Қазақ - Қырғыз саяси байланыстарының тарихы (ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы – ХХ ғасырдың бас кезі )

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

Қазақ - қырғыз саяси байланыстарының тарихы (ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы - ХХ ғасырдың бас кезі )

Кіріспе

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақ халқының тарихы көршілес елдердің, соның ішінде бауырлас қырғыздардың тарихымен тығыз байланысты. Зерттеу жұмысында ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезі аралығындағы қазақ-қырғыз саяси байланыстарының тарихы талданып, екі халықтың саяси байланыстары үрдісінің даму барысы, Абылай ханның қырғыздарға байланысты ұстанған саясаты, Қоқан хандығы үстемдігі мен патшалық Ресейдің отаршылдық саясатының қазақ-қырғыз саяси байланыстарына ықпалы дәрежесі, Кенесары ханның қырғызға жорығы, екі халықтың мәмілегерлік келісімдері, патшалық Ресейдің экспансиялық саясатына қарсыластық тұсындағы және азаттық қозғалыстағы қазақтар мен қырғыздардың өзара байланыстары мәселелері қарастырылады.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Кез келген мемлекеттің негізгі тірегі және басты байлығы сол елді құраған халқы болып табылады. Ал сол халықтың алға қарай адымдап дамуында тарих ғылымының алар орны ерекше. Себебі, тарих халықтың өзін-өзі тануына жәрдемдесіп, ұлттық намыс, ел бірлігі және мемлекеттік мүдде деген ұғымдарды қастерлеуге, ұлттық құндылықтарды сақтауға үйретеді. Ұлттың шынайы тарихы ұлттық идеологияның қалыптасуының да негізгі қайнар көзін құрайды. Сондықтан тарихи білім беруге үздіксіз көңіл бөлінуі қажет.

Қазақ халқы ғана емес, бүкіл түркі жұртын тарихи тамырсыз етіп көрсетуге тырысқан кеңестік тарихнама төл тарихымыздан көз жазып қалуға соқтырды. Қазақстанның тәуелсіздік алып, егемендікке жетуі халқымыздың ұлттық сана-сезімін оятып, өткен дәуірлердегі бабаларымыздың еліміздің тарихында алар орнын, алыс-жақын елдермен байланыстарындағы ұстанған ұстанымдарын білуге деген ерекше талпынысты тудырды.

Тарихи жадтың қайта жаңғыруы еліміздің тарихшыларына тәуелсіз Қазақстанның шынайы тарихын жазып, соның негізінде тарихи сананы қалпына келтіру міндетін жүктеді. Қазіргі таңда еліміздің Президенті Н. Ә. Назарбаев дұрыс атап көрсеткеніндей, «тоталитаризмнің психологиялық зардаптарынан арылу біздің болашақты жобалауымыз үшін ғана емес, өткенді жаңаша түсіндіру үшін де қажет» [1, 231-б. ] . Өткенді жаңаша түсіндіруде, қазақ халқының шынайы тарихын қалыптастыруда қазақ-қырғыз саяси байланыстары тарихын зерттеудің де маңызы зор. Қазақ халқы өзінің тарихи даму үрдісінде Орталық Азиядағы бауырлас, көрші халықтармен, солардың арасында қырғыздармен де үнемі этносаяси байланыста болды. Бұл байланыстың шынайылығы мен беріктігін екі ел даналары қалдырған «қазақ пен қырғыз бір туған» деген нақыл сөздер де растай түседі. «Әр халықтың тарихы әрқашан көршілерінің тарихымен тығыз байланысты. Бұл байланыс, әрине, өзінің сипаты, қарқындылығы және ауқымы жағынан әртүрлі болуы мүмкін, бірақ ылғи да болады, - деп жазды белгілі шығыстанушы-ғалым Н. И. Конрад. - Сондықтан халықтардың тарихында тарихи өмірдің ортақтығынан шыққан факторлар әрекет етеді. Мұндай ортақтық өлкелік сипатта, яғни бірнеше көршілес елді қамтуы мүмкін, не болмаса одан да ауқымды болып, бірнеше елдердің тобын қамтуы ықтимал» [2, с. 17] .

Қазақтар мен қырғыздардың саяси байланыстары өзінің бастауын өткен ғасырлар қойнауынан алады. Олардың күні бүгінге дейін жалғасқан өзара байланысының негізін түркілік шығу тегі, ортақ діні, тілі мен діліндегі, әдет-ғұрыптарындағы ұқсастықтар да нығайта түсті.

Екі халықтың саяси байланыстарының тарихында ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезі күрделі кезең екені белгілі. Осы тарихи кезеңдегі Абылай ханның қырғызға жорығының себептері мен нәтижелері, екі халықтың байланыстарына Қоқан хандығының ықпал ету дәрежесі, патшалық Ресейдің жаулаушылық саясаты барысындағы екі халықтың өзара байланыстарының өрбуі, отаршылдыққа қарсы күресте қазақтар мен қырғыздардың бірлікке ұмтылуы, қазақ және қырғыз ұлттық саяси элитасы өкілдерінің азаттық қозғалыстағы байланыстары арнайы зерттеуді қажет етеді. Тарихи тағдыры ұқсас екі ел азаттық, тәуелсіздік жолында талай азапты жолды бірге бастан кешті. Қазақ-қырғыз байланыстары тарихының саяси астарларын зерттеу, оның «ақтаңдақ» беттерін айқындау екі елдің тарихи тағдырының ортақ тұстарын көрсетумен қатар, тарихи танымды тереңдете түседі.

Қазақ және қырғыз халықтарының саяси байланыстары тарихын зерттеу Қазақстан мен Қырғызстан арасында 1997 жылы 8 сәуірде жасалған Мәңгілік достық туралы шарттың және 2003 жылы 25 желтоқсанда жасалған Одақтастық қатынастар туралы шарттың маңызын тереңірек түсінуге, қазіргі мемлекеттік геосаясаттың мүддесі мен мәнін ұғынуға да көмектеседі. Осы шарттар бойынша өзара қарым-қатынасты бір-бірінің тәуелсіздігін сыйлау, тең құқықтық және бір-бірінің ішкі істеріне араласпау принциптері негізінде дамыту келісілді. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев «Тарих толқынында» атты кітабында орталықазиялық халықтардың өзара байланыстарының, соның ішінде қазақ-қырғыз байланыстарының бейбіт арнада жүруінің маңызын ерекше атап көрсетті. Онда: «Орталық Азия елдерінің арасында қақтығыстарды болдырмайтын шаралардың жиынтығын біз қазірдің өзінде жасауымыз керек. Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан араларында жасалған Мәңгілік достық туралы шарт бұл үшін игілікті негіз бола алады, сондықтан, біз оны нақты іс жүзіне асыру жолында жұмыс істеуге тиіспіз. Ортаазиялық интеграция үшін, ортақ тарихы, мәдениеті, тілі, діні бар халық ретінде біздің мемлекеттерімізді болашақта жақындастыру үшін Қазақстанның, Өзбекстанның, Қырғызстанның, қазақ, өзбек және қырғыз халықтарының өзара қатынастары өте-мөте маңызды болмақ» [1, 268-269-бб. ], - делінген.

ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ және қырғыз халықтарының саяси байланыстарының тарихын танып білу өткеннен сабақ алып, болашақты дұрыс болжауға да септігін тигізеді. Сондай-ақ аталмыш мәселені зерттеу Қазақстан тарихының жаңа заман дәуіріндегі ерекшеліктерінің қыр-сырын терең түсінуге жол аша түседі. Мұның өзі мәселенің ғылыми өзектілігін аңғартып, оны зерттеудің практикалық және ғылыми сұранысқа ие екендігін білдіреді.

Зерттеу жұмысының методологиялық негіздері. Диссертациялық жұмыстың теориялық-методологиялық негізін тарих, философия және т. б. қоғамдық ғылымдардың қалыптастырған жаңа бағыттағы ғылыми тұжырымдары құрады. Сонымен бірге тарихтың теориялық-методологиялық мәселелерін зерттеуші шетелдік және отандық жетекші ғалымдардың еңбектеріндегі қарастырылып отырған тақырыпты жаңа көзқарас тұрғысынан жазуға мүмкіндік беретін ой-пікірлері басшылыққа алынды. Соның нәтижесінде ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасыр басындағы қазақ-қырғыз саяси байланыстары тарихын зерттеу өркениеттілік ұстаным, тарихилық принцип пен гуманизм, ынтымақтастық және мәдени-тарихи тұжырымдамалары аясында жүргізілді.

Зерттеу жұмысын жүргізуде анализ, синтез, ретроспективалық, салыстырмалы-тарихи және сипаттап баяндау әдістері қолданылды. Осы әдістер негізінде жасалынған тұжырымдар мен қорытындылардың өзара логикалық тұрғыда үйлесімді болуы басты назарда ұсталды.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ-қырғыз саяси байланыстарын мұрағат құжаттары мен фольклорлық материалдарды дерек ретінде кеңінен ғылыми айналымға тарта отырып зерттеу, оны объективті түрде ашып көрсету диссертацияда басты мақсат етіліп қойылды. Осыған орай мынадай міндеттерді шешу назарға алынды:

- қазақ-қырғыз саяси байланыстарының ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында өрбуінің тарихнамасын және теориялық-методологиялық мәселелері мен деректік негіздерін қарастыру;

- Жоңғар хандығы құлағаннан соң қалыптасқан геосаяси ахуал жағдайында қазақ-қырғыз байланыстарының өрбу ерекшеліктерін, Абылай ханның қырғыздарға байланысты ұстанған саясатын, «Жайыл қырғыны» оқиғасының себептері мен нәтижесін айқындау;

Қоқан хандығы үстемдігі мен патшалық Ресейдің әскери-отаршылдық ұстанымының қазақ-қырғыз байланыстарына ықпал ету дәрежесін ашып көрсету;
Кенесары ханның қырғызға жорығының себебін, жорықтың ұйымдастырылуы мен салдарына, сондай-ақ жорықтан кейінгі қазақ-қырғыз мәмілегерлік келісімдеріне ғылыми баға беру:
патшалық Ресейдің Жетісу өңіріндегі экспансиялық саясатына қазақтар мен қырғыздардың бірлесе қарсылық көрсетуінің себептерін түсіндіру;
Қазақстанның оңтүстік өңірінің патшалық Ресей тарапынан жаулануына қарсы күрестегі қазақ-қырғыз байланысын зерделеу;
отаршылдық саясатқа қарсыластықтағы қазақ-қырғыз байланыстарын нақтылы мәліметтер негізінде баяндау;
қазақ және қырғыз ұлттық саяси элитасы өкілдерінің ХХ ғасыр басындағы азаттық қозғалыста өзара ынтымақтастыққа талпынғанын ғылыми тұрғыда негіздеу;
1916 жылғы көтеріліс тұсында қазақ және қырғыз халықтарының арасында орын алған байланыстарға талдау жасау;

-1917 жылғы саяси өзгерістер жағдайында қазақ-қырғыз саяси элитасы өкілдерінің ұлттық мүддені бірлесе қорғау жолында жасаған әрекеттерін ғылыми саралау.

Зерттеу жұмысының нысаны - қазақ-қырғыз саяси байланыстарының ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезі аралығындағы даму үрдісін қарастыру.

Зерттеу жұмысының пәні - ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезі аралығындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өміріндегі ерекшеліктерді аңғаруға өз септігін тигізетіндіктен сол тарихи кезеңдегі қазақ-қырғыз саяси байланыстарына тарихи талдау жасау.

Зерттеу жұмысының хронологиялық шегі. Зерттеу жұмысының хронологиялық шегі ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезін қамтиды. Осы аралықтағы қазақ-қырғыз саяси байланыстарының тарихын ХVІІІ ғасырдың екінші жартысынан ХІХ ғасырдың ортасына дейінгі, патшалық Ресейдің ХІХ ғасырдың екінші жартысынан кейінгі экспансиялық саясаты тұсындағы және ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасыр басындағы кезең деп үшке бөліп қарастыруға болады деуге негіз бар. Алғашқы кезеңде екі халықтың өзара байланыстары шиеленісті жүруімен ерекшеленсе, одан кейінгі кезеңдерде қазақтар мен қырғыздардың азаттық күресінде мүдделер тоғысы, ұлттық мүддені бірлесе қорғау жолындағы әрекеттері көрініс тапты.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Кең көлемдегі деректік материалдар негізінде ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ-қырғыз саяси байланыстарының тарихы тұтастай қарастырылуы зерттеу жұмысының негізгі жаңалығы болып табылады. Нақтылай айтқанда, диссертацияда төмендегідей жаңалықтар бар:

- ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ-қырғыз саяси байланыстарының тарихнамасы сараланып, мәселенің теориялық-методологиялық негіздемесі мен деректік негізіне талдау жасалынған;

- ХVІІІ ғасырдың екінші жартысында қазақ-қырғыз саяси байланыстарының шиеленісті жүруінің себептері айқындалып, Абылай ханның қырғыздарға байланысты ұстанған саясатына объективті ғылыми баға берілген;

- ХVІІІ ғасырдың соңы мен ХІХ ғасырдың бірінші жартысы аралығындағы қазақ-қырғыз саяси байланыстарына Қоқан хандығының үстемдігі мен патшалық Ресейдің әскери-отаршылдық ұстанымының ықпал етуі деңгейі айқындалған;

- патшалық Ресейдің жаулаушылық саясатына қарсы күреске Кенесары ханның қырғыздарды да тартуды көздегені, оның мұндай ұстанымына қырғыз билеушілерінің қолдау танытпай, ақыры екі халық арасында қанды оқиғалар орын алғаны бұрындары ғылыми айналымға тартыла қоймаған деректік материалдар негізінде баяндалып, қазақ-қырғыз қақтығыстарынан кейінгі өзара мәмілегерлік келісімдердегі Бопай Қасымқызының, Тезек төренің, Сүйінбай ақынның, Бөлтірік шешеннің рөлі ашылып көрсетілген;

- патшалық Ресейдің Жетісуға экспансиясына қарсы күреске Тойшыбек Қасаболатұлы, Диқанбай Қапсалаңұлы, Сұраншы Ақынбекұлы, Сыздық Кенесарыұлы секілді қазақ қайраткерлерімен бірге Орман Ниязбекұлы, Жаңғараш Есқожаұлы, Шабдан Жантайұлы секілді қырғыз қайраткерлерінің тартылу себептері зерделенген;

- қазақтар мен қырғыздардың қоқандықтар жағында Қазақстанның оңтүстік өңірін орыс жаулаушыларынан қорғауға атсалысуы жаңа көзқарас тұрғысынан пайымдалған;

- патшалық Ресейдің отаршылдық саясатына ХІХ ғасырдың 70-90 жылдарындағы қарсыластық барысында орын алған қазақ-қырғыз байланысына Шығыс Түркістандағы Жақыпбек Бадаулет мемлекетінің және 1898 жылғы Әндіжан көтерілісінің ықпалы талданып, осы байланыстағы Саурық Алпарұлы, Тазабек Пұсырманұлы, Мамыр Мергенұлы, Балбай Есқожаұлы секілді т. б. қазақ-қырғыз қайраткерлерінің орны ғылыми тұрғыдан сараланған;

- бірінші орыс революциясы тұсында Жетісу облысы қазақ-қырғыздары мен Әулиеата уезі қазақ-қырғыздарының орталық билік орындарына бірлесе петиция жолдауы, қазақ-қырғыз қайраткерлерінің 1910 жылы өткізген Ұзынағаш съезі, М. Дулатовтың «Оян, қазағының», «Айқап» журналы мен «Қазақ» газетінің қырғыздар арасына таралуы ХХ ғасыр басындағы азаттық қозғалыстағы екі халықтың өзара байланысының көріністері ретінде бағаланған;

- 1916 жылы көтеріліске шыққан қазақтар мен қырғыздар арасында өзара байланыс орнатуға деген талпыныстың екпін алуы, сондай-ақ мұндай байланыстың Жетісу өңірінде орнағаны нақтылы мәліметтермен негізделген;

- 1917 жылғы ақпан революциясынан кейін қалыптасқан саяси ахуал жағдайында Жетісу облыстық қазақ-қырғыз съезінің және Түркістан өлкесі қазақ-қырғыздарының жалпы съезінің өткізілуі қазақ-қырғыз саяси элитасы өкілдерінің ұлттық мүддені бірлесе қорғау бағытында ұйымдастырылған іс-шара екендігі негізделіп, Д. Сауранбаев, Ә. Сыдықов, И. Арабаев секілді т. б. қырғыз қайраткерлерінің Алаш қозғалысына тартылуы ашылып көрсетілген.

Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар. ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасыр басындағы қазақ-қырғыз саяси байланыстарын зерттеу нәтижесінде қорғауға мынандай тұжырымдар ұсынылады:

- ХVІІІ ғасырдың екінші жартысында қазақ-қырғыз саяси байланыстарының шиеленісті жүруінің астарында іргелес қоныстанған қазақтар мен қырғыздар арасында жайылым үшін таластың және барымтаның өрістеуі жатты, бұл өз кезегінде Абылай ханның қырғыздарға жорыққа аттануына түрткі болып, «Жайыл қырғыны» оқиғасына әкеліп соқтырды;

- патшалық Ресей өзінің әскери-отаршылдық ұстанымына орай Жетісу өңіріне иелік етудің ең тиімді жолы қазақтар мен қырғыздардың қарым-қатынасын шиеленістіре түсу керек деп санап, осы бағыттағы шараларды жүзеге асыруға тырысты;

- Кенесары хан патшалық Ресейдің жаулаушылық саясатына қарсы күресте қырғыздармен күш біріктіру қажет деп санады, ол өзінің мұндай ұстанымы қырғыз билеушілері тарапынан қабылданбағандықтан қырғыздарға жорыққа аттанып, қантөгісті оқиғаларға жол берілді. Дегенмен, Кенесары хан жаулаушылыққа қарсы күресте бауырлас халықтардың бірлігін паш етті;

- Кенесары ханның қырғызға жорығынан кейін қазақтар мен қырғыздар өзара мәмілегерлік келісімдерге қол жеткізіп, ортақ жауға қарсы бірлесе әрекет етуге талпынды;

- патшалық Ресейдің ХІХ ғасырдың 50-60 жылдарындағы экспансиялық саясаты барысында қазақтар мен қырғыздар арасында қоқандықтармен бірлесе қимыл көрсетуге деген талпыныс күш алды;

- ХІХ ғасырдың 70-90 жылдарындағы отаршылдық саясатқа қарсылық танытуда қазақтар мен қырғыздар арасындағы байланыстың орнығуына Шығыс Түркістандағы Жақыпбек Бадаулет мемлекетінің құрылуы мен 1989 жылғы Әндіжан көтерілісі елеулі ықпалын тигізді;

- бірінші орыс революциясы тұсында қазақтар мен қырғыздардың орталық билік орындарына бірлесе жолдаған петициялары, 1910 жылғы Ұзынағаш съезі секілді т. б. іс-шаралар азаттық қозғалыстағы байланыстардың көрінісі болды;

- қазақ және қырғыз ұлттық саяси элитасы өкілдерінің өзара байланысының өрбуі барысында қырғыздар арасында М. Дулатовтың «Оян, қазақ» шығармасы, «Айқап» журналы мен «Қазақ» газеті танымал болып, ұлттық мүддені бірлесе қорғауға деген талпынысқа серпін берді;

- 1916 жылғы көтеріліс барысында екі халық іргелес қоныстанған өңірлерде бірлесе қимыл көрсетуге, іс-әрекеттерін өзара үйлестіруге деген талпынушылық аңғарылады. Мұндай істердің қолға алынуына қарамастан, көтерілісшілер патша өкіметі тарапынан аяусыз жазаланып, қазақтар мен қырғыздар бірге босқыншылық тауқыметін тартуға мәжбүр болды;

- 1917 жылғы саяси өзгерістер жағдайында қазақ және қырғыз саяси элитасы өкілдері ұлттық мүддені бірлесе қорғау жолында әрекеттеніп, осы бағытта бірқатар іс-шаралар ұйымдастырды, сондай-ақ қырғыздар арасында Алаш қозғалысына тартылу қарқын алды.

Зерттеудің қолданыстық маңызы. Диссертацияда жасалынған тұжырымдар мен қорытындыларды жоғары оқу орындарында Қазақстан тарихы пәні бойынша жүргізілетін арнаулы курстар мен семинар сабақтарын өткізуде пайдалануға болады.

Сонымен бірге зерттеу жұмысының тұжырымдарын ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасыр басындағы тарихи кезеңді зерттеуге арналған ғылыми зерттеу еңбектерінде, оқу құралдары мен оқулықтарда қолдануға болады. Сондай-ақ зерттеу жұмысының тұжырымдары Орталық Азия халықтарының өзара байланыстары тарихын және түркі халықтарының тарихын жазуда өзіндік септігін тигізе алады.

Зерттеу жұмысының сыннан өтуі. Диссертациялық жұмыстың негізгі нәтижелері мен қорытындылары ғылыми монографияларда, Алматы, Бішкек, Қарабалта қалаларында және Қошқаратада (Оңтүстік Қазақстан облысы) өткен халықаралық және республикалық ғылыми-практикалық конференцияларда баяндалды. Зерттеу жұмысының мазмұнына сәйкес 2 ғылыми монография, 39 мақала Қазақстан, Қырғызстан және Моңғолияда шығатын ғылыми басылымдарда жарияланды. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті ұсынған тізімге енген 12 түрлі басылымда 18 мақала (екеуі бірлескен авторлықта), 10 мақала шетелдік басылымдарда (оның екеуі бірлескен авторлықта), сондай-ақ 11 мақала әр түрлі республикалық басылымдар мен республикалық және халықаралық ғылыми конференция материалдарының жинақтарында жарық көрді.

Диссертация қолжазбасы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің Ш. Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының Қазақстанның жаңа заман тарихы бөлімі мен Кеңес дәуіріндегі Қазақстан тарихы бөлімінің кеңейтілген мәжілісінде талқыланып, қорғауға ұсынылды (хаттама № 2, 2009 жыл, 15 қаңтар) .

Диссертацияның құрылымы: Алға қойған мақсаты мен міндеттерге байланысты диссертациялық жұмыстың құрылымын кіріспе, 4 тарау және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімі құрайды.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Кіріспеде диссертациялық жұмысқа жалпы сипаттама беріліп, тақырыптың өзектілігі негізделіп, жұмыстың зерттеу нысаны, мақсаты мен міндеттері, ғылыми жаңалығы, методологиялық мәселелері, хронологиялық ауқымы, практикалық маңызы және қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар көрсетілген.

« ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ-қырғыз саяси байланыстары мәселесінің теориялық- методологиялық негіздемесі, тарихнамасы мен дерек көздері» деп аталатын бірінші тарауда тақырыптың теориялық-методологиялық негіздемесі мен тарихнамасы қарастырылып, мәселенің дерек көздеріне талдау жасалды.

«Мәселенің теориялық-методологиялық негіздемесі» атты бөлімде зерттеу жұмысына қатысты методологиялық ұстанымдар, тұжырымдамалар баяндалды.

Ғылыми танымның жетілуімен бірге жаңа білімге жетуге жол көрсететін ұстанымдар, тұжырымдамалар мен теориялар қалыптасады немесе оларға деген көзқарас өзгеріске түседі. Бұл, әрине, тарих ғылымының жекелеген проблемаларын зерделеуге, соның ішінде ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасыр басындағы қазақ-қырғыз саяси байланыстарын қарастыруға да қатысты.

Өткен дәуірлердегі тарихи құбылыстарды бір қалыпқа салған маркстік-лениндік ілімге негізделген формациялық ұстанымға сәйкес қазақ және қырғыз халықтарының ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасыр басындағы өзара байланыстары феодалдық даму сатысындағы халықтардың байланыстары түрінде ғана түсіндіріліп, екі халықтың 1917 жылғы қазан төңкерісінен кейін қалыптасқан ахуалға орай «капитализмге соқпай, социалистік құрылысқа көшуі» барынша дәріптелді.

Кеңестер Одағының ыдырап, оның құрамындағы республикалардың өз тәуелсіздігін жариялауына байланысты тарих ғылымында оң өзгерістер бой көрсетті. Содан бергі кезеңде отандық және посткеңестік тарих ғылымында өркениеттілік ұстаным перспективалы ұстаным ретінде орнығуда. Тарихтың теориялық-методологиялық мәселелерін зерттеуші ғалымдардың бірқатары өркениет теориясы қазіргі заманда өз дамуының жоғары сатысына көтеріліп, онда өркениетті әлеуметтік-мәдени құрылым ретінде пайымдаушылық белең алғанын, бұл теорияның ауқымында тарихи жадты түлету, тарихи үрдісті гуманды тұрғыда әрі эволюциялық сабақтастықта түсіндіру жүзеге асатындығын негіздеуде. Өркениеттілік ұстаным аясында мәдени-тарихи тұжырымдамасы кеңірек қолданысқа ие. Онда еуропалық емес халықтардың «арттақалушылығы» немесе «тоқыраушылығы» деген пікір теріске шығарылып, әрбір мәдени аймаққа өзіндік даму жолы тән екені қуатталады. Бұл тұжырымдамаға сәйкес қарастырылып отырған мәселеде қазақ және қырғыз халықтарының бірегей өркениет өкілдері екені және кез келген өркениеттің әлеуметтік-мәдени құрылым ретінде өзіндік рухани, ел билеу, тіршілік ету, адамдар арасындағы өзара қатынас, ел аралық байланыс мәдениетіне ие екені ескеріледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.