, соның ішінде монофизиттерге қарсы ұйымдастырылған қудалаушылық салдарынан 532 жылы Византиядағы халықтар қозғалысының ішіндегі ең қаһарлысы б+-рқ ете түсті. Б+-л тарихта аты қалған әйгілі Ника көтерілісі еді. Бұл көтеріліс Константинопольдегі цирктік партиялар дегендердің өз ара шайқасының шиеленісуіне де байланысты болды.
Византия тұрғындарының ең бір сүйіп көретін өнер орны - ат ойнататын алан, мен цирктегі сан түрлі спорт ойындары еді. Сонымен бірге цирк - Римдегі тәрізді Константинопольде де әлеуметтіксаяси күрес орталығы, халықтың көп жиналатын орны болатын, халық бұқарасы осы арада түрлі ойындарды көруге келген императорлармен кездесе алатын жөне оларға өздерінің талаптілектерін білдіре алатын цирктік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz