Астрахан хандығының құрылуы, сыртқы қатынастары және Ресейге бағындырылуы (1465-1556)

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Астрахан хандығы

Астрахан хандығы Алтын Орданың орнында құрылған

Астрахан хандығы - Алтын Орда ыдырағаннан кейін құрылған дербес мемлекеттердің (1465 - 1556) бірі. [1] Тақ үшін күресте туысы Ахмет ханнан жеңілген Үлкен Орда ханыМахмуд (1459 -1465) ата-бабасының иелігі Қажы Тарханға(Астрахан) қашып келіп, дербес хандық құрды. Оның аумағына Каспийдің солтүстік-батыс жағалауы, төменгі Еділбойы, Солтүстік Кавказ енді. Халқы 100 мың адамшамасында болды, түркі тілдес тайпалардан тұрды. Көшпелі мал шаруашылығымен, аң, балық аулау, тұз өндіру, қолөнер, Бұзан бойындағылар аздап егіншілікпенайналысты. Батыс пен шығысты жалғастырған Астрахан хандығы Русьпен, Қазанмен, Қырыммен, Хорезммен, Армениямен, Иранмен, Әзербайжанмен, Сібірмен, Ноғай Ордасымен, Қазақ хандығымен, Түркиямен саяси және сауда байланыстарын орнатты. Билеушілер Жошының кіші ұлы Тоқа-Темір ұрпақтары болды. Астрахандық ханзадалар Қазан мен Русьте маңызды қызметтерге ие болып, олардың тарихына елеулі ықпал етті. Бай сауда орталығы болғандықтан Қажы Тархан көршілерінің шапқыншылығына жиі ұшырап отырды. 1492 жылы қаланыСібір билеушісі Айбек хан басып алды. Үлкен Орда, Ноғай Ордасы мен Қырым хандығы да Астрахан хандығының ішкі істеріне араласып отырды. 16 ғасырдың ортасында Астрахан хандығын Ресей жаулап алды.

Иван патша Астрахан хандығын Ресейдің жаулап алуы

Астрахан хандығын ресейдің жаулап алуы (1556) - Русьтің Шығыс елдеріне қарсы бағытталған басқыншылық жорықтарының бірі. 16 ғасырдың 2-ширегінде Мәскеу Астрахан хандығына билік жүргізу әрекетін күшейтіп, Дербісәліден жеңілген Әбдірахманның таққа кайта отыруына көмектесті (1539) . 1551 ж. оның орнына Қырым ханының көмегімен Ахмет ханның шөбересі Жаңбыршы отырды. Қазан хандығы құлағаннан кейін-ақ (1552) Русьтің түпкі мақсатын түсінген Жаңбыршы Мәскеудің ықпалымен жүргісі келмеді. Соны сылтауратып, Каспий тенізііне шығуды көксеген Русстің 30 мыңдық әскері 1554 жылдың көктемінде өзенмен жүзіп келіп, Қажы Тарханға кірді. Жаңбыршы Азуға қашып құтылды, бірақ әйелі мен балашағасы орыс тұтқынында қалды. Шілде айында орыс әскері қала тұрғындарын жаппай қырғынға ұшыратты. Осыдан кейін хандықтың жаңа ханы Дербісәлі Ресей патшасына адал болуға ант беріп, жыл сайын алтын төлеп, балық өткізіп тұруға міндеттенді. Орыс балықшылары Еділ мен Каспий теңізінен ешқандай салықсыз балық аулауға мүмкіндік алды. Астрахан хандық халқы хан сайлау құқысынан айырылып, оны Ресей патшасы тағайындайтын болды. Дербес саясат жүргізуге ұмтылған Дербісәлі хан 1556 жылдың жазында орыс елшісі Мансуровты қуып жіберіп, әскерін талқандады. Сөйтіп Мәскеумен байланысын үзді. Ресей Қажы Тарханға қарсы атқыштар әскері мен казактарды аттандырды. Қырым ханы Дәулеткерей Дербісәліге көмекке зеңбірекпен қаруланған 1000 жауынгер жіберді. Бірақ ноғай княздарының опасыздығынан Дербісәлі орыстардан жеңіліс тапты. Түрік сұлтаны Селим II мен Қырым ханы Дәулеткерейдің орыстардан азат ету мақсатымен Астраханга жасаған жорығы (1569) сәтсіз аяқталды. Осыдан сон, хандық аумағы біржола Ресейдің иелігіне көшті

Қаhарлы Астрахан хандығы құртты және Орыс мемлекетiне Астархан қосты.

1556 жылы Иван хандықтың мұсылман Казанскоесi және оның басқаласының шабуылының завовеваниясы, патшадан кейiн Қаhарлы бұрынғы жаудың оңтүстiк көршiсiнiң өз ықпалына бағындыруға шештi. Астрахан хандығының бағындыруы Едiлдiң барлық хауызының үстiнде бақылау қол жеткiзiбер едi және атырау теңiзiне шығу түзудi алуға мүмкiндiк бердi. Басқа ретпен әскери әсер Астархандағы Мәскеу елшiлерiнiң тұтқындалуы жергiлiктi хан Ямгурчеем болды. Жазғытұры 1554 жыл.

Астархандар тарапқа Едiл бойынша князь Пронскийi бар басшыдағы әскер шығашақты. 1554 жылдың 29 маусымы. князьнiң қолбасшылығымен орыс Авангарды. Вязьма Волгоградтың ауданы астрахандықтарды алдағы отрядқа ұтылу Қара Аралда бүгiн әкелдi. Ямгурчтiң осыдан кейiндерi жаңа шайқасқа кiре бастамады және Азовты қаладан түрiк бекiнiске орыс Астархандарына жуықтауында жүгiрдi. Қорыға Астархандар алды орысы. Ханин диуаналардың Мәскеу патшасының жау Ямгурчея және одақтасын анда орнады - Мәскеуге қолдау сөз берген Ђли. 1556 жылда дегенмен
бұл Ханиндар Қырым хандығының Ресейi және Осман империясының бұрынғы жауларының тарабына орыс Астархандарына бұл жаңа жорығы арандатып өттi. Ол дуан басы н басқарды. Черемисиноволар. Лтiң атаманның отрядының бастапқыда дон казактерi. Филимонов Астарханмен хан әскерiне ұтылуларды әкелдi, қорыға Астархан шiлдеде неден кейiн қайта алған. Астрахан хандығының бұл жорығының нәтижеделерi Мәскеу Русьсi толық бағындырған.

Кавказға дейiн орыс ықпалының Астарханының бағындыруларынан кейiн жайылды. 1559 жылда. Бес тау және Черкассы Ивандар князьелер Қаhарлы Қырым татарларының шапқындарына қарсы қорғауға арналған отряд олары және сенiмнiң сүйемелдеуге арналған уағыздаушыларды жiберуге сұратты. Патша екi дуан бастарының олары және түсiк ежелгi шiркеулер жаңартқан уағыздаушыларды жiбердi, кабардада кең миссионерлiк қызметтердi көп православиелерге шоқындырып айқындалды

Пайдаланылған әдебиеттер