Ауызша есептеу тәсілдері
КІРІСПЕ
1.БАСТАУЫШ СЫНЫПТЫҢ МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА ЕСЕПТІ ШЕШУДІҢ ӘРТҮРЛІ ТӘСІЛДЕРІ
2. Есептеу дағдыларын қалыптастыру
3. Ауызша есептеуге үйрету
Пайдаланған әдебиеттер
1.БАСТАУЫШ СЫНЫПТЫҢ МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА ЕСЕПТІ ШЕШУДІҢ ӘРТҮРЛІ ТӘСІЛДЕРІ
2. Есептеу дағдыларын қалыптастыру
3. Ауызша есептеуге үйрету
Пайдаланған әдебиеттер
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, жігерлі де батыл, өзіне-өзі сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы дұрыс қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны айрықша. Мектеп қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік практикамен тығыз байланысты. Мектеп өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына негіз салады.
Тәрбиенің сан салалы, күрделі мәселе-леріне терең бойлауға бастайтын, күнде-лікті тұрмыста кездесетін дағдылар арқылы баланың жан дүниесіне әсер ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы – бастауыш мектеп. Бастауыш саты – білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады. Келешекте жалпы білім алу мен кез келген арнаулы мамандықтарға талпынудың іргетасы осы бастауышта қаланбақ. Сондықтан, оның сипаты мен мазмұны, оқытудың әдістері мен формалары қазіргі жағдайда жан-жақты талданып отыр. Өйткені, баланың жеке бас қасиеттері, оның адамгершілі-гінің, белсенділігінің қалыптасуы мектеп-ке дейінгі тәрбие мен бастауыш сынып-тарда жүзеге аспақ. Оқушының рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығарма-шылық қабілетінің, жалпы мүмкіндікте-рінің ашылар кезі. Бастауыш мектептің негізгі міндеті – жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптас-тыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады. Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын басты тұлға – Ұстаз. Тек мықты ұстаз ғана осындай ауыр жүкті алып жүре алады.
Халқымыз әрқашан да ұстаз мәртебесін көтеріп, аса жоғары қастерлеп, бағалаған. «Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға», «Адамның адамшы-лығы жақсы ұстаздан болады» деп айтқан ұлы Абай. Ал чехтің педагогы Я.А.Коменский: «Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз жалын иесі» деп ұстаздар қауымын жоғары бағалаған.
Мектеп табалдырығын аттаған жас бала ертеңгі ел тұтқасы десек, оларды парасатты, саналы азамат етіп тәрбиелеу – әрбір ұстаздың борышы. Бүгінгі мұғалім кіші мектеп оқушыларына тек білім беріп қана қоймай, оларды халықтық педагоги-каның нәрлі қайнарымен сусындату, әрбір оқушы бойында ұлттық мінез-құлық, адамгершілік, сыпайылық пен кішіпейіл-ділік қасиеттерін қалыптастыруға, бала-ның жан дүниесін рухани қазыналармен байытуға, қазақ халқының әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін меңгертуге тиіс.
Алдыңғы қатарлы тәжірибені жетіл-діре отырып, оқу үрдісіне жаңа әдіс-тәсілдерді, оқытудың жаңа технология-ларын енгізіп, оқушылардың жалпы дамуын қамтамасыз етуі керек. Бала жаны жаңалыққа құмар, білмегенін білгісі келіп, белгісіз нәрсені ашуға тырысатын болған-дықтан, бастауыш сынып мұғалімі олардың осы талпынысын дамытуға көңіл бөлуі тиіс. Оқушылардың сүйіспеншілігін арттыру мақсатында сабақ барысында тиімді әдіс-тәсілдерді енгізіп, оны ұйым-дастыру формасын түрлендіріп отыру – мұғалімнің басты міндеті екені белгілі. Мұндай жағдайда мұғалімнің шеберлігі, ұйымдастырушылық қабілеті үлкен рөл атқарады.
Тәрбиенің сан салалы, күрделі мәселе-леріне терең бойлауға бастайтын, күнде-лікті тұрмыста кездесетін дағдылар арқылы баланың жан дүниесіне әсер ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы – бастауыш мектеп. Бастауыш саты – білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады. Келешекте жалпы білім алу мен кез келген арнаулы мамандықтарға талпынудың іргетасы осы бастауышта қаланбақ. Сондықтан, оның сипаты мен мазмұны, оқытудың әдістері мен формалары қазіргі жағдайда жан-жақты талданып отыр. Өйткені, баланың жеке бас қасиеттері, оның адамгершілі-гінің, белсенділігінің қалыптасуы мектеп-ке дейінгі тәрбие мен бастауыш сынып-тарда жүзеге аспақ. Оқушының рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығарма-шылық қабілетінің, жалпы мүмкіндікте-рінің ашылар кезі. Бастауыш мектептің негізгі міндеті – жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптас-тыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады. Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын басты тұлға – Ұстаз. Тек мықты ұстаз ғана осындай ауыр жүкті алып жүре алады.
Халқымыз әрқашан да ұстаз мәртебесін көтеріп, аса жоғары қастерлеп, бағалаған. «Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға», «Адамның адамшы-лығы жақсы ұстаздан болады» деп айтқан ұлы Абай. Ал чехтің педагогы Я.А.Коменский: «Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз жалын иесі» деп ұстаздар қауымын жоғары бағалаған.
Мектеп табалдырығын аттаған жас бала ертеңгі ел тұтқасы десек, оларды парасатты, саналы азамат етіп тәрбиелеу – әрбір ұстаздың борышы. Бүгінгі мұғалім кіші мектеп оқушыларына тек білім беріп қана қоймай, оларды халықтық педагоги-каның нәрлі қайнарымен сусындату, әрбір оқушы бойында ұлттық мінез-құлық, адамгершілік, сыпайылық пен кішіпейіл-ділік қасиеттерін қалыптастыруға, бала-ның жан дүниесін рухани қазыналармен байытуға, қазақ халқының әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін меңгертуге тиіс.
Алдыңғы қатарлы тәжірибені жетіл-діре отырып, оқу үрдісіне жаңа әдіс-тәсілдерді, оқытудың жаңа технология-ларын енгізіп, оқушылардың жалпы дамуын қамтамасыз етуі керек. Бала жаны жаңалыққа құмар, білмегенін білгісі келіп, белгісіз нәрсені ашуға тырысатын болған-дықтан, бастауыш сынып мұғалімі олардың осы талпынысын дамытуға көңіл бөлуі тиіс. Оқушылардың сүйіспеншілігін арттыру мақсатында сабақ барысында тиімді әдіс-тәсілдерді енгізіп, оны ұйым-дастыру формасын түрлендіріп отыру – мұғалімнің басты міндеті екені белгілі. Мұндай жағдайда мұғалімнің шеберлігі, ұйымдастырушылық қабілеті үлкен рөл атқарады.
1.Кобдикова Ж.У. «Деңгейлеп саралап оқыту »
2.Ахметов С. «Білім берудің тиімді жолдары »
3.Л. Занков, Д. Эльконин, В. Давыдов, В. Репкин, В. Левин « Дамыта отырып оқыту әдістемесі
4.Якиманская Н.С. «Дамыта оқыту тұжырымдамасы »
5. Жаңашыл педагогтар іс-тәжірибелері. – Алматы,1991.
6. Педагогикалық ізденіс. – Алматы, 1990. – 8-58; 58-100, 147,215-беттер.
7. Ұстазға рухани қуат керек. Р.Нұртазина туралы//Қазақстан мектебі, 1999. №1-2. 8-11-бет.
8. Курманалина Ш.Х. Совершенствование методической подготовки будущих учителей начальных классов по обучению математике младших школьников: учебное пособие, Алматы: Алем, 1999.-160 с.
9. Оспанов Т.Қ, Құрманалина Ш.Х. Математиканың бастауыш курсын оқытудың әдістемесі. Педагогикалық колледждердің оқушыларына және мұғалімдерге арналған оқу құралы. 1,2 бөлімдер. – Алматы, 1995, 1996.
10. Оспанов Т.Қ. Бастауыш кластарда математиканы оқыту. – Алматы: «Мектеп», 1987.
11. Оспанов Т.Қ. және т.б. Математика 1-4 сыныптар.- Алматы: «Атамұра», 1997-2004.
12. Оспанов Т.Қ және т.б. Математиканы оқыту әдістемесі 1-4 сыныптар. –Алматы; «Атамұра», 1997-2000.
13. Оспанов Т.Қ. Бастауыш мектепте математиканы оқытудың теориясы және технологиясы: Мұғалімдерге студенттерге арналған оқу құралы. – Алматы, 1994.
14. Бағдарламалар. Математика (1-4 сыныптар) – Алматы: РОНД, 2002.
15. ҚР бастауыш білімнің мемлекеттік стандартты - Алматы: РОНД, 2002.
16. Истомина Н.Б. Методика обучения математике в начальных классах – М., 2000
2.Ахметов С. «Білім берудің тиімді жолдары »
3.Л. Занков, Д. Эльконин, В. Давыдов, В. Репкин, В. Левин « Дамыта отырып оқыту әдістемесі
4.Якиманская Н.С. «Дамыта оқыту тұжырымдамасы »
5. Жаңашыл педагогтар іс-тәжірибелері. – Алматы,1991.
6. Педагогикалық ізденіс. – Алматы, 1990. – 8-58; 58-100, 147,215-беттер.
7. Ұстазға рухани қуат керек. Р.Нұртазина туралы//Қазақстан мектебі, 1999. №1-2. 8-11-бет.
8. Курманалина Ш.Х. Совершенствование методической подготовки будущих учителей начальных классов по обучению математике младших школьников: учебное пособие, Алматы: Алем, 1999.-160 с.
9. Оспанов Т.Қ, Құрманалина Ш.Х. Математиканың бастауыш курсын оқытудың әдістемесі. Педагогикалық колледждердің оқушыларына және мұғалімдерге арналған оқу құралы. 1,2 бөлімдер. – Алматы, 1995, 1996.
10. Оспанов Т.Қ. Бастауыш кластарда математиканы оқыту. – Алматы: «Мектеп», 1987.
11. Оспанов Т.Қ. және т.б. Математика 1-4 сыныптар.- Алматы: «Атамұра», 1997-2004.
12. Оспанов Т.Қ және т.б. Математиканы оқыту әдістемесі 1-4 сыныптар. –Алматы; «Атамұра», 1997-2000.
13. Оспанов Т.Қ. Бастауыш мектепте математиканы оқытудың теориясы және технологиясы: Мұғалімдерге студенттерге арналған оқу құралы. – Алматы, 1994.
14. Бағдарламалар. Математика (1-4 сыныптар) – Алматы: РОНД, 2002.
15. ҚР бастауыш білімнің мемлекеттік стандартты - Алматы: РОНД, 2002.
16. Истомина Н.Б. Методика обучения математике в начальных классах – М., 2000
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Тарих-педагогика факультеті
БАСТАУЫШ ОҚЫТУ ТЕОРИЯСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ
кафедрасы
СТУДЕНТТЕР МЕН МАГИСТРАНТТАРДЫҢ
КЕЗЕКТІ ХІХ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯСЫ
ҒЫЛЫМИ - ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫС
Тақырыбы: АУЫЗША ЕСЕПТЕУ ТӘСІЛДЕРІ
Орындаған: ППМ-811 тобының
студенті Салтанат Таймұратова
Ғылыми жетекшісі:
аға оқытушы
Бағила Даулетбекова
ТҮРКІСТАН-2011
КІРІСПЕ
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, жігерлі де
батыл, өзіне-өзі сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы дұрыс
қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны айрықша. Мектеп
қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік практикамен тығыз байланысты. Мектеп
өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына
негіз салады.
Тәрбиенің сан салалы, күрделі мәселе-леріне терең бойлауға бастайтын,
күнде-лікті тұрмыста кездесетін дағдылар арқылы баланың жан дүниесіне әсер
ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы – бастауыш мектеп. Бастауыш
саты – білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады.
Келешекте жалпы білім алу мен кез келген арнаулы мамандықтарға талпынудың
іргетасы осы бастауышта қаланбақ. Сондықтан, оның сипаты мен мазмұны,
оқытудың әдістері мен формалары қазіргі жағдайда жан-жақты талданып отыр.
Өйткені, баланың жеке бас қасиеттері, оның адамгершілі-гінің,
белсенділігінің қалыптасуы мектеп-ке дейінгі тәрбие мен бастауыш сынып-
тарда жүзеге аспақ. Оқушының рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығарма-
шылық қабілетінің, жалпы мүмкіндікте-рінің ашылар кезі. Бастауыш мектептің
негізгі міндеті – жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз
ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптас-
тыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады.
Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын басты тұлға – Ұстаз. Тек мықты
ұстаз ғана осындай ауыр жүкті алып жүре алады.
Халқымыз әрқашан да ұстаз мәртебесін көтеріп, аса жоғары қастерлеп,
бағалаған. Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға, Адамның адамшы-
лығы жақсы ұстаздан болады деп айтқан ұлы Абай. Ал чехтің педагогы
Я.А.Коменский: Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл
әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз жалын иесі деп ұстаздар
қауымын жоғары бағалаған.
Мектеп табалдырығын аттаған жас бала ертеңгі ел тұтқасы десек, оларды
парасатты, саналы азамат етіп тәрбиелеу – әрбір ұстаздың борышы. Бүгінгі
мұғалім кіші мектеп оқушыларына тек білім беріп қана қоймай, оларды
халықтық педагоги-каның нәрлі қайнарымен сусындату, әрбір оқушы бойында
ұлттық мінез-құлық, адамгершілік, сыпайылық пен кішіпейіл-ділік қасиеттерін
қалыптастыруға, бала-ның жан дүниесін рухани қазыналармен байытуға, қазақ
халқының әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін меңгертуге тиіс.
Алдыңғы қатарлы тәжірибені жетіл-діре отырып, оқу үрдісіне жаңа әдіс-
тәсілдерді, оқытудың жаңа технология-ларын енгізіп, оқушылардың жалпы
дамуын қамтамасыз етуі керек. Бала жаны жаңалыққа құмар, білмегенін білгісі
келіп, белгісіз нәрсені ашуға тырысатын болған-дықтан, бастауыш сынып
мұғалімі олардың осы талпынысын дамытуға көңіл бөлуі тиіс. Оқушылардың
сүйіспеншілігін арттыру мақсатында сабақ барысында тиімді әдіс-тәсілдерді
енгізіп, оны ұйым-дастыру формасын түрлендіріп отыру – мұғалімнің басты
міндеті екені белгілі. Мұндай жағдайда мұғалімнің шеберлігі,
ұйымдастырушылық қабілеті үлкен рөл атқарады.
Кіші мектеп оқушылары үшін мұғалім олар еліктейтін, үлгі ететін абыройлы
жан. Олар ұстазының бүкіл іс-қимылына, жү-ріс-тұрысына, сөйлеу мәнеріне,
адаммен қарым-қатынасына еліктейді. Сондықтан да, жауапкершілігі мол, адал
да мейірімді, әділ де парасатты, рухани дүниесі бай педагогтар ғана балаға
білім мен тәрбие беріп, оның жан дүниесіне әсер ете алады.
1.БАСТАУЫШ СЫНЫПТЫҢ МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА
ЕСЕПТІ ШЕШУДІҢ ӘРТҮРЛІ ТӘСІЛДЕРІ
Есептің маңызы және ерекшелігі. Есеп туралы жалпы түсінік. Есеп ұғымын
айқын түрде енгізу. Бастауыш мектепте оқушылар алғаш рет 1-сыныптағы
Нөмірлеу такырыбында есеп терминімен және оның құрама бөліктерімен,
сондай-ақ есепті шешу процесінің негізгі кезеңдерімен таныстырылады. Ал
төрт жылдық бастауыш мектептің бағдарламасы бойынша, бұл мәселе 10
көлемінде қосу мен азайту тақырыбы оқытыла бастағанда енгізілді. Мұның
өзі 6 жастағы балалардың жас ерекшелігінен және есепті енгізуге арнайы
дайындықтың қажеттілігінен туындап отыр. Басты мақсаты — есеп терминін
енгізу есептің құрама бөліктерімен (шарты, сұрағы), оны талдау және
шешудің негізгі кезеңдерімен (есепте не белгілі, не белгісіз,
белгісізді қалай табады, шешуін жазу, есеп сұрағына жауап беру) таныстырып,
оны шығару барысында орындалатын іс-әрекеттің үлгісін көрсету. Мұнда
оқушылар назарын есептің мәнді ерекшелігіне аударған жөн. Ол есеп
тексін мұғалімнің хабарлауынан кейін, оның құрама бөліктерін, яғни
шарты мен сұрағын бөліп көрсетіп, сұраққа жауап беру үшін қандай да бір
арифметикалық амалды орындаудың кажеттігін окушылардың сезінуін
қамтамасыз ету. Ол үшін мұғалім тақта алдына бір оқушыны шақырып алады
да оның қолына қағаз жәшікті ұстатады. Дананың қолындағы жәшікте 4 кітап
бар еді (кітаптарды көрсетеді) — оны біз білеміз. Мен оған тағы 2 кітап
беремін (көрсе-теді). Дана бұл кітаптарды да жәшікке салды — мұны да біз
білеміз. Жәшіктегі кітаптар нешеу болды? Бұл жөнінде әлі ешнәрсе
айтылған жоқ, бұл белгісіз. Балалар, біз ссеп құрастырдық. Есепте не
белгілі, не белгісіз екенін айыра отырып, оны қайталап шығайық.
Мұғалім: Бізге не белгілі?
Оқушы: Жәшікте 4 кітап болғаны және мұғалім тағы 2 кітап бергені (сәйкес
цифрлы карточка көрсетіледі немесе қалталы полотноның бір қатарына
қойылады).
Мұғалім: Есепте нелер белгілі болса, ол — есептің шарты (оны оқушылар
қайталап айтады).
Мұғалім: Есепте не сұральш отыр?
Оқушы: Жешіктегі барлық кітап нешеу болды?
Мұғалім: Бұл — есептің сұрағы, ал сұрақсыз есеп болмайды. Сонымен
есептің шарты мен сұрағы болады. Енді есептің сұрағына жауап беру керек.
Мұғалім: Балалар жәшікте канша кітап бар еді? (Оқушылар зат пен санды
сәйкестендіреді): 4 кітап — 4 саны.
Мұғалім: Не өзгерді?
Оқушы: Жәшікте 4 кітап бар еді, оған тағы 2 кітап салынды, яғни жәшікте
4 және тағы 2 кітап болды.
Мұғалім: Оны қалай жазып көрсетуге болады?
Оқушы: 4 + 2 (кеспе цифрлар мен қосу амалының таңбасы арқылы құрылатын
мысалды әр оқушы өзіндегі материалдарды пайдаланып өздері құрастырады, ал
мұғалім оны қалталы полотнода көрсетеді). Оқушылар үйренген есептеу тәсілін
қолданып нәтижені табады. Мүғалім балалардың назарын 4 + 2 = 6 жазуына
аударады да бұл — есеп шешуінің жазылуы дейді.
Мұғалім: Жәшіктегі кітаптар нешеу болды?
Оқушы: Жәшікте 6 кітап болды.
Мұғалім: Бұл — есеп сұрағының жауабы. Сонымен, жәшікте барлығы 6 кітап
болды, яғни біз есеп сұрағына жауап бердік — есепті шығардық.
Осыған ұқсас, сұрағына жауап беру үшін азайту амалын қолдану қажет
болатын, Сананың қолындағы жәшікте 6 кітап бар еді. Ол 2 кітапты Данаға
берді. Санада неше кітап қалды? есебі мұғалім басшылығымен, окушылардың
қатысуымен шығарылады.
Есепті (қосындыны, немесе қалдықты табу) осылайша нақты көрнекілікке
сүйене отырып шығару оның құрама бөліктерін және оны шығару процесін
оқушыларға алғаш таныстырудағы тиімді методикалық тәсіл. Осыдан кейін
оқулықтағы бір ғана сурет бойынша бір есеп, ал кейінірек қосынды мен
қалдықты табу керек болатын екі есеп құрастырылады және шығарылады. Сонда
амалды таңдап алуды жеңілдететін тәсіл ретінде әр түсті дөңгелектер және
көрнекіліктің басқа да түрлері пайдаланылады.
Есептің құрылысы және оны шешу процесі жайындағы оқушылар түсінігін
тиянақтай түсу мақсатында әр түрлі методикалық тәсілдер колданылады.
а) Бір оқушы есеп шартын айтады, екіншісі сұрғын қайталайды, үшіншісі
есептің қандай амалмен шығарылатынын негіздеп береді, келесі оқушы
шешуін жазады, ал соңғысы есеп сұрағының жауабын тұжырымдап береді, яғни
пысықтау және қайталау рольдер бойынша орындалады.
ә) Есеп тексін мұқият тыңдауға оқушыларды үйрету жүзеге асырылады, ол
үшін текст оқылысымен, іштен, не белгілі, не белгісіз екенін қайталап
отыруға, есеп сұрағына жауап беру үшін не істеу керектігін, мұғалімнің
қосымша сұрақ қоюын тоспай-ақ, өзі ойланып отыруға оқушыларды баулу.
б) Есепті шешу процесінің әр кезеңіне сай негіздеулер мен
түсіндірмелер келтіруге оқушыларды үйрету мақсатында мұғалім
тапсырманы тұжырымдап береді, ал балалар оны орындайды.
в) Қалталы полотно, кеспе цифрлар, амалдар мен теңдік таңбаларын
пайдаланып, орындалған іс-әрекеттің нәтижесін көрнекі түрде көрсетіп
беру арқылы есеп шешуін жазудың үлгісімен оқушыларды таныстыру.
г) Есептің құрама бөліктерін және оны шешудің негізгі кезеңдерін жеке-
жеке бөліп көрсетуге оқушыларды машықтандыратын сигналдық карточкаларды
қолдану. Жоғарыда қарастырылған екі есеп бойынша құрылатын
сигналдық-карточкадағы мәліметтер есепті оқу және оны шығару барысында
біртіндеп мынадай таблица түрінде жазылады:
4 2 ? 6 2 ?
4+2 = 6 6—2=4
6 4
шарты шарты
сұрағы сұрағы
шешуі шешуі
жауабы жауабы
д) Есеп тексін оқу машығы қалыптасқан кезде жай есепті шығаруда
басшылыққа алатын нұсқаулар жазылған ескертпені қолдану. Ол ескертпеде
есепті шығарудың негізгі кезеңдері ерекше көрсетіледі:
1. Есептің тексін мұкият оқып шық.
2. Есепте не берілгенін анықта, яғни есеп шартын есіңе түсір.
3. Есепте не белгісіз екенін анықта, яғни есептің сұрағын есіңе түсір.
4. Есепті шығару үшін қандай амал қолдану керектігін негіздеп және
түсіндіріп бер.
5. Есепті шығар да оның шешуін жаз.
6. Есеп сұрағының жауабын бер.
7. Есептің дұрыс шығарылғандығын тексер.
е) Берілген сұрақ (мысалы, Екі қораптың ішінде қанша қарындаш бар?,
Екі конверттің ішінде неше открытка бар?) бойынша есеп шартын құрастыру
немесе берілген шарты бойынша есеп сұрағын тұжырымдау сияқты жаттығулар
қарастыру.
ж) Есепке сәйкес жазуды орындауға оқушыларды біртіндеп үйрету.
Ол үшін есеп мазмұнын баяндау кезінде мұғалім заттарды, суреттерді, санақ
материалдарын сәйкес жазуларда (берілгені, сұрағы, шешуі) қолданады,
ал оқушылар өзгерістерді, тәуелділіктерді, байланыстарды байқайды.
Осы мақсатта объектілерді санақ материалымен алмастырады, заттар
тобын біріктіреді немесе топтан оның біраз бөлігін алып тастайды, ал
берілгендерді және белгісізді, өзгерістерді цифрлар, амал таңбалары
жазылған карточкалар арқылы жазып көрсетеді. Оқушылар бұған машықтанғанда
есепке қысқаша жазулар орындауға, суреттер салуға, таблица мен схемалар
жасауға да болады. Бұл кезде есептің шарты мен сұрағы, шешуі мен
жауабы және оны шығару үшін қажетті амалды іріктеп алу бір-бірінен
ажыратыла, дербес қарастырылады.
з) Қажетіне қарай, артық немесе жетпей тұрған мәліметтері
болатын, сондай-ақ шарты мен сұрағының арасында сәйкеспеушілік,
тіпті қайшылық кездесетін есептердің де қарастырылуы мүмкін.
Міне, осындай жұмыстардың арқасында есептің құрама бөліктері жайында
оқушылар бастама түсінік алып, оны шешудің кезеңдеріне сай орындалатын
қарапайым іс-әрекеттерді жүргізуді үйренеді. Бұлар есеп шығара білу
іскерлігін қалыптастырудың бастамасы іспеттес, олар әрі қарай жай есептерді
шығару барысында жетіле, шыңдала түседі.
Есептің анықтамалары, мәнді белгілері. Есепке әр ғалым әр түрлі
анықтамалар берген. Сол ғалымдардың ішінен К.Лейбництің айтқан сөзіне
тоқталғым келеді: Есептерді әр түрлі амалдармен, әдіс-тәсілдермен шығару
арқылы есептің нақты, дәл, дұрыс және дәлелдеулерін тереңдету барысында
әрбір есептің шешімдерін тауып, мақсатымызға жетуге болады.
Ауызша есептеуге үйрету тәсілдері
Ауызша есептеу тәсілдері оқушылардың жан-жақты дамуына, олардың
математикалық тілінің жетіле түсуіне, сондай-ақ уақыт үнемдеуге тиімді
болып табылады. Өйткені 6ip ғана мысалдың нәтижесін бірнеіне тәсілмен
есептеу және оның әрқайсысына сәйкес түсіндірмелер келтіру және есептеулер
жүргізудің қандай да 6ip сатысындағы аралық нәтижелердің қалай інығатыны,
сондай-ақ ақтық нәтижеде не болатыны ауызша айтылады да, олардың бәрін
жазып жаттығуға уақыт жұмсалмайды. Мұнда оқушылар өздерінің игерген
білімдерін әр алуан жағдайларда қолдануға маінықтанады және соған сәйкес іc-
әрекет орындауды үйренеді. Демек, оқушының өзінің еркін игерген 6ip есептеу
тәсілін қолдану жеткілікті болып табылады. Ал сол тәсілдердің ішінен
барынша тиімдісін іріктеп алуға балаларды үйретудің де мүмкіндігі мол.
Мысалы, 29-дың нәтижесін табу керек болсын. Сонда оқушылар әр түрлі
пайымдаулар мен түсіндірмелер келтіре отырып, нәтижені түрліше табуы
мүмкін. Атап айтқанда:
29 саны 10 мен 19-дің қосындысы, демек, 19 + 10 = 29,
29 саны 20 мен 9-дың қосындысы, демек 20 + 9 = 29,
Жоғарыдағы есептеу тәсілдерін тиімдірек тұрғысынан бағалау бұл жағдайда
оқушылар қай тәсілді еркін және сенімді игеруіне қарай жүргізлуі тиіс. Ал
әдістемелік тұрғыдан алганда осы тәсілдердің бәрінен де тиімдірек бірдей
деңгейде деуге толык неіз бар. Дегенмен оқушыларда ілгеріде есептеу дағды-
ларын калыптастыру максатында сандарды разряд бойынша (бірліктерді,
ондықтарды т.с.с.) қосу мейлініне дұрыс болады. Ce6e6i қосуды жазбаша
орындағанда осылайша жасауға тура келеді және қосқанда ондықтан аттаудың
ережесін нақты көрсету мүмкін болады. Бipaқ та ауызша есептеулерді
орындағанда кандай да 6ip тәсілді қолданудың керектігін оқушыларға әрдайым
міндеттеу дұрыс емес. Оқыту мақсатына және материалдық оқытылу сатысына
қарай сәйкес тәсілді қолдануға оқушыларды машықтандыру кезінде солай
жасауға болады. Ал бірнеше тесілді иrepin, қалаған тәсілмен дұрыс есептесе,
сол жеткілікті.
Ауызша есептеу тәсілдері арифметикалык амалдардың кестелік жағдайлары мен
амал алгоритмдерін оқытуды байланыстыратын және жалғастыратын "кесте"
icпeттec. Есептеудің ауызша тәсілдерінде амалдардың кестелік нәтижелерін
табу дағдылары анықтала түседі және оқушылар сондай тәсілдерді қарастыру
барысында амал алгоритмдерін енгізуге біршама әзірліктен етеді. Ал алгоритм
енгізгеннен кейін онық аралық кезеңдерін ауызша есептеу тесілдеріне
негіздей отырып, кейбір нәтижелерді табу, амалдарды орындауда уакыттың
үнемделуіне себеп болады.
Демек, ауызша есептеулерді кестеден тыс жағдайларда орындау дағдылары,
амал алгоритміне сәйкес дағдылардық кұрамды бөліміне енеді.
Сондықтан тәжірибеде, әcipece амал алгоритмдеріне тірек білім болатын
кестеден тыс ауызша есептеу тәсілдеріне баса назар аударған жөн. Мысалы,
eкі таңбалы кез келген саннан 6ip таңбалы санды азайту; eкі таңбалы
сандарды ондыктан аттамай қосу мен азайту, үш және төрт таңбалы сандарды
қосу мен азайту; екі таңбалы санды 6ip таңбалы санға көбейту; санды 6ip
таңбалы санға қалдықпен бөлу; 6ip таңбалы беліндін сынап керу арқылы табу,
мүмкін болатын жағдайларда екі таңбалы санды екі таңбалы санға бөлу; санды
10, 100, 1000 сандарына көбейту және бөлу сияқты ауызша есептеулер
жүргізуге машықтандыру - оқушының арифметикалык амалдар алгоритмдерін де
табысты игеруіне негіз қалайды.
Жалпы алғанда, кестеден тыс есептеу тәсілдерінің кезеңдері мен
ерекшеліктері қарастырылған соң, әрмен қарай есептеу жұмыстарын орындау,
амалдардың кестелік мәндерін табу жаңа өзгерген жағдайда icкe асады да,
сәйкес дағды жеіле түседі. Дегенмен, олардан қате жіберетін оқушының осы
кезде косымша жүктемеге кіріктірілуі мүмкін және жаңадан енгізілген есептеу
тәсілін игеруінде қиындық туып, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру кейінірек
бұзылады. Сондықтан амалдардың кестелік мәндерін табуды еркін игерген
оқушыны есептеу тәсілдеріні жаңа түрлерінде дұрыс меңгеріп кетеді деуге
толық непз бар.
Бастауыш сынып математикасын оқыту үрдісінде есепті шығара білу
шеберлігін қалыптастыру, жетілдіру және дамытудың шешуші бағыттарына
тоқталайық.
1. Есеп шығаруға үйрету – математиканы оқытудағы ең қиын әрі күрделі
мәселелердің бірі. Бұл балалардың шама-шарқына, психологиялық жас
ерекшелігіне сәйкес салыстыру, жан-жақты талдау жасау, қарама-қарсы қою.
Жалпылау, түрлендіру, зерттеу, әр алуан категорияларға біріктіру,
қорытындылау, абстрактциялау сияқты түрліше меңгеруіне байланысты бірдей
дәрежеде орындала бермейді.
Есеп шығаруға үйрету алғашқы сабақтардың өзінде-ақ басталып, сынып
ілгерілген сайын бірте-бірте сәйкес шеберлік те қалыптаса бастайды.
2. Есептеу дағдыларын қалыптастыру
Есептеу дағдыларын қалыптастыру үшін әр түрлі жаттығулар енгізіп отыру
қажет. Мүмкіндігінше мынадай тапсырмаларды жиірек беріп отыру керек:
мысалдарды тәсілдердің біреуінің немесе кейде екеуімен шығарып
тексеріңдер. Бұл амалдардың нәтижелері мен компаненттерінің арасындағы
өзара байланыс жөніндегі білетіндерін ғана бекітіп қана қоймайды, есептеу
дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі және өзін-өзі бақылау әдетін
тәрбиелейді.
Көп таңбалы сандарды қосу мен азайтуды үйренген кезде сол амалдарды
ауызша орындау әдістеріне көңіл бөлудің маңызы бар, олай болмағанда
есептеудің жазбаша әдістерін меңгеріп алғаннан кейін балалар оларды жазбаша
жағдайлар үшін де, сондай-ақ ауызша жағдайлар үшін де қолдана бастайды. Осы
мақсатпен мысалдарды шығарған кезде оқушылардың өздеріне ауызша шығаруға
болатын мысалдарды талдап алуды және тек ең қиын мысалдарды ғана жазбаша
әдістер мен шығаруды ұсыну қажет. Ауызша жаттығуларда 2- 3 таңбалы сандарды
,сондай-ақ бірнеше сандарды қосқанда орын ауыстыру және топтау әдістерін
қолданып, орынды болатын жерінде қосу мен азайтудың компоненттерінің бірін
дөңгелектеу әдісін пайдаланып, көп таңбалы сандарды ауызша қосу мен азайту
әдістерін үнемі бекітіп отырған жөн. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тарих-педагогика факультеті
БАСТАУЫШ ОҚЫТУ ТЕОРИЯСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ
кафедрасы
СТУДЕНТТЕР МЕН МАГИСТРАНТТАРДЫҢ
КЕЗЕКТІ ХІХ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯСЫ
ҒЫЛЫМИ - ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫС
Тақырыбы: АУЫЗША ЕСЕПТЕУ ТӘСІЛДЕРІ
Орындаған: ППМ-811 тобының
студенті Салтанат Таймұратова
Ғылыми жетекшісі:
аға оқытушы
Бағила Даулетбекова
ТҮРКІСТАН-2011
КІРІСПЕ
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, жігерлі де
батыл, өзіне-өзі сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы дұрыс
қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны айрықша. Мектеп
қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік практикамен тығыз байланысты. Мектеп
өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына
негіз салады.
Тәрбиенің сан салалы, күрделі мәселе-леріне терең бойлауға бастайтын,
күнде-лікті тұрмыста кездесетін дағдылар арқылы баланың жан дүниесіне әсер
ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы – бастауыш мектеп. Бастауыш
саты – білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады.
Келешекте жалпы білім алу мен кез келген арнаулы мамандықтарға талпынудың
іргетасы осы бастауышта қаланбақ. Сондықтан, оның сипаты мен мазмұны,
оқытудың әдістері мен формалары қазіргі жағдайда жан-жақты талданып отыр.
Өйткені, баланың жеке бас қасиеттері, оның адамгершілі-гінің,
белсенділігінің қалыптасуы мектеп-ке дейінгі тәрбие мен бастауыш сынып-
тарда жүзеге аспақ. Оқушының рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығарма-
шылық қабілетінің, жалпы мүмкіндікте-рінің ашылар кезі. Бастауыш мектептің
негізгі міндеті – жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз
ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптас-
тыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады.
Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын басты тұлға – Ұстаз. Тек мықты
ұстаз ғана осындай ауыр жүкті алып жүре алады.
Халқымыз әрқашан да ұстаз мәртебесін көтеріп, аса жоғары қастерлеп,
бағалаған. Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға, Адамның адамшы-
лығы жақсы ұстаздан болады деп айтқан ұлы Абай. Ал чехтің педагогы
Я.А.Коменский: Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл
әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз жалын иесі деп ұстаздар
қауымын жоғары бағалаған.
Мектеп табалдырығын аттаған жас бала ертеңгі ел тұтқасы десек, оларды
парасатты, саналы азамат етіп тәрбиелеу – әрбір ұстаздың борышы. Бүгінгі
мұғалім кіші мектеп оқушыларына тек білім беріп қана қоймай, оларды
халықтық педагоги-каның нәрлі қайнарымен сусындату, әрбір оқушы бойында
ұлттық мінез-құлық, адамгершілік, сыпайылық пен кішіпейіл-ділік қасиеттерін
қалыптастыруға, бала-ның жан дүниесін рухани қазыналармен байытуға, қазақ
халқының әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін меңгертуге тиіс.
Алдыңғы қатарлы тәжірибені жетіл-діре отырып, оқу үрдісіне жаңа әдіс-
тәсілдерді, оқытудың жаңа технология-ларын енгізіп, оқушылардың жалпы
дамуын қамтамасыз етуі керек. Бала жаны жаңалыққа құмар, білмегенін білгісі
келіп, белгісіз нәрсені ашуға тырысатын болған-дықтан, бастауыш сынып
мұғалімі олардың осы талпынысын дамытуға көңіл бөлуі тиіс. Оқушылардың
сүйіспеншілігін арттыру мақсатында сабақ барысында тиімді әдіс-тәсілдерді
енгізіп, оны ұйым-дастыру формасын түрлендіріп отыру – мұғалімнің басты
міндеті екені белгілі. Мұндай жағдайда мұғалімнің шеберлігі,
ұйымдастырушылық қабілеті үлкен рөл атқарады.
Кіші мектеп оқушылары үшін мұғалім олар еліктейтін, үлгі ететін абыройлы
жан. Олар ұстазының бүкіл іс-қимылына, жү-ріс-тұрысына, сөйлеу мәнеріне,
адаммен қарым-қатынасына еліктейді. Сондықтан да, жауапкершілігі мол, адал
да мейірімді, әділ де парасатты, рухани дүниесі бай педагогтар ғана балаға
білім мен тәрбие беріп, оның жан дүниесіне әсер ете алады.
1.БАСТАУЫШ СЫНЫПТЫҢ МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА
ЕСЕПТІ ШЕШУДІҢ ӘРТҮРЛІ ТӘСІЛДЕРІ
Есептің маңызы және ерекшелігі. Есеп туралы жалпы түсінік. Есеп ұғымын
айқын түрде енгізу. Бастауыш мектепте оқушылар алғаш рет 1-сыныптағы
Нөмірлеу такырыбында есеп терминімен және оның құрама бөліктерімен,
сондай-ақ есепті шешу процесінің негізгі кезеңдерімен таныстырылады. Ал
төрт жылдық бастауыш мектептің бағдарламасы бойынша, бұл мәселе 10
көлемінде қосу мен азайту тақырыбы оқытыла бастағанда енгізілді. Мұның
өзі 6 жастағы балалардың жас ерекшелігінен және есепті енгізуге арнайы
дайындықтың қажеттілігінен туындап отыр. Басты мақсаты — есеп терминін
енгізу есептің құрама бөліктерімен (шарты, сұрағы), оны талдау және
шешудің негізгі кезеңдерімен (есепте не белгілі, не белгісіз,
белгісізді қалай табады, шешуін жазу, есеп сұрағына жауап беру) таныстырып,
оны шығару барысында орындалатын іс-әрекеттің үлгісін көрсету. Мұнда
оқушылар назарын есептің мәнді ерекшелігіне аударған жөн. Ол есеп
тексін мұғалімнің хабарлауынан кейін, оның құрама бөліктерін, яғни
шарты мен сұрағын бөліп көрсетіп, сұраққа жауап беру үшін қандай да бір
арифметикалық амалды орындаудың кажеттігін окушылардың сезінуін
қамтамасыз ету. Ол үшін мұғалім тақта алдына бір оқушыны шақырып алады
да оның қолына қағаз жәшікті ұстатады. Дананың қолындағы жәшікте 4 кітап
бар еді (кітаптарды көрсетеді) — оны біз білеміз. Мен оған тағы 2 кітап
беремін (көрсе-теді). Дана бұл кітаптарды да жәшікке салды — мұны да біз
білеміз. Жәшіктегі кітаптар нешеу болды? Бұл жөнінде әлі ешнәрсе
айтылған жоқ, бұл белгісіз. Балалар, біз ссеп құрастырдық. Есепте не
белгілі, не белгісіз екенін айыра отырып, оны қайталап шығайық.
Мұғалім: Бізге не белгілі?
Оқушы: Жәшікте 4 кітап болғаны және мұғалім тағы 2 кітап бергені (сәйкес
цифрлы карточка көрсетіледі немесе қалталы полотноның бір қатарына
қойылады).
Мұғалім: Есепте нелер белгілі болса, ол — есептің шарты (оны оқушылар
қайталап айтады).
Мұғалім: Есепте не сұральш отыр?
Оқушы: Жешіктегі барлық кітап нешеу болды?
Мұғалім: Бұл — есептің сұрағы, ал сұрақсыз есеп болмайды. Сонымен
есептің шарты мен сұрағы болады. Енді есептің сұрағына жауап беру керек.
Мұғалім: Балалар жәшікте канша кітап бар еді? (Оқушылар зат пен санды
сәйкестендіреді): 4 кітап — 4 саны.
Мұғалім: Не өзгерді?
Оқушы: Жәшікте 4 кітап бар еді, оған тағы 2 кітап салынды, яғни жәшікте
4 және тағы 2 кітап болды.
Мұғалім: Оны қалай жазып көрсетуге болады?
Оқушы: 4 + 2 (кеспе цифрлар мен қосу амалының таңбасы арқылы құрылатын
мысалды әр оқушы өзіндегі материалдарды пайдаланып өздері құрастырады, ал
мұғалім оны қалталы полотнода көрсетеді). Оқушылар үйренген есептеу тәсілін
қолданып нәтижені табады. Мүғалім балалардың назарын 4 + 2 = 6 жазуына
аударады да бұл — есеп шешуінің жазылуы дейді.
Мұғалім: Жәшіктегі кітаптар нешеу болды?
Оқушы: Жәшікте 6 кітап болды.
Мұғалім: Бұл — есеп сұрағының жауабы. Сонымен, жәшікте барлығы 6 кітап
болды, яғни біз есеп сұрағына жауап бердік — есепті шығардық.
Осыған ұқсас, сұрағына жауап беру үшін азайту амалын қолдану қажет
болатын, Сананың қолындағы жәшікте 6 кітап бар еді. Ол 2 кітапты Данаға
берді. Санада неше кітап қалды? есебі мұғалім басшылығымен, окушылардың
қатысуымен шығарылады.
Есепті (қосындыны, немесе қалдықты табу) осылайша нақты көрнекілікке
сүйене отырып шығару оның құрама бөліктерін және оны шығару процесін
оқушыларға алғаш таныстырудағы тиімді методикалық тәсіл. Осыдан кейін
оқулықтағы бір ғана сурет бойынша бір есеп, ал кейінірек қосынды мен
қалдықты табу керек болатын екі есеп құрастырылады және шығарылады. Сонда
амалды таңдап алуды жеңілдететін тәсіл ретінде әр түсті дөңгелектер және
көрнекіліктің басқа да түрлері пайдаланылады.
Есептің құрылысы және оны шешу процесі жайындағы оқушылар түсінігін
тиянақтай түсу мақсатында әр түрлі методикалық тәсілдер колданылады.
а) Бір оқушы есеп шартын айтады, екіншісі сұрғын қайталайды, үшіншісі
есептің қандай амалмен шығарылатынын негіздеп береді, келесі оқушы
шешуін жазады, ал соңғысы есеп сұрағының жауабын тұжырымдап береді, яғни
пысықтау және қайталау рольдер бойынша орындалады.
ә) Есеп тексін мұқият тыңдауға оқушыларды үйрету жүзеге асырылады, ол
үшін текст оқылысымен, іштен, не белгілі, не белгісіз екенін қайталап
отыруға, есеп сұрағына жауап беру үшін не істеу керектігін, мұғалімнің
қосымша сұрақ қоюын тоспай-ақ, өзі ойланып отыруға оқушыларды баулу.
б) Есепті шешу процесінің әр кезеңіне сай негіздеулер мен
түсіндірмелер келтіруге оқушыларды үйрету мақсатында мұғалім
тапсырманы тұжырымдап береді, ал балалар оны орындайды.
в) Қалталы полотно, кеспе цифрлар, амалдар мен теңдік таңбаларын
пайдаланып, орындалған іс-әрекеттің нәтижесін көрнекі түрде көрсетіп
беру арқылы есеп шешуін жазудың үлгісімен оқушыларды таныстыру.
г) Есептің құрама бөліктерін және оны шешудің негізгі кезеңдерін жеке-
жеке бөліп көрсетуге оқушыларды машықтандыратын сигналдық карточкаларды
қолдану. Жоғарыда қарастырылған екі есеп бойынша құрылатын
сигналдық-карточкадағы мәліметтер есепті оқу және оны шығару барысында
біртіндеп мынадай таблица түрінде жазылады:
4 2 ? 6 2 ?
4+2 = 6 6—2=4
6 4
шарты шарты
сұрағы сұрағы
шешуі шешуі
жауабы жауабы
д) Есеп тексін оқу машығы қалыптасқан кезде жай есепті шығаруда
басшылыққа алатын нұсқаулар жазылған ескертпені қолдану. Ол ескертпеде
есепті шығарудың негізгі кезеңдері ерекше көрсетіледі:
1. Есептің тексін мұкият оқып шық.
2. Есепте не берілгенін анықта, яғни есеп шартын есіңе түсір.
3. Есепте не белгісіз екенін анықта, яғни есептің сұрағын есіңе түсір.
4. Есепті шығару үшін қандай амал қолдану керектігін негіздеп және
түсіндіріп бер.
5. Есепті шығар да оның шешуін жаз.
6. Есеп сұрағының жауабын бер.
7. Есептің дұрыс шығарылғандығын тексер.
е) Берілген сұрақ (мысалы, Екі қораптың ішінде қанша қарындаш бар?,
Екі конверттің ішінде неше открытка бар?) бойынша есеп шартын құрастыру
немесе берілген шарты бойынша есеп сұрағын тұжырымдау сияқты жаттығулар
қарастыру.
ж) Есепке сәйкес жазуды орындауға оқушыларды біртіндеп үйрету.
Ол үшін есеп мазмұнын баяндау кезінде мұғалім заттарды, суреттерді, санақ
материалдарын сәйкес жазуларда (берілгені, сұрағы, шешуі) қолданады,
ал оқушылар өзгерістерді, тәуелділіктерді, байланыстарды байқайды.
Осы мақсатта объектілерді санақ материалымен алмастырады, заттар
тобын біріктіреді немесе топтан оның біраз бөлігін алып тастайды, ал
берілгендерді және белгісізді, өзгерістерді цифрлар, амал таңбалары
жазылған карточкалар арқылы жазып көрсетеді. Оқушылар бұған машықтанғанда
есепке қысқаша жазулар орындауға, суреттер салуға, таблица мен схемалар
жасауға да болады. Бұл кезде есептің шарты мен сұрағы, шешуі мен
жауабы және оны шығару үшін қажетті амалды іріктеп алу бір-бірінен
ажыратыла, дербес қарастырылады.
з) Қажетіне қарай, артық немесе жетпей тұрған мәліметтері
болатын, сондай-ақ шарты мен сұрағының арасында сәйкеспеушілік,
тіпті қайшылық кездесетін есептердің де қарастырылуы мүмкін.
Міне, осындай жұмыстардың арқасында есептің құрама бөліктері жайында
оқушылар бастама түсінік алып, оны шешудің кезеңдеріне сай орындалатын
қарапайым іс-әрекеттерді жүргізуді үйренеді. Бұлар есеп шығара білу
іскерлігін қалыптастырудың бастамасы іспеттес, олар әрі қарай жай есептерді
шығару барысында жетіле, шыңдала түседі.
Есептің анықтамалары, мәнді белгілері. Есепке әр ғалым әр түрлі
анықтамалар берген. Сол ғалымдардың ішінен К.Лейбництің айтқан сөзіне
тоқталғым келеді: Есептерді әр түрлі амалдармен, әдіс-тәсілдермен шығару
арқылы есептің нақты, дәл, дұрыс және дәлелдеулерін тереңдету барысында
әрбір есептің шешімдерін тауып, мақсатымызға жетуге болады.
Ауызша есептеуге үйрету тәсілдері
Ауызша есептеу тәсілдері оқушылардың жан-жақты дамуына, олардың
математикалық тілінің жетіле түсуіне, сондай-ақ уақыт үнемдеуге тиімді
болып табылады. Өйткені 6ip ғана мысалдың нәтижесін бірнеіне тәсілмен
есептеу және оның әрқайсысына сәйкес түсіндірмелер келтіру және есептеулер
жүргізудің қандай да 6ip сатысындағы аралық нәтижелердің қалай інығатыны,
сондай-ақ ақтық нәтижеде не болатыны ауызша айтылады да, олардың бәрін
жазып жаттығуға уақыт жұмсалмайды. Мұнда оқушылар өздерінің игерген
білімдерін әр алуан жағдайларда қолдануға маінықтанады және соған сәйкес іc-
әрекет орындауды үйренеді. Демек, оқушының өзінің еркін игерген 6ip есептеу
тәсілін қолдану жеткілікті болып табылады. Ал сол тәсілдердің ішінен
барынша тиімдісін іріктеп алуға балаларды үйретудің де мүмкіндігі мол.
Мысалы, 29-дың нәтижесін табу керек болсын. Сонда оқушылар әр түрлі
пайымдаулар мен түсіндірмелер келтіре отырып, нәтижені түрліше табуы
мүмкін. Атап айтқанда:
29 саны 10 мен 19-дің қосындысы, демек, 19 + 10 = 29,
29 саны 20 мен 9-дың қосындысы, демек 20 + 9 = 29,
Жоғарыдағы есептеу тәсілдерін тиімдірек тұрғысынан бағалау бұл жағдайда
оқушылар қай тәсілді еркін және сенімді игеруіне қарай жүргізлуі тиіс. Ал
әдістемелік тұрғыдан алганда осы тәсілдердің бәрінен де тиімдірек бірдей
деңгейде деуге толык неіз бар. Дегенмен оқушыларда ілгеріде есептеу дағды-
ларын калыптастыру максатында сандарды разряд бойынша (бірліктерді,
ондықтарды т.с.с.) қосу мейлініне дұрыс болады. Ce6e6i қосуды жазбаша
орындағанда осылайша жасауға тура келеді және қосқанда ондықтан аттаудың
ережесін нақты көрсету мүмкін болады. Бipaқ та ауызша есептеулерді
орындағанда кандай да 6ip тәсілді қолданудың керектігін оқушыларға әрдайым
міндеттеу дұрыс емес. Оқыту мақсатына және материалдық оқытылу сатысына
қарай сәйкес тәсілді қолдануға оқушыларды машықтандыру кезінде солай
жасауға болады. Ал бірнеше тесілді иrepin, қалаған тәсілмен дұрыс есептесе,
сол жеткілікті.
Ауызша есептеу тәсілдері арифметикалык амалдардың кестелік жағдайлары мен
амал алгоритмдерін оқытуды байланыстыратын және жалғастыратын "кесте"
icпeттec. Есептеудің ауызша тәсілдерінде амалдардың кестелік нәтижелерін
табу дағдылары анықтала түседі және оқушылар сондай тәсілдерді қарастыру
барысында амал алгоритмдерін енгізуге біршама әзірліктен етеді. Ал алгоритм
енгізгеннен кейін онық аралық кезеңдерін ауызша есептеу тесілдеріне
негіздей отырып, кейбір нәтижелерді табу, амалдарды орындауда уакыттың
үнемделуіне себеп болады.
Демек, ауызша есептеулерді кестеден тыс жағдайларда орындау дағдылары,
амал алгоритміне сәйкес дағдылардық кұрамды бөліміне енеді.
Сондықтан тәжірибеде, әcipece амал алгоритмдеріне тірек білім болатын
кестеден тыс ауызша есептеу тәсілдеріне баса назар аударған жөн. Мысалы,
eкі таңбалы кез келген саннан 6ip таңбалы санды азайту; eкі таңбалы
сандарды ондыктан аттамай қосу мен азайту, үш және төрт таңбалы сандарды
қосу мен азайту; екі таңбалы санды 6ip таңбалы санға көбейту; санды 6ip
таңбалы санға қалдықпен бөлу; 6ip таңбалы беліндін сынап керу арқылы табу,
мүмкін болатын жағдайларда екі таңбалы санды екі таңбалы санға бөлу; санды
10, 100, 1000 сандарына көбейту және бөлу сияқты ауызша есептеулер
жүргізуге машықтандыру - оқушының арифметикалык амалдар алгоритмдерін де
табысты игеруіне негіз қалайды.
Жалпы алғанда, кестеден тыс есептеу тәсілдерінің кезеңдері мен
ерекшеліктері қарастырылған соң, әрмен қарай есептеу жұмыстарын орындау,
амалдардың кестелік мәндерін табу жаңа өзгерген жағдайда icкe асады да,
сәйкес дағды жеіле түседі. Дегенмен, олардан қате жіберетін оқушының осы
кезде косымша жүктемеге кіріктірілуі мүмкін және жаңадан енгізілген есептеу
тәсілін игеруінде қиындық туып, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру кейінірек
бұзылады. Сондықтан амалдардың кестелік мәндерін табуды еркін игерген
оқушыны есептеу тәсілдеріні жаңа түрлерінде дұрыс меңгеріп кетеді деуге
толық непз бар.
Бастауыш сынып математикасын оқыту үрдісінде есепті шығара білу
шеберлігін қалыптастыру, жетілдіру және дамытудың шешуші бағыттарына
тоқталайық.
1. Есеп шығаруға үйрету – математиканы оқытудағы ең қиын әрі күрделі
мәселелердің бірі. Бұл балалардың шама-шарқына, психологиялық жас
ерекшелігіне сәйкес салыстыру, жан-жақты талдау жасау, қарама-қарсы қою.
Жалпылау, түрлендіру, зерттеу, әр алуан категорияларға біріктіру,
қорытындылау, абстрактциялау сияқты түрліше меңгеруіне байланысты бірдей
дәрежеде орындала бермейді.
Есеп шығаруға үйрету алғашқы сабақтардың өзінде-ақ басталып, сынып
ілгерілген сайын бірте-бірте сәйкес шеберлік те қалыптаса бастайды.
2. Есептеу дағдыларын қалыптастыру
Есептеу дағдыларын қалыптастыру үшін әр түрлі жаттығулар енгізіп отыру
қажет. Мүмкіндігінше мынадай тапсырмаларды жиірек беріп отыру керек:
мысалдарды тәсілдердің біреуінің немесе кейде екеуімен шығарып
тексеріңдер. Бұл амалдардың нәтижелері мен компаненттерінің арасындағы
өзара байланыс жөніндегі білетіндерін ғана бекітіп қана қоймайды, есептеу
дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі және өзін-өзі бақылау әдетін
тәрбиелейді.
Көп таңбалы сандарды қосу мен азайтуды үйренген кезде сол амалдарды
ауызша орындау әдістеріне көңіл бөлудің маңызы бар, олай болмағанда
есептеудің жазбаша әдістерін меңгеріп алғаннан кейін балалар оларды жазбаша
жағдайлар үшін де, сондай-ақ ауызша жағдайлар үшін де қолдана бастайды. Осы
мақсатпен мысалдарды шығарған кезде оқушылардың өздеріне ауызша шығаруға
болатын мысалдарды талдап алуды және тек ең қиын мысалдарды ғана жазбаша
әдістер мен шығаруды ұсыну қажет. Ауызша жаттығуларда 2- 3 таңбалы сандарды
,сондай-ақ бірнеше сандарды қосқанда орын ауыстыру және топтау әдістерін
қолданып, орынды болатын жерінде қосу мен азайтудың компоненттерінің бірін
дөңгелектеу әдісін пайдаланып, көп таңбалы сандарды ауызша қосу мен азайту
әдістерін үнемі бекітіп отырған жөн. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz