«Азия және Африка елдерінің орта ғасырлар тарихы» пәнінің оқу әдістемелік кешені
1 ІІІ.ІХ ғғ. ерте ортағасырдағы Жапония
2. І—Х ғасырлардағы Корея
3 ІІ.VІІ ғасырлардағы Қытай
4 ІІІ.VІІ ғасырлардағы Иран
5. V.ХІІІ бас. ғасырлардағы Индия
6. ІІ.Х ғасырлардағы Арабстан
7. ХІІІ.ХІV ғасырлардағы Жапония
8. ХІІ.ХV ғ. алғашқы жартысындағы Моңғолстан
9.ІХ.ХІV ғғ. Қытай
10. ХІ.ХҮ ғғ. Туркия
11. ХІІІ ғ. ортасынан . ХV ғ. соңына дейінгі Индия
12. ХІІІ ғ. ортасынан . ХV ғ. соңына дейінгі Индия
13. ХV.ХVІІ ғасырлардағы Жапония
14. Соңғы ортағасырдағы Қытай (ХV.ХVІІ ғғ.).
15. ХVІ.ХVІІ ғғ. ортасына дейінгі Индия
16. Соңғы орта ғасырлардағы Иран (ХVІ.ХVІІ ғғ. жартысы).
17. Соңғы орта ғасырдағы Туркия (ХVІ.ХVІІ ғғ.)
2. І—Х ғасырлардағы Корея
3 ІІ.VІІ ғасырлардағы Қытай
4 ІІІ.VІІ ғасырлардағы Иран
5. V.ХІІІ бас. ғасырлардағы Индия
6. ІІ.Х ғасырлардағы Арабстан
7. ХІІІ.ХІV ғасырлардағы Жапония
8. ХІІ.ХV ғ. алғашқы жартысындағы Моңғолстан
9.ІХ.ХІV ғғ. Қытай
10. ХІ.ХҮ ғғ. Туркия
11. ХІІІ ғ. ортасынан . ХV ғ. соңына дейінгі Индия
12. ХІІІ ғ. ортасынан . ХV ғ. соңына дейінгі Индия
13. ХV.ХVІІ ғасырлардағы Жапония
14. Соңғы ортағасырдағы Қытай (ХV.ХVІІ ғғ.).
15. ХVІ.ХVІІ ғғ. ортасына дейінгі Индия
16. Соңғы орта ғасырлардағы Иран (ХVІ.ХVІІ ғғ. жартысы).
17. Соңғы орта ғасырдағы Туркия (ХVІ.ХVІІ ғғ.)
Жапонияның неғұрлым ертеректегі тұрғындары қазіргі айнулардың ата-бабалары эбисулар деп есептелді. Жаңа эраның басында олар Хонсю аралының солтүстік-шығысында өмір сүрді. Олардың этникалық шығу тегі әлі анықталмаған, бірақ кейбір зерттеушілер олардың оңтүстіктен шығуын Малаямен, Үнді қытай түбегімен және қазіргі Индонезия аралдарымен байланыстырады. Жапон аралдарына бірнеше рет корейлер, қытайлықтар және әртүрлі манчжуртунгус тайпаларықоныс аударып, эбисуларды солтүстікке ығыстырды.
Кескілескен күрестер барысында бір тайпаны екінші біреуінің бағындыруы нәтижесінде біртіндеп араласу процесі жүрді. Күшті тайпалардың арасынан Ямато тайпалары іріктеліп шықты. ІІІ ғасырдың соңы мен ІV ғасыр ортасында олар барлық қарсыластарын жеңіп, Хонсю аралының оңтүстік бөлігінде Ямато тайпалар одағын құрды. Осы атаудан Япония атауы пайда болды.
Қазіргі жапондықтардың ата-бабалары егіншілікке жарамды, құнарлы аудандарға қоныстанды. ІІІ-VІ ғ.ғ. өзінде-ақ негізгі ауылшаруашылық өнімі құрғақ және игерілген жерлерде өндірілетін – күріш болды. Суландыру каналдары мен тоғандар сала бастады. Негізгі да қыл күріш пен дәнді да қылдармен бірге, V ғасырдан бастап жібек өндіру басталды.
Қытайлықтардың Жапонияға қоныс аударуы ІІІ ғасыр аяғында қытайдың батысынан көшпенділердің шабуылы нәтижесінде күшейіп, V ғасырда корей-қытай қоныс аударуы қарапайым құбылысқа айналып қалды. Қонысаударушылар тұрғындардың әртүрлі тобына жатып, “бэ” деп аталды. Бұларға тағы жеңіліпқалған қауымдардың басшылары, пұтқа табынушы абыздар, “грометейлер” – яғниқытайша оқып, жаза алатын қалыптасып келе жатқан мемлекеттің алғашқы чиновниктері, сонымен біргеқылмыс істепқұлға айналғанқауым мүшелері жатты. Үй шаруашылығынд ақұлдар еңбегі қолданылды, дегенмен олардың саны аз болды.
Қарапайым сауда қатынастарының даму нәтижесінде V ғасыр басында рыноктар пайда болды. Ең алғашқы рынок Хонсю аралының орталық бөлігіндегі қазіргі Осака қаласы ауданындағы “Қытай рыногы” болды. Жапон қорғандарынан табылғанқытай тиындары осы континентпен сауда қатынастарын жүргізген деп болжауға мүмкіндік береді. Қоғамдық еңбек бөлінуінің негізінде мүлік теңсіздігі өсіп, аристократтық отбасылар бөлініп шыға бастады және құлдар мен бэлерді қанау күшейді. ІV ғасыр соңы мен V ғасырда патша функциясын атқаратын тайпа ода қтарының көсемдерінің билігі күшейді. Оның билігі маңызды жер көлемін иелену, қауым мүшелеріне салық салу, құладар жаулап әкелу, егінші, қолөнерші бэлердің еңбегін пайдалану болды. Дамыған таптық қоғамда егіншілікпен шұғылданушы қауымның ролі күшті болды.
Жеке-жеке ақсүйектер отбасыларының билік үшін күресі барысында Сого әулеті 592 жылы патшаны өлтіріп, билеуші жағдайды егеленді. Өздерінің ықпалдарын күшейту мақсатында елге корейліктер менқытайлар әкелген, VІ ғасырдан кең тарқай бастаған буддизмді қолданды. Сонымен бірге жапон тайпаларының ежелден келе жатқан пұтқа табынушылық діні синтойзмге (құдайлар жолы) үлкен соққы берді. Буддизмқалыптасып келе жатқан ерте феодалдық қоғамның алғашқы қауымдық қалдықтарына қарсы қолданған идеологиялық қаруы болды.
Кескілескен күрестер барысында бір тайпаны екінші біреуінің бағындыруы нәтижесінде біртіндеп араласу процесі жүрді. Күшті тайпалардың арасынан Ямато тайпалары іріктеліп шықты. ІІІ ғасырдың соңы мен ІV ғасыр ортасында олар барлық қарсыластарын жеңіп, Хонсю аралының оңтүстік бөлігінде Ямато тайпалар одағын құрды. Осы атаудан Япония атауы пайда болды.
Қазіргі жапондықтардың ата-бабалары егіншілікке жарамды, құнарлы аудандарға қоныстанды. ІІІ-VІ ғ.ғ. өзінде-ақ негізгі ауылшаруашылық өнімі құрғақ және игерілген жерлерде өндірілетін – күріш болды. Суландыру каналдары мен тоғандар сала бастады. Негізгі да қыл күріш пен дәнді да қылдармен бірге, V ғасырдан бастап жібек өндіру басталды.
Қытайлықтардың Жапонияға қоныс аударуы ІІІ ғасыр аяғында қытайдың батысынан көшпенділердің шабуылы нәтижесінде күшейіп, V ғасырда корей-қытай қоныс аударуы қарапайым құбылысқа айналып қалды. Қонысаударушылар тұрғындардың әртүрлі тобына жатып, “бэ” деп аталды. Бұларға тағы жеңіліпқалған қауымдардың басшылары, пұтқа табынушы абыздар, “грометейлер” – яғниқытайша оқып, жаза алатын қалыптасып келе жатқан мемлекеттің алғашқы чиновниктері, сонымен біргеқылмыс істепқұлға айналғанқауым мүшелері жатты. Үй шаруашылығынд ақұлдар еңбегі қолданылды, дегенмен олардың саны аз болды.
Қарапайым сауда қатынастарының даму нәтижесінде V ғасыр басында рыноктар пайда болды. Ең алғашқы рынок Хонсю аралының орталық бөлігіндегі қазіргі Осака қаласы ауданындағы “Қытай рыногы” болды. Жапон қорғандарынан табылғанқытай тиындары осы континентпен сауда қатынастарын жүргізген деп болжауға мүмкіндік береді. Қоғамдық еңбек бөлінуінің негізінде мүлік теңсіздігі өсіп, аристократтық отбасылар бөлініп шыға бастады және құлдар мен бэлерді қанау күшейді. ІV ғасыр соңы мен V ғасырда патша функциясын атқаратын тайпа ода қтарының көсемдерінің билігі күшейді. Оның билігі маңызды жер көлемін иелену, қауым мүшелеріне салық салу, құладар жаулап әкелу, егінші, қолөнерші бэлердің еңбегін пайдалану болды. Дамыған таптық қоғамда егіншілікпен шұғылданушы қауымның ролі күшті болды.
Жеке-жеке ақсүйектер отбасыларының билік үшін күресі барысында Сого әулеті 592 жылы патшаны өлтіріп, билеуші жағдайды егеленді. Өздерінің ықпалдарын күшейту мақсатында елге корейліктер менқытайлар әкелген, VІ ғасырдан кең тарқай бастаған буддизмді қолданды. Сонымен бірге жапон тайпаларының ежелден келе жатқан пұтқа табынушылық діні синтойзмге (құдайлар жолы) үлкен соққы берді. Буддизмқалыптасып келе жатқан ерте феодалдық қоғамның алғашқы қауымдық қалдықтарына қарсы қолданған идеологиялық қаруы болды.
Ќ.А.ЯСАУИ АТЫНДАЃЫ ХАЛЫЌАРАЛЫЌ ЌАЗАЌ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТҮРКІСТАН ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР ЖӘНЕ БИЗНЕС ИНСТИТУТЫ
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ЖАЛПЫ ТАРИХ КАФЕДРАСЫ
Азия және Африка елдерінің орта ғасырлар тарихы пєнінің
Оқу әдістемелік кешені
050114-Тарих мамандығы үшін
Оқу формасы: күндізгі
Курс: ІІ, ІҮ семестр
Кредит саны: 3
Сағат саны: 135
Лекция: 30
Практикалық: -
Семинар: 15
Лабораториялық: -
ӨБСӨЖ: 45
С¤Ж: 45
Аралық бақылау (АБ) 2 рет
Қорытынды бақылау: емтихан
Т‡РКІСТАН-2007
Оқу әдістемелік кешенді құрастырғандар: аға оқытушы Е.Төлегенов
Пән туралы мәлімет
Азия жєне Африка елдерініњ орта ѓасырлар тарихы пєні шыѓыс елдері
мемлекеттерініњ ‡-Х‡ІІ ѓасырдыњ бірінші жартысына дейінгі кезењдегі тарихын
оќытады. Д‰ние ж‰зілік тарихтыњ бір бµлігі ретінде б±л кезењдердегі даму
ерекшеліктері, тарихтаѓы орны, д‰ниеж‰зілік тарихќа ќосќан ‰лесі туралы
маѓл±мат береді.
Оќыту маќсаты: Азия жєне Африка елдеріндегі ќ±лиеленушілік ќатынастардыњ
ќ±лауы, тайпалардыњ ±лы ќоныс аудару кезењі, жер иеленушіліктіњ пайда болуы
мен феодалдар мен шаруалар арасындаѓы ќарым ќаатынастар, феодалдыќ
ќатынастардыњ ыдырауы мен капиталистік ќоѓамныњ ќалыптасуын ‰йретуді маќсат
етеді.
Оќыту міндеттері:
- ќазіргі єлемніњ ѓылыми бейнесі туралы болжамды ќалыптастыру;
- тарихты мењгерудегі ѓылыми жањалыќтарды оќып, білу;
- орта ѓасырлар тарихыныњ д‰ниеж‰зілік тарихтаѓы алатын орнын білу;
- феодалдыќ ќоѓамныњ µзіндік ерекшеліктерін аныќтау;
- ортаѓасырлыќ Азия, Африка елдерініњ тарихи даму жолдарын оќып,
білу;
Пререквизиттер:
Орта мектепте µтілген тарих курсын терењ ѓылыми т±рѓыда игеру жєне
жетілдіру.
Постреквизиттер:
Д‰ние ж‰зі мемлекеттерініњ ќоѓамдыќ дамуындаѓы орта ѓасырлыќ ќоѓамныњ
саяси-єлеуметтік, экономикалыќ даму ‰рдістерініњ µзіндік ерекшеліктері мен
сабаќтастыѓын оќып білу, µзіндік кµз-ќарастар мен ой-пікірлер ќалыптастыру.
Шығыс пен батыс елдеріндегі ортағасырлардағы феодалдық қатынастардың
ерекшеліктері.
1. Ортағасырлар тарихына кіріспе
2. Феодалдық құрылыстың мәні.
3. Шығыс елдеріндегі феодализмнің батыс елдеріндегі феодализмнен
айырмашылығы
Адамзат дамуның жалпы үрдісі ғаламдануға бағыт алып отырған қазіргі
таңда әлемдік тарихтың маңызы күн өткен сайын арта түсуде. Соған
қарамастан әлемдік тарихтың әсіресе шығыс тарихы саласы әлі күнге дейін
кенже қалып отырғанын ешкім жоұұа шығара алмас. Бұл әсіресе теориялық-
методологиялық мәселелерге қатысты. Ал теориясыз, методологиясыз қандайда
болмасын тарихы материалды талдау, оған баға беру, оны типтеу, жүйелеу
мүмкін емес.
Орта ғасырлардағы Азия-Африка елдеріндегі феодалдық қатынастардың
дамып, жетілуінің өзіне тән ерекшеліктері болды. Ол елдерде қауым ұзаұ
уақыт бойы сақталды. Қауымдардың өзін-өзі басқаруы автономиялығы,
патриархальдық қатынастар өміршең болды. Мемлекет қауымның сақталуына
мүдделі болды. Оның нығайуына қолдау көрсетіп отырды. Азия-Африка
елдеріндегі ерекшеліктің бірі – үкіметтің жеке меншікке қарсы тұруы болды.
Жер негізінен мемлекеттің меншігі болды. Келесі бір ерекшелік мемлекеттік
биліктің деспотиялық болуы еді. Азия-Африка елдерінде қай кезеңде болмасын
құлдар шаруашылықта шешуші роль атқармады.
Шығыс елдердің қалалары феодалдық Европадағыдай жекелеген феодалдарға
емес, мемлекет басшысына бағынды. Шығыс елдерінде дін мемлекеттік деңгейге
көтерілді.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.,З.Г.Лапина, М.С.Майер. –М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-1995
6. История Востока В 3-х томах ІІІ-том Восток на рубеже средних веков и
нового времени. М.,РАН-1998.
7. Средневековый Восток: история, культура, источниковедение. М.,1980.
8. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
9. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
10. Феномен восточного деспотизма. Структура управления и власти. М.,1993.
11.История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
Лекция тақырыбы: ІІІ-ІХ ғғ. ерте ортағасырдағы Жапония
Лекция жоспары:
1. Алғашқы қауымдыққұрылыстың ыдырауы және тайпалық ода қтардың құрылуы.
2. Жапониядағықұлдық.
3. Аграрлық, әлеуметтік саясиқұрылымдағы Тайка реформасы.
4. Қытай және Кореяменқарым-қатынастар.
5. Жазудың пайда болуы. Әдебиет пен өнердің дамуы.
ІІІ-VI ғ.ғ. Жапонияның әлеуметтік-экономикалық дамуы. Жапонияның неғұрлым
ертеректегі тұрғындары қазіргі айнулардың ата-бабалары эбисулар деп
есептелді. Жаңа эраның басында олар Хонсю аралының солтүстік-шығысында
өмір сүрді. Олардың этникалық шығу тегі әлі анықталмаған, бірақ кейбір
зерттеушілер олардың оңтүстіктен шығуын Малаямен, Үнді қытай түбегімен
және қазіргі Индонезия аралдарымен байланыстырады. Жапон аралдарына
бірнеше рет корейлер, қытайлықтар және әртүрлі манчжуртунгус
тайпаларықоныс аударып, эбисуларды солтүстікке ығыстырды.
Кескілескен күрестер барысында бір тайпаны екінші біреуінің
бағындыруы нәтижесінде біртіндеп араласу процесі жүрді. Күшті тайпалардың
арасынан Ямато тайпалары іріктеліп шықты. ІІІ ғасырдың соңы мен ІV ғасыр
ортасында олар барлық қарсыластарын жеңіп, Хонсю аралының оңтүстік
бөлігінде Ямато тайпалар одағын құрды. Осы атаудан Япония атауы пайда
болды.
Қазіргі жапондықтардың ата-бабалары егіншілікке жарамды, құнарлы
аудандарға қоныстанды. ІІІ-VІ ғ.ғ. өзінде-ақ негізгі ауылшаруашылық өнімі
құрғақ және игерілген жерлерде өндірілетін – күріш болды. Суландыру
каналдары мен тоғандар сала бастады. Негізгі да қыл күріш пен дәнді да
қылдармен бірге, V ғасырдан бастап жібек өндіру басталды.
Қытайлықтардың Жапонияға қоныс аударуы ІІІ ғасыр аяғында қытайдың
батысынан көшпенділердің шабуылы нәтижесінде күшейіп, V ғасырда корей-
қытай қоныс аударуы қарапайым құбылысқа айналып қалды. Қонысаударушылар
тұрғындардың әртүрлі тобына жатып, “бэ” деп аталды. Бұларға тағы
жеңіліпқалған қауымдардың басшылары, пұтқа табынушы абыздар,
“грометейлер” – яғниқытайша оқып, жаза алатын қалыптасып келе жатқан
мемлекеттің алғашқы чиновниктері, сонымен біргеқылмыс істепқұлға
айналғанқауым мүшелері жатты. Үй шаруашылығынд ақұлдар еңбегі қолданылды,
дегенмен олардың саны аз болды.
Қарапайым сауда қатынастарының даму нәтижесінде V ғасыр басында
рыноктар пайда болды. Ең алғашқы рынок Хонсю аралының орталық бөлігіндегі
қазіргі Осака қаласы ауданындағы “Қытай рыногы” болды. Жапон қорғандарынан
табылғанқытай тиындары осы континентпен сауда қатынастарын жүргізген деп
болжауға мүмкіндік береді. Қоғамдық еңбек бөлінуінің негізінде мүлік
теңсіздігі өсіп, аристократтық отбасылар бөлініп шыға бастады және құлдар
мен бэлерді қанау күшейді. ІV ғасыр соңы мен V ғасырда патша функциясын
атқаратын тайпа ода қтарының көсемдерінің билігі күшейді. Оның билігі
маңызды жер көлемін иелену, қауым мүшелеріне салық салу, құладар жаулап
әкелу, егінші, қолөнерші бэлердің еңбегін пайдалану болды. Дамыған
таптық қоғамда егіншілікпен шұғылданушы қауымның ролі күшті болды.
Жеке-жеке ақсүйектер отбасыларының билік үшін күресі барысында Сого
әулеті 592 жылы патшаны өлтіріп, билеуші жағдайды егеленді. Өздерінің
ықпалдарын күшейту мақсатында елге корейліктер менқытайлар әкелген, VІ
ғасырдан кең тарқай бастаған буддизмді қолданды. Сонымен бірге жапон
тайпаларының ежелден келе жатқан пұтқа табынушылық діні синтойзмге
(құдайлар жолы) үлкен соққы берді. Буддизмқалыптасып келе жатқан ерте
феодалдық қоғамның алғашқы қауымдық қалдықтарына қарсы қолданған
идеологиялық қаруы болды.
Билік үшін кескілескен күресте бұрынғы патша үйінің өкілі Сетоку Тайси
билікке келеді. Сетоку-Тайси қызметінің атақты ескерткіші 604 жылы
жасалған “17 статьялық заңы” болды. Бұл ескерткіште буддалық және
конфуцилік діннің ықпалы күшті болды. Мұнда алғаш рет жапон аұсүйектерінің
талабына сай мемлекеттік құрылысы анықталды. Бұл заң патша билігін
күшейтуге жағдай жасады. Сетоку Тайси саяси тіректі сырттан табуға тырысты.
607 жылықытайға елшілік жіберді. Мәдени байланыстар орнатты. Сога әулетінің
қарсыластары бірігіп, төңкеріс ұйымдастырды.
Тайк төңкерісі және елдегі реформалар, мемлекеттік құрылысы. VІІ
ғасырда Жапонияда орталықтанған мемлекетқұрылды. Мұнда тарихта “Тайк
төңкерісі” деген атқа ие болған (сөзбе-сөз аударғанда “Ұлы өзгерістер
кезі”) саяси төңкеріс үлкен маңызға ие болды. Принц Наканооэ мен Накатоми
Камако бастаған ақсүйектер император сарайындағы Сого руының билігін
жойды. Бұл төңкеріс және елде жүргізілген реформалар “Тайк
реформалары”қоғамдағы дағдарысты жағдайлардан келіп шықты. Халықты алдыңғы
басқару құрылымымен қанау мүмкін емес еді.
Реформаларды жүргізуге сыртқы факторлар да әсер етті. Қытайдағы Тан
империясы күшейіп Корей түбегін тіпті Жапонияның өзін жаулап алуқаупі
күшейді.
645 жылдан бастап-ақ үкіметтік басқару аппаратын қайта құру басталды.
Арнайы министрліктер құрылды. Императордың кеңесшілері тағайындалды.
Жергілікті дәрежеде де өзгерістер енгізілді. Шығыс облыстарда жерді өлшеу
жүргізілді, тұрғындарға тұрақты салық жүйесі енгізілді, провинциялардың
губернаторларымен, уездердің басшылары тағайындалды.
Сотқа арыз берудің жаңа жүйесі енгізілді. 646 жылғы Үкімет жарғысынан
көрінгендей реформалардың мәні төмендегідей:
• Жеке жер иеленуді өзгерту, император отбасымен аристократтарға тәуелді
адамдар категорияларын жою, адамдар мен, жерді түгел мемлекет меншігі
деп жариялау. Аристократтар компенсация ретінде ранглік, қызметтік және
басқа үлестер алып, қанаушы тап жағдайын сақтапқалды.
• Басқарудың орталық органдарықұрылды, территориялық әкімшілік бөлу
енгізілді.
• Жер есебі алынды, қауым санағы жүргізілді, әрбір шаруа жер үлесін
алатын болды.
• Ұйымдастырылған жаңа салық жүйесі енгізілді.
Бұл реформалар орталықтанған мемлекет құруға бағытталған еді. Бұл реформа
кейін 647, 649 және 664 жылдары өз жалғасын тауып отырды.
VII-X ғасырлардағы Жапонияның әлеуметтік-экономикалық дамуы, сыртқы
саясаты. Белсенді сыртқы саясат қарастырып отырған кезеңнің тек бас
кезінде ғана жүргілді. 663 жылы Кореяның ішкі істеріне араласу жеңіліспен
ая қталды. Аралғақытай шапқыншылығының қаупі төніп, жапондар жағалауда
бекіністер сала бастады. Астана 667 жылы Нанива портыван елдің ішкі Оми
ауданына көшірілді. 653, 654, 659, 665 жылдарықытайға арнайы елшілер
жіберілді. 668 жылы император Тэндзи (бұрынғы принц Наканооэ) тұсындағы
алғашқы заң кодексі “Омире” кодексінің жарық көруімен және 670 жылы алғашқы
бүкіл ел көлемінде тұрғындардың санағының жүргізілгенінен орталықтанған
мемлекеттің негізі қаланды.
Ерте орта ғасырлардағы Жапониядағы жер иелену екі формада
мемлекеттік үлестік жүйеде және ірі жеке феодалдық вотчина (ірі жер
иелеріне рулық мұра есебінде берілген иелік) негізінде (сеэн) берілді.
Үлестік жүйені ресми түрде енгізу VІІІ ғасыр жатады. Осы кезде 702 жылғы
“Тайхоре” кодексінде ерте феодалдық аграрлық құрылымдардың негізгі
принцптері заң жүзінде бекітілді. Әрбір шаруа жерді отбасы мүшелерінің
санына қарай 6 жастан асқан баланың есебіне қарай алды. Ер адамдардың
үлесінің мөлшері 2 тан (1 тан -0, 12 га) болды. Ал әйелдерге 23 берілді.
Әр 6 жыл сайын отбасы мүшелерінің өзгеруіне байланысты жерқайта бөлініп
отырды. Үлестік жері бар шаруалар мемлекетке дән салығын және қолөнер
бұйымдарының салығын төлеуге мәжбүр болды. Азық-түлік рентасынан бөлек
шаруалар барщиналық міндеткерлік өтеді. Шаруалардың үлестік жерден кетуі
немесе одан бас тартуға тыйым салынды. Үлестік шаруалар “Тайхере” кодексі
бойынша “қайырымды адамдар” деп аталды, алқұлдар “төменгі адамдар” деп
аталды. Сонымен ерте феодалдық заң бойынша құлдық сақталып қалды. Құл
иеленуқосымша жер иеленуге мүмкіндік берді. Мемлекеттік құлдарға азат
адамға берілетін жер үлесімен бірдей үлес берілсе, ал жеке тұлғалардың
құлдарына азат шаруа үлесінің 13 бөлігі берілді. Ақсұйектердің құлдары
өте көп болды да, олқұлдар есебінен көп жерге ие болды. Билеуші топтар
өздерінің құлдарын көбейтуге тырысты. Құлдарды негізінен жаулап алған
жерлерінен әкелді десек бұл кезде жаулап алу соғыстарының болмауына
байланыстықұлға айналдырудың басқа жолдарынқарастыра бастады. Ақсүйектер
шаруаларды ұрлауға, күшпен әкетуге, әсіресе кішкене балаларды әкесінен
сатып алуға көшті. Салық төлемеген жәнеқылмыс істеген шаруалар құлдарға
айналып отырды. VІІ ғасырда бүкіл халық саны 6 миллион болды, оның 10-15 %
құлдарқұрады. Құлдар еңбегі негізінен құрылыс істеріндеқолданылды. Нира
қаласын негізіненқұлдар салды. IX ғасырданқұл еңбегі сирек қолданылып,
кейін мүлде жойылды.
Елді билеушінің абыройын көтеру мақсатында оған император (тэнно,
сөзбе-сөз “аспан ұлы”) титулы беріліп, оның шығуы жөнінде құдаймен
байланыстырылған аңызқалыптасты. Император жанындағы жоғарғы мемлекеттік
орган Мемлекеттік Кеңес болды. Орталық үкіметқұрамына 8 ведмоства кірді.
Олар: діни істер, қамба жәнеқаржы, жалпы мемлекеттік істер, азаматтық
істер, әкімшілік істер, сән-салтанат және шендер, сарай ведмоствасы,
әскери істер, қоғамдық істер ведмоствасы. Ел провинцияға, провинциялар
уездерге бөлінді.
Ерте феодалдық мемлекеттің қалыптасуы әкімшілік-саяси, қолөнер-сауда
және діни орталықтардың құрылуына жағдай жасады. 320 жылы корей-
қытайқонысаударушылары Нанива қаласының негізін қалады (қазіргі Нанива
қаласы). 593 жылы Асука қаласы салынды. Бұл қалаға солтүстік Корей
мәдениетінің ықпалы күшті болды. VІІІ ғасырдан қалалардың салынуында қытай
ықпалы күшейді. 710-787 ж.ж. және 792-1192 мемлекеттің астанасы Нара,
Хайан қалаларының салыну жоспарықытайдың Чанань қаласының үлгісімен
салынды. Нара, Хайан қалалары ірі сауда және қолөнер орталығы болып
онда жоғары сапалы сән салтанатты қолөнер бұйымдары, парча, металл
бұйымдар мен ауылшаруашылыққұралдар тағы басқа тауарлар қала рыногына
шығарылды.
Тест сұрақтары:
1. Жапонияныњ ертеректегі ата-бабалары-эбисулар мемлекеттіњ ќай бµлігін
мекендеген.
А. Хонсю аралыныњ солт‰стік-шыѓысы
Б. Ява аралыныњ солт‰стігі
В. Хокайдо аралы
Г. Ява аралыныњ шыѓысы
Д. Хонсю аралыныњ батысы.
2. “Тайхере” кодексі бойынша “тµменгі адамдар” деген.
А. Ќ±лдар
Б. Шаруалар
В. Єскерилер
Г. Діни аристократия
Д. Еріктілер
3. Ќытай ‰лгісінде салынѓан Жапониядаѓы ќала
А. Нара
Б. Осака
В. Токио
Г. Нанива
Д. Чанань
4. 593 жылы негізі салынѓан ќала
А. Нара
Б.Асука
В. Ханань
Г. Чанань
Д. Осака
5. Тайк тµњкерісі ќай жылы болды
А. 621 жылы
Б.645 жылы
В. 578 жылы
Г. 655 жылы
Д. 715 жылы
Әдебиеттер тізімі:
1. Семенов В.Ф. История средних веков.-М., 1970.
2. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М., 1957.
9. Жуков Е.И. История Японии. М., 1969.
4. История Японии (с древнейших времен до наших дней) М., 1988.
5. История Японии. 2-х томах.Т-І М., 1998.
6. Воробьев М.В. Япония в ІІІ-VII в.в.: Этнос, общество, культура и
окружающий мир. М., 1980.
Лекция тақырыбы: І—Хғасырлардағы Корея
Лекция жоспары
1. Ежелгі когуре, силла, пэкче тайпалары.
2. Алѓашќы ќауымдыќ ќ±рылыстыњ ыдырауы.
3. Ерте феодалдыќ мемлекеттер (Когуре, Пекче, Силла І‡-‡ІІ ѓѓ.)
4. Бірт±тас Силла мемлекетініњ ќ±рылуы (‡ІІ-Хѓѓ.).
5. Ерте ортаѓасырлыќ кроей мєдениеті.
Үш мемлекет кезіндегі Корея. Корей түбегінің географиялық жағдайы,
құнарлы топырағы, өсімдіктер дүниесімен жануарлар әлемінің байлығы ертеден-
ақ Азия құрлығы мен тұнық мүхит аралдарының тұрғындарының назарын өзіне
аударды. Сондықтан корей халқының этникалық түр-тұлғасының қалыптасуында
тунгус-манчжур және полинезиялық элементтердің ықпалы басым болды. Сонау
неолит кезінен-ақ корей халқының ата-бабалары корей түбегі оған
жапсарлас жатқан Оңтүстік Манчжурия (қазіргі Солтүстік-шығыс Қытайдың
оңтүстік аудандары) аудандарын қоныстана бастады. Коредағы алғашқы
қауымдық қатынастардың ыдырауы, таптық қоғамның пайда болуы өндіргіш
күштердің дамуының прогресімен байланысты болды. Кореда алғашқы
мемлекеттің пайда болуы кезеңі және оның әлеуметтік-экономикалық құрылымы
туралы мәселе тарих ғылымында талас тудыратын мәселе. Деректерде Корей
түбегінің территориясын әртүрлі тайпалар одағы қоныстанғандығы айтылады.
Солтүстікте когурё емэк, окчо тайпалары, оңтүстігін (Ханган өзенінен
оңтүстікке қарай) хан тайпалары қоныстанды. Хан тайпалары үшке бөлінді:
махан, чинхан, пёнхан. Түбектің тұрғындары үй жануарларын өсірді, аң
шаруашылығымен, балық шаруашылығымен айналысты. Ал негізгі шаруашылығы
егіншілік болды. Өндіргіш күштердің дамуы феодалдық қатынастардың дамуына
жағдай жасады. Бірақ бұл процесс біркелкі жүрген жоқ. Таптық бөліну
Амноккан өзені бассейінін мекендеуші солтүстіктегі когурё тайпаларында
тезірек дамыды. Тайпа арасынан тайпа билігін бағындырған бай ақсүйектер
бөлініп шыға бастады. Олар өз орталарынан әскери көсемді таңдап, ол
жиналыста қылмыстық істерді талқылап, тайпа мүшелерін көршіперге қарсы
тонаушылық соғыстарда басқарды.
Окчо, емэк тайпалары когурё тайпаларына тәуелді болып, алым-салық
төлеп, құл беріп отырды. Оңтүстікте топтық қоғамның қалыптасу процесі кеш
жүрді. Хан тайпалары 78 ру-тайпалық қауымнан тұрып, қытай деректерінде
оларды протоменлекеттер деп атады.
Когурё тайпаларында мемлекетті басқару ертеректен пайда болды. Бұрынғы
әскери-көсем ван атымен (король) ұйымдастырған мемлекеттің басына отырды,
ру аристократиясы әскери-чиновниктік ақсүйктерге айналды. Корей
жазбаларында жеке меншікті қорғауға арналған зағдар жмнағы туралы айтылады.
Сол заңда: ұрлық үшін ұрланған нәрсенің 12 есесін, ал біреудің малына зиян
келтірсе, кінәліні құлға айналдырған жағдай да болды.
Когурё мемлекетінің құрылған кезі туралы зертеушілердің пікірі
әртүрлі. Бірақ ІV ғасырдың соңы мен V ғасырда Когурё түгел Корей түбегі
мен көрші Ляодун түбегін қамтыған күшті мемлекет болды. Корей түбегінің
оңтүстігінде мемлекеттің құрылуын анағұрлым дамыған, күшті тайпалардың ұсақ
тайпаларды бағындыруы нәтижелесінде жүрді.
Пэкче тайпалары ІІІ-ІV ғ.ғ көрші қауымдар мен тайпаларды біріктірді.
Пэкче аристократиясы оңтүстік-батыс Кореяда, Ханган және Кымган өзендерінің
төменгі ағысында айтарлықтай күшті мемлекет құрды.
V-VІ ғ.ғ алғашқы қауымдық қатынастардың ыдырауы нәтижесінде түбектің
оңтүстік-шығысындағы тайпаларда Силла мемлекеті құрылды. Бұл мемлекеттің
негізін Саро қауымы құрады, ол біртіндеп Нактонган өзені бассейініндегі
тайпаларға өз билігін жүргізді.
Сонымен ІV ғасырда Корей түбегінде Когурё, Пэкче және Силла мемлекеттері
өмір сүрді және олардың арасында билік үшін аяусыз күрес басталды. Бұл
мемлекеттегі әлеуметтік – экономикалық қатынастар ұзақ уақыт корей
таирхнамасында талас-тартыс тудырып келді. Кейін корей тарихшылары бұл 3
мемлекетті құлиеленуші құрлыстың белгілеріне қарамастан негізінен
феодалдық мемлекеттер деп атады. Жаңа пайда болған мемлекеттік құрылым
жерге корей феодалдық меншіктігін орнатып, жериеленуші феодалдардың тәуелді
шаруаларды қанауына жағдай жасады. Шаруалар қауымы түгелдей жаулап алушы
мемлекететрдің меншігі ретінде салық төлеуге, міндеткерлік өтеуге мәжбүр
болды (әсіресе әскери және еңбекпен өтеу). Құлдар өндірісте басты роль
ойнаған жоқ. Осы кезеңде құлдардың құқықтық жағдайы өзгерді. Мысалы VІ
ғасыр басында Силла мемлекетінде ванның (королдің) көму рәсіміне 10 құлды
өлтіру салты жойылды. 858 жылы Силла әскербасы Садахам көрші тайпаларды
бағындырғаны үшін 200 тұтқын сыйға алады, бірақ құлға айналдырмай
егіншілер ретінде бостандыққа жібереді. Өздерінің билігін нығайту үшін
ақсүйектер Қытайдан тек мемлекетті ұйымдастыруда ғана емес, идеологияны да
енгізді. Корей мемлекетінің билеушілері Қытайдан конфуцишылдықты енгізді.
Чиновниктерді мемлекеттік қызметке даярлау мемлекеттің арнайы конфуцилік
оқу орындарында жүргізілді.
Қытайдан корей мемлекетіне феодалдық құрлыстың орнауына үлкен ықпал
еткен будизм енді. Когурёге алғашқы будда монахтары 372 жыл келді.
Пхеньянның қасынан 2 будда монастыры салынды. 384 жыл Пэкченнің королінің
ұсынысымен оның астанасына Оңтүстік Қытайдан будда монахтары келді. Силла
мемлекетіне буддизм Когурёден VІ ғасырдың І жартысынан бастап ене бастады.
Силланың астанасы –Кымсан (қазіргі Кендсу) ірі қалаға айналды.
Корей мемлекеттері арасындағы күрес және олардың Қытаймен, Жапониямен
қарым-қатынасы. Бұл үш мемлекет өзара және түбектен тыс жатқан
мемлекеттермен жиі-жиі соғыс жүргізді. Когурё мемлекетіне Қытай
мемлекетінің феодалдары шабуыл жасап тұрды. IV ғасырда Когурё сянбилермен
(Солтүстік Қытайда Янь мемлекеті) ұзаққа созылған соғыс жүргізді. IV-V
ғасыр басында Квангэтхо ван тұсында Когурё біршама күшейді. Когурё
территориясының оңтүстікке қарай кеңейуі астананы Пхеньянға ауыстыру
Пэкче мемлекетімен қақтығысқа әкелді. V ғасырда Когурё мемлекеті бүкіл
Корей түбегінің солтүстігін қамтып, Пэкчені ығыстыра бастады. Пэкче VІ
ғасырда қатты күшейген Силла мемлекетімен ода қтасты. 551 жылы ода қтастар
Когурёні Ханган өзені бассейнінен ығыстырды, бірақ қайтарып алған жерлерін
Пэкчеге бермей Силланың өзі алады. Пэкче енді Когурёмен, жапондықтармен
жақындасуды көздеді. Пэкче мен Когурё ода қ құрған соң, Силла Қытаймен ода
қтасуды көздеді. VІ ғасырдың аяғында Қытай билеушілері Когурёні қауіпті
қарсылас санап, соғыс ашты. 598 жылы Суй әулетінің негізін салушы Когурёні
бағындыру үшін әскер жіберді, бірақ сәтсіз ая қталды. 612, 613, 614 жылдары
Суй әулеті Когурёге күшті әскерін жіберді, тұрғындардың кескілескен
қарсылығы және әскербасы Ыльчи Мундоктың әскери тактикасы арқасында Қытай
әскерін жеңіліске ұшыратты. Бұдан соң Когурё мен Пэкче ода қтасып, Силлаға
қарсы әскери қимылдар бастады. Силла Қытайдағы Тан империясынан көмек
сұрады. 645 жылы Тан әскері Когурёге енді. Бірақ сәтсіздікке ұшырады.
660 жылы Пэкчеге 60 мыңдық Силла мемлекетінің әскері және теңіз
арқылы 130 мыңдық Қытай әскері енді. Пэкче әскері жеңіліске ұшырап, барлық
территориясы Қытай провинциясына айналды.
668 жылы Тан және Силла әскерлері Когурёнің астанасы Пхеньянды алды.
Бұл мемлекеттің де территориясы Тан феодалдарының билігіне көшті.
Біртұтас Силла мемлекетінің құрылуы. Шетелдік билеушілердің басқаруы
аз уақыт өтісімен халық көтерілісіне әкеп соқтырды. Тан билеушілерінің
Пэкче мен Когурёнің барлық жерлеріне орныға алмады. Себебі басталған халық
көтерілістерін Корей түбегінде Қытай билігін мойындағысы келмеген Силла
билеушілері қолдады. Бір жағынан Пэкче мен Когурё тұрғындарына Қытайдан
гөрі тілі, әдет-ғұрыпы, мәдениеті жағынан Силлалықтар жақын еді. Силла енді
үш Корей мемлекетін біріктірушіге айналды.
670-676 жылдары Силла мен Тан әскерлері арасында күрес басталды.
Нәтижеде Корей түбегінің бүкіл территориясы Силла мемлекетінің құрамына
енді. Ақыр аяғында оны Тан империясы да қолдады. Силла мемлекетінің елді
біріктіруі Кореядағы феодалдық өндірістің дамуында үлкен маңызды кезең
болды. Өзара соғыстардың ая қталуы көрші мемлекеттермен қатынастың орнауы
елдегі өндіргіш күштердің дамуына жағдай жасады.
Тест сұрақтары
1.670-676 жылдары Силла ќай мемлекетпен к‰ресті.
А. Тан.
Б. Мин
В. Сун
Г. Цинь
Д. Хань
2. Когуреніњ астанасы.
А. Пхеньян
Б. Кымсан
В.Кендсу
Г. Сеул
Д. Ханган
3. І‡-ѓасырда Когуре к‰рес ж‰ргізген тайпалар
А. Сянбилер
Б. Маньчжурлар
В. Ќидандар
Г. Т±нѓыстар
Д. Монѓолдар
4. ‡ІІ ѓасырдыњ басында Кореяны біріктірген мемлекет
А. Силла
Б. Пэкче
В. Когуре
Г. Янь
Д. Сун
5. Силланыњ астанасы
А. Кымсан
Б. Пьхенян
В. Сеул
Г. Токио
Д. Хинган
Әдебиеттер:
1. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
2. Волков С.В. Ранняя история буддизма в Корее. М.,1985.
3. Ванин Ю.В. Аграрный строй феодальной Кореи. М., 1981.
4. История Кореи (с древнейших времен до наших дней). Т.1.М.,1974
5. История Корей (с древнейших времен до наших дней). 2002 г.
Лекция тақырыбы: ІІ-‡ІІІ ѓасырлардаѓы Ќытай
Лекция жоспары:
1. Хань мемлекетініњ к‰йзелісі жєне ішкі соѓыстар.
2. Ќытай ‰ш патшалыќ т±сында.
3. Цзинь мемлекеті – Ќытайдыњ уаќытша біріктірілуі.
4. Солт‰стік Вэй мемлекеті.
5. Суй єулетініњ Ќытайды біріктіруі.
6. Тан мемлекетініњ ќ±рылуы мен дамуы.
7. Ерте орта ѓасырдаѓы Ќытай мєдениеті.
8. Ерте ортаѓасырлардаѓы Ќытайдаѓы діни аѓымдар.
Үш патшалық кезіндегі қытайдың саяси тарихы. ІІ ғасыр аяғы мен ІІІ
ғасырдың басы қытай үшін ішкі саяси өзарақырқысу кезеңі болып, күрес
барысында ірі әскербасылар ерекшеленіп шықты. Солардың бірі Цао Цао
солтүстікте Хуанхе бассейнінде билік құрып, 220 жылы оның баласы Цао Пей
өзін Вей мемлекетінің билеушісі деп жариялады. Келесі Лю Бей елдің
оңтүстік - батысында Шу мемлекетінің билеушісі деп жарияланды. Ал үшінші
Сунь Цюань қытайдың оңтүстік-шығысындағы У патшалығының негізін қалады. Осы
кезең қытай тарихында “Үш патшалық кезеңі” деп аталды.
Вей мемлекеті (220-265ж.ж.) Солтүстік қытайдың үлкен бөлігі
батысында Дуньхуаннан шығысында Ляодунға дейін, оңтүстігінде Хуанхе мен
Янцзы өзендері аралығы;
Шу мемлекеті (221-263 ж.ж.) Сычуань, Гансу мен Шэньсидің оңтүстік
аудандары, Юньнани мен Гуйчжоудың үлкен бөлігі жіне Гуансидың батысы;
У мемлекеті (222-280 ж.ж.) бұрынғы Хань империясының оңтүстік-
батысында өмір сүрді.
Вей патшалығының орнында 265 жылы Цзинь империясы құрылды да Шу
патшалығынқосып алды, ал 280 жылы У мемлекетін бағындырды. Цзинь
мемлекетінің негізін салушы Сыма Янь елде реформалар жүргізді.
ІV ғасыр басында солтүстік тайпалар бірінен соң бірі Солтүстік
қытайға шабуыл жасаудың нәтижесінде Цзинь мемлекеті құлап, оның орнына
қытайда оңтүстік және солтүстік патшалықтарқұрылды.
ІІІ-VIІІ ғ.ғ. Қытайдың әлеуметтік-экономикалық дамуы, қоғамдық
құрылысы.
ІV ғасырдан бастап қытай территориясына солтүстіктен көшпелі тайпалардың
шабуылы жиіледі. Көшпелі монғол-түрік тайпалары қытайдың солтүстігінен
және батысынан елдің ішіне ене түсті. Бүл шабуылдар қытай шаруашылығына
үлкен зиян әкелді. Суғару құрылымдары қирап, түгелдей деревнялар жойылып,
солтүстіктегі қалалар босапқалды. Ең алғашқы шабуыл жасағандар ғұндар
болды. Олар311 жылы Лоянды, 316 жылы Чананьды алды да Цзинь патшаларының
құрамында тек оңтүстік-шығысқалып, мемлекеттің аты да Шығыс Цзинь (317-420
ж.ж.) деп аталды. Ғұндардан кейін қытайға сяньби, цян, цзе, ди тағы
басқа тайпалары шабуыл жасады. Шабуылдар нәтижесінде қытай әбден әлсіреп
көптеген ұсақ мемлекеттерге бөлініп кетті. ІV ғасырдың соңы солтүстікте
барлық өзара соғыстарды жеңіп сяньби тайпаларының көсемі Тоба Гуй Хуанхе
бассейнінің территориясында Солтүстік Вей (386-534 ж.ж.) мемлекетінің
негізін қалады. Тоба әулеттерінің өкілдері барлық қарсыластарын жеңіп,
күшті ішкі-сыртқы саясат жүргізе бастады. Ішкі саясаттақытайландыру
саясатын жүргізді. ІV- V ғасыр басында астаналық әкімшілікте 2% қытайлықтар
болса, 423-452 жылдары оның саны 25% өсті. Императордың өзі фамилиясын
Тобадан Юанға өткізді тек қытайша киінуді, тек қытайша сөйлесуді енгіз ді.
Елдің астанасы солтүстіктегі Пинченнен ежелгі қытай астанасы болған
Лоянға көшірілді. 485 жылы 2 ғасыр алдын Сыма Ян жүргізген үлестік жүйе
жаңартылды. Ол бойынша ер адамдарға 40 му, әйелдерге 20 му берілді.
Егерқұлдары болсықосымша үлес берілді. Бұнымен қатар бау-бақша егуге әр
отбасыға 20-30 му қосымша үлес берілді. Чиновниктерге қызметіне
байланысты үлестік жер берілді. Салықтар мен міндеткерліктер анықталды.
Солтүстік патшалықтар: Солтүстік Вей (386-534 ж.ж.); Солтүстік Ци (550-
577 ж.ж.); Солтүстік Чжоу (550-577ж.ж.);
Оңтүстік патшалықтар: Сун империясы (420-479 ж.ж.); Ци (479-502 ж.ж.);
Лян (502-557 ж.ж.); Чэнь (557-589 ж.ж.) патшалықтары.
Суй және Тан империясы кезіндегі Қытай. Ерте орта ғасырлардағы
қытайды түгелдей біріктірген мемлекет Суй әулеті болды. 581 жылы
әскербасы Ян Цзянь (Вэнди) түгел қытайды біріктіріп, жаңа негізін қалады.
Вэнди билікке келісімен мемлекетті орталықтандыруға бағытталған реформа
бастады. Реформа бойынша: өлшем бірліктері енгізілді, жаңа стандартты
тиындар енгізілді, салық жүйеге келтірілді, төтенше алымдар жойылды.
Жер реформасы жүргізіліп, шаруаларға үлестік жер берілді, егін салығы
ретке келтірілді, шаруалар кәсіпшілік салығы мен еңбек міндеткерлігін
өтейтін болды. Түрғындардың санағы жүргізіліп, алым төлейтін шаруалар
есебі белгіленді.
605 жылы таққа Вэндидің баласы Янди отырды. Янди тұсында құрылыс
жұмыстарына басы назар аударылды. Хуанхе мен Янцзы өзендерін жалғастырып
тұрған Ұлы канал салынды. Ұлықытайқорғанықалпына келтірілді. Сыртқы
саясатында Ян-ди Түрік қағанатымен, Вьетнаммен, Кореямен соғыс жүргізді.
614 жылғы ұзаққа созылған Кореяға жасалған сәтсіз шабуылдан соң
елде көтерілістер басталды. Оған Яндиге наразы болып жүрген
ақсұйектерқосылып, елде төңкеріс жасады. Янди астанадан қашып кеткенімен
оны ұстап алып өлтірді де, оның әскербасыларының бірі Ли Юань жаңа Тан
әулетінің билеушісі деп жарияланды.
Тан империясы қытайда 300 жылдай (618-907 ж.ж.) өмір сүрді. Астанасы
Чанань (қазіргі Сиань). Бұл қалалардың бірі болып, VІІІ ғасырда
түрғындарының саны 1 миллионға жетті. Бұл әулеттің ең күшті императоры Ли
Юанның баласы Ли-Ши – Мин немесе Тайцзунь (626-649 ж.ж.) болды. Ли-Ши –
Мин тұсында чиновниктер үшін арнайы атақтар енгізді. Емтихан тапсыру жүйесі
қалпына келтірілді. Елді мемлекеттік-әкімшілік басқару жүйесінде өзгеріс
жасады. Император жанында Мемлекеттік Кеңес болды. 6 Министрлік болды:
Шендер, Салық, қылмыстық сот, қоғамдық жұмыстар, Әскери, Сән-салтанат.
Ел 10 провинциға бөлінді. Провинциялар облыстарға, облыстар-округке,
округ-уезге, уездер-болыстарға, болыс-ауылдарға бөлінді. VІІІ ғасырдың 20-
30 жылдары Тан империясының 6 жеке кодекстен түратын заңдар жинағы жасалды.
VІІ – VІІІ ғасыр Тан империясы Сиаммен, Үндістанмен, Вьетнаммен, Араб
халықтарымен сыртқы сауданы дамытты.
VІІІ Таң империясы дағдарысқа ұшырай бастады. Елде
көтерілістер көбейді. 785 жыл әскербасы Ань Лу-шан 120 мыңдық әскермен
императорға қарсы көтеріледі. 786 жыл екі астананы да Лоян мен Чаньанды
басып алады. Тек бір жылдан кейін ғана император ұйғырлардың көмегімен
көтерілісті басты. Шаруашылықтың өтеқиын жағдайлары ІХ ғасыр басында жаңа
көтерілістің басталуына себеп болды. 875-884 ж.ж император гвардиясының
әскері, бұрынғы тұз саудагері Хуан Чао бастаған шаруалар көтерілісі болды.
Көтеріліс Солтүстік Шаньдун және Хэбей провинцияларында басталды. Көтеріліс
басталғанда көтерілісшілер саны 100 мың болса, 880 жылы 250-300 мыңға
жетті. 879 ж Хуан Чао Оңтүстік қытайға жорық жасап, Гуанчжоу портын
бағындырды. 880 жылы Лоян мен Чананьды бағындырды да өзін император деп
жариялады. 784 жылы бұрынғы император ұйғырлардың, тангуттардың т.б
көшпенділердің көмегімен көтеріліс басылды. Көтерілісшілерді аяусыз қырып
жойды. Көтерілістерден соң Тан империясы әлсіреген еді. Х ғасырда
Солтүстікте Манчжурияны, Монголияның бір бөлігін, қытайдың
солтүстігінқамтығанқидандар мемлекеті құрылды. Мемлекеттің аты Ляо деп
аталды. Астанасы Яньцзин (қазіргі Пекин) болды. 907 жыл Тан имериясы өзінің
өмір сүруін тоқтатты. Қытайда бытыраң қылық орын алды. Х ғасырдың ортасында
елде экономикалық өсу бай қалады, нетижесінде 960 жылқытайдың Сун
әулетінің төңірегіне бірігу басталады.
Тест сұрақтары:
1. 618-907 жж арасындаѓы Ќытайды билеген єулет.
А. Сун
Б. Мин
В. Тан
Г. Хань
Д. Цин
2. Тан империясыныњ астанасы.
А. Лоян
Б. Гуанчжоу
В. Чанань
Г. Нанкин
Д. Ляодун
3. 581 жылы Ќытайды біріктірген єскербасы.
А. Ань Лушан
Б. Хуан Чао
В. Ян Цзянь
Г. Вэнди
Д. Янди
4. Тан империясы µмір с‰руін тоќтатќан уаќыт
А. 907жыл
Б. 908 жыл
В. 910 жыл
Г. 902 жыл
Д. 906 жыл
5. Ерте орта ѓасырларды Ќытайда 300 жылдай
билік ќ±рѓан єулет
А. Тан
Б. Суй
В. Сун
Г. Лян
Д. Хань
Әдебиеттер тізімі:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба., З.Г.Лапина, М.С.Майер. –М., МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М., 1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М., 1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
6. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М., РАН-1995
Лекция тақырыбы: ІІІ-‡ІІ ѓасырлардаѓы Иран
Лекция жоспары:
1. ІІІ-‡ ѓѓ. Сасанидтер т±сындаѓы Иранныњ саяси ќ±рылысы.
2. ІІІ-‡ ѓѓ. Иранныњ ќоѓамдыќ ќ±рылысы.
3. Сасанидтік зорастризм.
4. Маздакшылар ќозѓалысы.
5. ‡І-‡ІІ ѓѓ. Иранныњ саяси-єлеуметтік жаѓдайы.
6. Ерте ортаѓасырлардаѓы Иранныњ мєдениеті.
Сасанидтер мемлекетінің құрылуы. 226 жылы Иранда билікке Сасанидтер
әулеті келді. Сасанидтердің атымен Иранның қайтадан гүлденуі, Византиямен
кескілескен үздіксіз күрестері байланысты. Сасанидтер мемлекетінің
негізін салушы Фарс ауданынның князі Ардашир. Ардашир билікке зорастризм
дінінің ықпалды аұсүйектерінің көмегімен келді. Иранның оңтүстігіндегі
және шығысындағы әлі де бостандығын сақтап отырған көп тайпалы шаруалар
Сасанидтерге ұзақ уақыт негізгі әскери күшін беріп отырды. Сасанидтер
мемлекетінің шегарасының қалыптасуы бірнеше онжылдықтарға созылып,
Ардаширдың мұрагері Шапур І (241-272 ж.ж.) тұсында ая қталды. Оның тұсында
Сасанидтер державасының құрамына Армения, Хорасанның негізгі бөлігі,
Месопатамияның бірқатар аудандары т.б. жерлерқосылды. Сасанидтер мемлекеті
орталықтанған мемлекет болды. Ел губернаторлар басқарған 18 сатрапқа
бөлінді. Губернаторды патша тағайындады және түгелдей оның билігінде
болды. Сасанидтер мемлекеті қаржыға баса назар аударды. Тұрғындардан жер
және жан басы салығы жиналды. Салықтарды жинауға чиновниктер штаты
ұйымдастырылды. Жаңа әулеттің астанасы Персополь қаласы болды. Бірақ
Месопатамиядағы үздіксіз күрестерге байланысты патша резиденциясы Тигр
өзені жағасындағы шекаралық Ктесифон қаласы болды. Мемлекетті Шахиншах
басқарды.
Иранның әлеуметтік-экономикалық дамуы. Сасанидтер тұсында Иран
экономикалық жағынан дамыған ел болды. Византиямен, Үндістанмен, Орта
Азиямен сауда қатынастарын жандандыра түсті. Ежелгі парсы – эллиндік
дәстүрлерді сақтапқалған көне қалаларда жоғары сапалы қолөнер
бұйымдарының өндірісі дамыды. Иран кілем, жібек, парша, жүн
маталарымен, қару-жарақ шығарумен зергерлік бұйымдарымен аты шықты. Елде
құлиеленушілік кең тарады. Құлдар ирригациялық құрылыстарда, патша мен
ақсүйектердің жерлерін өңдеуде қолданылды. Құл сату сауданың пайдалы
саласына айналды. Сасанидтер кезінде феодализм өсіп нығая түсті.
Орталықтанған мемлекеттің құрылуымен бірқатарда сословиелік жүйе
қалыптасты. Ел тұрғындары 4 сословиелік топқа бөлінді. Бірінен екіншісіне
өту қиын болды. Алғашқы үшеуі – абыздар, әскерилер және чиновниктер ерекше
артықшылықты, жеңілдіктерді пайдаланды. Олар салық төлемеді,
міндеткерлік атқармады, тек өздерінің тұрақтықызметін атқарды. Төртінші
сословиеге халық енді. Оларға алым-салық төлейтін, міндеткерлік өтейтін
шаруалар мен қалалықтар жатты. Шаруаларқауымын “наф” деп атады. Мұндағы
барлық шаруаны “шахиншах бандак” (шахиншахқұлдары) деп атады.
Уақыт өтісімен қалалықтардың жағдайы нашарлай түсті. Олардың
феодалдыұ жер иеленушілерге тәуелділігінің артуы, мемлекеттік салық
езгісінің күшейуімен қосылып, жағдайдықиындата түсті. Иран шаруаларының
жағдайын делдалдық сауда одан әрі нашарлатты. Елдегі наразылықтар діни
сипатқа ие болған халыққозғалыстарынан көрініс тапты. Сасанидтердің
негізгі идеологиясы зоороастризм болды. Зоорастризм храмдарының өз жер
иеліктері болды және мемлекетте зор ықпалға ие болды. IV-V ғасырларда
абыздар тек діни көсем емес, жоғарғы сотқызметін атқарып, мемлекетте
шахиншахтан соң бірінші орында тұрды. Дінге баса назар аудару, Ирандағы
зоорастризмнің ықпалының өсуі жаппай еретиктік қозғалыстың өсуіне әкелді.
Алғашқы осындайқозғалыстардың бірі Манихейлік болды. Оның негізін салушы
Месопатамиядан шыққан Мани (216-276ж.ж.) болды.
ҮІ ғасырдағы әлеуметтік қозғалыста діни сипатқа ие болып, кең етек
алды. Бұлқозғалысты алдын абыз болған Маздак басқарды. Бұлқозғалыстардың
бәрі жеңіліспен ая қталды.
Хасров І Анашорван реформалары, сыртқы саясаты. Маздакидтер
қозғалысын басқаннан кейін және әкесінің өлімінен кейін Хасров Аношорван
(531-579 ж.ж.) билікке келді. Ол елде бірқатар реформалар жүргізді:
- жер-салық жүйесін түгелдейқайтақұрды;
- сауданың дамуына жағдай жасады;
- құрылыс жұмыстарына баса назар аударды;
- білім мен ғылымның дамуына жағдай жасады;
Сыртқы саясатында көрші халықтармен кескілескен күрес жүргізді. 532
жылы Византия императоры І Юстианмен “мәңгілік келісім” жасаған болатын.
Бірақ Византияның күшейіп кетуіненқорқып, келісімді бұзды. 540 жылы
Сирияға ірі шабуыл жасады және Антиохияны тонап, өртеудің нәтижесінде
орнында тек күлі ғана қалды. Соғыс одан әрі Закавказье мен Месопатамияда
жалғасты және үзілістермен 562 жылға дейін созылып, келісіммен ая
қталды. 570 жылы Хасров Иеменді жаулап алды. Бұл Византия мен Иран
арасындағы 20 жылдық соғыстың басталуына әкелді. Бұл соғыс тек Хасров
өлімінен соң, оның балалары тұсында ая қталды. Шығысында Хасров Орта
Азидағықосөзен аралығындағы көшпелі түрік тайпаларымен күрес жүргізді.
Арабтардың басып кіруі, Сасанидтер мемлекетінің құлауы. Хасров І
билігінен кейін Сасанидтер билігі құлдырай бастады. Феодалдармен ақсүйектер
орталыққа бағынудан бас тартып, көтерілістерге шыға бастады. Ең ірі
феодалдық көтеріліс 590 жылғы Бахрам Чобин көтерілісі. Шах Хасров ІІ (590-
628 ж.ж.) византия императорынан көмек сұрауға мәжбүр болды және тақты тек
византия әскерінің көмегімен ұстапқалды. 591 жылы Иран мен Византия
арасындағы келісім бойынша: Византияға Закавказьенің шегаралық бөлігі
берілді. VI ғасыр аяғы мен VII ғасыр басында иран халқының жағдайы әбден
нашарлады. Сасанидтер ішкі қарама-қайшылықтың жауабын сыртқы жаулап алу
жорықтарынан іздеді. 602 жылы Византиямен соғыс басталып, алғашқыда Хасров
ІІ маңызды табыстарға жетті. 613-620 ж.ж. ол Сирияны, Палестинаны,
Египетті жаулап алады. 623 жылы шабуылға Византия императорының өзі келеді.
628 жылы византиялықтар Ктесифон жанына келіп, Сасанидтер
астанасынақауіп төндіреді. Бұны пайдаланған ақсүйектер қастандық
ұйымдастырады. Хасров ІІ баласы ақсүйектер қолдауымен әкесіне қарсы шығып,
оны тұтқындап өлтруге бұйрық береді. Византиямен келісім жасалды,
византиялықтар бұрынғы барлық иеліктерінқайтарып алды.
Византиямен соғыстан әбден әлсіреген және ішкі феодалдық бытыраң
қылықты басынан өткізіп жатқан Иран 7 ғасыр ортасында өте әлсіз мемлекет
болды. Соңғы Сасанид шахы Изергед (632-652ж.ж.) елде ешқандай абыройға ие
болмады. Осы уақытта арабтар күшті әскери мемлекетке бірігіп Иранға шабуыл
жасап, 642 жылықиындықсыз басып алды. Иран шахы Иездгерд шығыс облыстарға
қашып кетіп, Мервте түрік князінің қолынан 652 жылы қайтыс болды.
Тест сұрақтары:
1. 226 жылы Иранда билік басына келген єулет.
А. Ахеменидтер
Б. Сасанилер
В: Парфяндар
Г. Аюбидтер
Д. Фатимидтер
2. Сасанидтер єулетініњ негізін салушы.
А. Шыњѓысхан
Б. І Дарий
В. Ардашир
Г. Митридат.
Д. Кир
3.Сасанидтер т±сында ел неше сатрапќа бµлінді.
А. 14
Б. 5
В. 54
Г.18
Д. 12
4.Сасанидтер мемлекетініњ ќ±лауына єсер еткен оќиѓа.
А. Рим империясымен соѓыс
Б. арабтардыњ шабуылы.
В. таќ талас
Г. Діни фактор
Д. Єлеуметтік ќайшылыќ
5. Сасанидтер мемлекетініњ г‰лденген кезі
А. Ардашир
Б. Хасров І
В. Хасров ІІ
Г. Изергерд І
Д. Кавад
Әдебиеттер тізімі:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба., З.Г.Лапина, М.С.Майер. –М., МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М., 1970.
3. История Иранского государство и культуры. М., 1971.
4. Луконин В.Г. Древний и средневековый Иран. М., 1987
5. Колесников А.И. Завоевание Ирана арабами. М., 1982.
Лекция тақырыбы: ‡-ХІІІ бас. ѓасырлардаѓы Индия.
Лекция жоспары:
1. ‡-‡ІІ ѓѓ. Индияныњ саяси-ќоѓамдыќ ќ±рылысы.
2. Ерте орта ѓасырлардаѓы Индияныњ аграрлыќ ќ±рылысы.
3. Касталар мен ќауымдар.
4. Діни аѓымдармен олардыњ идеологиясы.
5. Ерте орта ѓасырлардаѓы ‰нді философиясы мен мєдениеті.
Гуптар дәуіріндегі Үндістан. ІІІ ғасырда солтүстік Үндістанның батыс
бөлігін қамтыған Кушан мемлекеті мен Декандағы Ставахан мемлекеті
ыдырайды. IV ғасыр басына дейін Үндістанда раджалар басқарған ондаған ұсақ
мемлекеттік құрылымдар өмір сүрді. 320 жылы осындай раджалардың бірі
Чандрагупта Солтүстік Үндістандағы бірқатар ұсақ мемлекеттерді біріктіріп
Гуптар мемлекетінің негізін қалады. Астанасы Паталипутра болды.
Чандрагуптаның Баласы Самудрагуптаның тұсында (шамамен 340-380 ж.ж.) Гуптар
әлетінің билігі күшейіп, территориясы кеңейді. Чандрагупта ІІ тұсында
(380-414 ж.ж.) Гуптар мемлекетінің территориясы Ганганың төменгі
ағысынан бастауларына дейін жетіп, Деканның (оңтүстік Үндістан) бір
бөлігін Нарбада өзеніне дейінгі аумақтықамтыды. Гуптар патшалығы
Сасанидтік Иранмен сауда және мәдени қатынастарын өркендетті және
Солтүстік Үндістанның шегарасын орта азиялық көшпенділердің шабуылынан
қорғауда бейбітшілікті ұамтамасыз етті. Гуптар кезеңі Үндістанның
экономикалық және Мәдени өркендегенін көрсетті. Осы кезде қазіргі
Үндістанда кең тарқаған индуизмқалыптаса бастады. Гуптар кезінде
Үндістанның қоғамдық құрылысында құл иелеушілік құрылыс сақталыпқалдыҚұлдар
әртүрлі ирригациялық құрылыстарда құрылыс жұмыстарында,
ауылшаруашылығында сонымен бірге үй жұмыстарында қолданылды. Үлкен құл
саудасы өмір сүрді. Үнді қоғамының құлиеленушілік құрылысының белгілері
Гуптар кезіндегі касталық құрылымнан айқын көрінді.
Гуптар кезеңінің ерекшелігінің бірі феодалдық қатынастардың орнай
бастауы болды. Феодалдық қоғамның негізі болып табылатын қауым шаруаларының
санының өсуі үнді қоғамының құлиеленушіліктен феодализмге өтуін тездетті.
Солтүстік Үндістандағы феодалдық мемлекеттер. Гуптар мемлекеті мықты
саяси бірлестік болған жоқ. VIІІ ғасыр басында Солтүстік Үндістанда
көптеген тәуелсіз княздіктермен, ұсақ иеліктер өмір сүрді. Саяси әлсіздік
және солтүстік Үндістан мемлекеттерінің бытыраң қылығы осы кездегі
мұсылмандардың Индтың төменгі ағысындағы сәтті жорықтарынан көрініс
тапты. Мухаммед ибн Касим басқарған Араб халифатының әскерлері 712-713
ж.ж. Синд пен Мультандағы үнді княздарын басып алып нығайды. Сондықтан
Үндістанның бір бөлігі мұсылман дініне өтті. Көп өтпей-ақ Синд пен Мультан
Араб халықтарынан тәуелсіздік алып, ол жерде тәуелсіз екі мұсылман
мемлекеті құрылды.
VIІІ ғасыр басында Солтүстік Батыс Үндістанмен Раджастханда бұрын
шабуыл жасаған эфталиттер үнді қоғамына әбден сіңіп үнді европалық тілдік
отбасысында сөйлейтін, этникалық жағынан біртекті емес тайпалар
қалыптасты. Олар өздерін гурджарлар деп атады. Раджастхан территориясындағы
тайпалар VIІІ ғасыр бастап көрші обылыстарға, әсіресе бай Ганга алқабына
шабуыл жасай бастады. Бұл тайпалар раджпут (санскрит тілінде “раджпутра”
–“раджаның баласы”) деген атпен белгілі болды. VIІІ ғасыр басында раджпут
тайпаларындағы рулық құрылым ыдырап, жаңа мемлекет Гурджара-Пратихар
мемлекеті құрылды. Ватсе-радже (738-790) тұсында раджпут мемлекеті
территориясы кеңейіп жаулап алу арқылы Ганга алқабындағы жерлерді қосып
алды.
VIІІ ғасырдың ортасында Бенгалия мен Бихар территориясында
бұрынғы Гауда мемлекетінің орнында Пала мемлекеті құрылды. Пала әулеті
өзара күресіп жатқан княздіктерді біріктіріп, Ганга алқабының батыс
облыстарын жаулап алуды бастады және онда ражпуттармен қақтығысады. Бұл
күреске ірі держава Раштракуттер араласады. Раштракуттер VIІІ ғасырдың
ортасында Декандағы Махараштамен Солтүстік Карнатакта бұрынғы Чалукей
мемлекетінің орнында құрылған держава еді. Раштракуттер қарсыластарының
ешқайсысының жеңіске жетуіне жолқоймауға тырысты. Яғни солтүстік шегарада
қауіпті көршілерінің болуынан қорықты. Раштракуттер солтүстік Үндістанда
нығайа алмады, бірақ олардың жорықтарынан мол әскери пайда мен байлық
түсіп отырды. VIII ғасырдың 80-жылдарында Раштракуттер алғашқы рет
Солтүстік Үндістан державаларының соғыстарына араласты. Олар Бенгал Пала
мемлекетінің билеушісі Дхармапаланы (770-810 ж.ж.) жеңіп тұрған Ватса
Раджаның әскерін талқандады. IX ғасырдың басында Гуджара-Пратихар екі рет
Дхармапаланы жеңіп, Бенгалияға енеді. Тағы да Раштракуттер көмекке келеді
ражпуттерді жеңіп, Дхармапала Раштракуттердің вассалдығын мойындайды.
Дхармапаланың баласы Девапала тұсында (810-850 ж.ж.) Пала мемлекеті біршама
гүлденіп, Солтүстік Үндістанның үлкен бөлігін бағындырып және
Раштракуттерге соққы берді. Бірақ Девапаланың өлімінен соң Ганга
алқабындағы билік ақыр аяғы ражпуттерге тиді.
VIII-XII ғасырлардағы Оңтүстік Үндістан мен Декандағы мемлекеттер.
VIII-X ғасырларда Декандағы ең ірі мемлекет Раштракуттер мемлекеті болды.
Бұл әулет өкілдері қауым көсемдерінен (раштракут) көтеріліп шықты. Олар
өздерінің шығу тегін мақтаныш етіп, қауымдық титулды әулеттік атқа
айналдырды. Раштракуттердің ең күшейген кезі Говинда ІІІ (793-814 ж.ж.)
тұсында Декан түбегінің олардың билігіне кірген кезінде болды. Басқа
феодалдық империялардағы сия қты бұлардың мемлекетінде де тұрақтылық
болмады. Раштракуттерді әлсіреткен ішкі қайшылықтарды оңтүстіктегі Паллав
және Пандьи мемлекеттері пайдаланды. Олар өздерінің тәуелсіздігін қалпына
келтіріп алғаннан соң бұл мемлекеттер ұзаққа созылған күреске кірісті. Бұл
соғысқа Паллавтардың вассалы болған Чолы және Цейлон княздары да қатысты.
Раштракуттер X ғасырда оңтүстік және солтүстіктегі бірқатар соғыстардағы
табыстарғақарамастан оларды өздерінің вассалы Чалукейлер басып алды. X
ғасыр соңында Чолы мемлекеті күшейді. Раджендр І (1015-1044 ж.ж.) таққа
отырысымен олар Пандьиді, оңтүстік Карелді, Солтүстік Цейлонды, Мальдив
аралдарын бағындырды. Раджендр І азғантай тұрғындары бар оңтүстікті
қоспағанда бүкіл Цейлонды бағындырды, Орисса арқылы Ганганың төменгі
ағысына жорық жасады. Малакка, Суматра, Явада иеліктері бар Шриваджия
мемлекетіне соғыс ашып, вассалдық тәуелділігін мойындатты. Декан
түбегінің бүкіл оңтүстігі мен оңтүстік - шығысы XII ғасырдың ортасына
дейін Чолаларға тәуелді болы, тек Цейлон ғана олардың езгісінен азаттық
алуғақол жеткізді.
Тест сұрақтары:
1.Гуптар мемлекетініњ негізін ќалаушы.
А. Чандрагупта
Б. Бабыр
В. Ватса раджа
Г. Девапала
Д. Раджа
2. ІІ Чандрагуптаныњ билік ќ±рѓан кезењі
А. 251-256 жж
Б. 380-414 жж
В. 325-365 жж
Г. 542-548 жж
Д. 365-369 жж
3. Гуптар кезењінде ќалыптаса бастаѓан ‡ндістанда кењ тараѓан діни аѓым.
А. Джайнизм
Б. Буддизм
В. М±сылман
Г. Индуизм
Д. Синтойзм
4.Гуджарлар деген кімдер.
А. ‡нділіктермен сіњісіп кеткен эфталиттер.
Б. Пєкістандаѓы м±сылмандар
В. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТҮРКІСТАН ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР ЖӘНЕ БИЗНЕС ИНСТИТУТЫ
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ЖАЛПЫ ТАРИХ КАФЕДРАСЫ
Азия және Африка елдерінің орта ғасырлар тарихы пєнінің
Оқу әдістемелік кешені
050114-Тарих мамандығы үшін
Оқу формасы: күндізгі
Курс: ІІ, ІҮ семестр
Кредит саны: 3
Сағат саны: 135
Лекция: 30
Практикалық: -
Семинар: 15
Лабораториялық: -
ӨБСӨЖ: 45
С¤Ж: 45
Аралық бақылау (АБ) 2 рет
Қорытынды бақылау: емтихан
Т‡РКІСТАН-2007
Оқу әдістемелік кешенді құрастырғандар: аға оқытушы Е.Төлегенов
Пән туралы мәлімет
Азия жєне Африка елдерініњ орта ѓасырлар тарихы пєні шыѓыс елдері
мемлекеттерініњ ‡-Х‡ІІ ѓасырдыњ бірінші жартысына дейінгі кезењдегі тарихын
оќытады. Д‰ние ж‰зілік тарихтыњ бір бµлігі ретінде б±л кезењдердегі даму
ерекшеліктері, тарихтаѓы орны, д‰ниеж‰зілік тарихќа ќосќан ‰лесі туралы
маѓл±мат береді.
Оќыту маќсаты: Азия жєне Африка елдеріндегі ќ±лиеленушілік ќатынастардыњ
ќ±лауы, тайпалардыњ ±лы ќоныс аудару кезењі, жер иеленушіліктіњ пайда болуы
мен феодалдар мен шаруалар арасындаѓы ќарым ќаатынастар, феодалдыќ
ќатынастардыњ ыдырауы мен капиталистік ќоѓамныњ ќалыптасуын ‰йретуді маќсат
етеді.
Оќыту міндеттері:
- ќазіргі єлемніњ ѓылыми бейнесі туралы болжамды ќалыптастыру;
- тарихты мењгерудегі ѓылыми жањалыќтарды оќып, білу;
- орта ѓасырлар тарихыныњ д‰ниеж‰зілік тарихтаѓы алатын орнын білу;
- феодалдыќ ќоѓамныњ µзіндік ерекшеліктерін аныќтау;
- ортаѓасырлыќ Азия, Африка елдерініњ тарихи даму жолдарын оќып,
білу;
Пререквизиттер:
Орта мектепте µтілген тарих курсын терењ ѓылыми т±рѓыда игеру жєне
жетілдіру.
Постреквизиттер:
Д‰ние ж‰зі мемлекеттерініњ ќоѓамдыќ дамуындаѓы орта ѓасырлыќ ќоѓамныњ
саяси-єлеуметтік, экономикалыќ даму ‰рдістерініњ µзіндік ерекшеліктері мен
сабаќтастыѓын оќып білу, µзіндік кµз-ќарастар мен ой-пікірлер ќалыптастыру.
Шығыс пен батыс елдеріндегі ортағасырлардағы феодалдық қатынастардың
ерекшеліктері.
1. Ортағасырлар тарихына кіріспе
2. Феодалдық құрылыстың мәні.
3. Шығыс елдеріндегі феодализмнің батыс елдеріндегі феодализмнен
айырмашылығы
Адамзат дамуның жалпы үрдісі ғаламдануға бағыт алып отырған қазіргі
таңда әлемдік тарихтың маңызы күн өткен сайын арта түсуде. Соған
қарамастан әлемдік тарихтың әсіресе шығыс тарихы саласы әлі күнге дейін
кенже қалып отырғанын ешкім жоұұа шығара алмас. Бұл әсіресе теориялық-
методологиялық мәселелерге қатысты. Ал теориясыз, методологиясыз қандайда
болмасын тарихы материалды талдау, оған баға беру, оны типтеу, жүйелеу
мүмкін емес.
Орта ғасырлардағы Азия-Африка елдеріндегі феодалдық қатынастардың
дамып, жетілуінің өзіне тән ерекшеліктері болды. Ол елдерде қауым ұзаұ
уақыт бойы сақталды. Қауымдардың өзін-өзі басқаруы автономиялығы,
патриархальдық қатынастар өміршең болды. Мемлекет қауымның сақталуына
мүдделі болды. Оның нығайуына қолдау көрсетіп отырды. Азия-Африка
елдеріндегі ерекшеліктің бірі – үкіметтің жеке меншікке қарсы тұруы болды.
Жер негізінен мемлекеттің меншігі болды. Келесі бір ерекшелік мемлекеттік
биліктің деспотиялық болуы еді. Азия-Африка елдерінде қай кезеңде болмасын
құлдар шаруашылықта шешуші роль атқармады.
Шығыс елдердің қалалары феодалдық Европадағыдай жекелеген феодалдарға
емес, мемлекет басшысына бағынды. Шығыс елдерінде дін мемлекеттік деңгейге
көтерілді.
Әдебиеттер:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба.,З.Г.Лапина, М.С.Майер. –М.,МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М.,1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М.,1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
5. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М.,РАН-1995
6. История Востока В 3-х томах ІІІ-том Восток на рубеже средних веков и
нового времени. М.,РАН-1998.
7. Средневековый Восток: история, культура, источниковедение. М.,1980.
8. История средних веков (под ред. Сказкина) М.,88
9. С.А.Тортаев. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы А.1998ж.
10. Феномен восточного деспотизма. Структура управления и власти. М.,1993.
11.История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
Лекция тақырыбы: ІІІ-ІХ ғғ. ерте ортағасырдағы Жапония
Лекция жоспары:
1. Алғашқы қауымдыққұрылыстың ыдырауы және тайпалық ода қтардың құрылуы.
2. Жапониядағықұлдық.
3. Аграрлық, әлеуметтік саясиқұрылымдағы Тайка реформасы.
4. Қытай және Кореяменқарым-қатынастар.
5. Жазудың пайда болуы. Әдебиет пен өнердің дамуы.
ІІІ-VI ғ.ғ. Жапонияның әлеуметтік-экономикалық дамуы. Жапонияның неғұрлым
ертеректегі тұрғындары қазіргі айнулардың ата-бабалары эбисулар деп
есептелді. Жаңа эраның басында олар Хонсю аралының солтүстік-шығысында
өмір сүрді. Олардың этникалық шығу тегі әлі анықталмаған, бірақ кейбір
зерттеушілер олардың оңтүстіктен шығуын Малаямен, Үнді қытай түбегімен
және қазіргі Индонезия аралдарымен байланыстырады. Жапон аралдарына
бірнеше рет корейлер, қытайлықтар және әртүрлі манчжуртунгус
тайпаларықоныс аударып, эбисуларды солтүстікке ығыстырды.
Кескілескен күрестер барысында бір тайпаны екінші біреуінің
бағындыруы нәтижесінде біртіндеп араласу процесі жүрді. Күшті тайпалардың
арасынан Ямато тайпалары іріктеліп шықты. ІІІ ғасырдың соңы мен ІV ғасыр
ортасында олар барлық қарсыластарын жеңіп, Хонсю аралының оңтүстік
бөлігінде Ямато тайпалар одағын құрды. Осы атаудан Япония атауы пайда
болды.
Қазіргі жапондықтардың ата-бабалары егіншілікке жарамды, құнарлы
аудандарға қоныстанды. ІІІ-VІ ғ.ғ. өзінде-ақ негізгі ауылшаруашылық өнімі
құрғақ және игерілген жерлерде өндірілетін – күріш болды. Суландыру
каналдары мен тоғандар сала бастады. Негізгі да қыл күріш пен дәнді да
қылдармен бірге, V ғасырдан бастап жібек өндіру басталды.
Қытайлықтардың Жапонияға қоныс аударуы ІІІ ғасыр аяғында қытайдың
батысынан көшпенділердің шабуылы нәтижесінде күшейіп, V ғасырда корей-
қытай қоныс аударуы қарапайым құбылысқа айналып қалды. Қонысаударушылар
тұрғындардың әртүрлі тобына жатып, “бэ” деп аталды. Бұларға тағы
жеңіліпқалған қауымдардың басшылары, пұтқа табынушы абыздар,
“грометейлер” – яғниқытайша оқып, жаза алатын қалыптасып келе жатқан
мемлекеттің алғашқы чиновниктері, сонымен біргеқылмыс істепқұлға
айналғанқауым мүшелері жатты. Үй шаруашылығынд ақұлдар еңбегі қолданылды,
дегенмен олардың саны аз болды.
Қарапайым сауда қатынастарының даму нәтижесінде V ғасыр басында
рыноктар пайда болды. Ең алғашқы рынок Хонсю аралының орталық бөлігіндегі
қазіргі Осака қаласы ауданындағы “Қытай рыногы” болды. Жапон қорғандарынан
табылғанқытай тиындары осы континентпен сауда қатынастарын жүргізген деп
болжауға мүмкіндік береді. Қоғамдық еңбек бөлінуінің негізінде мүлік
теңсіздігі өсіп, аристократтық отбасылар бөлініп шыға бастады және құлдар
мен бэлерді қанау күшейді. ІV ғасыр соңы мен V ғасырда патша функциясын
атқаратын тайпа ода қтарының көсемдерінің билігі күшейді. Оның билігі
маңызды жер көлемін иелену, қауым мүшелеріне салық салу, құладар жаулап
әкелу, егінші, қолөнерші бэлердің еңбегін пайдалану болды. Дамыған
таптық қоғамда егіншілікпен шұғылданушы қауымның ролі күшті болды.
Жеке-жеке ақсүйектер отбасыларының билік үшін күресі барысында Сого
әулеті 592 жылы патшаны өлтіріп, билеуші жағдайды егеленді. Өздерінің
ықпалдарын күшейту мақсатында елге корейліктер менқытайлар әкелген, VІ
ғасырдан кең тарқай бастаған буддизмді қолданды. Сонымен бірге жапон
тайпаларының ежелден келе жатқан пұтқа табынушылық діні синтойзмге
(құдайлар жолы) үлкен соққы берді. Буддизмқалыптасып келе жатқан ерте
феодалдық қоғамның алғашқы қауымдық қалдықтарына қарсы қолданған
идеологиялық қаруы болды.
Билік үшін кескілескен күресте бұрынғы патша үйінің өкілі Сетоку Тайси
билікке келеді. Сетоку-Тайси қызметінің атақты ескерткіші 604 жылы
жасалған “17 статьялық заңы” болды. Бұл ескерткіште буддалық және
конфуцилік діннің ықпалы күшті болды. Мұнда алғаш рет жапон аұсүйектерінің
талабына сай мемлекеттік құрылысы анықталды. Бұл заң патша билігін
күшейтуге жағдай жасады. Сетоку Тайси саяси тіректі сырттан табуға тырысты.
607 жылықытайға елшілік жіберді. Мәдени байланыстар орнатты. Сога әулетінің
қарсыластары бірігіп, төңкеріс ұйымдастырды.
Тайк төңкерісі және елдегі реформалар, мемлекеттік құрылысы. VІІ
ғасырда Жапонияда орталықтанған мемлекетқұрылды. Мұнда тарихта “Тайк
төңкерісі” деген атқа ие болған (сөзбе-сөз аударғанда “Ұлы өзгерістер
кезі”) саяси төңкеріс үлкен маңызға ие болды. Принц Наканооэ мен Накатоми
Камако бастаған ақсүйектер император сарайындағы Сого руының билігін
жойды. Бұл төңкеріс және елде жүргізілген реформалар “Тайк
реформалары”қоғамдағы дағдарысты жағдайлардан келіп шықты. Халықты алдыңғы
басқару құрылымымен қанау мүмкін емес еді.
Реформаларды жүргізуге сыртқы факторлар да әсер етті. Қытайдағы Тан
империясы күшейіп Корей түбегін тіпті Жапонияның өзін жаулап алуқаупі
күшейді.
645 жылдан бастап-ақ үкіметтік басқару аппаратын қайта құру басталды.
Арнайы министрліктер құрылды. Императордың кеңесшілері тағайындалды.
Жергілікті дәрежеде де өзгерістер енгізілді. Шығыс облыстарда жерді өлшеу
жүргізілді, тұрғындарға тұрақты салық жүйесі енгізілді, провинциялардың
губернаторларымен, уездердің басшылары тағайындалды.
Сотқа арыз берудің жаңа жүйесі енгізілді. 646 жылғы Үкімет жарғысынан
көрінгендей реформалардың мәні төмендегідей:
• Жеке жер иеленуді өзгерту, император отбасымен аристократтарға тәуелді
адамдар категорияларын жою, адамдар мен, жерді түгел мемлекет меншігі
деп жариялау. Аристократтар компенсация ретінде ранглік, қызметтік және
басқа үлестер алып, қанаушы тап жағдайын сақтапқалды.
• Басқарудың орталық органдарықұрылды, территориялық әкімшілік бөлу
енгізілді.
• Жер есебі алынды, қауым санағы жүргізілді, әрбір шаруа жер үлесін
алатын болды.
• Ұйымдастырылған жаңа салық жүйесі енгізілді.
Бұл реформалар орталықтанған мемлекет құруға бағытталған еді. Бұл реформа
кейін 647, 649 және 664 жылдары өз жалғасын тауып отырды.
VII-X ғасырлардағы Жапонияның әлеуметтік-экономикалық дамуы, сыртқы
саясаты. Белсенді сыртқы саясат қарастырып отырған кезеңнің тек бас
кезінде ғана жүргілді. 663 жылы Кореяның ішкі істеріне араласу жеңіліспен
ая қталды. Аралғақытай шапқыншылығының қаупі төніп, жапондар жағалауда
бекіністер сала бастады. Астана 667 жылы Нанива портыван елдің ішкі Оми
ауданына көшірілді. 653, 654, 659, 665 жылдарықытайға арнайы елшілер
жіберілді. 668 жылы император Тэндзи (бұрынғы принц Наканооэ) тұсындағы
алғашқы заң кодексі “Омире” кодексінің жарық көруімен және 670 жылы алғашқы
бүкіл ел көлемінде тұрғындардың санағының жүргізілгенінен орталықтанған
мемлекеттің негізі қаланды.
Ерте орта ғасырлардағы Жапониядағы жер иелену екі формада
мемлекеттік үлестік жүйеде және ірі жеке феодалдық вотчина (ірі жер
иелеріне рулық мұра есебінде берілген иелік) негізінде (сеэн) берілді.
Үлестік жүйені ресми түрде енгізу VІІІ ғасыр жатады. Осы кезде 702 жылғы
“Тайхоре” кодексінде ерте феодалдық аграрлық құрылымдардың негізгі
принцптері заң жүзінде бекітілді. Әрбір шаруа жерді отбасы мүшелерінің
санына қарай 6 жастан асқан баланың есебіне қарай алды. Ер адамдардың
үлесінің мөлшері 2 тан (1 тан -0, 12 га) болды. Ал әйелдерге 23 берілді.
Әр 6 жыл сайын отбасы мүшелерінің өзгеруіне байланысты жерқайта бөлініп
отырды. Үлестік жері бар шаруалар мемлекетке дән салығын және қолөнер
бұйымдарының салығын төлеуге мәжбүр болды. Азық-түлік рентасынан бөлек
шаруалар барщиналық міндеткерлік өтеді. Шаруалардың үлестік жерден кетуі
немесе одан бас тартуға тыйым салынды. Үлестік шаруалар “Тайхере” кодексі
бойынша “қайырымды адамдар” деп аталды, алқұлдар “төменгі адамдар” деп
аталды. Сонымен ерте феодалдық заң бойынша құлдық сақталып қалды. Құл
иеленуқосымша жер иеленуге мүмкіндік берді. Мемлекеттік құлдарға азат
адамға берілетін жер үлесімен бірдей үлес берілсе, ал жеке тұлғалардың
құлдарына азат шаруа үлесінің 13 бөлігі берілді. Ақсұйектердің құлдары
өте көп болды да, олқұлдар есебінен көп жерге ие болды. Билеуші топтар
өздерінің құлдарын көбейтуге тырысты. Құлдарды негізінен жаулап алған
жерлерінен әкелді десек бұл кезде жаулап алу соғыстарының болмауына
байланыстықұлға айналдырудың басқа жолдарынқарастыра бастады. Ақсүйектер
шаруаларды ұрлауға, күшпен әкетуге, әсіресе кішкене балаларды әкесінен
сатып алуға көшті. Салық төлемеген жәнеқылмыс істеген шаруалар құлдарға
айналып отырды. VІІ ғасырда бүкіл халық саны 6 миллион болды, оның 10-15 %
құлдарқұрады. Құлдар еңбегі негізінен құрылыс істеріндеқолданылды. Нира
қаласын негізіненқұлдар салды. IX ғасырданқұл еңбегі сирек қолданылып,
кейін мүлде жойылды.
Елді билеушінің абыройын көтеру мақсатында оған император (тэнно,
сөзбе-сөз “аспан ұлы”) титулы беріліп, оның шығуы жөнінде құдаймен
байланыстырылған аңызқалыптасты. Император жанындағы жоғарғы мемлекеттік
орган Мемлекеттік Кеңес болды. Орталық үкіметқұрамына 8 ведмоства кірді.
Олар: діни істер, қамба жәнеқаржы, жалпы мемлекеттік істер, азаматтық
істер, әкімшілік істер, сән-салтанат және шендер, сарай ведмоствасы,
әскери істер, қоғамдық істер ведмоствасы. Ел провинцияға, провинциялар
уездерге бөлінді.
Ерте феодалдық мемлекеттің қалыптасуы әкімшілік-саяси, қолөнер-сауда
және діни орталықтардың құрылуына жағдай жасады. 320 жылы корей-
қытайқонысаударушылары Нанива қаласының негізін қалады (қазіргі Нанива
қаласы). 593 жылы Асука қаласы салынды. Бұл қалаға солтүстік Корей
мәдениетінің ықпалы күшті болды. VІІІ ғасырдан қалалардың салынуында қытай
ықпалы күшейді. 710-787 ж.ж. және 792-1192 мемлекеттің астанасы Нара,
Хайан қалаларының салыну жоспарықытайдың Чанань қаласының үлгісімен
салынды. Нара, Хайан қалалары ірі сауда және қолөнер орталығы болып
онда жоғары сапалы сән салтанатты қолөнер бұйымдары, парча, металл
бұйымдар мен ауылшаруашылыққұралдар тағы басқа тауарлар қала рыногына
шығарылды.
Тест сұрақтары:
1. Жапонияныњ ертеректегі ата-бабалары-эбисулар мемлекеттіњ ќай бµлігін
мекендеген.
А. Хонсю аралыныњ солт‰стік-шыѓысы
Б. Ява аралыныњ солт‰стігі
В. Хокайдо аралы
Г. Ява аралыныњ шыѓысы
Д. Хонсю аралыныњ батысы.
2. “Тайхере” кодексі бойынша “тµменгі адамдар” деген.
А. Ќ±лдар
Б. Шаруалар
В. Єскерилер
Г. Діни аристократия
Д. Еріктілер
3. Ќытай ‰лгісінде салынѓан Жапониядаѓы ќала
А. Нара
Б. Осака
В. Токио
Г. Нанива
Д. Чанань
4. 593 жылы негізі салынѓан ќала
А. Нара
Б.Асука
В. Ханань
Г. Чанань
Д. Осака
5. Тайк тµњкерісі ќай жылы болды
А. 621 жылы
Б.645 жылы
В. 578 жылы
Г. 655 жылы
Д. 715 жылы
Әдебиеттер тізімі:
1. Семенов В.Ф. История средних веков.-М., 1970.
2. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М., 1957.
9. Жуков Е.И. История Японии. М., 1969.
4. История Японии (с древнейших времен до наших дней) М., 1988.
5. История Японии. 2-х томах.Т-І М., 1998.
6. Воробьев М.В. Япония в ІІІ-VII в.в.: Этнос, общество, культура и
окружающий мир. М., 1980.
Лекция тақырыбы: І—Хғасырлардағы Корея
Лекция жоспары
1. Ежелгі когуре, силла, пэкче тайпалары.
2. Алѓашќы ќауымдыќ ќ±рылыстыњ ыдырауы.
3. Ерте феодалдыќ мемлекеттер (Когуре, Пекче, Силла І‡-‡ІІ ѓѓ.)
4. Бірт±тас Силла мемлекетініњ ќ±рылуы (‡ІІ-Хѓѓ.).
5. Ерте ортаѓасырлыќ кроей мєдениеті.
Үш мемлекет кезіндегі Корея. Корей түбегінің географиялық жағдайы,
құнарлы топырағы, өсімдіктер дүниесімен жануарлар әлемінің байлығы ертеден-
ақ Азия құрлығы мен тұнық мүхит аралдарының тұрғындарының назарын өзіне
аударды. Сондықтан корей халқының этникалық түр-тұлғасының қалыптасуында
тунгус-манчжур және полинезиялық элементтердің ықпалы басым болды. Сонау
неолит кезінен-ақ корей халқының ата-бабалары корей түбегі оған
жапсарлас жатқан Оңтүстік Манчжурия (қазіргі Солтүстік-шығыс Қытайдың
оңтүстік аудандары) аудандарын қоныстана бастады. Коредағы алғашқы
қауымдық қатынастардың ыдырауы, таптық қоғамның пайда болуы өндіргіш
күштердің дамуының прогресімен байланысты болды. Кореда алғашқы
мемлекеттің пайда болуы кезеңі және оның әлеуметтік-экономикалық құрылымы
туралы мәселе тарих ғылымында талас тудыратын мәселе. Деректерде Корей
түбегінің территориясын әртүрлі тайпалар одағы қоныстанғандығы айтылады.
Солтүстікте когурё емэк, окчо тайпалары, оңтүстігін (Ханган өзенінен
оңтүстікке қарай) хан тайпалары қоныстанды. Хан тайпалары үшке бөлінді:
махан, чинхан, пёнхан. Түбектің тұрғындары үй жануарларын өсірді, аң
шаруашылығымен, балық шаруашылығымен айналысты. Ал негізгі шаруашылығы
егіншілік болды. Өндіргіш күштердің дамуы феодалдық қатынастардың дамуына
жағдай жасады. Бірақ бұл процесс біркелкі жүрген жоқ. Таптық бөліну
Амноккан өзені бассейінін мекендеуші солтүстіктегі когурё тайпаларында
тезірек дамыды. Тайпа арасынан тайпа билігін бағындырған бай ақсүйектер
бөлініп шыға бастады. Олар өз орталарынан әскери көсемді таңдап, ол
жиналыста қылмыстық істерді талқылап, тайпа мүшелерін көршіперге қарсы
тонаушылық соғыстарда басқарды.
Окчо, емэк тайпалары когурё тайпаларына тәуелді болып, алым-салық
төлеп, құл беріп отырды. Оңтүстікте топтық қоғамның қалыптасу процесі кеш
жүрді. Хан тайпалары 78 ру-тайпалық қауымнан тұрып, қытай деректерінде
оларды протоменлекеттер деп атады.
Когурё тайпаларында мемлекетті басқару ертеректен пайда болды. Бұрынғы
әскери-көсем ван атымен (король) ұйымдастырған мемлекеттің басына отырды,
ру аристократиясы әскери-чиновниктік ақсүйктерге айналды. Корей
жазбаларында жеке меншікті қорғауға арналған зағдар жмнағы туралы айтылады.
Сол заңда: ұрлық үшін ұрланған нәрсенің 12 есесін, ал біреудің малына зиян
келтірсе, кінәліні құлға айналдырған жағдай да болды.
Когурё мемлекетінің құрылған кезі туралы зертеушілердің пікірі
әртүрлі. Бірақ ІV ғасырдың соңы мен V ғасырда Когурё түгел Корей түбегі
мен көрші Ляодун түбегін қамтыған күшті мемлекет болды. Корей түбегінің
оңтүстігінде мемлекеттің құрылуын анағұрлым дамыған, күшті тайпалардың ұсақ
тайпаларды бағындыруы нәтижелесінде жүрді.
Пэкче тайпалары ІІІ-ІV ғ.ғ көрші қауымдар мен тайпаларды біріктірді.
Пэкче аристократиясы оңтүстік-батыс Кореяда, Ханган және Кымган өзендерінің
төменгі ағысында айтарлықтай күшті мемлекет құрды.
V-VІ ғ.ғ алғашқы қауымдық қатынастардың ыдырауы нәтижесінде түбектің
оңтүстік-шығысындағы тайпаларда Силла мемлекеті құрылды. Бұл мемлекеттің
негізін Саро қауымы құрады, ол біртіндеп Нактонган өзені бассейініндегі
тайпаларға өз билігін жүргізді.
Сонымен ІV ғасырда Корей түбегінде Когурё, Пэкче және Силла мемлекеттері
өмір сүрді және олардың арасында билік үшін аяусыз күрес басталды. Бұл
мемлекеттегі әлеуметтік – экономикалық қатынастар ұзақ уақыт корей
таирхнамасында талас-тартыс тудырып келді. Кейін корей тарихшылары бұл 3
мемлекетті құлиеленуші құрлыстың белгілеріне қарамастан негізінен
феодалдық мемлекеттер деп атады. Жаңа пайда болған мемлекеттік құрылым
жерге корей феодалдық меншіктігін орнатып, жериеленуші феодалдардың тәуелді
шаруаларды қанауына жағдай жасады. Шаруалар қауымы түгелдей жаулап алушы
мемлекететрдің меншігі ретінде салық төлеуге, міндеткерлік өтеуге мәжбүр
болды (әсіресе әскери және еңбекпен өтеу). Құлдар өндірісте басты роль
ойнаған жоқ. Осы кезеңде құлдардың құқықтық жағдайы өзгерді. Мысалы VІ
ғасыр басында Силла мемлекетінде ванның (королдің) көму рәсіміне 10 құлды
өлтіру салты жойылды. 858 жылы Силла әскербасы Садахам көрші тайпаларды
бағындырғаны үшін 200 тұтқын сыйға алады, бірақ құлға айналдырмай
егіншілер ретінде бостандыққа жібереді. Өздерінің билігін нығайту үшін
ақсүйектер Қытайдан тек мемлекетті ұйымдастыруда ғана емес, идеологияны да
енгізді. Корей мемлекетінің билеушілері Қытайдан конфуцишылдықты енгізді.
Чиновниктерді мемлекеттік қызметке даярлау мемлекеттің арнайы конфуцилік
оқу орындарында жүргізілді.
Қытайдан корей мемлекетіне феодалдық құрлыстың орнауына үлкен ықпал
еткен будизм енді. Когурёге алғашқы будда монахтары 372 жыл келді.
Пхеньянның қасынан 2 будда монастыры салынды. 384 жыл Пэкченнің королінің
ұсынысымен оның астанасына Оңтүстік Қытайдан будда монахтары келді. Силла
мемлекетіне буддизм Когурёден VІ ғасырдың І жартысынан бастап ене бастады.
Силланың астанасы –Кымсан (қазіргі Кендсу) ірі қалаға айналды.
Корей мемлекеттері арасындағы күрес және олардың Қытаймен, Жапониямен
қарым-қатынасы. Бұл үш мемлекет өзара және түбектен тыс жатқан
мемлекеттермен жиі-жиі соғыс жүргізді. Когурё мемлекетіне Қытай
мемлекетінің феодалдары шабуыл жасап тұрды. IV ғасырда Когурё сянбилермен
(Солтүстік Қытайда Янь мемлекеті) ұзаққа созылған соғыс жүргізді. IV-V
ғасыр басында Квангэтхо ван тұсында Когурё біршама күшейді. Когурё
территориясының оңтүстікке қарай кеңейуі астананы Пхеньянға ауыстыру
Пэкче мемлекетімен қақтығысқа әкелді. V ғасырда Когурё мемлекеті бүкіл
Корей түбегінің солтүстігін қамтып, Пэкчені ығыстыра бастады. Пэкче VІ
ғасырда қатты күшейген Силла мемлекетімен ода қтасты. 551 жылы ода қтастар
Когурёні Ханган өзені бассейнінен ығыстырды, бірақ қайтарып алған жерлерін
Пэкчеге бермей Силланың өзі алады. Пэкче енді Когурёмен, жапондықтармен
жақындасуды көздеді. Пэкче мен Когурё ода қ құрған соң, Силла Қытаймен ода
қтасуды көздеді. VІ ғасырдың аяғында Қытай билеушілері Когурёні қауіпті
қарсылас санап, соғыс ашты. 598 жылы Суй әулетінің негізін салушы Когурёні
бағындыру үшін әскер жіберді, бірақ сәтсіз ая қталды. 612, 613, 614 жылдары
Суй әулеті Когурёге күшті әскерін жіберді, тұрғындардың кескілескен
қарсылығы және әскербасы Ыльчи Мундоктың әскери тактикасы арқасында Қытай
әскерін жеңіліске ұшыратты. Бұдан соң Когурё мен Пэкче ода қтасып, Силлаға
қарсы әскери қимылдар бастады. Силла Қытайдағы Тан империясынан көмек
сұрады. 645 жылы Тан әскері Когурёге енді. Бірақ сәтсіздікке ұшырады.
660 жылы Пэкчеге 60 мыңдық Силла мемлекетінің әскері және теңіз
арқылы 130 мыңдық Қытай әскері енді. Пэкче әскері жеңіліске ұшырап, барлық
территориясы Қытай провинциясына айналды.
668 жылы Тан және Силла әскерлері Когурёнің астанасы Пхеньянды алды.
Бұл мемлекеттің де территориясы Тан феодалдарының билігіне көшті.
Біртұтас Силла мемлекетінің құрылуы. Шетелдік билеушілердің басқаруы
аз уақыт өтісімен халық көтерілісіне әкеп соқтырды. Тан билеушілерінің
Пэкче мен Когурёнің барлық жерлеріне орныға алмады. Себебі басталған халық
көтерілістерін Корей түбегінде Қытай билігін мойындағысы келмеген Силла
билеушілері қолдады. Бір жағынан Пэкче мен Когурё тұрғындарына Қытайдан
гөрі тілі, әдет-ғұрыпы, мәдениеті жағынан Силлалықтар жақын еді. Силла енді
үш Корей мемлекетін біріктірушіге айналды.
670-676 жылдары Силла мен Тан әскерлері арасында күрес басталды.
Нәтижеде Корей түбегінің бүкіл территориясы Силла мемлекетінің құрамына
енді. Ақыр аяғында оны Тан империясы да қолдады. Силла мемлекетінің елді
біріктіруі Кореядағы феодалдық өндірістің дамуында үлкен маңызды кезең
болды. Өзара соғыстардың ая қталуы көрші мемлекеттермен қатынастың орнауы
елдегі өндіргіш күштердің дамуына жағдай жасады.
Тест сұрақтары
1.670-676 жылдары Силла ќай мемлекетпен к‰ресті.
А. Тан.
Б. Мин
В. Сун
Г. Цинь
Д. Хань
2. Когуреніњ астанасы.
А. Пхеньян
Б. Кымсан
В.Кендсу
Г. Сеул
Д. Ханган
3. І‡-ѓасырда Когуре к‰рес ж‰ргізген тайпалар
А. Сянбилер
Б. Маньчжурлар
В. Ќидандар
Г. Т±нѓыстар
Д. Монѓолдар
4. ‡ІІ ѓасырдыњ басында Кореяны біріктірген мемлекет
А. Силла
Б. Пэкче
В. Когуре
Г. Янь
Д. Сун
5. Силланыњ астанасы
А. Кымсан
Б. Пьхенян
В. Сеул
Г. Токио
Д. Хинган
Әдебиеттер:
1. История стран зарубежной Азии. Л.,1970.
2. Волков С.В. Ранняя история буддизма в Корее. М.,1985.
3. Ванин Ю.В. Аграрный строй феодальной Кореи. М., 1981.
4. История Кореи (с древнейших времен до наших дней). Т.1.М.,1974
5. История Корей (с древнейших времен до наших дней). 2002 г.
Лекция тақырыбы: ІІ-‡ІІІ ѓасырлардаѓы Ќытай
Лекция жоспары:
1. Хань мемлекетініњ к‰йзелісі жєне ішкі соѓыстар.
2. Ќытай ‰ш патшалыќ т±сында.
3. Цзинь мемлекеті – Ќытайдыњ уаќытша біріктірілуі.
4. Солт‰стік Вэй мемлекеті.
5. Суй єулетініњ Ќытайды біріктіруі.
6. Тан мемлекетініњ ќ±рылуы мен дамуы.
7. Ерте орта ѓасырдаѓы Ќытай мєдениеті.
8. Ерте ортаѓасырлардаѓы Ќытайдаѓы діни аѓымдар.
Үш патшалық кезіндегі қытайдың саяси тарихы. ІІ ғасыр аяғы мен ІІІ
ғасырдың басы қытай үшін ішкі саяси өзарақырқысу кезеңі болып, күрес
барысында ірі әскербасылар ерекшеленіп шықты. Солардың бірі Цао Цао
солтүстікте Хуанхе бассейнінде билік құрып, 220 жылы оның баласы Цао Пей
өзін Вей мемлекетінің билеушісі деп жариялады. Келесі Лю Бей елдің
оңтүстік - батысында Шу мемлекетінің билеушісі деп жарияланды. Ал үшінші
Сунь Цюань қытайдың оңтүстік-шығысындағы У патшалығының негізін қалады. Осы
кезең қытай тарихында “Үш патшалық кезеңі” деп аталды.
Вей мемлекеті (220-265ж.ж.) Солтүстік қытайдың үлкен бөлігі
батысында Дуньхуаннан шығысында Ляодунға дейін, оңтүстігінде Хуанхе мен
Янцзы өзендері аралығы;
Шу мемлекеті (221-263 ж.ж.) Сычуань, Гансу мен Шэньсидің оңтүстік
аудандары, Юньнани мен Гуйчжоудың үлкен бөлігі жіне Гуансидың батысы;
У мемлекеті (222-280 ж.ж.) бұрынғы Хань империясының оңтүстік-
батысында өмір сүрді.
Вей патшалығының орнында 265 жылы Цзинь империясы құрылды да Шу
патшалығынқосып алды, ал 280 жылы У мемлекетін бағындырды. Цзинь
мемлекетінің негізін салушы Сыма Янь елде реформалар жүргізді.
ІV ғасыр басында солтүстік тайпалар бірінен соң бірі Солтүстік
қытайға шабуыл жасаудың нәтижесінде Цзинь мемлекеті құлап, оның орнына
қытайда оңтүстік және солтүстік патшалықтарқұрылды.
ІІІ-VIІІ ғ.ғ. Қытайдың әлеуметтік-экономикалық дамуы, қоғамдық
құрылысы.
ІV ғасырдан бастап қытай территориясына солтүстіктен көшпелі тайпалардың
шабуылы жиіледі. Көшпелі монғол-түрік тайпалары қытайдың солтүстігінен
және батысынан елдің ішіне ене түсті. Бүл шабуылдар қытай шаруашылығына
үлкен зиян әкелді. Суғару құрылымдары қирап, түгелдей деревнялар жойылып,
солтүстіктегі қалалар босапқалды. Ең алғашқы шабуыл жасағандар ғұндар
болды. Олар311 жылы Лоянды, 316 жылы Чананьды алды да Цзинь патшаларының
құрамында тек оңтүстік-шығысқалып, мемлекеттің аты да Шығыс Цзинь (317-420
ж.ж.) деп аталды. Ғұндардан кейін қытайға сяньби, цян, цзе, ди тағы
басқа тайпалары шабуыл жасады. Шабуылдар нәтижесінде қытай әбден әлсіреп
көптеген ұсақ мемлекеттерге бөлініп кетті. ІV ғасырдың соңы солтүстікте
барлық өзара соғыстарды жеңіп сяньби тайпаларының көсемі Тоба Гуй Хуанхе
бассейнінің территориясында Солтүстік Вей (386-534 ж.ж.) мемлекетінің
негізін қалады. Тоба әулеттерінің өкілдері барлық қарсыластарын жеңіп,
күшті ішкі-сыртқы саясат жүргізе бастады. Ішкі саясаттақытайландыру
саясатын жүргізді. ІV- V ғасыр басында астаналық әкімшілікте 2% қытайлықтар
болса, 423-452 жылдары оның саны 25% өсті. Императордың өзі фамилиясын
Тобадан Юанға өткізді тек қытайша киінуді, тек қытайша сөйлесуді енгіз ді.
Елдің астанасы солтүстіктегі Пинченнен ежелгі қытай астанасы болған
Лоянға көшірілді. 485 жылы 2 ғасыр алдын Сыма Ян жүргізген үлестік жүйе
жаңартылды. Ол бойынша ер адамдарға 40 му, әйелдерге 20 му берілді.
Егерқұлдары болсықосымша үлес берілді. Бұнымен қатар бау-бақша егуге әр
отбасыға 20-30 му қосымша үлес берілді. Чиновниктерге қызметіне
байланысты үлестік жер берілді. Салықтар мен міндеткерліктер анықталды.
Солтүстік патшалықтар: Солтүстік Вей (386-534 ж.ж.); Солтүстік Ци (550-
577 ж.ж.); Солтүстік Чжоу (550-577ж.ж.);
Оңтүстік патшалықтар: Сун империясы (420-479 ж.ж.); Ци (479-502 ж.ж.);
Лян (502-557 ж.ж.); Чэнь (557-589 ж.ж.) патшалықтары.
Суй және Тан империясы кезіндегі Қытай. Ерте орта ғасырлардағы
қытайды түгелдей біріктірген мемлекет Суй әулеті болды. 581 жылы
әскербасы Ян Цзянь (Вэнди) түгел қытайды біріктіріп, жаңа негізін қалады.
Вэнди билікке келісімен мемлекетті орталықтандыруға бағытталған реформа
бастады. Реформа бойынша: өлшем бірліктері енгізілді, жаңа стандартты
тиындар енгізілді, салық жүйеге келтірілді, төтенше алымдар жойылды.
Жер реформасы жүргізіліп, шаруаларға үлестік жер берілді, егін салығы
ретке келтірілді, шаруалар кәсіпшілік салығы мен еңбек міндеткерлігін
өтейтін болды. Түрғындардың санағы жүргізіліп, алым төлейтін шаруалар
есебі белгіленді.
605 жылы таққа Вэндидің баласы Янди отырды. Янди тұсында құрылыс
жұмыстарына басы назар аударылды. Хуанхе мен Янцзы өзендерін жалғастырып
тұрған Ұлы канал салынды. Ұлықытайқорғанықалпына келтірілді. Сыртқы
саясатында Ян-ди Түрік қағанатымен, Вьетнаммен, Кореямен соғыс жүргізді.
614 жылғы ұзаққа созылған Кореяға жасалған сәтсіз шабуылдан соң
елде көтерілістер басталды. Оған Яндиге наразы болып жүрген
ақсұйектерқосылып, елде төңкеріс жасады. Янди астанадан қашып кеткенімен
оны ұстап алып өлтірді де, оның әскербасыларының бірі Ли Юань жаңа Тан
әулетінің билеушісі деп жарияланды.
Тан империясы қытайда 300 жылдай (618-907 ж.ж.) өмір сүрді. Астанасы
Чанань (қазіргі Сиань). Бұл қалалардың бірі болып, VІІІ ғасырда
түрғындарының саны 1 миллионға жетті. Бұл әулеттің ең күшті императоры Ли
Юанның баласы Ли-Ши – Мин немесе Тайцзунь (626-649 ж.ж.) болды. Ли-Ши –
Мин тұсында чиновниктер үшін арнайы атақтар енгізді. Емтихан тапсыру жүйесі
қалпына келтірілді. Елді мемлекеттік-әкімшілік басқару жүйесінде өзгеріс
жасады. Император жанында Мемлекеттік Кеңес болды. 6 Министрлік болды:
Шендер, Салық, қылмыстық сот, қоғамдық жұмыстар, Әскери, Сән-салтанат.
Ел 10 провинциға бөлінді. Провинциялар облыстарға, облыстар-округке,
округ-уезге, уездер-болыстарға, болыс-ауылдарға бөлінді. VІІІ ғасырдың 20-
30 жылдары Тан империясының 6 жеке кодекстен түратын заңдар жинағы жасалды.
VІІ – VІІІ ғасыр Тан империясы Сиаммен, Үндістанмен, Вьетнаммен, Араб
халықтарымен сыртқы сауданы дамытты.
VІІІ Таң империясы дағдарысқа ұшырай бастады. Елде
көтерілістер көбейді. 785 жыл әскербасы Ань Лу-шан 120 мыңдық әскермен
императорға қарсы көтеріледі. 786 жыл екі астананы да Лоян мен Чаньанды
басып алады. Тек бір жылдан кейін ғана император ұйғырлардың көмегімен
көтерілісті басты. Шаруашылықтың өтеқиын жағдайлары ІХ ғасыр басында жаңа
көтерілістің басталуына себеп болды. 875-884 ж.ж император гвардиясының
әскері, бұрынғы тұз саудагері Хуан Чао бастаған шаруалар көтерілісі болды.
Көтеріліс Солтүстік Шаньдун және Хэбей провинцияларында басталды. Көтеріліс
басталғанда көтерілісшілер саны 100 мың болса, 880 жылы 250-300 мыңға
жетті. 879 ж Хуан Чао Оңтүстік қытайға жорық жасап, Гуанчжоу портын
бағындырды. 880 жылы Лоян мен Чананьды бағындырды да өзін император деп
жариялады. 784 жылы бұрынғы император ұйғырлардың, тангуттардың т.б
көшпенділердің көмегімен көтеріліс басылды. Көтерілісшілерді аяусыз қырып
жойды. Көтерілістерден соң Тан империясы әлсіреген еді. Х ғасырда
Солтүстікте Манчжурияны, Монголияның бір бөлігін, қытайдың
солтүстігінқамтығанқидандар мемлекеті құрылды. Мемлекеттің аты Ляо деп
аталды. Астанасы Яньцзин (қазіргі Пекин) болды. 907 жыл Тан имериясы өзінің
өмір сүруін тоқтатты. Қытайда бытыраң қылық орын алды. Х ғасырдың ортасында
елде экономикалық өсу бай қалады, нетижесінде 960 жылқытайдың Сун
әулетінің төңірегіне бірігу басталады.
Тест сұрақтары:
1. 618-907 жж арасындаѓы Ќытайды билеген єулет.
А. Сун
Б. Мин
В. Тан
Г. Хань
Д. Цин
2. Тан империясыныњ астанасы.
А. Лоян
Б. Гуанчжоу
В. Чанань
Г. Нанкин
Д. Ляодун
3. 581 жылы Ќытайды біріктірген єскербасы.
А. Ань Лушан
Б. Хуан Чао
В. Ян Цзянь
Г. Вэнди
Д. Янди
4. Тан империясы µмір с‰руін тоќтатќан уаќыт
А. 907жыл
Б. 908 жыл
В. 910 жыл
Г. 902 жыл
Д. 906 жыл
5. Ерте орта ѓасырларды Ќытайда 300 жылдай
билік ќ±рѓан єулет
А. Тан
Б. Суй
В. Сун
Г. Лян
Д. Хань
Әдебиеттер тізімі:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба., З.Г.Лапина, М.С.Майер. –М., МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М., 1970.
3. Всемирная История 12-томах. Т.2-3. М., 1957.
4. Васильев Л.С. История Востока. В 2-х томах, Т-1. М., 1998.
6. История Востока В 3-х томах ІІ-том Восток в средние века М., РАН-1995
Лекция тақырыбы: ІІІ-‡ІІ ѓасырлардаѓы Иран
Лекция жоспары:
1. ІІІ-‡ ѓѓ. Сасанидтер т±сындаѓы Иранныњ саяси ќ±рылысы.
2. ІІІ-‡ ѓѓ. Иранныњ ќоѓамдыќ ќ±рылысы.
3. Сасанидтік зорастризм.
4. Маздакшылар ќозѓалысы.
5. ‡І-‡ІІ ѓѓ. Иранныњ саяси-єлеуметтік жаѓдайы.
6. Ерте ортаѓасырлардаѓы Иранныњ мєдениеті.
Сасанидтер мемлекетінің құрылуы. 226 жылы Иранда билікке Сасанидтер
әулеті келді. Сасанидтердің атымен Иранның қайтадан гүлденуі, Византиямен
кескілескен үздіксіз күрестері байланысты. Сасанидтер мемлекетінің
негізін салушы Фарс ауданынның князі Ардашир. Ардашир билікке зорастризм
дінінің ықпалды аұсүйектерінің көмегімен келді. Иранның оңтүстігіндегі
және шығысындағы әлі де бостандығын сақтап отырған көп тайпалы шаруалар
Сасанидтерге ұзақ уақыт негізгі әскери күшін беріп отырды. Сасанидтер
мемлекетінің шегарасының қалыптасуы бірнеше онжылдықтарға созылып,
Ардаширдың мұрагері Шапур І (241-272 ж.ж.) тұсында ая қталды. Оның тұсында
Сасанидтер державасының құрамына Армения, Хорасанның негізгі бөлігі,
Месопатамияның бірқатар аудандары т.б. жерлерқосылды. Сасанидтер мемлекеті
орталықтанған мемлекет болды. Ел губернаторлар басқарған 18 сатрапқа
бөлінді. Губернаторды патша тағайындады және түгелдей оның билігінде
болды. Сасанидтер мемлекеті қаржыға баса назар аударды. Тұрғындардан жер
және жан басы салығы жиналды. Салықтарды жинауға чиновниктер штаты
ұйымдастырылды. Жаңа әулеттің астанасы Персополь қаласы болды. Бірақ
Месопатамиядағы үздіксіз күрестерге байланысты патша резиденциясы Тигр
өзені жағасындағы шекаралық Ктесифон қаласы болды. Мемлекетті Шахиншах
басқарды.
Иранның әлеуметтік-экономикалық дамуы. Сасанидтер тұсында Иран
экономикалық жағынан дамыған ел болды. Византиямен, Үндістанмен, Орта
Азиямен сауда қатынастарын жандандыра түсті. Ежелгі парсы – эллиндік
дәстүрлерді сақтапқалған көне қалаларда жоғары сапалы қолөнер
бұйымдарының өндірісі дамыды. Иран кілем, жібек, парша, жүн
маталарымен, қару-жарақ шығарумен зергерлік бұйымдарымен аты шықты. Елде
құлиеленушілік кең тарады. Құлдар ирригациялық құрылыстарда, патша мен
ақсүйектердің жерлерін өңдеуде қолданылды. Құл сату сауданың пайдалы
саласына айналды. Сасанидтер кезінде феодализм өсіп нығая түсті.
Орталықтанған мемлекеттің құрылуымен бірқатарда сословиелік жүйе
қалыптасты. Ел тұрғындары 4 сословиелік топқа бөлінді. Бірінен екіншісіне
өту қиын болды. Алғашқы үшеуі – абыздар, әскерилер және чиновниктер ерекше
артықшылықты, жеңілдіктерді пайдаланды. Олар салық төлемеді,
міндеткерлік атқармады, тек өздерінің тұрақтықызметін атқарды. Төртінші
сословиеге халық енді. Оларға алым-салық төлейтін, міндеткерлік өтейтін
шаруалар мен қалалықтар жатты. Шаруаларқауымын “наф” деп атады. Мұндағы
барлық шаруаны “шахиншах бандак” (шахиншахқұлдары) деп атады.
Уақыт өтісімен қалалықтардың жағдайы нашарлай түсті. Олардың
феодалдыұ жер иеленушілерге тәуелділігінің артуы, мемлекеттік салық
езгісінің күшейуімен қосылып, жағдайдықиындата түсті. Иран шаруаларының
жағдайын делдалдық сауда одан әрі нашарлатты. Елдегі наразылықтар діни
сипатқа ие болған халыққозғалыстарынан көрініс тапты. Сасанидтердің
негізгі идеологиясы зоороастризм болды. Зоорастризм храмдарының өз жер
иеліктері болды және мемлекетте зор ықпалға ие болды. IV-V ғасырларда
абыздар тек діни көсем емес, жоғарғы сотқызметін атқарып, мемлекетте
шахиншахтан соң бірінші орында тұрды. Дінге баса назар аудару, Ирандағы
зоорастризмнің ықпалының өсуі жаппай еретиктік қозғалыстың өсуіне әкелді.
Алғашқы осындайқозғалыстардың бірі Манихейлік болды. Оның негізін салушы
Месопатамиядан шыққан Мани (216-276ж.ж.) болды.
ҮІ ғасырдағы әлеуметтік қозғалыста діни сипатқа ие болып, кең етек
алды. Бұлқозғалысты алдын абыз болған Маздак басқарды. Бұлқозғалыстардың
бәрі жеңіліспен ая қталды.
Хасров І Анашорван реформалары, сыртқы саясаты. Маздакидтер
қозғалысын басқаннан кейін және әкесінің өлімінен кейін Хасров Аношорван
(531-579 ж.ж.) билікке келді. Ол елде бірқатар реформалар жүргізді:
- жер-салық жүйесін түгелдейқайтақұрды;
- сауданың дамуына жағдай жасады;
- құрылыс жұмыстарына баса назар аударды;
- білім мен ғылымның дамуына жағдай жасады;
Сыртқы саясатында көрші халықтармен кескілескен күрес жүргізді. 532
жылы Византия императоры І Юстианмен “мәңгілік келісім” жасаған болатын.
Бірақ Византияның күшейіп кетуіненқорқып, келісімді бұзды. 540 жылы
Сирияға ірі шабуыл жасады және Антиохияны тонап, өртеудің нәтижесінде
орнында тек күлі ғана қалды. Соғыс одан әрі Закавказье мен Месопатамияда
жалғасты және үзілістермен 562 жылға дейін созылып, келісіммен ая
қталды. 570 жылы Хасров Иеменді жаулап алды. Бұл Византия мен Иран
арасындағы 20 жылдық соғыстың басталуына әкелді. Бұл соғыс тек Хасров
өлімінен соң, оның балалары тұсында ая қталды. Шығысында Хасров Орта
Азидағықосөзен аралығындағы көшпелі түрік тайпаларымен күрес жүргізді.
Арабтардың басып кіруі, Сасанидтер мемлекетінің құлауы. Хасров І
билігінен кейін Сасанидтер билігі құлдырай бастады. Феодалдармен ақсүйектер
орталыққа бағынудан бас тартып, көтерілістерге шыға бастады. Ең ірі
феодалдық көтеріліс 590 жылғы Бахрам Чобин көтерілісі. Шах Хасров ІІ (590-
628 ж.ж.) византия императорынан көмек сұрауға мәжбүр болды және тақты тек
византия әскерінің көмегімен ұстапқалды. 591 жылы Иран мен Византия
арасындағы келісім бойынша: Византияға Закавказьенің шегаралық бөлігі
берілді. VI ғасыр аяғы мен VII ғасыр басында иран халқының жағдайы әбден
нашарлады. Сасанидтер ішкі қарама-қайшылықтың жауабын сыртқы жаулап алу
жорықтарынан іздеді. 602 жылы Византиямен соғыс басталып, алғашқыда Хасров
ІІ маңызды табыстарға жетті. 613-620 ж.ж. ол Сирияны, Палестинаны,
Египетті жаулап алады. 623 жылы шабуылға Византия императорының өзі келеді.
628 жылы византиялықтар Ктесифон жанына келіп, Сасанидтер
астанасынақауіп төндіреді. Бұны пайдаланған ақсүйектер қастандық
ұйымдастырады. Хасров ІІ баласы ақсүйектер қолдауымен әкесіне қарсы шығып,
оны тұтқындап өлтруге бұйрық береді. Византиямен келісім жасалды,
византиялықтар бұрынғы барлық иеліктерінқайтарып алды.
Византиямен соғыстан әбден әлсіреген және ішкі феодалдық бытыраң
қылықты басынан өткізіп жатқан Иран 7 ғасыр ортасында өте әлсіз мемлекет
болды. Соңғы Сасанид шахы Изергед (632-652ж.ж.) елде ешқандай абыройға ие
болмады. Осы уақытта арабтар күшті әскери мемлекетке бірігіп Иранға шабуыл
жасап, 642 жылықиындықсыз басып алды. Иран шахы Иездгерд шығыс облыстарға
қашып кетіп, Мервте түрік князінің қолынан 652 жылы қайтыс болды.
Тест сұрақтары:
1. 226 жылы Иранда билік басына келген єулет.
А. Ахеменидтер
Б. Сасанилер
В: Парфяндар
Г. Аюбидтер
Д. Фатимидтер
2. Сасанидтер єулетініњ негізін салушы.
А. Шыњѓысхан
Б. І Дарий
В. Ардашир
Г. Митридат.
Д. Кир
3.Сасанидтер т±сында ел неше сатрапќа бµлінді.
А. 14
Б. 5
В. 54
Г.18
Д. 12
4.Сасанидтер мемлекетініњ ќ±лауына єсер еткен оќиѓа.
А. Рим империясымен соѓыс
Б. арабтардыњ шабуылы.
В. таќ талас
Г. Діни фактор
Д. Єлеуметтік ќайшылыќ
5. Сасанидтер мемлекетініњ г‰лденген кезі
А. Ардашир
Б. Хасров І
В. Хасров ІІ
Г. Изергерд І
Д. Кавад
Әдебиеттер тізімі:
1. История стран Азии и Африки в средние века. В 2-х частях. Ред.кол.:
Ф.М.Ацамба., З.Г.Лапина, М.С.Майер. –М., МГУ, 1987
2. Семенов В.Ф. История средних веков.-М., 1970.
3. История Иранского государство и культуры. М., 1971.
4. Луконин В.Г. Древний и средневековый Иран. М., 1987
5. Колесников А.И. Завоевание Ирана арабами. М., 1982.
Лекция тақырыбы: ‡-ХІІІ бас. ѓасырлардаѓы Индия.
Лекция жоспары:
1. ‡-‡ІІ ѓѓ. Индияныњ саяси-ќоѓамдыќ ќ±рылысы.
2. Ерте орта ѓасырлардаѓы Индияныњ аграрлыќ ќ±рылысы.
3. Касталар мен ќауымдар.
4. Діни аѓымдармен олардыњ идеологиясы.
5. Ерте орта ѓасырлардаѓы ‰нді философиясы мен мєдениеті.
Гуптар дәуіріндегі Үндістан. ІІІ ғасырда солтүстік Үндістанның батыс
бөлігін қамтыған Кушан мемлекеті мен Декандағы Ставахан мемлекеті
ыдырайды. IV ғасыр басына дейін Үндістанда раджалар басқарған ондаған ұсақ
мемлекеттік құрылымдар өмір сүрді. 320 жылы осындай раджалардың бірі
Чандрагупта Солтүстік Үндістандағы бірқатар ұсақ мемлекеттерді біріктіріп
Гуптар мемлекетінің негізін қалады. Астанасы Паталипутра болды.
Чандрагуптаның Баласы Самудрагуптаның тұсында (шамамен 340-380 ж.ж.) Гуптар
әлетінің билігі күшейіп, территориясы кеңейді. Чандрагупта ІІ тұсында
(380-414 ж.ж.) Гуптар мемлекетінің территориясы Ганганың төменгі
ағысынан бастауларына дейін жетіп, Деканның (оңтүстік Үндістан) бір
бөлігін Нарбада өзеніне дейінгі аумақтықамтыды. Гуптар патшалығы
Сасанидтік Иранмен сауда және мәдени қатынастарын өркендетті және
Солтүстік Үндістанның шегарасын орта азиялық көшпенділердің шабуылынан
қорғауда бейбітшілікті ұамтамасыз етті. Гуптар кезеңі Үндістанның
экономикалық және Мәдени өркендегенін көрсетті. Осы кезде қазіргі
Үндістанда кең тарқаған индуизмқалыптаса бастады. Гуптар кезінде
Үндістанның қоғамдық құрылысында құл иелеушілік құрылыс сақталыпқалдыҚұлдар
әртүрлі ирригациялық құрылыстарда құрылыс жұмыстарында,
ауылшаруашылығында сонымен бірге үй жұмыстарында қолданылды. Үлкен құл
саудасы өмір сүрді. Үнді қоғамының құлиеленушілік құрылысының белгілері
Гуптар кезіндегі касталық құрылымнан айқын көрінді.
Гуптар кезеңінің ерекшелігінің бірі феодалдық қатынастардың орнай
бастауы болды. Феодалдық қоғамның негізі болып табылатын қауым шаруаларының
санының өсуі үнді қоғамының құлиеленушіліктен феодализмге өтуін тездетті.
Солтүстік Үндістандағы феодалдық мемлекеттер. Гуптар мемлекеті мықты
саяси бірлестік болған жоқ. VIІІ ғасыр басында Солтүстік Үндістанда
көптеген тәуелсіз княздіктермен, ұсақ иеліктер өмір сүрді. Саяси әлсіздік
және солтүстік Үндістан мемлекеттерінің бытыраң қылығы осы кездегі
мұсылмандардың Индтың төменгі ағысындағы сәтті жорықтарынан көрініс
тапты. Мухаммед ибн Касим басқарған Араб халифатының әскерлері 712-713
ж.ж. Синд пен Мультандағы үнді княздарын басып алып нығайды. Сондықтан
Үндістанның бір бөлігі мұсылман дініне өтті. Көп өтпей-ақ Синд пен Мультан
Араб халықтарынан тәуелсіздік алып, ол жерде тәуелсіз екі мұсылман
мемлекеті құрылды.
VIІІ ғасыр басында Солтүстік Батыс Үндістанмен Раджастханда бұрын
шабуыл жасаған эфталиттер үнді қоғамына әбден сіңіп үнді европалық тілдік
отбасысында сөйлейтін, этникалық жағынан біртекті емес тайпалар
қалыптасты. Олар өздерін гурджарлар деп атады. Раджастхан территориясындағы
тайпалар VIІІ ғасыр бастап көрші обылыстарға, әсіресе бай Ганга алқабына
шабуыл жасай бастады. Бұл тайпалар раджпут (санскрит тілінде “раджпутра”
–“раджаның баласы”) деген атпен белгілі болды. VIІІ ғасыр басында раджпут
тайпаларындағы рулық құрылым ыдырап, жаңа мемлекет Гурджара-Пратихар
мемлекеті құрылды. Ватсе-радже (738-790) тұсында раджпут мемлекеті
территориясы кеңейіп жаулап алу арқылы Ганга алқабындағы жерлерді қосып
алды.
VIІІ ғасырдың ортасында Бенгалия мен Бихар территориясында
бұрынғы Гауда мемлекетінің орнында Пала мемлекеті құрылды. Пала әулеті
өзара күресіп жатқан княздіктерді біріктіріп, Ганга алқабының батыс
облыстарын жаулап алуды бастады және онда ражпуттармен қақтығысады. Бұл
күреске ірі держава Раштракуттер араласады. Раштракуттер VIІІ ғасырдың
ортасында Декандағы Махараштамен Солтүстік Карнатакта бұрынғы Чалукей
мемлекетінің орнында құрылған держава еді. Раштракуттер қарсыластарының
ешқайсысының жеңіске жетуіне жолқоймауға тырысты. Яғни солтүстік шегарада
қауіпті көршілерінің болуынан қорықты. Раштракуттер солтүстік Үндістанда
нығайа алмады, бірақ олардың жорықтарынан мол әскери пайда мен байлық
түсіп отырды. VIII ғасырдың 80-жылдарында Раштракуттер алғашқы рет
Солтүстік Үндістан державаларының соғыстарына араласты. Олар Бенгал Пала
мемлекетінің билеушісі Дхармапаланы (770-810 ж.ж.) жеңіп тұрған Ватса
Раджаның әскерін талқандады. IX ғасырдың басында Гуджара-Пратихар екі рет
Дхармапаланы жеңіп, Бенгалияға енеді. Тағы да Раштракуттер көмекке келеді
ражпуттерді жеңіп, Дхармапала Раштракуттердің вассалдығын мойындайды.
Дхармапаланың баласы Девапала тұсында (810-850 ж.ж.) Пала мемлекеті біршама
гүлденіп, Солтүстік Үндістанның үлкен бөлігін бағындырып және
Раштракуттерге соққы берді. Бірақ Девапаланың өлімінен соң Ганга
алқабындағы билік ақыр аяғы ражпуттерге тиді.
VIII-XII ғасырлардағы Оңтүстік Үндістан мен Декандағы мемлекеттер.
VIII-X ғасырларда Декандағы ең ірі мемлекет Раштракуттер мемлекеті болды.
Бұл әулет өкілдері қауым көсемдерінен (раштракут) көтеріліп шықты. Олар
өздерінің шығу тегін мақтаныш етіп, қауымдық титулды әулеттік атқа
айналдырды. Раштракуттердің ең күшейген кезі Говинда ІІІ (793-814 ж.ж.)
тұсында Декан түбегінің олардың билігіне кірген кезінде болды. Басқа
феодалдық империялардағы сия қты бұлардың мемлекетінде де тұрақтылық
болмады. Раштракуттерді әлсіреткен ішкі қайшылықтарды оңтүстіктегі Паллав
және Пандьи мемлекеттері пайдаланды. Олар өздерінің тәуелсіздігін қалпына
келтіріп алғаннан соң бұл мемлекеттер ұзаққа созылған күреске кірісті. Бұл
соғысқа Паллавтардың вассалы болған Чолы және Цейлон княздары да қатысты.
Раштракуттер X ғасырда оңтүстік және солтүстіктегі бірқатар соғыстардағы
табыстарғақарамастан оларды өздерінің вассалы Чалукейлер басып алды. X
ғасыр соңында Чолы мемлекеті күшейді. Раджендр І (1015-1044 ж.ж.) таққа
отырысымен олар Пандьиді, оңтүстік Карелді, Солтүстік Цейлонды, Мальдив
аралдарын бағындырды. Раджендр І азғантай тұрғындары бар оңтүстікті
қоспағанда бүкіл Цейлонды бағындырды, Орисса арқылы Ганганың төменгі
ағысына жорық жасады. Малакка, Суматра, Явада иеліктері бар Шриваджия
мемлекетіне соғыс ашып, вассалдық тәуелділігін мойындатты. Декан
түбегінің бүкіл оңтүстігі мен оңтүстік - шығысы XII ғасырдың ортасына
дейін Чолаларға тәуелді болы, тек Цейлон ғана олардың езгісінен азаттық
алуғақол жеткізді.
Тест сұрақтары:
1.Гуптар мемлекетініњ негізін ќалаушы.
А. Чандрагупта
Б. Бабыр
В. Ватса раджа
Г. Девапала
Д. Раджа
2. ІІ Чандрагуптаныњ билік ќ±рѓан кезењі
А. 251-256 жж
Б. 380-414 жж
В. 325-365 жж
Г. 542-548 жж
Д. 365-369 жж
3. Гуптар кезењінде ќалыптаса бастаѓан ‡ндістанда кењ тараѓан діни аѓым.
А. Джайнизм
Б. Буддизм
В. М±сылман
Г. Индуизм
Д. Синтойзм
4.Гуджарлар деген кімдер.
А. ‡нділіктермен сіњісіп кеткен эфталиттер.
Б. Пєкістандаѓы м±сылмандар
В. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz