«Жас физиологиясы және мектеп гигиенасы» пәнінің барлық топтарға арналған практикалық сабақ жинағы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ

ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ

«Жас физиологиясы және мектеп гигиенасы » пәнінің

барлық топтарға арналған

ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ жинағы

Түркістан 2012

№1 Практикалық сабақ

Оқушылардың дене бітімін бағалау, антропометриялық әдісті қолдану.

Жоспар:

1. 1 Балалардың өсуі мен дамуының негізгі заңдылықтары.

1. 2 Өсу қарқыны.

1. 3 Өсу мен даму акселерациясының негізгі белгілері.

Міндеті: Балалар мен жасөспірімдердің даму қарқынының жасқа байланысты екендігін үйрету.

Мақсаты: Өсу мен дамудың міндетін физиологиялық негізде таныстыру.

Балалар мен жастардың организімі үнемі өсіп дамуда болады. Организмдегі клеткалардың саны мен салмағының ұлғаюына байланысты дене көрсеткіштерінің артуын өсу деп атайды. Организімнің негізгі үш дене көрсеткіші бар: бойы (адамның денесінің ұзындығы), салмағы және кеуде шеңбері.

Организмнің дамуы деп сан көрсеткіштерінің сапалық көрсеткіштерге айналып, ұлпалардың жекешеленіп белгілі бір қызмет атқаруға бейімделуін, организм мен оның жеке мүшелерінің қызметінің артуын, баланың ақыл-ой өрістерінің молаюын айтады. Организімнің дамуы екі түрлі болады: физикалық және функциялық дамуы .

Адам өмірін негізінен үш кезеңге бөлуге болады: өсіп даму және жетілу , кемелдену , қартаю. Бұл үшеуінің айырмашылығын дене көрсеткіштерін өлшеп, организмнің даму дәрежесін анықтап және сыртқы ортамен байланысын тексеру арқылы білуге болады.

Бала организмінің түрлі әрекеттерге бейімділігі, оның сыртқы ортаның жағдайларына қарсы тұрып жатқан функциялық жүйелерге байланысты. Айталық, бала миының оқуға бейімделуі 6-7 жастан басталады. Сондықтан бұл мезгілден ерте оқыту оның басқа мүшелер жүйесіне зиян келтіреді, олардың дамуын төмендетеді

1. 1 Балалардың өсуі мен дамуының негізгі заңдылықтары.

Өсумен қатар организмде даму жүріп жатады. Даму - сапалық көрсеткіш. Организмнің дамуы деп сан көрсеткіштерінің сапалық көрсеткіштерге айналып, ұлпалардың жекешеленіп белгілі бір қызмет атқаруға бейімделуін, организм мен оның жеке мүшелерінің қызметінің артуын, баланың ақыл-ой өрістерінің молаюын айтады. Организімнің дамуы екі түрлі болады: физикалық және функциялық дамуы .

Физикалық дамудың көрсеткіштері барлық мүшелерге бірдей: мүшенің ұзындығы, ені, тереңдігі, көлемі, аумағы, салмағы, алып жатқан орыны т. с. с.

Функциялық дамудың көрсеткіштері мүшенің атқаратын қызметіне байланысты әр түрлі. Мысалы, жүректің функциялық дамуын анықтау үшін оның систолалық немесе минуттық көлемін өлшейді.

Кәмлетке келу немесе дамып жетілу дегеніміз ең алдымен жастардың жыныстық жетілуі және өзінің ұрпағын жалғастыру қабілетінің пайда болуы, яғни тұқымын жалғастыруды қамтамасыз ету. Бұған қоса, әлеуметтік қызметтерді атқару, рухани және мәдениет қазыналарын жасау, еңбек ету қабілеттері жатады.

Жыныстық жетілу қыздарда 11-12 жаста, ұлдарда 13-14 жаста басталады да жынысына сай бойжеткендерде 16-18 және жігіттерде 18-20 жаста толық жетіледі. Осыған байланысты адам организімінің толық жетілуі, яғни кәмілетке келуі анықталып, кемелденуі басталады.

Өсу мен дамудың барлық адамдарға ортақ бірнеше заңдылықтары бар:

1) өсу мен даму гетерохронды болады, яғни үнемі біркелкі болмайды;

2) мүшелер мен мүшелер жүйелерінің өсу мен даму қарқыны әр түрлі;

3) өсу мен даму баланың жынысына байланысты;

4) функциялық мүшелер жүйелері мен мүшелердің

қызметтерінің биологиялық беріктігі немесе мықты болуы;

5) өсу мен дамудың тұқым қуалау қасиеттері мен сыртқы

ортаның жағдайларына тәуелділігі;

6) Өсу мен дамудың акселерациясы.

Өсу мен даму адам өмірінде бірде жылдамданып, бірде баяуланады. Тіпті бір жылдың ішіндегі бойдың өсуі бірдей емес: бала жазда тез өседі, ал қыста нашар немесе түнде бой көбірек өседі, күндіз аз өседі. Мұны өсу мен дамудың гетерохрондылығы дейді ( гетерос - әр түрлі, хронос - уақыт)

1. 2 Өсу қарқыны.

Өсу қарқыны адам өмірінде үш рет күшейеді: 1. Туғаннан 3 жасқа дейін. 2. 3-7 жас арасында. 3. Жыныстық жетілу кезеңінде. Сонымен қатар, бала организміндегі жеке мүшелер мен мүшелер жүйесінің өсіп дамуыда гетерохронды түрде өтеді. Баланың алғашқы жылғы өмірінде миы тез өседі: бір жылдың ішінде салмағы 2-2, 5 есе артады (жаңа туған бөбектің миының салмағы 360-390 грамм) . 7 жасқа жеткенше оның миы ересек адамның миының 80-90 % шамасында болады. Мұның себебі - баланың сыртқы ортамен байланысы негізінен ми арқылы іске асады, барлық мүшелердің қызметі жүйке жүйесінің, әсіресе, орталық жүйке жүйесінің қызметіне тікелей байланысты. Ал лимфа ұлпаларының өсіп дамуы 10-12 жаста күшейеді, жыныс мүшелерінің өсіп жетілуі 12 жастан әрі қарай болады. Сол сияқты, бір мүшенің өсуі мен қызметінің дамуыда кездесіп отырады: мүше өскенде қызметі онша дами қоймайды, мүшенің қызметі дамығанда ұзындыққа өсуі баяулайды.

Осыған байланысты бала организмінің қажеттері үнемі өзгеріп отырады. Мысалы, мидың өсуі күшейгенде организм белокты көбірек қажет етеді. Сөйлеу қабілеті дамитын кезде бала басқа адамдармен қарым-қатынасты көбірек талап етеді, қимыл-қозғалыстары дамитын кезде-мазасыз болады, көп қозғалады, көмірсутегісі көп тағамды талғайды, т. с. с.

Организмнің ұлпаларына қажетті оттегін тасу қабілеті де біртіндеп 16-17 жаста жетіледі. Сондықтан бала организіміне әсер ететін ауыр жұмысты дене еңбегін, спортпен шұғылдануды ұйымдастырғанда осыны ескерген жөн.

Бала организмінің жыныстық айырмашылықтары қыздар мен ер балалардың денесінің өсіп дамуында, олардың қарқынында, жеке мүшелер жүйесінің жетілуінде көзге түседі. Айталық, жыныстық жетілгенге дейін ер баланың антропометрлік көрсеткіштері, әсіресе денесінің ұзындығы қыздардан жоғары болса, жыныстық жетілу басталған кезде, керісінше, қыздардың салмағы, бойы, кеуде шеңбері анағұрлым жоғары болады. 15 жастан әрі қарай ер балалар тез өсіп жетіледі де олардың көрсеткіштері қайтадан қыздардан жоғары келеді.

Баланың өсуі мен дамуының сыртқы белгісіне дене пропорциясының өзгеруі жатады. Дене пропорциясы деп адамның бастың, тұла бойы мен аяқтарының ұзындығына қатынасын айтады. Ересек адаммен салыстырғанда жаңа туған сәбидің аяқтары қысқа, тұла бойы мен бастары үлкен болады.

Баланың өсуі мен дамуы оның организміндегі тұқым қуалау қасиеттеріне және сыртқы ортаның жағдайларына байланысты. Организмнің өсу және даму қарқыны, жыныстық деморфизм және жеке мүшелер мен мүшелер жүйесінің жетілуі т. с. с. тұқым қуалау қасиеттеріне байланысты. 1960-1990 жылдары байқалған еліміздегі балалармен жастардың өсуі мен дамуының олардың ата аналарымен салыстырғанда жылдамырақ болуын өсу мен дамудың акселерациясы деп атайды, яғни кәзіргі балалар мен жастардың белгілі бір жас мерзімінде олардың ата-аналарының сол жасындағы денесінен ірі болып, ерте жетілуін айтады. Өсу мен дамудың акселерациясын анықтау үшін баланың немесе жас өспірімнің нақтылы бір жас мерзімін алып, оның көрсеткіштерін баланың ата анасының сол жастағы көрсеткіштері мен немесе сол жерде бұрын өмір сүрген балалардың орташа көрсеткіштерімен салыстырады.

1. 3 Өсу мен даму акселерациясының негізгі белгілері.

Өсу мен дамудың акселерациясының бірнеше белгілері бар:

- жаңа туған нәрестелердің ірі болуы (1970-1980 жылдары Алматыда туылған нәрестелер 1950-1955 жылғы туылған нәрестелерден 3-4 см ұзын, 0, 4-0, 5 кг ауыр ) ;

- белгілі бір жас мерзімінде балалар мен жастардың ірі болуы;

- ерте жыныстық жетілу (қазіргі жастарда жыныстық жетілу белгілері 1, 5-2 жыл ерте басталып, ерте аяқталады; оның белгілері: мысалы қыздардың етек кірінің 10-12 жаста басталып, сүт бездерінің ерте жетілуі, жамбас сүйегінің өсуі ) ;

- баланың сүйегі ерте қатады (сүйектің қатуының белгісі: баланың сүт тістері 1-2 жыл ерте шығып тұрақты тістері ерте пайда болады, маңдай еңбегі ерте жабылады қазіргі кезде нәрестенің маңдай еңбегінің 9-10 айда жабылуы қалыпты жағдай деп есептеледі ) ;

- жастардың бойының өсуі ерте тоқталады: қалыпты жағдайда жігіттерде 22-24 жаста, қыздарда 20-22 жаста бойының өсуі тоқталса, акселераттарда өсу екі жылдай бұрын аяқталады (өсуі мен дамуының акселерациясы байқалатын жастарды акселерат деп атайды), яғни жігіттердің бойы 20-22 жаста, қыздардың бойы 18-20 жаста өсуін тоқтатады.

Өсу мен дамудың акселерациясының себептері туралы болжамдары бар (генетикалық, гетерозистік, гелиогендік, урбанизациялық, әлеуметтік - экономикалық ), бірақ олардың әр қайсысы жеке алғанда өсу мен дамудың акселерациясын толық дәлелдей алмайды. Сондықтан 80-90-шы жылдары ұсынылған өсу мен дамудың акселерациясы комплексті себептерге байланысты пайда болады деген тұжырымдар шындыққа көбірек үйлеседі.

№2 Практикалық сабақ

Тамақ рационы мен режимін бағалау. Оқушы тамағын санау сипаты.

Жоспар:

2. 1 Тамақ режимі.

2. 2 Тамақтану уақыты

Міндеті: Балалар мен жасөспірімдердің тамақтану профилактикасымен таныстыру.

Мақсаты: Балалар мен жасөспірімдердің тамақтану нормативтерімен таныстыру.

Тамақтану режимі мыналарды қамтиды: тамақты қабылдау мерзімділігі, тамақ қабылдау аралығындағы үзіліс, тәуліктік рационға кіретін калорияны бөлу. Төрт мезгіл тамақтану анағұрлым тиімді болып табылады, өйткені асқазанға күш біркелкі түсіп, тамақ шырындарының тағамды толық өңдеп шығуын қамтамасыз етеді. Тамақты күн сайын белгілі бір мезгілде қабылдау асқазан сөлін неғұрлым шұғыл бөлу рефлексін қалыптастырады. Төрт мезгіл тамақтану кезінде тәуліктік рационды бөлу күн тәртібіне және әдеттенуіне байланысты істеледі. Рационды мынадай тәртіппен бөлу анағұрлым тиімді болатын сияқты: таңертеңгі асқа 25%, түстікке 15%, кешкі тамаққа 25%. Ақырғы тамақ қабылдау ұйқыға дейін 2 сағат бұрын болуы тиіс. Түнгі сменада жұмыс істеген кезде кешкі ас күндік рационның 30% болуы тиіс, сонымен қатар там ақты түнгі сменаның екінші жартысына қабылдау көзделеді. Сондай-ақ тамақты бірқалыпты қорыту үшін тамақтық температуралық режимінің маңызы зор. Ыстық тамақтық температура 50- 60 С аспауы тиіс, ал суық тамақтық температурасы, әдетте, 10оС төмен болмауы керек. 60 жастағы және одан үлкен адамдардың зат алмасу процесі неғұрлым төмен болып, жеке нәрлі заттарды сіңіру қабілеттілігі өзгереді. Тамақтық калориялылығы мен белок, май, углевод витаминдерді қажетсінуінің өзгеріп отыруы осыған байланысты Егде тартқан шақта, негізгі нәрлі заттарды, мөлшерін азайтумен бірге сапа жағынан да шектеу қажет. Рационнан майлы ет сорпасын, қозықұйрық тұнбасын, тұздықтарды азайту немесе тіпті шығарыл тастау керек, қуырылған, ысталған, ащы тұздалған және маринадталған тамақтарды (бауырлы сақтау үшін және су мен тұздық алмасуын нормаға келтіру үшін) пайдалануды едәуір шектеу ұсынылады. Құрамында едәуір мөлшерде холестерині бар (жұмыртқаның сары уызы, уылдырық, май, бауыр т. б. ) азықтарды, майлық кейбір түрлерін (мысалы, қой, шошқа май ын т. б. ) тамақтану рационынан азайту немесе шығарыл тастау ұсынылады. Малдан алынатын белоктар мен майдың қажетті мөлшерін сүт өнімдерін пайдалану есебінен толықтыруға болады. Сондай-ақ көкөністер мен жемістерді өңделмеген күйінде көбірек пайдалану керек. Ас тұзын пайдалануды азайту қажет. Егде тартқан шақта тамақтану режимін анағұрлым қатал сақтауға көңіл бөлу керек.

№3 Практикалық сабақ

Мектеп жерін және үйін гигиеналық сипаттау.

Жоспар:

3. 1 мектеп кешенінің орналасуы

3. 2 Спорт және шеберхана кешендерінің орналасуы.

Міндеті: Мектеп сыныптарындағы жарық мөлшерін түсіндіру.

Мақсаты: Жарық режимдердің көру талдағыштарға әсерін үйрету.

Мектептің орналасқан жер оқитын балалар санына байланысты 0, 8 гектарға дейін болады (1-кесте) .

Мектеп кешенінің құрылысы, жері калалық және ауылдық әкімшілік үкімімен бекітіледі де, мектепке арналған жерді босату мерзімі шешіледі.

Мектеп кешені оқушылар тұратын үйден қалада 1 -2 км, ауылда 3 км-ден аспауы керек. Ауылдық жерде балалар алыс тұратын жағдайда әкімшілік орындары оқушыларды таситын көлікпсн қамтамасыз етеді.

1-кесте

Мектеп жерінің ауданы

Мектеп

Оқушылар саны

Мектеп

Мектеп: Бастауыш

Оқушылар саны: 40-80

Мектеп: 0, 5-0, 8

Мектеп: Орта мектеп

Оқушылар саны: 192-320

Мектеп: 1, 2-1, 7

Мектеп:

Оқушылар саны: 392, 464, 624

Мектеп: 2, 0

Мектеп:

Оқушылар саны: 784-1176

Мектеп: 2, 2-8, 0

Мектеп:

Оқушылар саны: 1180-1568

Мектеп: 3, 0

Мектеп:

Оқушылар саны: 1960

Мектеп: 4, 0-6, 0

Мектеп: Мектеп-интернат

Оқушылар саны: 280

Мектеп: 2, 0

Мектеп:

Оқушылар саны: 370

Мектеп: 2, 2

Мектеп:

Оқушылар саны: 560

Мектеп: 2, 5

Мектеп:

Оқушылар саны: 400

Мектеп: 3, 2

Мектеп: Кәсіптік оқу орыны

Оқушылар саны: 400-ден артық

Мектеп: 4, 0-6, 0

Мектеп территориясы тұрғын үйлерден, балалардың денсаулығына зиян келтіретін өндіріс, шулы, шаңды, түтіні көп мекемелерден, ірі транспорт жолдарынан, су қоймаларынан, ойын-сауық орындарынан аулақ, әрі жарығы мол, таза жерден орын алады. Мектеп жерінің 15 % мектеп ғимаратына, 50 % өсімдіктер егу үшін, ал қалған жерін спорт, демалыс, шаруашылық, тәжірибе

алаңдарына пайдаланады.

Мектел ғимараты ауланың түкпірінде, мектеп жерінің шетіндс 15 м қашықта салынады. Мектеп пен оның ауласы екпе ағаштармен қоршалады.

Мектеп ауласы бірнеше аймаққа бөлінеді: қорғаныс, демалыс, оқу-тәжірибе, спорт және шаруашылық зоналары.

Қорғаныс аймағы (0, 1-1, 0 га) мектеп кешенінің көше жағында орналасады. Ол мектепті транспорт шуынан, газынан, көше шаңынан қорғайды, сондықтан түрлі ұзынды-қысқалы ағаштар, бұталар егіліп, гүлдермен безендіріледі. Көшенің көлік жолы мен қорғаныс аймағының арасы 25 м кем болмауы керек. Мектеп терезелері мен бұл жердегі биік ағаштардың арасы 10 м, бұталардың арасы 5 м. Ағаштар мен бұталар бұдан жақын егілсе, есе келе терезелерді көлеңкелеп, сынып бөлмелерінің жарығын азайтады.

Д е м а л ы с аймағы (0, 2-0, 3 га) мектеп ауласының жазда көлеңке, қыста желден сақтайтын бұтақты ағаштар егілген тегіс таза жағында орналасады. Шаршаған, аурудан жаңа тұрган әлсіз балалардың демалуына қажетті орыңдықтар қойылады. Демалыс аймағында балалардың денесіне зиян келтіретін өткір бұтақтар, темір-терсектер, ірі тастардан мезгіл-мезгіл тазартып отыру керек.

Оқу-тәжірибе аймағында (0, 2-0, 4 га) метеорология саймандары, биология, география пәндеріне қажетті тәжірибе аландары орналасады. Оқу-тәжірибе аймағы мектеп ауласының шетінде немесе мектеп кешенесінің қабырғасына жақын жерде орналасады. Бұл жерде ауа райын аныктауы қажетті аспаптар, яғни желдің бағытын анықтайтын флюгер, ылғалдылық пен ауа температурасын өлшейтін аспаптар болады, кейбір мектептерде география пәніне қажетті шұңқырлар, ботаника пәнінің тәжірибе алаңы, кейбір мектептерде (көбінесе ауылды жерде) көжектер өсіретін бұрыш т. б. орналасады.

Спорт аймағы (0, 1-1, 07 га) мұнда дене шынықтыру пәніне және спорт ойындарына қажетті алаңдар орналасады. Оның жері мектеп кешенінің терезесінен ең кем дегенде 10 м қашыкта болу керек. Көпшілік мектептерде спорт аймағына 5800-7900 м ² , тек кейбір мектептерден ғана 4900-10700 м ² жер бөлінеді, яғни мұның да жері оқушылардың санына лайық беріледі. Барлық мектептердің жеңіл атлетика (4900 м ) және гимнастика (600 м ² ), баскетбол мен волейбол (480 м ² ) алаңдары, ал ірі мектептерде (1176-1960 орындық) футбол немесе баска спорт ойындарына арналған алаң (2960 м ² ) болады.

Көпшілік ауыл мектептерінде үлкен спорт алаңдары (волейбол, баскетбол, футбол) ауыл шетінде жеке орналасады. Бұл алаңдардың тегіс, шөптесін жерде, шаңы аз жерде орналасып, транспорт жолдарынан алыс, ауылшарушылық құрылыстарынан, мал қоралардан аулақ балғаны дұрыс. Спорт алаңдарын тастардан, ағаш бұтақтарынан, шыны сынықтарынан тазартып, балалардың денесіне зиян келтірмеу жағына көңіл бөлу керек.

Шаруашылық аймағы(500м ² ) мектеп ауласының алыс түкпірінде балалардың жүретін жолынан демалыс орындарынан қашық орналасады. Бұл аймақтың жері мектептің басқа аулаларынан аласа бұтақты өсімдіктермен қоршалады. Оған келетін жеке транспорт жолы болуы тиіс. Мұнда түрлі қоймалар, мектеп гаражы, қосымша дәретхана, сыпырынды жәшіктері, өрт кауіпсіздік жабдықтарының бұрышы т. б. шаруаға қажетгі құрылыстар болады. Мұңдағы дәретхана мен сыпырынды жәшіктері мектеп кешенесінен кемінде 25 м қашық орналасады. Олардың маңайы егілген ағаштармен немесе шағын қоршаумен бөлінеді. Дәретхана мен сыпырынды жәшігі тұрған жерге келетін тазалық транспортының қатынасуына қажетті жеке жолы болуы керек. Шаруашылық аймағының таза, ұқыпты ұсталуына шарушылық меңгерушісі мен мектеп директоры жауапты. Мектептің медицина қызметкерлері оның тазалығын мезгіл-мезгіл тексеріп, бақылап отырады, себебі дәретханалар, сыпырынды жәшіктері, транспорт жолдары түрлі инфекцияны оқушыларға жұқтыруға себеп болуы мүмкін.

Мектеп ғимаратын салғаңда оның оқу бөлмелерінің терезелерін оңтүстік, не оңтүстік батысқа, ал косымша бөлмелерінің терезелерін терістікке қаратып салады. Мектептің барлық бөлмелерін оқу және қосымша бөлмелер деп екі топқа боледі. Оқу немесе негізгі бөлмелерге сабақ жүретін кабинеттер, сынып бөлмелері, спорт залы, шеберхана, физика және химия пәндерінің лабораториялары жатады. Қосымша бөлмелерге әкімшілік және балалардың денсаулығын сактауға қажетті дәрігер кабинеті мен алғашқы жәрдем көрсету бөлмесі, методикалық бөлме, асхана, буфет, кітапхана, мектеп музейі, оқушылар мен мұгалімдердің демалыс орындары т. б. жатады. Олардың ішінде, әсіресе сынып бөлмелері мен оқу кабинеттерінің гигиеналық талапқа сай келуіне көбірек көңіл бөледі.

№4 Практикалық сабақ

Оқу бөлмесінің (кластың) ауасын зерттеу.

Жоспар:

4. 1 Сынып бөлмелерінің орналасуы және нормативтері.

4. 2 Сынып бөлмелерінде жарық коефиценті

Міндеті: Оқу бөлмелеріндегі ауа құрамымен таныстыру.

Мақсаты: Оқу бөлмелеріндегі ауаны табиғи және жасанды ауыстыру жолдармен таныстыру.

С ы н ы п б ө л м е л е р і мен кабинеттер кең коридор арқылы бір-бірімен және оқушылардың демалыс бөлмелерімен жалғасады. Бастауыш сыныптар мектептің жеке қабатында, ондағы бірінші, екінші сынып бөлмелері төменгі қабатта орналасқаны жөн. Кабинеттік жүйеге ауысуға байланысты әр пәнге екі-үш кабинет бөлінеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.