ҚАЗАҚ ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯСЫ ЖӘНЕ САЯСИ КҮРЕС



1. Қазақ интеллигенциясы
2. Қазақ халқының орыс отар¬шылдығына қарсы ұлт.азаттық күресі
3. Қазақ интеллигенциясының қалыптасу процесі
4. Ғ. Қараштың өмірі мен қоғамдық.саяси қызметі
Қазіргі кезеңде, еліміздің тарихына жаңаша ой-пікірдің қалыптаса бастаған шағында осы мәселені жан-жақты зерттеуге мүмкіндіктер туды. Отарлық кезең тарихының толықтай зерттеліп үлгермеген, өзінің лайықты бағасын ала алмаған мәселелеріне ғылыми талдау жасауға жол ашылды. Бұл Қазақстан тарихындағы аса маңызды осы мәселені тиянақты түрде саралауға, қоғам дамуының заңдылықтары негізінде әлеуметтік құбылыстарды ұсынуға көмектеседі.
ХІХ ғасырдың ІІ-жартысы мен ХХ ғасырдың басы қазақ қоғамы үшін күреске толы кезең. Өйткені, Ресей үкіметінің қол астында болып, патша мен оның шенеуніктерінің езгісі мен тепкісін көрген қазақ халқы басқа да бұратана халықтармен қатар өз азаттығы үшін күреске шықты. Бұл кезде қазақ қоғамында ұлттың еңсесін көтеріп, патша саясатына ашық түрде қарсы шыққан қазақ интеллигенциясының қатары қалыптаса бастаған болатын.
Осы зиялы топ қазақ елін отарлық езгіден құтқарып, ұлт-азаттық жолындағы күресте көш бастаушы болды. Қазақ интеллигенттерінің бұрыннан алға қойған басты мақсаттарының бірі – жер мәселесі еді. Жер мәселесін шешуде қазақ интеллигенттері Ресей Мемлекеттік Думасын, патша үкіметінің әкімшілік органдарын пайдалануға тырысты. Зиялы қауымның осы қызметі және олардың қоғамдық-саяси көзқарастары жете көңіл бөліп, зерттеу елегінен өткізуді талап етеді. ХХғ. бас кезінде қазақтың зиялы қауымы өкілдері, қоғам қайраткерлері мен ағартушылары «Айқап» журналы мен «Қазақ», «Дала уалаятының газеті», «Алаш», «Сарыарқа», «Қазақстан» газеттерінде өз ойларын жариялап, қазақ қоғамының келешегі, қазақ шаруаларының тағдыры, жер мәселесі мен отырықшылыққа көшуге байланысты пікірталастар ұйымдастырды. Олардың сол кездегі қызметі мен көзқарасы бүгінде маңызын жойған жоқ. Соңғы кездерде зерттеушілер қазақ интеллигенциясының пайда болып, қалыптасу ерекшеліктерін, қоғамның әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени дамуында оның атқарған ролін анықтап және мұны әр сала бойынша қарастыруда. Сондықтан бүгінгі қазақ тарихнамасында ғасыр басындағы осындай көкейтесті мәселелерді шешуге тырысқан ұлттық интеллигенцияның көзқарастарын әр қырынан толықтай ашып беретін зерттеу қажет. Міне, сол себепті қарастырылып отырған тақырып арнайы ғылыми зерттеу объектісі болуға лайықты, жаңаша көзқараспен талдауда тарих ғылымындағы өзекті мәселелердің бірі деп айтуға болады.
Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңдегі Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени өмірін орыс тарихшылары мен саяхатшыларының зерттеулері мен жазбаларынан, ресми құжаттарынан оқып білуге болады. Алайда, олардың барлығы отырықшылықты көздеген патша үкіметінің арнайы нұсқауымен орындалған еді. Өйткені, қазақ даласын түгелдей отарлық меншікке айналдырып, бодандықта ұстау үшін, халықтың тұрмысын, әлеуметтік өмірін, жерінің табиғи-географиялық жағдайын, мәдениеті мен тілін, дінін, жалпы психологиясын зерттеу өте қажет болды. Жалпы отарлық кезеңде жарияланған мұндай зерттеулердің құнды мәліметтері сыни талдау арқылы пайдалануға болатын маңызды дерек көзі екені даусыз. Ал қазақ интеллигенциясы өкілдерінің пайда болуы, қалыптасуы, қоғам ісіне араласуы, жер мәселесіне байланысты қызметі мерзімді баспасөз беттерінде жарияланған мақалалары мен арнайы ғылыми еңбектерінен белгілі. Бұл ретте Ә.Бөкейхановтың, А.Байтұрсыновтың, Р.Мәрсековтың, Ж.Сейдалиннің, М.Дулатовтың еңбектерін айтқан жөн. Осы алаш қайраткерлерінің мақалалары саяси үгіт пен насихаттың қыр қазағына жақын, ұғынықты тілде жазылған тамаша үлгілері болды.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:   
ҚАЗАҚ ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯСЫ ЖӘНЕ САЯСИ КҮРЕС++++++++++++++++

Қазіргі кезеңде, еліміздің тарихына жаңаша ой-пікірдің қалыптаса бастаған
шағында осы мәселені жан-жақты зерттеуге мүмкіндіктер туды. Отарлық кезең
тарихының толықтай зерттеліп үлгермеген, өзінің лайықты бағасын ала алмаған
мәселелеріне ғылыми талдау жасауға жол ашылды. Бұл Қазақстан тарихындағы
аса маңызды осы мәселені тиянақты түрде саралауға, қоғам дамуының
заңдылықтары негізінде әлеуметтік құбылыстарды ұсынуға көмектеседі.
ХІХ ғасырдың ІІ-жартысы мен ХХ ғасырдың басы қазақ қоғамы үшін күреске толы
кезең. Өйткені, Ресей үкіметінің қол астында болып, патша мен оның
шенеуніктерінің езгісі мен тепкісін көрген қазақ халқы басқа да бұратана
халықтармен қатар өз азаттығы үшін күреске шықты. Бұл кезде қазақ қоғамында
ұлттың еңсесін көтеріп, патша саясатына ашық түрде қарсы шыққан қазақ
интеллигенциясының қатары қалыптаса бастаған болатын.
Осы зиялы топ қазақ елін отарлық езгіден құтқарып, ұлт-азаттық жолындағы
күресте көш бастаушы болды. Қазақ интеллигенттерінің бұрыннан алға қойған
басты мақсаттарының бірі – жер мәселесі еді. Жер мәселесін шешуде қазақ
интеллигенттері Ресей Мемлекеттік Думасын, патша үкіметінің әкімшілік
органдарын пайдалануға тырысты. Зиялы қауымның осы қызметі және олардың
қоғамдық-саяси көзқарастары жете көңіл бөліп, зерттеу елегінен өткізуді
талап етеді. ХХғ. бас кезінде қазақтың зиялы қауымы өкілдері, қоғам
қайраткерлері мен ағартушылары Айқап журналы мен Қазақ, Дала
уалаятының газеті, Алаш, Сарыарқа, Қазақстан газеттерінде өз ойларын
жариялап, қазақ қоғамының келешегі, қазақ шаруаларының тағдыры, жер
мәселесі мен отырықшылыққа көшуге байланысты пікірталастар ұйымдастырды.
Олардың сол кездегі қызметі мен көзқарасы бүгінде маңызын жойған жоқ. Соңғы
кездерде зерттеушілер қазақ интеллигенциясының пайда болып, қалыптасу
ерекшеліктерін, қоғамның әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени
дамуында оның атқарған ролін анықтап және мұны әр сала бойынша қарастыруда.
Сондықтан бүгінгі қазақ тарихнамасында ғасыр басындағы осындай көкейтесті
мәселелерді шешуге тырысқан ұлттық интеллигенцияның көзқарастарын әр
қырынан толықтай ашып беретін зерттеу қажет. Міне, сол себепті қарастырылып
отырған тақырып арнайы ғылыми зерттеу объектісі болуға лайықты, жаңаша
көзқараспен талдауда тарих ғылымындағы өзекті мәселелердің бірі деп айтуға
болады. 
Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңдегі Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық,
саяси және мәдени өмірін орыс тарихшылары мен саяхатшыларының зерттеулері
мен жазбаларынан, ресми құжаттарынан оқып білуге болады. Алайда, олардың
барлығы отырықшылықты көздеген патша үкіметінің арнайы нұсқауымен
орындалған еді. Өйткені, қазақ даласын түгелдей отарлық меншікке
айналдырып, бодандықта ұстау үшін, халықтың тұрмысын, әлеуметтік өмірін,
жерінің табиғи-географиялық жағдайын, мәдениеті мен тілін, дінін, жалпы
психологиясын зерттеу өте қажет болды. Жалпы отарлық кезеңде жарияланған
мұндай зерттеулердің құнды мәліметтері сыни талдау арқылы пайдалануға
болатын маңызды дерек көзі екені даусыз. Ал қазақ интеллигенциясы
өкілдерінің пайда болуы, қалыптасуы, қоғам ісіне араласуы, жер мәселесіне
байланысты қызметі мерзімді баспасөз беттерінде жарияланған мақалалары мен
арнайы ғылыми еңбектерінен белгілі. Бұл ретте Ә.Бөкейхановтың,
А.Байтұрсыновтың, Р.Мәрсековтың, Ж.Сейдалиннің, М.Дулатовтың еңбектерін
айтқан жөн. Осы алаш қайраткерлерінің мақалалары саяси үгіт пен насихаттың
қыр қазағына жақын, ұғынықты тілде жазылған тамаша үлгілері болды.

ХVІІІ ғасырдың соңынан бастап-ақ қазақ халқының орыс отаршылдығына қарсы
ұлт-азаттық күресі басталды. Сырым Датұлы, Саржан Қасымұлы, Жоламан
Тіленшіұлы, Исатай Тайманұлы пен Махамбет Өтемісұлы, Жанқожа Нұрмұхамедұлы
және Кенесары Қасымұлы бастаған көтерілістер ел тарихында алтын әріптермен
жазылды.
ХХ ғасыр басындағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және мәдени
дамуында ХІХ ғасырдың екінші жартысымен салыстырғанда едәуір өзгерістер
болды. Осы өзгерістермен қатар ел өміріндегі саяси оқиғалар да қазақ ұлттық
интеллигенциясының қалыптасуына әсерін тигізді. ХІХ-ХХ ғасырлар тоғысында
пайда болған ұлттық интеллигенцияның үлкен тобы өлкедегі азаттық жолындағы
күрестің өсуінде айтарлықтай рөл атқарды. ХХ ғасырдың алғашқы ширегін
қазақстандық тарихшылардың бір тобы саяси күрестер мен рухани жаңғыру
кезеңі деп атауға әбден лайық екендігін атап көрсетті.
Ә.Бөкейханов, Мұстафа Шоқай, А.Байтұрсынов, Ә.Ермеков, М.Тынышпаев,
М.Дулатов, Б.Қаратаев, Халел және Жанша Досмұхамедовтер өз заманындағы
әлемдік ұлт-азаттық күресіндегі ірі тұлғалардың қай-қайсысынан де кем
тұрмады. Алаш көсемдері бастаған ұлт-азаттық күрес тоталитарлық жүйе
нығайғанға дейін тоқтамады, олардың елді өркендетудің демократиялық
бағдарламасы авторитарлық үрдістер салдарынан жүзеге аспай қалды. Олардың
қызылдар империясының қанды тырнағына қарсы тұруға шамалары да келмеді.
Ресей отаршылдығы кезіндегі ұлт-азаттық көтерілістерді есептемегенде, Кеңес
өкіметінің орнау қарсаңы мен одан кейінгі азаматтық қарсыластық кезінде де
ел тәуелсіздігі туралы мәселелер көтерілді. ХХ ғасырдың басындағы қазақ
зиялыларының азғантай тобы ұлттық саяси ұйым құру арқылы қазақ
мемлекеттілігі туралы мәселені жаңғыртты. Бірақ сол кезеңнің саяси жағдайы
дербес тәуелсіз Қазақстан мемлекетін құруға мүмкіндік бермеді.

Қазақ интеллигенциясының қалыптасу процесі соңғы ғасырлар аралығында
жеделдей түсті . Ол мезгіл жағынан Ресейдегі азаттық қозғалыспен тұспа-тұс
келді және оның ықпалында болды. Әсіресе күшті әсер еткен оқиға 1905-1907
жылғы Ресейдегі тұңғыш революция. Осы оқиғаның әсерінен қазақ қоғамының
рухани және саяси өмірінің оянуы, ұлттық сананың сезіле басталуымен көзге
түсті.Ал ұлттық сананың оянуы қазақ интеллигенциясының қалыптасуының
тікелей нәтижесі болды. Дәл сол тарихи бет бұрыс кезеңінде интеллигенция
арасынан топ жарып суырылып шыққан аса талантты ақындар , жазушылар,
тарихшылар, журналистер, қоғам қайраткерлері біршама болды. Олар қоғамдық
сана- сезімнің , мәдениеттің дамуына үлкен үлес қосты.
30-80 - жылдары ұлттардың лениндік өзін-өзі билеу құқығы іс жүзінде ұмыт
қалды. Ұлттардың қандай да бір табыстары мен жетістіктері кеңес халқының
жеңісі ретінде дәріптелді. Дүниежүзіндегі ең әділ қоғам ретінде
жарияланған, ұлттық теңдік толық жүзеге асырылған қоғам ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
ХІХ ғ. соңы ХХ ғ. басындағы қазақ зиялыларының қалыптасуының алғышарттары
Көкшетау өңірінен шыққан ұлт зиялыларының өкілдері
Қазақ ұлттық-демократиялық зиялыларының 1908 – 1916 жылдардағы қоғамдық-саяси қызметі және алаш қозғалысы
Қазақ халқының ұлттық - демократиялық қозғалысының тарихы
Қазақтың зиялылары өкілдерінің Жалпы ресейлік мұсылман съездеріне қатысуы
Алаш қозғалысының бастау көздері
XX ғасырдың басындағы қазақ зиялыларының атқарған қызметтеріне саяси талдау
Ұлттық элитаның қалыптасуы
Қазақ мемелекетіндегі алғашқы ұйымдармен саяси партиялар
ХХ ғ. басындағы қазақ зиялыларының Оян қазақ ұранының мәні, мазмұны мен маңыздылығы неде Қазақстанда осы кезеңде қандай идеялық платформалар қалыптасты
Пәндер