Жамбыл облысының су көздерінің экологиялық жағдайы

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

1. Әдебиеттерге шолу

1. 1 Жамбыл облысының су көздерінің экологиялық жағдайы . . . 4

2 Жамбыл облысы су бассейнінен суды пайдалану жағдайы

2. 1 Зерттеу нысандары . . . 16

2. 2 Зерттеу әдістемелері . . . 20

2. 3 Жамбыл облысы су қоймаларының жағдайы

3 жамбыл облысындағы су көздерін биологиялық әдіспен тазалау нәтижелері және оларды сараптау

3. 1 Жамбыл облысының су көздерінің экологиялық жағдайын зерттеу нәтижелері . . . 23

Қорытынды . . . 35

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 37

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі . Техногенді ластанған экожүйелердің экологиялық жағдайын зерттеу мен өзгеру динамикасын анықтаудың қазіргі кезде ең тиімді жолдарының бірі - биоиндикациялық әдіс. Биоиндикация - ластаушы факторлардың мөлшері мен әсеріне, тірі ағзалар қауымдастығының жауаптық іс-әрекеттік көрсеткіштері арқылы, экожүйенің өзгеріске ұшырау динамикасын анықтауға мүмкіндік береді. Су ортасының экологиялық жағдайын биоиндикациялауда жоғары сатыдағы макрофиттік өсімдіктер аса маңызды [Строганов Н. С., Исакова Е. Ф., Колосова Л. В. 1997] . Бұл мәселенің Жамбыл облысы үшін маңыздылығы, аридтік климаттағы су ресурстарын тиімді пайдалану қажеттіліктеріне негіздейді. Бұл су ресурстарының қазіргі кездегі ластану дәрежелері жылдан-жылға артып бара жатқаны мәлім. Оның себебі, Жамбыл аймағындағы өндіріс орындарының тығыз шоғырлануы мен урбанизациялық үрдістің қарқынды дамуына байланысты. Антропогендік әсердің нәтижесінде шаруашылық және өнеркәсіптік қалдық заттармен ластанған ерекше су көздері белгілі. Солардың ішінде Талас, Аса, Шу өзендері аса маңызды экологиялық мәселелер қатарына жатады.

Қазіргі кезде, облыс көлемінде су көздерінің сапалық көрсеткіштерін анықтау үшін 24 гидробекеттер қызмет атқарады. Техногендік ластанған суларды тазарту мақсатында Тараз қаласында биологиялық тазалау ғимараты әлі соғылуда. Облыстық экологиялық қызмет мекемесінің деректері бойынша, барлық зерттелген өзендер мен тоғандарда ластаушы заттар ретінде нитраттар, нитриттер, фенолдар түрлі органикалық қосылыстар мен ауыр металдардың тұздары тіркелген. Олардың концентрациялық мөлшері ШМК деңгейінен 2-15, 6 есеге дейін артып отыр. Аталған химиялық талдаулардың нәтижелері қомақты қаржы жұмсау арқылы алынады және жергілікті экожүйенің су көздеріне тәуелділігін сипаттамайды.

Биоиндикациялық әдістердің тиімділігі мен ғылыми - ақпараттық ерекшелігі мұнаймен, ауыр металдармен және басқа да түрлі органикалық қосылыстармен ластанған аймақтардың экологиялық жағдайын бақылауда дәлелденіп келеді [Патин С. А. 1987] .

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Ғылыми жұмыстың негізгі мақсаты: Жамбыл облысының су көздерінің экологиялық жағдайын бағалауда гидромакрофиттік өсімдіктерді индикатор ретінде пайдалану және кешенді ластанған су ортасын биологиялық жолмен тазарту әдістемелерін ғылыми негіздеу.

Көзделген мақсатқа жету үшін алдымызға келесі міндеттер қойылды:

1. Жамбыл облысындағы Талас өзенінің бастаулары болып саналатын өзендердің сонымен қатар, суқоймалардың экологиялық жағдайын бағалау;

2. Экологиялық жағдайы әртүрлі су көздеріндегі гидромакрофиттік өсімдіктер қауымдастығына флористикалық сараптамалар жүргізу негізінде доминантты түрлердің орнығу ерекшіліктерін зерттеу;

3. Ластаушы заттардың әсеріне гидромакрофиттік өсімдіктердің доминантты түрлерінің реакциялық іс-әрекеттерін зерттеу;

4. Су ортасының минералды заттармен ластану дәрежесін анықтауға фито-тест әдісін қолдану;

Зерттеу нысандары: Талас, Шу, Аса өзендері;

Ғылыми жаңалығы. Атқарылған зерттеу жұмыстардың нәтижелерінде келесідей ғылыми жаңалықтар бар:

Жамбыл облысында орналасқан негізгі 3 өзендердің экологиялық жағдайы бағаланып, ластаушы заттар және олардың көзі мен әсерінің мерзімдік динамикасы анықталды;
Жамбыл облысындағы зерттеуге алынған су көздеріндегі географиялық ағым бағытындағы гидротермиялық параметрлердің өзгеруі мен техногендік жүктемелердің үйлесіміне қарай орныққан гидрофитоценоздың түрлік құрамы анықталды;
Су ортасының кадмий, қорғасын және мыс иондарының, тиесілі 1, 0; 1, 5 және 3, 0 мг/л концентрациясын анықтауға фитотест әдісі жүргізілді;

Ғылыми зерттеу жұмыстардың нәтижесінде анықталған аймақтағы гидрофитоценоз құрылымының өзгеру заңдылықтары, өсімдіктердің морфологиялық өзгерістері анықталды, сонымен қатар доминантты өсімдіктер топтамалары арқылы техногенді ластанған су көздерін биоиндикациялау әдісіне қажетті ғылыми деректер негізделді.

Зерттеу нәтижелерінде анықталған судың әртүрлі ластану дәрежесін анықтайтын биоиндикаторлар болып саналатын өсімдіктер анықталды.

1. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1. 1 Жамбыл облысының су көздерінің экологиялық жағдайы

Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында айтылғандай, еліміз неғұрлым жоғары дәрежелі ауасы кәусар, суы тұнық, ең таза жасыл ел болуы қажет. Осыған байланысты, «2007-2012 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында қоршаған ортаны қорғау жүйесінің орнықты дамуының негізгі бағыттары» айқындалған еді. Еліміздің орнықты дамуында табиғи қоршаған ортаның сапалық көрсеткішін жан-жақты жақсарту үшін түрлі бағыттар бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр [4] . Соның бірі - антропогенді және техногенді жүктемелердің әсерінен ластанған су көздерін биологиялық жолмен тазарту.

Жер шарындағы суға деген қажеттілік күн санап өсіп келеді. Бір тәулікте пайдаланылатын су көлемі, қазіргі кезде 3300 - 3500 км ³ құрайды. Бұл қажеттіліктің 70% ауыл шаруашылығы пайдаланады, қалған 30% халықтың ауыз суына және тұрмыстық қажеттілігіне, химиялық және қағаз өндіру өндірістерінде, қара және түрлі-түсті металл өндірісінде, энергетика өндіруде пайдаланады [5] . Осындай өндіріс орындарынан шыққан техногенді ластанған сулар, өзендер мен көлдерге тоқтам су ретінде келіп құяды.

Су ортасындағы тіршілік иелеріне сыртқы ортадан тек бейорганикалық қосылыстар ғана емес, сонымен қатар органикалық қосылыстар да түсіп отырады. Орта есеппен жыл сайын табиғи су көздеріне 1300380 млн. т органикалық заттар түседі. Судың органикалық ластануының артуы, суға түсетін жарықтың түсуін қиындатады, фотосинтез үрдісін төмендеткендіктен, суда еріген оттегінің үлесін азайтады, биохимиялық ыдырау үрдістерін үдетеді [21] .

Су ортасының органикалық ластануы, патогенді және сапротрофты микроағзалардың шектен тыс көбеюі арқылы, су көздерінің өздігінен ластану дәрежесін арттыруға ықпалын тигізеді. Бұл жағдай урбанизациялық үрдістің дамуына байланысты өте қарқынды жүруі әбден ықтимал. Мұндай жағдайда, ластанған су ортасы, адам ағзасына өте қауіпті болып саналатын, холера, дизентерея және тағы басқа ауру тудыратын микроағзалардың ошағына айналып, жергілікті көлемдегі эпидемиялық мәслелердің тууына негізгі себеп болады [25, 26] .

Мұнай химиялық өндірістерден шыққан қалдық сулардың құрамындағы негізгі ластаушы зат-фенол. Фенол және оның қосылыстарымен ластанған суда биологиялық жолмен табиғи түрде тазару үрдістері бәсеңдейді [27-29] .

Өсімдік ауруларымен күресу мақсатында пайдаланатын заттардың бір түрі - пестицидтер. Пестицидтер - зиянкес тірі ағзаларға қарсы қолданылатын химиялық препараттар. Пестицидтерді қолдану аясына қарай мынадай топтарға бөлінеді: зиянды жәндіктерге қарсы - инсектицидтер, арам шөптерге қарсы- гербицидтер, өсімдіктердің бактериалды ауруларына қарсы пайдаланатын -фунгицидтер мен бактерицидтер. Пестицидтер көптеген зиянкестерді жоя отырып, басқа да тірі ағзаларға зиянын тигізеді, биоценоздың қалпын бұзады. Қазіргі кезде ауылшаруашылығындағы алға қойған негізгі мәселелердің бірі, зиянкестерді жою үшін - химиялық әдістен, биологиялық әдіске көшу.

Пестицицидтер өндіретін өнеркәсіптерден шыққан қалдық сулар - су экожүйесін ластаушы көздердің бірі. Инсектицидтер суда суспензия түрінде кездесіп, мұнайөнімдерімен ластанған суда еритіні анықталған. Синтезделген инсектицидтер мынадай топтарға бөлінеді: хлороорганикалық, фосфороорганикалық және карбонаттар. Хлороорганикалық инсектицидтерді, ароматикалық және гетероциклді сұйық көмірсуларды хлорлау жолымен алады. Бұл заттар бірнеше жыл бойы тұнба ретінде сақталады және биодеградация үрдісіне төзімді болады [30, 31] .

. Ауыр металдардың улық әсері оның концентрациялық мөлшері мен химиялық табиғатына тікелей байланысты. Улық қасиеттері бойынша оларды үш топқа бөледі, қорғасын мен кадмий ең улы металдар болып саналады [32-34] .

Ауыр металдардың ішінде қорғасын қосылыстары аккумулятивті улы заттарға жатып политропты болып табылады, олар сүйектерде, бауырда, бүйректе, асқазан бездерінде жинақталады [35-37] .

Техногендік аймақтарда су көздеріндегі кадмий иондарының әртүрлі концентрациялық деңгейі, ластану дәрежесіне жетеді. Санитарлық норма бойынша кадмий иондарының судағы шектік мөлшерлік концентрациясы 0, 001 мг/л болып саналады [38-40] .

суға медициналық, микробиологиялық зерттеу нысандарында пайдаланылған сулар мен тұрмыстық қалдықтар арқылы түседі [41, 42] .

Суды залалсыздандыру дегеніміз, ондағы микроорганизмдерді жою үрдісі. Бактериялардың 98%-ға жуығы суды тазалау үрдісінде жойылады. Бірақ, қалған бактериялар арасында, сондай-ақ вирустар арасында патогенді, ауру тудырғыш микробтар болуы мүмкін, оларды жою үшін суды арнайы өңдеу қажет. Судың жоғарғы қабатын толық тазалағанда залалсыздандыру әрдайым қажет, ал жер асты суларын тек судың микробиологиялық қасиеті талап еткен жағдайда тексеру жүргізіледі. Апат жағдайында суды өңдеу және профилактикалық залалсыздандыру үшін, залалсыздандыру ғимараты барлық ауыз су және шаруашылық су дайындайтын бекеттерінде болуы тиіс [44-48] .

суды күшті тотықтырғыштармен өңдейді және суға ультракүлгін сәулесімен әсер етеді. Аталған әдістерден басқа қажетті тиімділікті ультрасүзгіш арқылы суды сүзіп, ультрадыбыс арқылы өңдеп, қайнату арқылы алады. Судың жоғарғы қабатын тазалағанда тотықтырғыштармен - хлор, хлорқұрамды реагенттер, озон; жер асты суларын залалсыздандыру үшін, бактерицидті қондырғылар пайдалануға болады; аз мөлшердегі суларды залалсыздандыру үшін - калий перманганаты, сутегі тотығы пайдаланылады. Микробтарды жоюдың бірден бірі - суды қайнату болып табылады [49, 50] .

Бактерицидті қондырғылардағы суларды залалсыздандыру: ультракүлгін сәулелер ұзындығы 220-280 нм бактерияларға кері әсерін тигізеді, максимум бактерицидтік әсер толқынның ұзындығы 260 нм-ге сәйкес келеді.

Ультракүлгін сәулені алу көзі болып, сынапты - аргонды немесе сынапты - кварцты шам болып табылады. Ол металды корпустың ортасына кварцты қабығына орналасқан. Қабық шамды судан қорғайды, ультракүлгін сәулені оңай өткізеді [68] .

Сорбенттер мен тотықтырғыштарды суды дезодорациялау және токсиндік заттарды жою үшін қолдану: табиғи судың жалпы сапасын жақсарту бойынша, судың құрамындағы токсинді заттарды, иістерді, дәмдерді жояды.

Суда пайда болған иістер мен дәмдер, ондағы судың құрамында пайда болған еріген коллоиды заттар (көмірсулар, темір, хлор), сондай-ақ, органикалық қосылыстардың пайда болуына тікелей байланысты.

Дегенмен, дезодорацияның негізгі мақсаты - судан еріген органикалық заттарды жою. Бұл - суды арнайы өңдеуді талап етеді [69-74] .

Қоршаған ортаның экологиялық жағдайын бақылау мен жақсарту мақсатында әлемдегі Қытай, Австралия, Канада және Ресей сияқты дамыған елдерде биоиндикациялық және биоремедиациялық әдістердің маңызының артықшылығы дәлелденіп, өндірістік жағдайларда кеңінен қолданылуда.

Гидромакрофиттік өсімдіктер, су ортасын мекендейтін тіршілік иелерінің ішіндегі, экологиялық және техногендік факторлардың әсерін ең айқын анықтайтын биотест-нысан болып саналады.

морфометрикалық және биомассалық көрсеткіштері бойынша басымдылықты иемденеді [86, 87] .

Тұрақты орныққан өсімдік жамылғысы, су ортасын оттегімен байытады, суда еріген минералды және органикалық қосылыстарды сіңіреді, басқа тіршілік иелеріне қолайлы тіршілік орта түзу арқылы, экожүйеде маңызды қызмет атқарады. Су ортасының техногендік ластаушы заттармен ластануы, өсімдіктерге ерекше әсер ету арқылы, олардың қауымдастығының түрлік құрамына өзгерістер енгізеді.

. Осыған орай, зиянды факторлардың әсері ұзақ және бірқалыпты болған жағдайда, ол ортаға төзімді әрі бейімді түрлерден тұратын өсімдік қауымдастығы орнығады [88, 89] .

Ал, ластанған ортадағы зиянды заттарды сіңіру және оларды ыдырату үрдісіне қатысатын микроағзаларға қолайлы жағдай туғызу арқылы, пайда келтіретін өсімдік түрлерін қолдану фиторекультивациялық тәсілдің негізіне айналды [90-92] .

Биоиндикация - тірі ағзаға биологиялық жүйе арқылы абиотикалық және биотикалық факторлардың әсерін бағалайтын әдіс. Биоиндикация деңгейін мынадай бөлімдерге бөлуге болады:

Су ортасындағы тіршілік иелерінің ішінде ауыр металдар үшін биоиндикатор қызметін атқаратын гидромакрофиттерді жылтыр шылаң(Potamogeton lucensL. ), дәнді шылаң(Potamogeton аlpinusL. ), орама жапырақты шылаң(Potamogeton perfoliatusL. ), жүзгіш салвиния(Salvinia natansL. ) құрайды [109, 110] .
Гидромакрофиттердің түрлік құрамы және олардың су көздеріндегі таралу аймағы, судың экологиялық жағдайына және генезисіне, соның ішінде судың морфологиялық тереңдігіне, мөлдірлігіне, су асты шөгіндісінің құрамына, су масссының химиялық құрамына, минералдық және қышқылдық қасиеттеріне тікелей байланысты. Гидромакрофиттердің тіршілігі үшін аса қажетті азот және фосфор сияқты заттар суға қажетті мөлшерде түсіп отырса, су ортасындағы өсімдік қауымдастығының көбейіп - дамуына қолайлы орта болады. Морфологиялық құрылысы толық қалыптасқан өсімдіктер сыртқы ортадан түсіп отырған техногенді жүктемелерге төтеп береді және тазартуға қабілетті болады.
Судағы өсімдіктер қауымдастығын және түрлік құрамын анықтап, сараптау барысында су көздерінің экологиялық жағдайына толық сиппатама беруге мүмкіндік бар. Қазіргі кезде гидробиологиялық зерттеулерде көптеген биоиндикациялық әдістемелер пайдаланылады. Олардың бірі Сладечека шкаласы. Аталған шкалаға сәйкес, гидрофлораның өсімдіктердің экологиялық факторлардың көрсеткіштеріне орай қалыптасқан бірнеше топтарын жіктеуге болады:

Көптеген ғалымдардың жылдар бойы жасаған зерттеулерінің нәтижесі мынадай тұжырым жасауға негіз болады: су ортасын техногендік жүктемелерден басқа, гидромакрофиттік өсімдіктердің шамадан тыс көбеюі де лстайды. Су көздерінің сапалық көрсеткіші жақсы болу үшін, судың 1м ² аймағында өсімдіктің мөлшері- 1, 3 - 1, 5 кг болу керек. Осындай жағдайда суда зат алмасу үрдісі қалыпты жағдайда жүреді.

Гидромакрофиттер биогенді әлементтерді, минералды және органикалық заттарды, ауыр металл иондарын бойына сіңіру арқылы минерализатор және детоксикант қызметін, сонымен қатар пестицидтер мен мұнайөнімдерін сүзу арқылы биосүзгіш қызметін атқарады. Гидромакрофиттердің бұл қасиеті әмбебап биосүзгіш қызметімен қатар, фитопланктонның шеттен тыс көбеюіне тосқауыл болады. Осы жағдайлардың барлығы да гидромакрофиттердің техногендік факторлерге төзімділік қасиеттеріне тікелей байланысты [116-119] .

Гидромакрофиттердің сүзгіштік қызметін ұтымды пайдалану - су көздеріне түсетін техногенді ластағыш заттарды азайтудың бірден-бір тиімді жолы. Соңғы кезде көптеген ғылыми тұжырымдар, су көздерін тазартуда өсімдіктер қауымдастығын пайдалану тиімді екенін көрсетіп отыр. Кәдімгі қамыс ( Ph. australis Train), қара өлеңшөп ( Scircus Lacustris L . ) сияқты су өсімдіктері, қазіргі кезде көптеген елдерде малшаруашылығынан шыққан суларды және биоинженерлік құрылысында арнайы мелиоративті жүйеде пайдаланады [120, 121] .

Өсімдіктер судағы ластағыш заттарды вегетативті мүшелері арқылы сіңіреді. Гидрофиттердің химиялық элеметтердің әртүрлі концентрациясын, сіңіру қабілеті әртүрлі болады. Бұл ерекшеліктер жыл мезгілдеріне, өсімдіктердің даму фазаларына, вегетациялық кезеңінің жалғасуына байланысты. Су бетінде жүзіп жүретін балықот (Lemna spp. ) түрлері, көптамырлар ( Spirodela Schleid . ) және сукөріктер ( Hudrocharis L. ) сияқты өсімдіктер өзіне қажетті минералды заттарды тек судан сіңіреді. Сондықтан, олардың сіңіру қабілеті элементтің концентрациялық мөлшері мен су ортасының рН көрсеткішіне байланысты. Су өсімдіктерінің элементтерді барлық вегетациялық кезеңінде өзіне көп сіңіру қасиеті, су көзінің антропогенді және химиялық жүктемеледің әсерінен ластануын анықтайтын нағыз тест-нысана бола алатынын көрсетеді.

Тамыр жүйесі жақсы дамыған өсімдіктер, қажетті заттарды тамыр жүйесі арқылы өзіне суға қарағанда су шөгіндісінен көп сіңіреді. Ал, су шөгіндісіне бекінбейтін, байланысы жоқ өсімдіктер өздеріне қажетті химиялық элементтерді жапырақ ұлпалары арқылы сіңіреді [122-127] .

Топырақтың мұнай өнімдерімен ластану дәрежесін тестілейтін өсімдік ретінде кәдімгі үрмебұршақ кеңінен пайдаланылады. А. А. Лукашевтың зерттеулерінде, топырақтағы мұнай концентрациясын үрмебұршақ өсімдігінің жемісінің ұзындығы арқылы анықтауға болатындығы көрсетілген: 1% ластанған топырақта 7-8 см; 2% - 3, 5 см; 4% - 2 см және өсімдіктердің 30% тіршілігін жояды

Ресей және шет ел ғалымдарының зерттеулерінде су құрамындағы ауыр металл иондарының жоғары дәрежесін кіші балықоты (Lemna minor L . ) арқылы тестілеуге болатыны анықталған. Топырақ ерітіндісінен алынған сұйықтықта кіші балықотты (L. minor L. ) өсіру кезінде, токсиканттардың әсерінен өсімдіктердің жапырақшаларындағы жасушалардың құрылысының бұзылуы мен жапырақтардың бірте-бірте жойылуы тесттік белгі болып табылған. Осыған ұқсас нәтижелер, кіші балықотының (L. minor L. ) барлық морфометрикалық көрсеткіштерінде байқалатын өзгерістер арқылы дәлелденген. Бұл кезде, су ортасын ластаушы заттардың кешенді әсерінен өсімдіктің тамырлары қысқараған және жапырақтарының түсі мен сандық мөлшері өзгерген [130-134] .

Сонымен қатар, техногендік факторлардың әсеріне сезімтал немесе төзімді су өсімдіктері, арнайы биологиялық тоғандарда су ортасын ластаушы заттардан тиімді және арзан нарықта тазартатын бірден-бір құрал болып табылады

Барлық ауыр металдар өсімдік ағзасында микроэлементтер ретінде маңызды физиологиялық қызмет атқарады. Ал, олардың шектен тыс артық мөлшері кері әсерін тигізеді. Cd, Pb, As, Zn сияқты ауыр металдар физиологиялық үрдіске қажетті органикалық қосылыстардың қызметін бәсеңдетеді. Ауыр металдардың ағзаға шамадан тыс түсуі ағзаның өсуі мен дамуын тежейді, метоболизм үрдісінің жүруін төмендетеді. Жеміс-жидектер мен басқа да азық арқылы адам ағзасына түскен ауыр металдардың кері әсері жасырынды түрде жүреді. Олар, трофикалық тізбектер арқылы, адам және жануарлар ағзасына топырақтан көп түсетіні анықталған [139, 140] .

Элементтердің геохимиялық айналымында өсімдіктердің қызметі ерекше. Zn (мырыш), Mo (молибден), Cu (мыс) және Co (кобальт) сияқты ауыр металдар өсімдіктердің ағзасына микроэлементтер ретінде жиналуы, ағзаның улануына бірден бір себеп болады. Бірнеше авторлардың [141-143] тұжырымдамасы бойынша, ауыр металдардың көбеюі ауыл шаруашылығындағы мәдени өсімдіктердің өнімділігін төмендетеді. Олар өсімдіктің мүшелеріне келесідей тәртіппен таралады: тамыры > сабағы > жапырағы > жемісі.

Өсімдіктің жер үсті мүшелерінде жинақталған ауыр металдар, өсімдік қалдықтары арқылы қоршаған ортаның ластануына себеп болады [144-146] .

Ауыр металдарды токсиканттық қасиеті бойынша мынадай қатармен орналастыруға болады: Cd > Ni >Cu >Zn > Cr = Pb.

Өсімдіктерді ауыр металдардың концентрациясына сезімталдығы бойынша келесідей топтастырады:

1) фитотест - нысандар - ауыр металл иондарының шамадан тыс концентрациясына, тез реакциялық жауап беретін өсімдіктер;

2) концентратор-өсімдіктер - ауыр металдарды бойына көп сіңіретін, бірақ ешқандай өзгеріс танытпайтын өсімдік түрлері [147, 148] .

Гидромакрофиттердің су ортасындағы техногенді жүктеменің артуына төзімділігі су көздерінің тереңдеуі мен су ортасының температурасының өзгеруі де себеп болады. Бұл ғылыми қағидалар Белоруссия ғалымдарының 15 жыл көлемінде жасаған зерттеулерінде анықталған.

Гидромакрофиттердің су ортасын химиялық және физикалық қасиеттеріне әсер етуі, биоремедиациялық қасиеттеріне байланысты. Олар суаттардың табиғи жағдайда өздігінен тазару үрдісінде әмбебап биологиялық сүзгі қызметін атқарады.

Макрофиттік өсімдіктер судан ластаушы заттарды - биогендік элементтерді, ауыр металдарды, фенолдарды, сульфаттарды, мұнайөнімдерін, синтетикалық беттік-белсенді заттарды сіңіреді. Бұл оттегінің биологиялық (ОБС) және химиялық (ОХС) жолдармен сіңірілу көрсеткіштерімен бақыланады.

АҚШ-тың Бентон қаласында 1985 жылдан бастап кәдімгі қамыс ( Ph. australis Train. ) өсетін биотоғандарда тұрмыстық ағын суларды тазарту әдістері жүргізіліп келеді. Азот, фосфор қосылыстарынан, жүзгін және органикалық заттардан суды биологиялық әдістермен тазарту, дәстүрлі жүйелерге жұмсалатын қаражатқа қарағанда бағасы 10 есе кем. Ирландияның Вильямстоун қаласында шаруашылық-тұрмыстық суларды тазартуда кәдімгі қамыс ( Ph. australis Train), май қоға ( Thypha latifolia L . ) өсімдіктері пайдалнылады. Бұл жағдайда су ортасының тазару дәрежесі 72% құраған. Тазалау үрдісіндесінде су келесі көрсеткіштерге дейін тазаланады (мг/л) : ОБС ₂ - 9, жүзгін заттар - 9, толық азот - 14, 2, аммиак - 0, 8, нитраттар - 9, 2, толық фосфор - 4, 45, ортофосфаттар - 3, 15. Екі жыл бойында жүргізілген бақылау нәтижесінде ластаушы заттардың концентрацияларының азаю динамикасы келесідей көрсеткіштерді құраған: ОБС ₂ үшін 48%, жүзгін заттар үшін 83%, жалпы азот үшін 51%, жалпы фосфор үшін 13%, патогендік организмдерді жою 99, 8% [169-171] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.