Коммерциялық емес заңды тұлға
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық жағдайы
1.1 Заңды тұлғаның жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Коммерциялық емес заңды тұлғаның ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
1.3 Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ..26
2. Коммерциялық емес заңды тұлғаның түрлері
2.1 Коммерциялық емес заңды тұлғаның түрлерінің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... 34
2.2 Коммерциялық емес заңды тұлғаның жекелеген түрлері ... ... ... ... ... ... ...39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
1. Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық жағдайы
1.1 Заңды тұлғаның жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Коммерциялық емес заңды тұлғаның ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
1.3 Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ..26
2. Коммерциялық емес заңды тұлғаның түрлері
2.1 Коммерциялық емес заңды тұлғаның түрлерінің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... 34
2.2 Коммерциялық емес заңды тұлғаның жекелеген түрлері ... ... ... ... ... ... ...39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
Ел президенті Н. Назарбаев өзінің егемен елі тәуелсіз Қазақстанға 2008 жылғы жолдауында халықтың әлеуметтік жағдайын көтеру, әлауқатын арттыру мақсатын алға қойды.
Дипломдық жұмысымның тақырыбы «Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық жағдайы» жалпы қысқаша анықтама беретін болсам ол өз қызметінің негізгі мақсаты кіріс түсіруді көздемейтін және алынған таза кірісті қатысушылар арасында бөлмейтін ұйым коммерциялық емес заңды тұлға болып табылады.
Коммерциялық емес ұйымдардың құқықтық жағдайын ҚР Азаматтық кодексі, Коммерциялық емес ұйымдар туралы заң, коммерциялық емес ұйымдардың жекелеген түрлері туралы зандар жене заңға тәуелді нормативтік актілер реттеп отырады.
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын занды тұлға мекеме, қоғамдық бірлестік, акционерлік қоғам, тұтыну кооперативі, қоғамдық қор, діни бірлестік нысанында құрылуы мүмкін. Коммерциялық ұйымдардың тізбесіне қарағанда, бұл тізбені толық деуге болмайды. Заң актілерінде коммерциялық емес ұйымдардың өзгеше нысаны бегіленуі мүмкін. Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңның 17-бабының 2-тармағына сәйкес нотариалдық палаталар, адвокаттар алқалары, сауда-өнеркесіп палаталары, аудиторлар палатлары, меншік пәтер иелері кооперативтері жөне басқа да коммерциялық емес ұйымдар өзге де ұйымдық-құқықтық нысанда құрыла алады.
Коммерциялық емес ұйымдар әлеуметтік, мәдени, ғылыми, білім беру, қайыршдылық, басқару мақсаттарша қол жеткізу; азаматтардың және ұйымдардың құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау; даулар мен жанжалдарды шешу; азаматтардың рухани жөне өзге қажеттіліктерін қанағаттандыру; азаматтардың денсаулығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, денешынықтыру мен спортты дамыту; заң көмегін көрсету үшін, сондай-ақ қоғамдық игіліктерді және өз мүшелерінің (қатысушылардың) игіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған басқа да мақсаттарда құрылуы мүмкін .
Дипломдық жұмысымның тақырыбы «Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық жағдайы» жалпы қысқаша анықтама беретін болсам ол өз қызметінің негізгі мақсаты кіріс түсіруді көздемейтін және алынған таза кірісті қатысушылар арасында бөлмейтін ұйым коммерциялық емес заңды тұлға болып табылады.
Коммерциялық емес ұйымдардың құқықтық жағдайын ҚР Азаматтық кодексі, Коммерциялық емес ұйымдар туралы заң, коммерциялық емес ұйымдардың жекелеген түрлері туралы зандар жене заңға тәуелді нормативтік актілер реттеп отырады.
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын занды тұлға мекеме, қоғамдық бірлестік, акционерлік қоғам, тұтыну кооперативі, қоғамдық қор, діни бірлестік нысанында құрылуы мүмкін. Коммерциялық ұйымдардың тізбесіне қарағанда, бұл тізбені толық деуге болмайды. Заң актілерінде коммерциялық емес ұйымдардың өзгеше нысаны бегіленуі мүмкін. Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңның 17-бабының 2-тармағына сәйкес нотариалдық палаталар, адвокаттар алқалары, сауда-өнеркесіп палаталары, аудиторлар палатлары, меншік пәтер иелері кооперативтері жөне басқа да коммерциялық емес ұйымдар өзге де ұйымдық-құқықтық нысанда құрыла алады.
Коммерциялық емес ұйымдар әлеуметтік, мәдени, ғылыми, білім беру, қайыршдылық, басқару мақсаттарша қол жеткізу; азаматтардың және ұйымдардың құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау; даулар мен жанжалдарды шешу; азаматтардың рухани жөне өзге қажеттіліктерін қанағаттандыру; азаматтардың денсаулығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, денешынықтыру мен спортты дамыту; заң көмегін көрсету үшін, сондай-ақ қоғамдық игіліктерді және өз мүшелерінің (қатысушылардың) игіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған басқа да мақсаттарда құрылуы мүмкін .
Нормативтік құқықтық актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1995 жыл (2008)
2. Қазақстан Республикасы азаматтық кодексі (Жалпы және ерекше бөлімдер): 2007 жылғы 1 қаңтарға дейінгі өзгертулер мен толықтырулар енгізілген,-Алматы: Баспа,2007
3. Қазақстан Республикасының «Нормативтік құқықтық актілер» туралы Заң 24 наурыз 1998 жыл
4. Азаматтық кодекстің (жалпы бөлім) күшіне ендіру туралы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің қаулысы. 27 желтоқсан 1994 жыл
5. Қазақстан Республикасының "Кәсіптік одақтар туралы" Заңы 1993 ж. 9 сәуір
6. Қазақстан Республикасының «Діни бірлестіктер» туралы Заңы 2 шілде 2003 жыл
7. «Қазақстан Республикасындағы банкроттық туралы» Заң 27 қаңтар 1997 жыл
8. Қазақстан Республикасының Президентінің «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы» Жарлығы 22 желтоқсан 1995 жыл
9. «Қазақстан Республикасындағы Азаматтық туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 20 желтоқсан 1991 жыл
10. Қазақстан Республикасының Президентінің заң күші бар Жарлығы «Шет ел азаматтарының Қазақстан Республикасында құқықтық жағдайы» 19 маусым 1995 жыл
11. Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы» Заңы 4 шілде 1992 жыл
12. Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы» Заң 19 шілде 1997 жыл
13. «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 22 көкек 1998 жыл
14. Қазақстан Республикасының «Коммерциялық емес ұйымдар» туралы Заң 21 қаңтар 1997 жыл
15. Қазақстан Республикасының "Саяси партиялар туралы" 2002 ж. 15 шілдедегі заңы
16. Қазақстан Республикасының Президентінің «Шаруашылық серіктестіктері туралы» Жарлығы 2 мамыр 1995 жыл
17. Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік кәсіпорындар туралы» Заңы 19 шілде 1995 жыл
18. Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғам туралы» Заңы 13 мамыр 2003 жыл
19. Қазақстан Республикасының «Өндірістік кооператив туралы» Заңы 5 қазан 1995 жыл
20. Қазақстан Республикасының «Арам ниетті кәсіпкерлік» Заңы 9 шілде 1998 жыл
21. Қазақстан Республикасының "Тұтыну кооперативі туралы" 2001 ж. 8 мамыр туралы Заңы
22. Қазақстан Республикасының "Қоғамдық бірлестіктер туралы" 1996 ж. 31 мамырдағы заңы
Негізгі әдебиеттер
23. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы: Оқулық. Сапарғалиев Ғ. -Алматы: Жеті жарғы, 1998
24. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (жалпы бөлім). Комментарий. Жауапты ред. М.К. Сүлейменов, Ю.Г. Басин. Алматы, Жеті жарғы 2000.
25. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығы. Ғ.Төлеуғалиев.-Алматы: ҚазМЗА, 2001
26. Азаматтық құқық. І том. Жауапты ред. М.К. Сүлейменов, Ю.Г. Басин. Алматы. ҚазГЗУ 2003
27. Қазақстан Респбликасының Конституциясы. Түсініктеме. Ред. басқарған Ғ.Сапарғалиев.-ауд. С.Бақтыгерейұлы.-Алматы, Жеті арғы
28. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығы. Оқу құралы. Батырбаев Н.М. Түркістан, 2007
29. Мелекет және құқық теориясы Өзбекұлы С., Қопабаев Ө. Оқулық.-Алматы: Жеті жарғы, 2006
30. Гражданское право ч. 1 Под ред. Сергеева А.П., Толстого Ю.К., М.., Проспект, 2007
31. Гражданское право. Том І Общая часть. Под ред. Суханов Е.А. М., Волтерс Клувер, 2005
32. Гражданское право (общая часть). Учебное пособие. Под ред. Диденко А.Г., Алматы, 2003
33. Гражданское право: Учебник /Под ред. С.П.Гришаева.-М.: Юрист, 2000
34. Басин Ю.Г. Избранные труды по гражднскому праву. Алматы, 2003
35. Диденко А.Г. Избранное (Постсоветский период) Алматы 2004
36. Брагинский М.И., Витрянский В.В. Договорное право. Книга 1: Общие положения-М., «СТАТУТ», 1998
37. Сборники «Гражданское законодательство». Статьи. Коментарии. Практика. Выпуски 1-22. Алматы, 1997-2005
Қосымша әдебиеттер
38. Сулейменов М.К Вещные права в Республике Казахстан. 1999
39. Сулейменов М.К. Право и собственность:-Алматы: Жеті жарғы, 1998
40. Осипов Е.Б. Защита гражданских прав. Учеб. и практич. пособие.- Алматы: КазГЮА, 2000
41. Покровский Б.В. Избранные труды по гражданскому праву/Предисловие Сулейменов М.К., Алиханова Г.А., Ихсанов Е.У. Сост. Сулейменов М.К.-Алматы: НИИ частного права КазГЮУ, 2003. (Серия Классика казахстанской цивилистики).
42. Иоффе О.С. Правоотношение по советскому гражданскому праву. 1949
43. Халфина Р.О. Общее учение о правоотношении. М., 1974
44. Каудыров Т. Гражданско-правовая охрана объектов промышленной собственности в Республике Казахстан. Алматы, 2001
45. Ильясова К. Регистрация прав на недвижимость в Республике Казахстан. Основные концептуальные положения. Алматы, 2000
46. Карагусов Ф. Ценные бумаги и деньги как объекты гражданских прав. Алматы, 2001
47. Климкин С.И. Юридические лица по законодательству Республики Казахстан. Общие положения. Алматы, 2001
48. Юридические лица. Практикум. Под ред. Климкина С.И. Алматы, 2003
49. Климкин С.И. Юридические лица (сборник статей). Алматы, 2003
50. Климкин С.И. Хозяйственные товарищества по законодательству Республики Казахстан. Алматы, 1996
51. Басин Ю.Г. Сделки. Алматы, 1996
52. Скловский К.И. Собственность в гражданском праве. 2000
53. Диденко А.Г. Обеспечение исполнения договоров. Астана, 2002
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1995 жыл (2008)
2. Қазақстан Республикасы азаматтық кодексі (Жалпы және ерекше бөлімдер): 2007 жылғы 1 қаңтарға дейінгі өзгертулер мен толықтырулар енгізілген,-Алматы: Баспа,2007
3. Қазақстан Республикасының «Нормативтік құқықтық актілер» туралы Заң 24 наурыз 1998 жыл
4. Азаматтық кодекстің (жалпы бөлім) күшіне ендіру туралы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің қаулысы. 27 желтоқсан 1994 жыл
5. Қазақстан Республикасының "Кәсіптік одақтар туралы" Заңы 1993 ж. 9 сәуір
6. Қазақстан Республикасының «Діни бірлестіктер» туралы Заңы 2 шілде 2003 жыл
7. «Қазақстан Республикасындағы банкроттық туралы» Заң 27 қаңтар 1997 жыл
8. Қазақстан Республикасының Президентінің «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы» Жарлығы 22 желтоқсан 1995 жыл
9. «Қазақстан Республикасындағы Азаматтық туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 20 желтоқсан 1991 жыл
10. Қазақстан Республикасының Президентінің заң күші бар Жарлығы «Шет ел азаматтарының Қазақстан Республикасында құқықтық жағдайы» 19 маусым 1995 жыл
11. Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы» Заңы 4 шілде 1992 жыл
12. Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы» Заң 19 шілде 1997 жыл
13. «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 22 көкек 1998 жыл
14. Қазақстан Республикасының «Коммерциялық емес ұйымдар» туралы Заң 21 қаңтар 1997 жыл
15. Қазақстан Республикасының "Саяси партиялар туралы" 2002 ж. 15 шілдедегі заңы
16. Қазақстан Республикасының Президентінің «Шаруашылық серіктестіктері туралы» Жарлығы 2 мамыр 1995 жыл
17. Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік кәсіпорындар туралы» Заңы 19 шілде 1995 жыл
18. Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғам туралы» Заңы 13 мамыр 2003 жыл
19. Қазақстан Республикасының «Өндірістік кооператив туралы» Заңы 5 қазан 1995 жыл
20. Қазақстан Республикасының «Арам ниетті кәсіпкерлік» Заңы 9 шілде 1998 жыл
21. Қазақстан Республикасының "Тұтыну кооперативі туралы" 2001 ж. 8 мамыр туралы Заңы
22. Қазақстан Республикасының "Қоғамдық бірлестіктер туралы" 1996 ж. 31 мамырдағы заңы
Негізгі әдебиеттер
23. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы: Оқулық. Сапарғалиев Ғ. -Алматы: Жеті жарғы, 1998
24. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (жалпы бөлім). Комментарий. Жауапты ред. М.К. Сүлейменов, Ю.Г. Басин. Алматы, Жеті жарғы 2000.
25. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығы. Ғ.Төлеуғалиев.-Алматы: ҚазМЗА, 2001
26. Азаматтық құқық. І том. Жауапты ред. М.К. Сүлейменов, Ю.Г. Басин. Алматы. ҚазГЗУ 2003
27. Қазақстан Респбликасының Конституциясы. Түсініктеме. Ред. басқарған Ғ.Сапарғалиев.-ауд. С.Бақтыгерейұлы.-Алматы, Жеті арғы
28. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығы. Оқу құралы. Батырбаев Н.М. Түркістан, 2007
29. Мелекет және құқық теориясы Өзбекұлы С., Қопабаев Ө. Оқулық.-Алматы: Жеті жарғы, 2006
30. Гражданское право ч. 1 Под ред. Сергеева А.П., Толстого Ю.К., М.., Проспект, 2007
31. Гражданское право. Том І Общая часть. Под ред. Суханов Е.А. М., Волтерс Клувер, 2005
32. Гражданское право (общая часть). Учебное пособие. Под ред. Диденко А.Г., Алматы, 2003
33. Гражданское право: Учебник /Под ред. С.П.Гришаева.-М.: Юрист, 2000
34. Басин Ю.Г. Избранные труды по гражднскому праву. Алматы, 2003
35. Диденко А.Г. Избранное (Постсоветский период) Алматы 2004
36. Брагинский М.И., Витрянский В.В. Договорное право. Книга 1: Общие положения-М., «СТАТУТ», 1998
37. Сборники «Гражданское законодательство». Статьи. Коментарии. Практика. Выпуски 1-22. Алматы, 1997-2005
Қосымша әдебиеттер
38. Сулейменов М.К Вещные права в Республике Казахстан. 1999
39. Сулейменов М.К. Право и собственность:-Алматы: Жеті жарғы, 1998
40. Осипов Е.Б. Защита гражданских прав. Учеб. и практич. пособие.- Алматы: КазГЮА, 2000
41. Покровский Б.В. Избранные труды по гражданскому праву/Предисловие Сулейменов М.К., Алиханова Г.А., Ихсанов Е.У. Сост. Сулейменов М.К.-Алматы: НИИ частного права КазГЮУ, 2003. (Серия Классика казахстанской цивилистики).
42. Иоффе О.С. Правоотношение по советскому гражданскому праву. 1949
43. Халфина Р.О. Общее учение о правоотношении. М., 1974
44. Каудыров Т. Гражданско-правовая охрана объектов промышленной собственности в Республике Казахстан. Алматы, 2001
45. Ильясова К. Регистрация прав на недвижимость в Республике Казахстан. Основные концептуальные положения. Алматы, 2000
46. Карагусов Ф. Ценные бумаги и деньги как объекты гражданских прав. Алматы, 2001
47. Климкин С.И. Юридические лица по законодательству Республики Казахстан. Общие положения. Алматы, 2001
48. Юридические лица. Практикум. Под ред. Климкина С.И. Алматы, 2003
49. Климкин С.И. Юридические лица (сборник статей). Алматы, 2003
50. Климкин С.И. Хозяйственные товарищества по законодательству Республики Казахстан. Алматы, 1996
51. Басин Ю.Г. Сделки. Алматы, 1996
52. Скловский К.И. Собственность в гражданском праве. 2000
53. Диденко А.Г. Обеспечение исполнения договоров. Астана, 2002
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық жағдайы
1.1 Заңды тұлғаның жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Коммерциялық емес заңды тұлғаның
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .24
1.3 Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ..26
2. Коммерциялық емес заңды тұлғаның түрлері
2.1 Коммерциялық емес заңды тұлғаның түрлерінің
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... 34
2.2 Коммерциялық емес заңды тұлғаның жекелеген
түрлері ... ... ... ... ... ... ...3 9
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
Кіріспе
Ел президенті Н. Назарбаев өзінің егемен елі тәуелсіз Қазақстанға 2008
жылғы жолдауында халықтың әлеуметтік жағдайын көтеру, әлауқатын арттыру
мақсатын алға қойды.
Дипломдық жұмысымның тақырыбы Коммерциялық емес заңды тұлғаның
құқықтық жағдайы жалпы қысқаша анықтама беретін болсам ол өз қызметінің
негізгі мақсаты кіріс түсіруді көздемейтін және алынған таза кірісті
қатысушылар арасында бөлмейтін ұйым коммерциялық емес заңды тұлға болып
табылады.
Коммерциялық емес ұйымдардың құқықтық жағдайын ҚР Азаматтық кодексі,
Коммерциялық емес ұйымдар туралы заң, коммерциялық емес ұйымдардың
жекелеген түрлері туралы зандар жене заңға тәуелді нормативтік актілер
реттеп отырады.
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын занды тұлға мекеме, қоғамдық
бірлестік, акционерлік қоғам, тұтыну кооперативі, қоғамдық қор, діни
бірлестік нысанында құрылуы мүмкін. Коммерциялық ұйымдардың тізбесіне
қарағанда, бұл тізбені толық деуге болмайды. Заң актілерінде коммерциялық
емес ұйымдардың өзгеше нысаны бегіленуі мүмкін. Коммерциялық емес ұйымдар
туралы заңның 17-бабының 2-тармағына сәйкес нотариалдық палаталар,
адвокаттар алқалары, сауда-өнеркесіп палаталары, аудиторлар палатлары,
меншік пәтер иелері кооперативтері жөне басқа да коммерциялық емес ұйымдар
өзге де ұйымдық-құқықтық нысанда құрыла алады.
Коммерциялық емес ұйымдар әлеуметтік, мәдени, ғылыми, білім беру,
қайыршдылық, басқару мақсаттарша қол жеткізу; азаматтардың және ұйымдардың
құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау; даулар мен жанжалдарды шешу;
азаматтардың рухани жөне өзге қажеттіліктерін қанағаттандыру; азаматтардың
денсаулығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, денешынықтыру мен спортты
дамыту; заң көмегін көрсету үшін, сондай-ақ қоғамдық игіліктерді және өз
мүшелерінің (қатысушылардың) игіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған басқа
да мақсаттарда құрылуы мүмкін .
Коммерциялық емес ұйым кәсіпкерлік қызметпен өзінің жарғылық
мақсаттарына сай келуіне қарай ғана айналыса алады. Коммерциялық ұйымдардан
өзгеше, коммерциялық емес ұйымдар салық төлеу жеңілдігін пайдаланады. Бұл
оларды тартымды ұйым ете түседі, өйткені көптеген коммерциялық емес ұйымдар
белгілі бір нысаңда кәсіпкерлік қызметпен айналысады. Одан түсетін
кірістер, әдетте, коммерциялық емес ұйымдар қызметін қаржыландырудың
негізгі көзі болып табылады бұл негізінен қоғамдық бірлестіктерге қатысты.
1. Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық жағдайы
1.1 Заңды тұлғаның жалпы сипаттамасы
Заңды тұлға дегеніміз бұл мүліктік қатынастардын басқа субъектілері
ұйымдастырған, құрған және құқықтар мен міндеттер берген субъект. Заңды
тұлғаның құрылтайшылары (құрушылары) оны мүліктік қатынастардын
субъектілері ретінде өзінен бөлу мақсатында құрады. Мүліктік азаматтық-
құқықтық қатынастар үшін заңды тұлға институтының практикалық маңыздылығы
мынада: "заңды тұлға құрылтайшыларының өз кәсіпкерлік тәуекелін өздері үшін
орынды болады деп есептейтін сомамен шектеу мүмкіндігі бар"[2;47,50б.].
Құқықтық санат ретінде заңды тұлғаның әдебиеттерде бір мағыналы
анықтамасы жоқ.
Кеңес мемлекеті өмір сүріп тұрған көзенде азаматтық құқық теориясында
заңды тұлғалардың мөні туралы алуан түрлі пікірлер кең таралған-ды.
Негізінен алғанда, заңды тұлғалар — мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелер
зерттеу объектісі болды, мұны экономикада мемлекеттік меншіктің үстемдік
етуімен түсіндіруге болатын еді.
Мемлекеттік ұйымдарға қатысты алғанда, заңды тұлғаның академик А.В.
Венедиктов берген барынша толық ұғымы заң әдебиеттеріне "ұжым теориясы"
деген атпен енді.
Қазіргі уақытта заңды тұлғаның мәні жөніндегі мәселе ғалымдардын
теориялық пікір таластарында соншама кең таралмаған. Әдебиеттерде
көздесетін соңғы пікірлердің ішінен заңды тұлғаның "мақсатты мүлік
ретіндегі" анықтамасын атап көрсетуге болады. Е.А. Сухановтың пікірі
бойынша, "...осы заманғы коммерциялық практикада азаматтық немесе сауда
(коммерция) айналымына қатысуға әдейі арналған дербестелген мүлік ретіндегі
заңды тұлғаның мәнін түсіндіретін "мақсатты мүлік" теориясын қостайтын
дәлелдер жеткілікті"[31;57,73б.].
Шетелдерде заңды тұлғаға қатысты екі теория барынша кең таралған -
жалған теория және шындық теориясы, бұларға ортақ нәрсе - ұжымдық
құрылымдардын құқық субъектілігін дәлелдеу.
Заңды тұлғаның жалған теориясы герман заңгері, XIX ғ. пайда болған
құқық тарихы мектебінін басшысы К.Ф. Савиньидің есімімен байланысты. Ол
құқықтың нақ субъектісі адам және тек адам болып табылады деп тұжырымдады.
Оның түжырымдамасы мынаған негізделді: заңды тұлға дегеніміз қарапайым
өтірік арқылы қолдан жасалған құқық субъектісінен басқа ештеңе емес, құқық
субъектіліктін бірден-бір мүмкін болатын иелері — жеке тұлғалар заңды
тұлғадағы құқықтық қатынастардың нақты субъектілері болын қала береді.
Кейбір ғалымдардың пікірі бойынша, жалған теориядан туындайтын заңды
тұлға пайда болуының рұқсат ету тәртібі және арнайы құқық қабілеттілігі, ең
алдымен, мемлекеттің пайда табу мақсаттарын көздемейтін адамдар
бірлестіктеріне бақылау жүргізілуін қамтамасыз етуге бағытталған болатын.
Жалған теория Англия мен АҚШ-та кең таралған.
Заңды тұлғаның өмір сүруін мойындау Англия мен АҚШ-та корпорация
құқығынын іргелі принципі болды. XIX ғасырда жоғарғы судья Д.Маршаддың
корпорацияға берген мынадай кең таралған анық-тамасы АҚШ-тағы теория мен
практикада мәлім болды: "Корпорация — бұл көрінбейтін, сөзілмейтін және заң
жүзінде ғана өмір сүретін жасанды құрылым".
Шындық теориясы, немесе XIX ғ. герман заңгері Гиркенің есімімен
байланысты органикалық теория заңды тұлғаны мемлекеттің қалыпты тіршілік
етуіне қажетті құқықтың нақты өмір сүретін субъектісі ретінде, олде бір
әлеуметтік шындық ретінде мемлекеттен тәуелсіз емір сүретін одақтас тұлға
ретінде қарастырды.
Шын мәнінде, Гирке де "нақты" одақтас тұлғаны адамға ұқсас құрастыра
отырып, Савиньи ұсталған идеалистік ұстанымды басшылыққа алды. Органикалық
теорияның қазіргі ізбасарлары заңды тұлғаны құқық тәртібі құқықтар мен
міндеттер берген мүдделердін оқшауланған бірлігі ретінде қарастырады.
Батыстағы құқықта заңды тұлғаны азаматтық-құқықтық қатынастардың
дербес қатысушысы ретінде әрекет ететін ұйым немесе мекеме ретінде
түсінеді. Дегенмен, батыс мемлекеттердің азаматтық заңдары заңды тұлғаға
мұлде анықтама бермеуді артық көреді (ФРГ-де 1978 ж. дейін "заңды тұлға"
деген терминнің өзі болған емес, Италиянын Азаматтық кодексінде 1942 ж.
заңды тұлғалардың дәрежеленуі ғана берілген), немесе заң шығарушылар
жалпылама және өте қысқаша тұжырымдамалармен шектеледі. Мәселен,
Швейцарияның 1907 ж. Азаматтық Заңдар жинағының 52-бабы заңды тұлғаларды
әлде бір ерекше мақсат үшін бірлескен құрылымды, дербес мекемесі бар
адамдар құрамасы ретінде анықтайды.
Заңды тұлғаның барынша толық анықтамасын Латын Америкасы елдерінің
азаматтық кодекстерінен табуға болады. Чилидің 1865 ж. азаматтық кодексі
заңды тұлға ұғымына мынадай тұжырымдама береді: "Құқықтарды жүзеге асырып,
азаматтық міндеттерді атқара алатын, құқықтық және құқықтық емес
қатынастарға түсе алатын ойдан шығарылған адам заңды тұлға болып табылады".
Колумбиянын, Сальвадордын, Эквадордың азаматтық кодекстерінде де осындай
анықтамалар бар[26;121,226б.].
Жоғарыда келтірілген заң практикасының негізінде заңды тұлға
институты азаматтық құқықта басты орындардың бірін алады деп атап көрсетуге
болады.
Заңды тұлға институтын заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігін,
олардың ұйымдық-құқықтық нысандарын, заңды тұлғаларды құру, қайта құру және
тарату тәртібін белгілейтін нормалардын жиынтығы, азаматтық құқықтың сала
тармағы ретінде анықтауға болады.
Заңды тұлғаның жария анықтамасы ҚР АК-ның 33-бабының 1-тармағында
баянды етілген: "Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару
құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша
жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен
міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және
жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы бөлуға тиіс"[24;33,47б.].
Заңды тұлғаның белгілері. Заңды тұлғаның анықтамасынан кез келген
ұйымнын заңды тұлға ретінде таныла бермейтінін көреміз. Ұйым заңды тұлға
мәртебесін алу үшін мынадай белгілердін жиынтығы болуы қажет:
— ұйымдық бірлік;
— мүліктік оқшауланушылық;
— дербес мүліктік жауапкершілік;
— азаматтық айналымда өз атынан әрекет ету.
Ұйымдық бірлік. Азаматтық кодекс заңды тұлғаны ұйым ретінде
анықтайды. Иңдивидтердің жай ғана белгілі бір мөлшерін емес, өзара
әрекеттесу мен қызмет етудің белгілі бір ережелеріне бағынған азаматтар
ұжымын ұйым деп түсінеді. Заңды тұлғаның азаматтық-құқықтық қатынастарда
біртұтас тұлға ретіндегі сыртқы еркін білдіретін әрекетін көптеген
тұлғалардан тұратын ұжымдық құрылым — заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі деп
түсіну керек[25;107,137б.].
Сонымен бірге, ұйымдық бірлікті ұдайы көптеген адамдардың міндетті
түрде қатысуына әкеп тіреуге болмайды. Соңғы онжылдықта көптеген елдерде
капиталдың орталықтануы жағдайында бір ғана қатысушыдан (жеке немесе заңды
тұлғадан) тұратын заңды тұлғалар әдеттегі құбылысқа айналуда. Мысалы, ФРГ-
де 70-жылдардың басына қарай 42000 жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктердін шамамен 9300-і, яғни 22%-ы бір адамнан тұратын
компанияларға айналған. Германияда бір ғана мүшеден тұратын акционерлік
қоғамдар құруға (1968 ж. 10 мамырдағы Заң) және бір адамнан тұратын
жауапкершілігі шектеулі серіктестік құруға (1980 ж. 4 мамырдағы Заң) рұқсат
ететін заң актілері қабылданған. Франция, АҚШ, Норвегия, Швеция, Швейцария,
Дания, Англия секілді бірқатар елдердің заңдарыңда да осындай құбылыстар
байқалады. Бұларда Франция мен АҚШ-пен салыстырғанда бір адамнан тұратын
корпорациялар құруға ресми түрде тыйым салынғанымен, әлде бір оқиғалардын
нәтижесінде корпорациянын, компанияның қалған бір мұшесіне корпорацияның
борыштары бойынша шектеусіз жауапкершілікті жүктеу арқылы компанияны жанама
жолмен тану жүзеге асырылады[26;121,226б.].
Біздің еліміздің заңдары бір қатысушыдан тұратын заңды тұлғаның
қызмет етуіне жол берген жоқ. Қазіргі АК бір қатысушыдан тұратын заңды
тұлғалар құруға мүмкіндік беруді көздейді (АК-ның 40, 58-баптары).
Заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі оның құрылтай құжаттарында
корсетіледі. АК-ның 41-бабына сәйкес, заңды тұлғалар өз қызметін жарғынын
және құрылтай шартының не жарғысынын негізінде жүзеге асырады. Жарғыны
кәсіпорын құрылтайшысы (құрылтайшылары) бекітеді, ал құрылтай шартын —
құрылтайшылар жасайды. Жарғыда заңды тұлғаның атауы, тұрғылықты жері,
нысанасы, қызмет мақсаты және басқа да қажетті мағлұматтар бөлуы тиіс.
Жарғының болуы — заңды тұлғаның - мемлекеттік кәсіпорыннын қызмет етуінін
міндетті шарты[2;47,50б.].
Мүліктік оқшауланушылық — заңды тұлғаның іргелі белгісі, бұдан оның
дербес мүліктік жауапкершілігі туады. Заңды тұлғаның мүліктік
оқшауланушылығы оған мүліктін бекітіліп берілуінен, бұл мүлікке
билікжүргізе алуынан көрінеді. Ю.К. Толстой "заңды тұлғаның белгісі,
бәрінен бұрын, оның оқшауланған мүлкінін бөлуы емес, ұйымның қызмет етуінін
мүліктік оқшауланушынық секідці принципі, ал бұл екеуі бір нәрсе емес" деп
әділ атап көрсеткен. Мәселен заңды тұлғаның мүліктік оқшауланушылығы ол
тіркелген сәттен басталады (мысалы, АҚ үшін төленген қаржы[18].
Заңды тұлғалардың оқшаулану дәрежесі түрліше және ол осы мүліке
меншіктің түріне (мемлекеттік, жеке) байланысты. Егер бұл мемлекеттік
кәсіпорын болса, онда мүлік оған шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару
құқығымен бекітіліп беріледі және ол осы арқылы басқа кәсіпорындардың
мүлкінен оқшауланады[30;110,167б.].
Өзін-өзі өтеу және дербес бухгалтерлік баланстың болуы — заңды
тұлғалардың мүліктік оқшаулануының көрінісі. Заңды тұлғаның дербес балансы
немесе сметасы болуға тиіс (АК-ның 33-бабының 1-тармағы).
Дербес мүліктік жауапкершілік заңды тұлғаның мүліктік
оқшауланушылығына сүйенеді. Бұл белгі АК-ның 44-бабында былайша
көрініс тапқан: әрбір заңды тұлға өз міндеттемелері бойынша дербес
азаматтық-құқықтық жауапкершілік атқарады, тұлғаның борыштары бойынша оның
құрылтайшысы (немесе құрььлтайшылары) да, мемлекет те жауап бермейді.
Сонымен бірге, кейбір жағдайларда несие берушілердің мүдделерін қамтамасыз
ету үшін бұл жалпы ережеден кейбір ерекшеліктер көзделген. Мәселен,
қазыналық кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер және несие берушілердің
борыштары бойынша өзінін барлық мүлкімен емес, олардың қолында бар
ақшасымен ғана жауап беретін мекемелер үшін ерекшеліктер белгіленген (ҚР АК-
ның 207-бабын қараңыз), мысалы, қазыналық кәсіпорынның ақшасы жетіспейтін
жағдайда, ҚР Үкіметі немесе тиісті жергілікті атқарушы орган оның
міндеттемелері бойынша ортақ жауаптылықта болады (АК-ның 1998 ж. 16
желтоқсандағы редакциясының 207-бабының 1-тармағындағы 2-абзацты қараңыз).
Заңды тұлғаның банкроттыққа ұшырауы оның құрылтайшысының немесе мүліктің
меншік иесінің іс-әрекеттерінен туындайтын көзде және заңды тұлғалардың
кейбір түрлері құрылтайшыларының олардың борыштары бойынша субсидиарлық
ортақ жауаптылығы туатын жағдайларда заңды тұлғаның жауап беруінін жеке
ережелері белгіленген (АК-ның 70, 84-баптары, 96-бабының 3-тармағы). Бұған
қоса, заңды тұлғалар құрылтайшыларының (қатысушыларының) олардың борыштары
бойынша қосымша жауаптылығы құрылтай құжаттарында көрсетілуі
мүмкін[24;33,47б.].
Азаматтық айналымда өз атынан ерекет ету, атап айтқанда, заңды
тұлғаның өз атынан мүліктік және мүліктік емес өзіндік құқықтарды иелену,
міндеттер атқару, сотта талапкер және жауапкер бөлу мүмкіндігінен де
көрінеді.
Заңды тұлғаның атауы белгілі бір ұйымды құқықтық қатынастардың
субъектісі деп тану үшін оны даралаңдыру және нақтыландыру құралы болып
табылады. Азаматтық айналымда өз атынан әрекет ету — заңды тұлғаның басқа
белгілерінен шыққан туынды болып табылады. Мәселен, АК-ның 38-бабына
сейкес, заң шығарушылар заңды тұлғаның ұйымдық-құқықтық нысанын нақ осындай
атаумен байланыстырады. Мысалы, қазыналық кәсіпорынның фирмалық атауында
кәсіпорынның қазыналық болын табылатыны көрсетілуге тиіс[2;47,50б.].
Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның міндетті түрде
фирмалық атауы болуға тиіс. Мұнда заңды тұлғаның бөгде фирмалық атауды
пайдаланғаны үшін кінәлі субъектілерді материалдық жауаптылыққа тартуға
дейінгі фирмалық атауды пайдалану ерекше құқығы бар. Басқа тұлғалар белгілі
бір ақы үшін заңды тұлғаның фирмалық атауын пайдалана алады[25;107,137б.].
Заңды тұлға фирмалық атаумен қатар, тауарлық белгі, қызмет керсету
белгісі (сауда маркасы) секілді дараландыру құралдарын да пайдалануы
мүмкін. Тауарлық белгі (қызмет керсету белгісі) дегеніміз - бұл тіркелген
ауызша, бейнелік, көлемдік немесе басқа да таңбалар, олар бір шаруашылық
жүргізуші субъектілердің тауарларын немесе көрсететін қызметін басқа
шаруашылық субъектілерінін осы тектес тауарлары мен керсететін қызметінен
айыруға мүмкіндік береді (1993 ж. 18 қаңтардағы "Тауарлық белгілер, қызмет
көрсету белгілері және тауарлардын шығарылған орындарының атауы туралы"
Заңның 4-бабы) Заңды тұлғаның даралану құралы ретіндегі тауарлық белгінің
немесе қызмет көрсету белгісінің заңды тұлғаның өнімдерін тұтынушылар үшін
де, заңды тұлғаның өзі үшін де зор практикалық маңызы бар. Мысалы,
өндірушіге сапасыз тауары үшін шағым айтып, талап қою үшін қайырылу қажет
болатын жағдайда тауарды дайындаушыны тауарлық белгі бойынша табу
мүмкіндігі бар. Сонымен бірге, тауарлық белгі, тауарлық марка белгілі
тауардың өндірушісін айыру құралы болып табылады[28;57,74б.].
Тауарлық белгіге теңестірілетін қызмет керсету белгісін негізгі
міндеті қызмет көрсету болатын заңды тұлғалар тіркеп отырады.
Тауардың шығарылған орнынын атауы да заңды тұлғаны дараландыру құралы
болып саналады. Қасиеттері едеуір дережеде табиғат жағдайларына немесе
олардың шығарылатын жерлеріндегі адам факторларына байланысты болатын
өнімдерді дайындайтын ұйымдар тауардың шығатын орнынын атауын тіркеуге және
пайдалануға құқылы (мысалы, Вологда шілтері, Дымково ойыншықтары). Тауарлық
белгіден өзгеше, тауардың шығарылатын орнының атауын пайдалану құқығы
айрықша құқық емес, оны сол жерде осындай тауар дайындайтын басқа заңды
тұлғалар да пайдалануы мүмкін.
Сонымен, заңды тұлға дегеніміз — бұл меншігінде, шаруашылықты жүргізу
құқығында, оралымды басқаруында оқшауланған мүлкі бар және өз
міндеттемелері бойынша осы мүлкімен дербес жауап беретін, азаматтық
айналымда өз атынан әрекет ететін ұйым.
Заңды тұлғаның органдары. Заңдар немесе құрылтай құжаттары арқылы
құқықтың басқа субъектілері алдында арнайы уәкілеттіксіз (сенім хатсыз) өз
атынан әрекет етуге уәкілетті заңды тұлғаның адамдары мен ұжымдық
құрылымдары заңды тұлғаның органдарына жатады.
Заңды тұлғаның органдары дара (директор, президент, басқарушы) не
ұжымдық (алқалық) болуы мүмкін. Мысалы, жалпы жиналыс, басқарма,
директорлар кеңесі және т.с.с. ұжымдың органдарға жатады.
Заңды тұлғалардың органдарын тағайындау, сайлау түрлері мен тәртібін,
олардың өкілеттіктерің заңды тұлғалардың жекелеген түрлері туралы заң
актілері мен құрылтай құжаттары анықтайды[28;57,74б.].
Заңды тұлғаның органы мүліктік қатынастарда дербес субъект ретінде
емес, заңды тұлғаның атынан әрекет етеді. Сондықтан заңды тұлға үшінші
тұлғалардың алдында өзінін органы құрылтай құжаттарында белгіленген өз
өкілеттігін асыра пайдаланып қабылдаған міндеттемелері бойынша жауап береді
(АК-ның 44-бабының 4-тармағы).
Заңды тұлғаның органы оның өкілі емес, сондықтан органның қызметін
атқару әлде бір сенімхаттың бөлуын талап етпейді. Бұл ретте лауазымдық
жағдайын растайтын қызметтік құжатты көрсету жеткілікті болады.
Заңды тұлға үшін азаматтық құқықтарды иелену және өзінің қатысушылары
мен өкілдері арқылы өзіне азаматтық міндеттерді қабылдау туралы тармақты
түсіндірілетін баптан шығару заңды тұлғаның мұны істеуге құқысы жоқ дегенді
білдірмейді. Бұл жағдайда өкілдік туралы жалпы ережелер қолданылады (АК-ның
5-тарауын қараңыз).
Заңды тұлғаның филиалдары мен өкілдіктері. Филиалдар мен өкілдіктер
заңды тұлғаның тұрған жерінен тыс орналасқан мүліктік және аумақтық оқшау
бөлімшелері болып табылады.
Филиалдар мен өкілдіктердін заңды тұлға мәртебесі болмайды.
Филиалдың (өкілдіктің) оқшау өз мүлкі болмайды, филиалдың
(өкілдіктің) мүлкі есепке алыну мақсатында жеке баланста тұрады, бірақ
мұндай баланс дербес болмайды; мүліктік тұрғыдан алғанда филиал (өкілдік)
өз атынан емес, оны құрған заңды тұлғаның атынан әрекет етеді; және ең
ақырында, ол дербес мүліктік жауап бермейді, оның іс-әрекеттері үшін заңды
тұлға жауап береді.
Заңды тұлғаның филиалы қызметтің барлығын немесе оның бір бөлігін
атқарады. Өкілдік дегеніміз — бұл заңды тұлғаның атынан заңдық іс-әрекеттер
жасайтын және олардың орындалуын бақылауды жүзеге асыратын заңды тұлғаның
бөлімшесі.
Филиалдар мен бөлімшелер оларды құрған заңды тұлға бекітетін
Ережелердің негізінде әрекет етеді. Филиал (өкілдік) туралы Ереже филиал
ішіндегі қатынастарды және филиалдар (олардың ішкі бөлімшелері) мен негізгі
заңды тұлға арасындағы қатынастарды: филиал қызметінің мақсаттары мен
негізгі түрлерін, оның лауазымды адамдарын тағайындау тәртібін, олардың
құзіретін, мүлікті филиалдан заңды тұлғаға және керісінше тапсыру тәртібін,
оны бақылау түрін, филиал (өкілдік) кызметінің тоқтатылу жағдайларын
анықтайды[25;107,137б.].
Заңды тұлғалардың кейбір түрлері үшін көзделген жағдайлардан басқа
реттерде филиалдар мен өкілдіктердің басшыларын заңды тұлғаның уәкілетті
органы тағайындайды. Мәселен, қоғамдық бірлестіктердің құрылымдық
бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің) басшылары қоғамдық
бірлестіктің жарғысында және оның филиалдары немесе өкілдіктері туралы
ережеде көзделген тәртіппен сайланады (АК-ның 43-бабының 4-тармағы).
Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан заңды тұлғалардың
филиалдары мен өкілдіктері заңды тұлғалардың құқықтарын иеленбестен есептік
мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс.
Заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктерің есептік тіркеу
филиалдар мен өкілдіктер туралы ережелердің республика заңдарына
сәйкестігін тексеруді, есептік тіркеуден өткені туралы куәлік беруді,
осының нәтижесінде тіркеу нөмірін тапсыруды, филиалдар мен өкілдіктер
туралы мәліметтерді бірыңғай мемлекеттік тіркелімге енгізуді қамтиды[45].
Филиал мен өкілдіктен еншілес және тәуелді заңды тұлғаларды айыра
білу керек (АК-ның 94—95-баптарын, Мемлекеттік кәсіпорын туралы жарлықтың
46—49-баптары).
Заңды тұлғаның тұрған жері. Заңды тұлғаның тұрақты жұмыс істейтін
органы тұрған жер оның тұрған жері деп танылады. Заңды тұлғаның тұрған жері
оның құрылтай құжаттарында пошталық толық мекен-жайы жазылып, керсетіледі,
заңды тұлғаға арналған іскерлік және ресми хат-хабарларды қайда жөнелту
керектігін дәл анықтау үшін заңды тұлғаның бланкілерінде, жасасатын
шарттарының мәтінінде де осындай мәліметтер көрсетіледі.
Заңды тұлғаның үшінші тұлғалармен қарым-қатынастарында өзінің іс
жүзіндегі мекен-жайынын заңды тұлғалардың бірыңғай мемлекеттік тізіліміне
енгізілген мекен-жайға сай келмейтініне сілтеме жасау құқығы жоқ. Бұл
орайда үшінші тұлғалар заңды тұлғаға мемлекеттік тізілімге енгізілген мекен
жайынада, нақты мекен жайынада пошталық және өзге де хат-хабарлар жіберуге
құқылы. Заңды тұлғаның тұратын жерін анықтаудын маңызы — оның тұрған жері
тұлғаның құрылу және қызмет ету жағдайларын — тіркеуші органды тандауды,
несие берушілер заңды тұлғаға немесе заңды тұлға басқа тұлғаға талаптар
қоярда сот органын таңдауды, міндеттемелердің орындалу орнын анықтайды (АК-
ның 281-бабы), ал әр түрлі елдердің заңды тұлғалары қатысатын сыртқы
экономикалық байланыстарда — Қолданылатын құқықты тандауға ықпал етеці.
Заңды тұлғаның пайда болуы (құрылуы). Заңды тұлғаның құрылтайшысы —
меншік иесінің саналы-ерікті қызметі заңды тұлғалар құрылуының қажетті
алғышарты болып табылады[24;33,47б.].
Меншік иесінің белгілі бір нысандағы еркінсіз заңды тұлғалардың
құрылуы мүмкін емес. Осыған сәйкес заңды тұлғалар құрылуынын өкімдік,
рұқсат ету және нормативтік әдістерін бөліп көрсетуге болады.
Заңды тұлғалар құрылуының өкімдік тәртібі оның құрылтайшының өкімі
негізінде пайда болатынын көрсетеді. Мысалы, мемлекеттік мекемелер мен
кәсіпорындар осындай әдіспен құрылады. Мемлекеттік мүлікті басқаруға
уәкілетті органдар мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердін құрылтайшылары
бөлуы мүмкін[26;121,226б.].
Рұқсат ету тәртібінде заңды тұлғаны ұйымдастыру үшін құзіретті
органның алдын ала рұқсаты талап етіледі. Бұрын қолданылып келген заңдар
кооперативтер, әр түрлі қоғамдық бірлестіктер секілді ұйымдар үшін осындай
ұйымдастыру тәртібін көздеді. Рұқсат ету тәртібінің ерекшелігі — мұнда
заңды тұлғаны құруға тыйым салынуы мүмкін.
Алайда заңды тұлғаны тіркеуге оны тиімсіз деген желеумен бас тартуға
жол берілмейді (АК-ның 42-бабының 5-тармағы). Заңды тұлғаны құрудың
нормативтік тәртібі мемлекеттік органдардың әлде бір рұқсат беруін талап
етпейді. Қазіргі уақытта мемлекеттік емес коммерциялық заңды тұлғаларды
құруда осы тәртіп қолданылуда.
Заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі ол мемлекеттік тіркеуден өткен
сәттен бастап пайда болады. Қандай түрге жататынына қарамастан, заңды тұлға
міндетті түрде тіркелуге тиіс. Оларды тіркеу тәртібі Заңды тұлғаларды
мемлекеттік тіркеу туралы жарлықта және осы жарлықтың негізінде қабылданған
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы ережеде белгіленген.
Аталған заң актілерінде заңды тұлғаларды тіркеуге қажетті құжаттардың
толық тізбесі және заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарын қарау мерзімдері
көрсетілген.
Тіркеу көзінде заңды тұлғаларды құрудың тиімділігі мәселелеріне назар
аударылмайды, олардың өндірістік-шаруашылық қаржы қызметіне бақылау жасау
және араласу мақсаты көзделмейді.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеудің қажеттігі мынада, ол:
— заңды тұлғаның пайда болу фактісін растайды;
— заңды тұлғаларды бірыңғай мемлекеттік тізілімге тіркегеннен кейін барлық
заңды тұлғалардың мемлекеттік есебін жүргізуге мүмкіндік береді;
— жариялылық жағдайларын туғызады, өйткені көз келген мүдделі адам құпия
немесе коммерциялық құпия болып табылатын мәліметтерден басқа заңды тұлғаны
сипаттайтын барлық материалдармен тіркеуші органдар арқылы танысуға құқылы.
Әділет оргаңдары жүзеге асыратын мемлекеттік тіркеу субъектілерге
заңды тұлға мәртебесін беру әдісі болып табылады. Әділет органдары беретін
мемлекеттік тіркеу туралы куәлік субъектінің заңды тұлға құқықтарын
иеленуінің ресми дәлелі болады.
Тіркеуден өтпеген заңды тұлғаның, оның филиалының немесе өкілдігінің
қызмет жүргізуіне тыйым салынады. Мемлекеттік тіркеуден өтпеген қызметтен
алынған табыс ҚР заңдарына сәйкес бюджет кірісіне алынады[45].
Қайта тіркеу заңды тұлғаның құрылуын емес, қызмет етіп тұрған
тіркелген заңды тұлғаны қолданыстағы заңдардың талаптарына сәйкестендіруді
білдіреді. АК-ның 42-бабының 6-тармағына сәйкес заңды тұлға мынадай
жағдайларда қайта тіркелуге тиіс: 1) акционерлік қоғамның жарғылық
капиталының және жарияланған жарғылық капиталының мөлшері азайғанда; 2)
заңды тұлғаның атауы өзгергеңде; 3) шаруашылық серіктестіктеріндегі және
акционерлік қоғамдардағы қатысушылардың құрамы өзгергенде және басқа
негіздер бойынша. Заңды тұлға қызметінің тоқтатылуы. Заңды тұлғаның қайта
құрылуы (АК-ның 45-бабы) және таратылуы (АК-ның 49-бабы) нәтижесінде заңды
тұлғаның қызметі тоқтатылады[2;47,50б.].
Заңды тұлғаны қайта құру оның мүлкінің меншік иесінің немесе меншік
иесі уәкілеттік берген органның, құрылтайшылардың (қаты-сушылардың) шешімі
бойынша, сондай-ақ заңды тұлғаның құрылтай құжаттары уәкілеттік берген
органның шешімімен, немесе заң құжаттарында көзделген жағдайларда сот
органдарының шешімі бойынша жүргізіледі. ҚР АК-ның 45-бабының 1-тармағы
бойынша қайта құрудың басқа да нысандары көзделгеніне қарамастан, заң
шығарушылар заңды тұлғаларды қайта құрудың бес нысанын — қосу, біріктіру,
бөлу, бөліп шығару, өзгерту — атап көрсетеді.
Қосу кезінде екі және одан да көп заңды тұлғалардың қызметі
тоқтатылып, олардың негізінде бір заңды тұлға құрылады да, тіркеуден отеді.
Заңды тұлғаларды қосқан көзде олардың әрқайсысының мүліктік құқықтары мен
міндеттері өткізу актісіне сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаға өтеді
[24;33,47б.].
Өткізу актісі дегеніміз бұл заңды тұлғаларды қосу, біріктіру және
өзгерту көзінде жаңадан құрылған заңды тұлғаға — құқық мирасқорына өтетін
мүліктік құқықтар мен міндеттерді тіркейтін құжат. Өткізу актісін мүліктін
меншік иесі бекітіп, тіркеу көзінде жаңадан құрылған заңды тұлғаға беруі
тиіс (АК-ның 47-бабы).
Жаңадан құрылған заңды тұлғаны тіркеуден өткізуде тіркеуші орган
өзінің қызметін тоқтатқан заңды тұлғаны мемлекеттік тізілімнен шығарады,
бұл жөнінде жаңадан құрылған заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы
бұйрықта сол мезгілде көрсетілуі тиіс.
Біріктіру көзінде бір және одан да кеп заңды тұлғалардың қызметі
тоқтатылады, олардың негізінде жаңадан пайда болған заңды тұлғалар
ірілендіріледі, бұлар олардың құқық мирасқоры болып табылады.
Тіркеу кезінде өткізу актісі мен бөлу балансын тапсыру ең алдымен
қайта құрылатын заңды тұлғалардың несие берушілерінің мүдделерін қорғау
мақсатында жүзеге асырылады. Сондықтан құрылтай құжаттарымен қоса тиісті
өткізу актісін және (немесе) өткізу балансын таптырмау, сондай-ақ оларда
қайта құрылған заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша құқық мирасқорлық
туралы ережелердің болмауы жаңадан құрылатын заңды тұлғаларды мемлекеттік
тіркеуден бас тартуға әкеліп соқтырады (АК-ның 47-бабының 2-тармағы).
Сонымен қатар, заңды тұлғаны қайта құру кезінде оның несие берушілерінің
құқықтарына кепілдікті қамтамасыз ету үшін міндетті түрде жүзеге асырыратын
бірқатар шаралар көзделеді. Мәселен, заңды тұлға мүлкінің меншік иесі
немесе оны қайта құру туралы шешім қабылдаған орган бұл жөнінде қайта
құрылатын заңды тұлғаның несие берушілерің жазбаша түрде хабардар етуге
міндетті.
Бөлу және бөліп шығару көзінде қайта құрылатын заңды тұлғаның несие
берушісі осы заңды тұлға борышқор болып табылатын міндеттемелердің
мерзімінен бұрын тоқтатылуын және келтірілген залалдардың орны толтырылуын
талап етуге құқылы. Егер бөлу балансы қайта құрылған заңды тұлғаның кұқық
мирасқорын анықтауға мүмкіндік бермесе, жаңадан пайда болған заңды
тұлғалар, сондай-ақ құрамынан басқа заңды тұлға бөлініп шыққан заңды тұлға
қайта құрылған заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша оның несие
берушілерінің алдында ортақ жауапты болады[25;107,137б.].
Заңды тұлғаны қайта құру ерікті түрде немесе ықтиярсыз жүргізілуі
мүмкін. (АК-ның 45-бабының 2-тармағы). Заңды тұлғаны ықтиярсыз қайта құру
сот органдарының шешімімен және заң құжаттарында көзделген жағдайларда
жүзеге асырылуы мүмкін. Ықтиярсыз қайта құру тек бөлу, бөліп шығару немесе
өзгерту нысанында ғана жүзеге асырылады. Ол монополияға қарсы заңдар
бұзылған кезде; банкроттық жағдайында; заңды тұлғалардың кейбір түрлеріне
қойылатын заңның талаптары бұзылғанда және басқа да кейбір жағдайларда
жүргізілуі мүмкін.
Мемлекеттік заңды тұлғалардың қайта құрылуын ерекше атап өту керек.
Республикалық мемлекеттік кәсіпорынды қайта құру ҚР Үкіметінің шешімі
бойынша, ал коммуналдық кәсіпорынды қайта құру — жергілікті әкімшілік
басшысының шешімі бойынша жүргізіледі. Кәсіпрынды қайта құруды уәкілетті
орган жүзеге асырады.
Шаруашылық жүргізу құқығына негізделген кәсіпорын, қазыналық кәсіпорын
және мемлекеттік мекеме біріне-бірі айнала алады.
Мемлекеттік кәсіпорын туралы жарлықтың 45-бабы шаруашылық жүргізу
құқығындағы кәсіпорынның қазыналық кәсіпорынға айналуын тікелей көздейді.
Шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық кәсіпорынның қазыналық
кәсіпорынға айналуы уәкілетті органның ұсынысымен, ҚР Қаржы министрлігінің
келісімі арқылы, ҚР Үкіметінің шешімі бойынша, ал коммуналдық кәсіпорынның
өзгеруі — уәкілетті органның ұсынысымен, ҚР Қаржы министрілігінің
жергілікті органының келісімі арқылы, жергілікті әкімшілік басшысының
шешімі бойынша жүргізіледі[17].
Шаруашылық жүргізу құқығындағы кәсіпорынды өзгерту және оның
негізінде қазыналық кәсіпорын құру туралы шешім мынадай жағдайларда
міндетті болып табылады:
1) шаруашылық жүргізу құқығындағы кәсіпорынға белінген мүлікті және ақшаны
мақсатсыз пайдалануда;
2) соңғы екі жыдцын қорытындысы бойынша пайда түспегенде;
3) негізгі қорларға Мемлекеттік кәсіпорын туралы жарлықта белгіленген
ережелерді бұза отырып, билік етуде (Мемлекеттік кәсіпорын туралы жарлықтың
25-бабының 1-тармағы).
Қайта құру (қосу, біріктіру немесе белу) нәтижесінде өзінің қызметін
тоқтатқан заңды тұлғаларды мемлекеттік гізілімнен шығару заңды тұлғаны
таратуға арналған АК-ның 50-бабында көзделген рәсімдердін сақталуын талап
етпейді[26;121,226б.].
Заңды тұлғаны тарату дегеніміз — бұл оны заңды тұлғалардың
мемлекеттік тізілімінен шығару жолымен заңды тұлғаның (құқық қабілеттілігі
мен әрекет қабілеттілігін тоқтату. Заңды тұлғаны тарату көзінде құқық
мирасқорлық заңды тұлғаны қайта құрудағыдай сақталмайды.
Заңды тұлғаны тарату ерікті және ықтиярсыз болуы мүмкін. Заңды
тұлғаны ерікті тәртіппен тарату оның мүлкінің меншік иесінін немесе меншік
иесі уәкілеттік берген органның шешімі бойынша, сондай-ақ құрылтай
құжаттары уәкілдік берген заңды тұлға органының шешімімен көз келген
негіздер бойынша жүргізіледі. Мәселен, республикалық мемлекеттік
кәсіпорынды тарату ҚР Үкіметінің шешімі бойынша, ал коммуналдық кәсіпорынды
тарату — жергілікті әкімшілік басшысының шешімі бойынша жүргізіледі
(Мемлекеттік кәсіпорын туралы жарлықтың 16-бабының 1-тармағының 1-абзацы).
Толық және сенім серіктестіктерін ерікті түрде тарату, сондай-ақ қоғамдық
бірлестіктерді тарату оларға қатысушылардың жалпы жиналысынын немесе олар
уәкілеттік берген органның, сондай-ақ құрылтай құжаттары осыған уәкілеттік
берген заңды тұлғаның тиісті органының шешімі бойынша жүргізіледі.
Мекемені тарату мүліктің меншік иесінің (АК-ның 204-бабының 1-
тармағы) немесе егер мемлекеттік мекеме таратылатын болса, тиісті уәкілетті
мемлекеттік органның шешімі бойынша жүзеге асырылады.
Заңды тұлғалардың кейбір түрлерін тарату ерекшеліктері осы түрлер
туралы нормативтік құқықтық актілерде көзделеді, мысалы, жинақтаушы
зейнетақы қорын тарату зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдардың
ерешеліктерін ескере отырып жүзеге асырылады[45].
Заңды тұлғаларды ықтиярсыз тарату соттың шешімімен жүргізіледі.
АК-ның 49-бабының 2-тармағына сәйкес, соттың шешімі бойынша заңды
тұлға;
1) банкрот болған;
2) заңды тұлғаны құру көзінде заңдардың түзетуге келмейтін сипатта
бұзылуына жол берілуіне байланысты оны тіркеу жарамсыз деп танылған;
3) заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетін қызмет үнемі жүзеге
асырылған;
4) тиісті рұқсат алынбаған (лицензиясыз) қызметті не заң құжаттарында тыйым
салынған қызметті жүзеге асырған не қызметін заңдарды бірнеше рет немесе
өрескел бұза отырып жүргізген жағдайларда;
5) заң құжаттарында көзделген басқа да жағдайларда таратылуы мүмкін.
Сонымен, заңды тұлғаларды ықтиярсыз тарату негіздерінін тізбесі толық
емес[24;33,47б.].
Уәкілетті орган, мысалы, монополияға қарсы комитет заңды тұлғаны
ықтиярсыз тарату жөніндегі талаппен сотқа қайырыла алады, оған мұндай талап
қою құқығын заң актілері берген, ал банкроттық жағдайында несие иелері
берген (АК-ның 49-бабының 3-тармағы).
Заңды тұлға мүлкінің меншік иесі немесе заңды тұлғаны тарату туралы
шешім қабылдаған орган бұл туралы заңды тұлғаларды тіркеуді жүзеге асыратын
әділет органына дереу жазбаша түрде хабарлауға міндетті. Олар тарату
комиссиясынын мүшелерін бекітеді АК-ға сәйкес тарату тәртібі мен мерзімін
белгілейді[2;47,50б.].
Заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші немесе оны тарату туралы шешім
қабылдаған орган тағайындайтын тарату комиссиясы заңды тұлғаның мүлкі мен
істерін басқару жөнінде өкілеттік қабылдайды, сотта таратылатын заңды
тұлғаның атынан ерекет етеді.
ҚР Әділет министрлігінің ресми басылымдарында заңды тұлғаны тарату,
оның несие берушілерінің талаптарын білдіру тәртібі мен мерзімі, несие
берушіперді, сондай-ақ заңды тұлғаның борышқорларын анықтау және олардан
берешекті алу шараларын қабылдау туралы материалдар жариялау тарату
комиссиясының міндеттеріне жатады. Тарату Комиссиясы осындай мақсатпен
таратылатын кәсіпорынның борышқорларына талаптар қояды, ол орындалмайтын
жағдайда — сотқа талап қояды. Несие берушілердің талаптарын қанағаттандыру
үшін ақша жетіспейтін жағдайда тарату комиссиясы таратылатын заңды тұлғаның
мүлкін сатумен айналысады. Бұл ереже мекемелерге таралмайды[47].
Заңды тұлға банкрот болатын жағдайда оны таратудың біраз өзгеше
тәртібі қолданылады.
Банкроттық — борышкердің соттың шешімімен танылған, оны таратуға негіз
болып табылатын дәрменсіздігі (АК-ның 52-бабы). Заңды тұлғалардың
банкроттығын жүзеге асыру процесі 1997 ж. 27 қаңтардағы Банкроттық туралы
заңда толық баяндалған. Алайда заңды тұлғалардың барлық түрлері бірдей
банкрот процесіне ұшыратуға жатпайды. Атап айтқанда, қазыналық
кәсіпорындарға, мекемелерге, мемлекеттік мекемелерге банкроттық институты
қолданылмайды, өйткені бұл заңды тұлғаларда несие берушілердің талаптарын
қанағаттандыру үшін ақшасы жетіспейтін жағдайларда мүліктің меншік иесі
ортақ жауапты болады[7].
Заңды тұлға таратылған көзде оның несие берушілерінің талаптары, АК-
ның 51-бабында көзделгеніндей, мынадай кезек бойынша қанағаттандырылады:
1) бірінші кезекте — таратылатын заңды тұлға өміріне немесе денсаулығына
залал келтіргені үшін жауапты болған азаматтың талаптары тиісті мерзімді
төлемдерді капиталға айналдыру жолымен қанағаттандырынады;
2) екінші кезекте — несие берушілердің қамтамасыз ету сомасы шегінде
таратынатын банкроттың мүлкін кепілге салып, қамтамасыз етілген
міндеттемелері жөніндегі талаптары қанағаттандырылады;
3) үшінші кезекте — еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін адамдардың еңбегіне
ақы төлеу және авторлық шарттар бойынша сыйақылар төлеу жөніндегі есеп
айырысу жүргізіледі;
4) төртінші кезекте — бюджетке және бюджеттен тыс қорларға міндетті
төлемдер жөніндегі берешек өтеледі;
5) бесінші кезекте — заң құжаттарына сәйкес басқа да несие берушілермен
есеп айрылысады.
Әрбір кезектің талаптары алдынғы көзектің талаптары толығымен
орындалған соң қанағаттандырылады.
Заңды тұлғаның несие берушілердің талаптары қанағаттандырылғаннан
кейін қалған мүлкі, егер заңдарда немесе заңды тұлғаның құжаттарында өзгеше
көзделмесе, оның бұл мүлікке заттық құқықтары бар немесе заңды тұлға
жөнінде міндеттемелік құқықтары бар меншік иесіне немесе құрылтайшыларына
(қатысушыларына) беріледі (АК-ның 51-бабыын 5-тармағы). Мысалы қоғамдық
бірлестіктерді, қоғамдық қорларды және діни бірлестіктерді тарату көзінде
борыштарын төлеуден кейін қалған мүлік заңды тұлғаның мүшелеріне,
қатысушыларына, құрылтайшыларына, ұйымдастырушыларына өтпестен, жарғыда
көрсетілген мақсаттарға жұмсалады [26;121,226б.].
Заңды тұлғалардың мемлекеттік тізіліміне тиісті жазба жасалғаннан
кейін заңды тұлғаның таратылуы аяқталады, ал заңды тұлғаның өмір сүруі
тоқтатылды деп есептеледі (АК-ның 50-бабының 10-тармағы).
1.2 Коммерциялық емес заңды тұлғаның ұғымы
Өз қызметінің негізгі мақсаты кіріс түсіруді көздемейтін және алынған
таза кірісті қатысушылар арасында бөлмейтін ұйым коммерциялық емес ұйым
болып табылады.
Коммерциялық емес ұйымдардың құқықтық жағдайын Қазақстан
Республикаасының азаматтық кодексі, Коммерциялық емес ұйымдар туралы заң,
коммерциялық емес ұйымдардың жекелеген түрлері туралы зандар жене заңға
тәуелді нормативтік актілер реттеп отырады.
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын занды тұлға мекеме, қоғамдық
бірлестік, акционерлік қоғам, тұтыну кооперативі, қоғамдық қор, діни
бірлестік нысанында құрылуы мүмкін (АК-ның 34-бабының 3-тармағы).
Коммерциялық ұйымдардың тізбесіне қарағанда, бұл тізбені толық деуге
болмайды. Заң актілерінде коммерциялық емес ұйымдардың өзгеше нысаны
бегіленуі мүмкін. Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңның 17-бабының 2-
тармағына сәйкес нотариалдық палаталар, адвокаттар алқалары, сауда-
өнеркесіп палаталары, аудиторлар палаталары, меншік пәтер иелері
кооперативтері және басқа да коммерциялық емес ұйымдар өзге де ұйымдық-
құқықтық нысанда құрыла алады[25;107,137б.].
Коммерциялық емес ұйымдар әлеуметтік, мәдени, ғылыми, білім беру,
қайырымдылық, басқару мақсаттарына қол жеткізу; азаматтардың және
ұйымдардың құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау; даулар мен жанжалдарды
шешу; азаматтардың рухани және өзге қажеттіліктерін қанағаттандыру;
азаматтардың денсаулығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, денешынықтыру мен
спортты дамыту; заң көмегін көрсету үшін, сондай-ақ қоғамдық игіліктерді
және өз мүшелерінің (қатысушылардың) игіліктерін қамтамасыз етуге
бағытталған басқа да мақсаттарда құрылуы мүмкін[14].
Коммерциялық емес ұйым кәсіпкерлік қызметпен өзінің жарғылық
мақсаттарына сай келуіне қарай ғана айналыса алады (АК-ның 34-бабының 3-
тармағы). Коммерциялық ұйымдардан өзгеше, коммерциялық емес ұйымдар салық
төлеу жеңілдігін пайдаланады. Бұл оларды тартымды ұйым ете түседі, өйткені
көптеген коммерциялық емес ұйымдар белгілі бір нысаңда кәсіпкерлік
қызметпен айналысады. Одан түсетін кірістер, әдетте, коммерциялық емес
ұйымдар қызметін қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады (бұл негізінен
қоғамдық бірлестіктерге қатысты).
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын заңды тұлға мекеме, қоғамдық
бірлестік, акционерлік қоғамдар, тұтыну кооперативі, қоғамдық қор, діни
бірлестік нысанында және заң құжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы
мүмкін.
Коммерциялық емес ұйымның ерекшілектері:
1. Ол мекеме, қоғамдық бірлестік, акционерлік қоғам, тұтыну кооперативі,
қор, діни бірлестік және заң кұжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы
мүмкін.
2. Тек жарғылық мақсаттарға сәйкес келетін кәсіпкерлік қызметпен
айналысады.
3. Жекелеген ұйымдық-құқықтық нысандағы
коммерциялық емес ұйымдардың кәсіпкерлік қызметіне заң актілерімен
шектеулер қойылуы мүмкін.
4. Бұл ұйым кәсіпкерлік қызмет бойынша кіріс шығыс есебін жүргізеді.
5. Оның кәсіпкерлік қызметінен алынған табысы ұйым мүшелерінің арасында
бөлуге жатпайды[26;121,226б.].
Заңды ұйымдар мемлекеттік және мемлекетпк емес болып бөлінеді.
Мемлекеттік заңды ұйымдарға (кәсіпорын және мекеме) мүлкі үлестерге
бөлінбей толығымен мемлекеттің меншігі болып табылатын ұйымдар жатады. Ал
қалған ұйымдардың барлығы, тіпті жарғылық қорда мемлекеттің қандай да бір
үлесі болса да ол мемлекеттік емес ұйымдар болып табылады.
1.3 Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық жағдайы
Коммерциялық емес ұйымдардың құқықтық жағдайын Қазақстан
Республикаасының азаматтық кодексі, Коммерциялық емес ұйымдар туралы заң,
коммерциялық емес ұйымдардың жекелеген түрлері туралы зандар жене заңға
тәуелді нормативтік актілер реттеп отырады.
Мекеме меншік иесі өзінің азаматтық қатынастардағы еркін білдіретін
ұйымдық-құқықтық нысаңдардың бірі. Басқа заңды тұлғалардан өзгеше, мұндай
заңды тұлғаның өз құрылтайшысына тәуелділігі әлдеқайда күшті болады.
Азаматтық құқықтың кез келген субъектісі мекеме құруы мүмкін, яғни мекеме
меншіктің мемлекеттік те, соңдай-ақ жекеменшік те нысандарыңда құрылуы
мүмкін. Азаматтық кодексте жеке меншік мекемеге мынадай анықтама берілген:
басқару, әлеуметтік-мәдени немесе өзге де коммерциялық емес (штаттағы
қызметтерді жүзеге асыру үшін меншік иесі құрған және қаржыландыратын ұйым
мекеме деп танылады.
Мемлекеттік және өзге де мекемелердің жекелеген түрлерінің құқықтық
жағдайлары Қазақстан Республикасының азаматтық кодексімен, Коммерциялық
емес ұйымдар туралы заңдармен, коммерциялық емес ұйымдардың жекелеген
түрлері туралы зандармен және басқада нормативтік құқықтық актілермен
айқыңдалады[47].
Мемлекет ҚР Конституциясы мен заңдарына сәйкес немесе ҚР
Президентінің, ҚР Үкіметінің және астана, облыстар, республикалық
бағыныстағы қалалар әкімдерінің шешімдеріне сәйкес құрылатын және егер заң
актілерінде қосымша қаржыландыру көздері белгіленбеген болса, мемлекеттік
бюджет есебінен ұсталатын мекеме мемлекеттік бюджет есебінен ұсталатын
мекеме мемлекеттік мекеме деп танылады. Мемлекеттік мекемені құруда оның
аумақтық қызмет ету аясы (республикалық, жергілікті немесе аймақтық)
айқындалуы тиіс.
Коммерциялық емес сипаттағы кез келген мақсат үшін мекеме құрылуы
мүмкін. Ол басқару, білім беру, медицина, ғылыми-зерттеу, мәдениет
саласында. Мемлекеттік мекемелер, әдетте, басқару мақсаттарын көздейді.
Мемлекеттік оргаңдар министрліктер, ведомстволар, әкімдіктер және т.б.
болып отыр. Мекемені, әдетте, бір тұлға құрады, бірақ оны бірнеше тұлғаның
құруына тыйым салынбайды. Бұл жағдайда, меншік иесінің құқықтары құрылтай
шартына сәйкес бөлініп, жүзеге асырылады.
Мекеме мен мемлекеттік мекеменің өздеріне бекітіліп берілген мүлікке
құқықтары ҚР АК-ның 202-208-баптарына сәйкес анықталады. Басқаша айтқаңда,
мүлік оралымды басқару құқығыңда мемлекеттік мекемеге тиесілі болады. Тұтас
алғаңда, жеке меншік мекемелерге де осыңдай режим таралады. Мекеме меншік
иесі бекітіп берген сметаның негізінде өз қаражатына билік етеді.
Мемлекеттік мекеменің тиісті қаржы жылына бекітілген қаржылаңдыру
жоспарынан асатын шарттық міңдеттемелер қабылдауына жол берілмейді.
Мекеменің мүлкі алыньп қоюы немесе меншік иесі арқылы қайта бөлінуі
мүмкін[26;121,226б.].
Мекеме өзінің міңдеттемелері бойынша қолыңда бар ақшамен жауап береді.
Олар жеткіліксіз болған жағдайда мекеменің міндеттемелері бойынша оның
құрылтайшысы жауапты болады. Таратылатын занды тұлғаның ақшасы несие
берушілердің талабын қанағаттандыру үшін жеткіліксіз болса, тарату
комиссиясы заңды тұлғаның мүлкін сот шешімдерін орыңдау үшін белгіленген
тәртіп бойынша жария сатуды жүзеге асырады. Мемлекеттік мекеме өзінің
міндеттемелері бойынша өз билігіндегі ақшамен жауап береді. Мемлекеттік
мекемеде ақша жеткіліксіз болатын жағдайда оның міндеттемелері бойынша
Үкімет немесе тиісті жергілікті атқарушы орган жауапты болады.
Кіріс түсіруді өз қызметінің негізгі мақсаты етпеу мекеменің міңдетті
белгісі. Басқаша айтқанда, мекеменің кәсіпкерлік қызмет ауқымынан тыс
жағдайда кіріс түсіруіне және, тиісті, айтарлықтай мөлшерде түсіруіне тыйым
салынбайды. Бірақ бұл негізгі мақсат емес. Алынған ақша құрылтайшының
меншігі болып табылады және мекеме оны смета бойынша жұмсайды немесе
құрылтайшы алып қояды. Жеке меншік мекемелер өздерінің жарғылық құқық
қабілеттілігі шегінде кәсіпкерлік қызмет жүргізе алады. Оны жүргізу құқығы
құрылтай құжаттарыңда баяңды етілуі тиіс. Солай бола тұрса да, мемлекеттік
оргаңдар болып табылатын мекемелер (министрліктер, ведомстволар, олардың
заңды тұлға құқықтары бар бөлімшелері және т.с.с), заң актілеріңде өзгеше
көзделмесе, кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқысыз болады.
Жеке меншік мекеменің рұқсат етілген кәсіпкерлік қызметтен түсірген
кірістері құрылтайшының меншігі болып табылады. Алайда, меншік иесінде
оларға билік ету құқығы болмайды. Мекеменің рұқсат етілген кәсіпкерлік
қызметтен түсірген кірістері мекеменің дербес билігіне өтеді. Олар және
оларға сатып алынған мүлік мекемеге оралымды басқару құқығында емес, ерекше
заттық құқықта - мүлікке дербес билік ету құқығында тиесілі
болады[30;110,167б.].
Мемлекеттік және өзге де мекемелердің жекелеген түрлерінің құқықтық
жағдайларының ерекшеліктері заңдармен айқыңдалады. Негізінен алғанда,
мемлекеттік биліктің өкілді және атқарушы органдары жөніңде больп отыр.
Аталған оргаңдардың жергілікті деңгейі бірыңғай заңмен реттеледі.
Министрліктер мен ведомстволар Үкімет қаулыларының, Президент жарлықтарының
немесе Парламент зандарының негізінде іс-қимыл жасайды. Мемлекеттік басқару
органдарынан басқа, жекелеген нормативтік актілер қадағалау органдарын,
мысалы, прокуратураның қызметін реттеп отырады.
Мемлекеттік органның құзіретін, құрылымын, ведомстволық бағы-
ныстылығын және оның функциясын жүзеге асыруға байланысты басқа да
мәселелерін занңдар немесе осы мемлекетгік оргаңдарды құру жөніндегі жеке
актілер айқыңдайды.
Егер мемлекеттік мекемелер азаматтық-құқықтық қатынастарға мемлекеттің
атынан емес, өздеріне смета бойынша бөлінген мүліктің шегіңде өз атынан
қатысатын жағдайда, олар мекемелер ретінде қарастырылады (ғимараттарды
жалдау, кеңсе құралдарын, жабдықтарды, жиһаз сатып алу-сату шарттарын
жасасады, келтірілген зияннан туатын міңдеттемелер бойынша жауапты болады,
басқа да азаматтық-құқықтық іс-қимылдар жасайды) [26;121,226б.]..
Мемлекеттік органдар болып табылатын мекемелер тиісті нормативтік
актінің негізінде құрылады жене мемлекеттік мекемелер үшін белгіленген
заңдар бойынша тіркеуден өтуі тиіс. Қазақстан Республикасы немесе мемлекет
уәкілеттік берген мемлекеттік орган мемлекеттік органдар болып табылатын
мекемелердің құрылтайшылары болады. Мемлекеттік меншікті иелену, пайдалану,
билік ету құқығы белгіленген тәртіппен берілген мекемелерді қоспағанда,
мемлекеттік мекеме басқа заңды тұлғаны құра алмайды, сондай-ақ оның
құрылтайшысы (қатысушысы) бола алмайды (АК-ның 105-бабының 3-тармағы).
Қоғамдық бірлестік. Қазақстан Республикасында саяси партиялар,
кәсіптік одақтар және азаматтардың заңдарға қайшы келмейтін, өздерінің
ортақ мақсаттарына жету үшін ерікті негізде құрған басқа да бірлестіктері
қоғамдық бірлестіктер болып танылады (АК-ның 106-бабының 1-тармағы).
Қоғамдық бірлестіктің құқықтық жағдайын АК, "Қоғамдық бірлестіктер туралы"
1996 ж. 31 мамырдағы заң, "Саяси партиялар туралы" 2002 ж. 15 шілдедегі
заң, "Кәсіптік одақтар туралы" 1993 ж. 9 сәуірдегі заң және басқа да заң
актілері айқындайды. Қоғамдық бірлестіктер туралы заңның күші, діни
бірлестіктерді қоспағанда, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық жағдайы
1.1 Заңды тұлғаның жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Коммерциялық емес заңды тұлғаның
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .24
1.3 Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ..26
2. Коммерциялық емес заңды тұлғаның түрлері
2.1 Коммерциялық емес заңды тұлғаның түрлерінің
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... 34
2.2 Коммерциялық емес заңды тұлғаның жекелеген
түрлері ... ... ... ... ... ... ...3 9
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
Кіріспе
Ел президенті Н. Назарбаев өзінің егемен елі тәуелсіз Қазақстанға 2008
жылғы жолдауында халықтың әлеуметтік жағдайын көтеру, әлауқатын арттыру
мақсатын алға қойды.
Дипломдық жұмысымның тақырыбы Коммерциялық емес заңды тұлғаның
құқықтық жағдайы жалпы қысқаша анықтама беретін болсам ол өз қызметінің
негізгі мақсаты кіріс түсіруді көздемейтін және алынған таза кірісті
қатысушылар арасында бөлмейтін ұйым коммерциялық емес заңды тұлға болып
табылады.
Коммерциялық емес ұйымдардың құқықтық жағдайын ҚР Азаматтық кодексі,
Коммерциялық емес ұйымдар туралы заң, коммерциялық емес ұйымдардың
жекелеген түрлері туралы зандар жене заңға тәуелді нормативтік актілер
реттеп отырады.
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын занды тұлға мекеме, қоғамдық
бірлестік, акционерлік қоғам, тұтыну кооперативі, қоғамдық қор, діни
бірлестік нысанында құрылуы мүмкін. Коммерциялық ұйымдардың тізбесіне
қарағанда, бұл тізбені толық деуге болмайды. Заң актілерінде коммерциялық
емес ұйымдардың өзгеше нысаны бегіленуі мүмкін. Коммерциялық емес ұйымдар
туралы заңның 17-бабының 2-тармағына сәйкес нотариалдық палаталар,
адвокаттар алқалары, сауда-өнеркесіп палаталары, аудиторлар палатлары,
меншік пәтер иелері кооперативтері жөне басқа да коммерциялық емес ұйымдар
өзге де ұйымдық-құқықтық нысанда құрыла алады.
Коммерциялық емес ұйымдар әлеуметтік, мәдени, ғылыми, білім беру,
қайыршдылық, басқару мақсаттарша қол жеткізу; азаматтардың және ұйымдардың
құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау; даулар мен жанжалдарды шешу;
азаматтардың рухани жөне өзге қажеттіліктерін қанағаттандыру; азаматтардың
денсаулығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, денешынықтыру мен спортты
дамыту; заң көмегін көрсету үшін, сондай-ақ қоғамдық игіліктерді және өз
мүшелерінің (қатысушылардың) игіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған басқа
да мақсаттарда құрылуы мүмкін .
Коммерциялық емес ұйым кәсіпкерлік қызметпен өзінің жарғылық
мақсаттарына сай келуіне қарай ғана айналыса алады. Коммерциялық ұйымдардан
өзгеше, коммерциялық емес ұйымдар салық төлеу жеңілдігін пайдаланады. Бұл
оларды тартымды ұйым ете түседі, өйткені көптеген коммерциялық емес ұйымдар
белгілі бір нысаңда кәсіпкерлік қызметпен айналысады. Одан түсетін
кірістер, әдетте, коммерциялық емес ұйымдар қызметін қаржыландырудың
негізгі көзі болып табылады бұл негізінен қоғамдық бірлестіктерге қатысты.
1. Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық жағдайы
1.1 Заңды тұлғаның жалпы сипаттамасы
Заңды тұлға дегеніміз бұл мүліктік қатынастардын басқа субъектілері
ұйымдастырған, құрған және құқықтар мен міндеттер берген субъект. Заңды
тұлғаның құрылтайшылары (құрушылары) оны мүліктік қатынастардын
субъектілері ретінде өзінен бөлу мақсатында құрады. Мүліктік азаматтық-
құқықтық қатынастар үшін заңды тұлға институтының практикалық маңыздылығы
мынада: "заңды тұлға құрылтайшыларының өз кәсіпкерлік тәуекелін өздері үшін
орынды болады деп есептейтін сомамен шектеу мүмкіндігі бар"[2;47,50б.].
Құқықтық санат ретінде заңды тұлғаның әдебиеттерде бір мағыналы
анықтамасы жоқ.
Кеңес мемлекеті өмір сүріп тұрған көзенде азаматтық құқық теориясында
заңды тұлғалардың мөні туралы алуан түрлі пікірлер кең таралған-ды.
Негізінен алғанда, заңды тұлғалар — мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелер
зерттеу объектісі болды, мұны экономикада мемлекеттік меншіктің үстемдік
етуімен түсіндіруге болатын еді.
Мемлекеттік ұйымдарға қатысты алғанда, заңды тұлғаның академик А.В.
Венедиктов берген барынша толық ұғымы заң әдебиеттеріне "ұжым теориясы"
деген атпен енді.
Қазіргі уақытта заңды тұлғаның мәні жөніндегі мәселе ғалымдардын
теориялық пікір таластарында соншама кең таралмаған. Әдебиеттерде
көздесетін соңғы пікірлердің ішінен заңды тұлғаның "мақсатты мүлік
ретіндегі" анықтамасын атап көрсетуге болады. Е.А. Сухановтың пікірі
бойынша, "...осы заманғы коммерциялық практикада азаматтық немесе сауда
(коммерция) айналымына қатысуға әдейі арналған дербестелген мүлік ретіндегі
заңды тұлғаның мәнін түсіндіретін "мақсатты мүлік" теориясын қостайтын
дәлелдер жеткілікті"[31;57,73б.].
Шетелдерде заңды тұлғаға қатысты екі теория барынша кең таралған -
жалған теория және шындық теориясы, бұларға ортақ нәрсе - ұжымдық
құрылымдардын құқық субъектілігін дәлелдеу.
Заңды тұлғаның жалған теориясы герман заңгері, XIX ғ. пайда болған
құқық тарихы мектебінін басшысы К.Ф. Савиньидің есімімен байланысты. Ол
құқықтың нақ субъектісі адам және тек адам болып табылады деп тұжырымдады.
Оның түжырымдамасы мынаған негізделді: заңды тұлға дегеніміз қарапайым
өтірік арқылы қолдан жасалған құқық субъектісінен басқа ештеңе емес, құқық
субъектіліктін бірден-бір мүмкін болатын иелері — жеке тұлғалар заңды
тұлғадағы құқықтық қатынастардың нақты субъектілері болын қала береді.
Кейбір ғалымдардың пікірі бойынша, жалған теориядан туындайтын заңды
тұлға пайда болуының рұқсат ету тәртібі және арнайы құқық қабілеттілігі, ең
алдымен, мемлекеттің пайда табу мақсаттарын көздемейтін адамдар
бірлестіктеріне бақылау жүргізілуін қамтамасыз етуге бағытталған болатын.
Жалған теория Англия мен АҚШ-та кең таралған.
Заңды тұлғаның өмір сүруін мойындау Англия мен АҚШ-та корпорация
құқығынын іргелі принципі болды. XIX ғасырда жоғарғы судья Д.Маршаддың
корпорацияға берген мынадай кең таралған анық-тамасы АҚШ-тағы теория мен
практикада мәлім болды: "Корпорация — бұл көрінбейтін, сөзілмейтін және заң
жүзінде ғана өмір сүретін жасанды құрылым".
Шындық теориясы, немесе XIX ғ. герман заңгері Гиркенің есімімен
байланысты органикалық теория заңды тұлғаны мемлекеттің қалыпты тіршілік
етуіне қажетті құқықтың нақты өмір сүретін субъектісі ретінде, олде бір
әлеуметтік шындық ретінде мемлекеттен тәуелсіз емір сүретін одақтас тұлға
ретінде қарастырды.
Шын мәнінде, Гирке де "нақты" одақтас тұлғаны адамға ұқсас құрастыра
отырып, Савиньи ұсталған идеалистік ұстанымды басшылыққа алды. Органикалық
теорияның қазіргі ізбасарлары заңды тұлғаны құқық тәртібі құқықтар мен
міндеттер берген мүдделердін оқшауланған бірлігі ретінде қарастырады.
Батыстағы құқықта заңды тұлғаны азаматтық-құқықтық қатынастардың
дербес қатысушысы ретінде әрекет ететін ұйым немесе мекеме ретінде
түсінеді. Дегенмен, батыс мемлекеттердің азаматтық заңдары заңды тұлғаға
мұлде анықтама бермеуді артық көреді (ФРГ-де 1978 ж. дейін "заңды тұлға"
деген терминнің өзі болған емес, Италиянын Азаматтық кодексінде 1942 ж.
заңды тұлғалардың дәрежеленуі ғана берілген), немесе заң шығарушылар
жалпылама және өте қысқаша тұжырымдамалармен шектеледі. Мәселен,
Швейцарияның 1907 ж. Азаматтық Заңдар жинағының 52-бабы заңды тұлғаларды
әлде бір ерекше мақсат үшін бірлескен құрылымды, дербес мекемесі бар
адамдар құрамасы ретінде анықтайды.
Заңды тұлғаның барынша толық анықтамасын Латын Америкасы елдерінің
азаматтық кодекстерінен табуға болады. Чилидің 1865 ж. азаматтық кодексі
заңды тұлға ұғымына мынадай тұжырымдама береді: "Құқықтарды жүзеге асырып,
азаматтық міндеттерді атқара алатын, құқықтық және құқықтық емес
қатынастарға түсе алатын ойдан шығарылған адам заңды тұлға болып табылады".
Колумбиянын, Сальвадордын, Эквадордың азаматтық кодекстерінде де осындай
анықтамалар бар[26;121,226б.].
Жоғарыда келтірілген заң практикасының негізінде заңды тұлға
институты азаматтық құқықта басты орындардың бірін алады деп атап көрсетуге
болады.
Заңды тұлға институтын заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігін,
олардың ұйымдық-құқықтық нысандарын, заңды тұлғаларды құру, қайта құру және
тарату тәртібін белгілейтін нормалардын жиынтығы, азаматтық құқықтың сала
тармағы ретінде анықтауға болады.
Заңды тұлғаның жария анықтамасы ҚР АК-ның 33-бабының 1-тармағында
баянды етілген: "Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару
құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша
жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен
міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және
жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы бөлуға тиіс"[24;33,47б.].
Заңды тұлғаның белгілері. Заңды тұлғаның анықтамасынан кез келген
ұйымнын заңды тұлға ретінде таныла бермейтінін көреміз. Ұйым заңды тұлға
мәртебесін алу үшін мынадай белгілердін жиынтығы болуы қажет:
— ұйымдық бірлік;
— мүліктік оқшауланушылық;
— дербес мүліктік жауапкершілік;
— азаматтық айналымда өз атынан әрекет ету.
Ұйымдық бірлік. Азаматтық кодекс заңды тұлғаны ұйым ретінде
анықтайды. Иңдивидтердің жай ғана белгілі бір мөлшерін емес, өзара
әрекеттесу мен қызмет етудің белгілі бір ережелеріне бағынған азаматтар
ұжымын ұйым деп түсінеді. Заңды тұлғаның азаматтық-құқықтық қатынастарда
біртұтас тұлға ретіндегі сыртқы еркін білдіретін әрекетін көптеген
тұлғалардан тұратын ұжымдық құрылым — заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі деп
түсіну керек[25;107,137б.].
Сонымен бірге, ұйымдық бірлікті ұдайы көптеген адамдардың міндетті
түрде қатысуына әкеп тіреуге болмайды. Соңғы онжылдықта көптеген елдерде
капиталдың орталықтануы жағдайында бір ғана қатысушыдан (жеке немесе заңды
тұлғадан) тұратын заңды тұлғалар әдеттегі құбылысқа айналуда. Мысалы, ФРГ-
де 70-жылдардың басына қарай 42000 жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктердін шамамен 9300-і, яғни 22%-ы бір адамнан тұратын
компанияларға айналған. Германияда бір ғана мүшеден тұратын акционерлік
қоғамдар құруға (1968 ж. 10 мамырдағы Заң) және бір адамнан тұратын
жауапкершілігі шектеулі серіктестік құруға (1980 ж. 4 мамырдағы Заң) рұқсат
ететін заң актілері қабылданған. Франция, АҚШ, Норвегия, Швеция, Швейцария,
Дания, Англия секілді бірқатар елдердің заңдарыңда да осындай құбылыстар
байқалады. Бұларда Франция мен АҚШ-пен салыстырғанда бір адамнан тұратын
корпорациялар құруға ресми түрде тыйым салынғанымен, әлде бір оқиғалардын
нәтижесінде корпорациянын, компанияның қалған бір мұшесіне корпорацияның
борыштары бойынша шектеусіз жауапкершілікті жүктеу арқылы компанияны жанама
жолмен тану жүзеге асырылады[26;121,226б.].
Біздің еліміздің заңдары бір қатысушыдан тұратын заңды тұлғаның
қызмет етуіне жол берген жоқ. Қазіргі АК бір қатысушыдан тұратын заңды
тұлғалар құруға мүмкіндік беруді көздейді (АК-ның 40, 58-баптары).
Заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі оның құрылтай құжаттарында
корсетіледі. АК-ның 41-бабына сәйкес, заңды тұлғалар өз қызметін жарғынын
және құрылтай шартының не жарғысынын негізінде жүзеге асырады. Жарғыны
кәсіпорын құрылтайшысы (құрылтайшылары) бекітеді, ал құрылтай шартын —
құрылтайшылар жасайды. Жарғыда заңды тұлғаның атауы, тұрғылықты жері,
нысанасы, қызмет мақсаты және басқа да қажетті мағлұматтар бөлуы тиіс.
Жарғының болуы — заңды тұлғаның - мемлекеттік кәсіпорыннын қызмет етуінін
міндетті шарты[2;47,50б.].
Мүліктік оқшауланушылық — заңды тұлғаның іргелі белгісі, бұдан оның
дербес мүліктік жауапкершілігі туады. Заңды тұлғаның мүліктік
оқшауланушылығы оған мүліктін бекітіліп берілуінен, бұл мүлікке
билікжүргізе алуынан көрінеді. Ю.К. Толстой "заңды тұлғаның белгісі,
бәрінен бұрын, оның оқшауланған мүлкінін бөлуы емес, ұйымның қызмет етуінін
мүліктік оқшауланушынық секідці принципі, ал бұл екеуі бір нәрсе емес" деп
әділ атап көрсеткен. Мәселен заңды тұлғаның мүліктік оқшауланушылығы ол
тіркелген сәттен басталады (мысалы, АҚ үшін төленген қаржы[18].
Заңды тұлғалардың оқшаулану дәрежесі түрліше және ол осы мүліке
меншіктің түріне (мемлекеттік, жеке) байланысты. Егер бұл мемлекеттік
кәсіпорын болса, онда мүлік оған шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару
құқығымен бекітіліп беріледі және ол осы арқылы басқа кәсіпорындардың
мүлкінен оқшауланады[30;110,167б.].
Өзін-өзі өтеу және дербес бухгалтерлік баланстың болуы — заңды
тұлғалардың мүліктік оқшаулануының көрінісі. Заңды тұлғаның дербес балансы
немесе сметасы болуға тиіс (АК-ның 33-бабының 1-тармағы).
Дербес мүліктік жауапкершілік заңды тұлғаның мүліктік
оқшауланушылығына сүйенеді. Бұл белгі АК-ның 44-бабында былайша
көрініс тапқан: әрбір заңды тұлға өз міндеттемелері бойынша дербес
азаматтық-құқықтық жауапкершілік атқарады, тұлғаның борыштары бойынша оның
құрылтайшысы (немесе құрььлтайшылары) да, мемлекет те жауап бермейді.
Сонымен бірге, кейбір жағдайларда несие берушілердің мүдделерін қамтамасыз
ету үшін бұл жалпы ережеден кейбір ерекшеліктер көзделген. Мәселен,
қазыналық кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер және несие берушілердің
борыштары бойынша өзінін барлық мүлкімен емес, олардың қолында бар
ақшасымен ғана жауап беретін мекемелер үшін ерекшеліктер белгіленген (ҚР АК-
ның 207-бабын қараңыз), мысалы, қазыналық кәсіпорынның ақшасы жетіспейтін
жағдайда, ҚР Үкіметі немесе тиісті жергілікті атқарушы орган оның
міндеттемелері бойынша ортақ жауаптылықта болады (АК-ның 1998 ж. 16
желтоқсандағы редакциясының 207-бабының 1-тармағындағы 2-абзацты қараңыз).
Заңды тұлғаның банкроттыққа ұшырауы оның құрылтайшысының немесе мүліктің
меншік иесінің іс-әрекеттерінен туындайтын көзде және заңды тұлғалардың
кейбір түрлері құрылтайшыларының олардың борыштары бойынша субсидиарлық
ортақ жауаптылығы туатын жағдайларда заңды тұлғаның жауап беруінін жеке
ережелері белгіленген (АК-ның 70, 84-баптары, 96-бабының 3-тармағы). Бұған
қоса, заңды тұлғалар құрылтайшыларының (қатысушыларының) олардың борыштары
бойынша қосымша жауаптылығы құрылтай құжаттарында көрсетілуі
мүмкін[24;33,47б.].
Азаматтық айналымда өз атынан ерекет ету, атап айтқанда, заңды
тұлғаның өз атынан мүліктік және мүліктік емес өзіндік құқықтарды иелену,
міндеттер атқару, сотта талапкер және жауапкер бөлу мүмкіндігінен де
көрінеді.
Заңды тұлғаның атауы белгілі бір ұйымды құқықтық қатынастардың
субъектісі деп тану үшін оны даралаңдыру және нақтыландыру құралы болып
табылады. Азаматтық айналымда өз атынан әрекет ету — заңды тұлғаның басқа
белгілерінен шыққан туынды болып табылады. Мәселен, АК-ның 38-бабына
сейкес, заң шығарушылар заңды тұлғаның ұйымдық-құқықтық нысанын нақ осындай
атаумен байланыстырады. Мысалы, қазыналық кәсіпорынның фирмалық атауында
кәсіпорынның қазыналық болын табылатыны көрсетілуге тиіс[2;47,50б.].
Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның міндетті түрде
фирмалық атауы болуға тиіс. Мұнда заңды тұлғаның бөгде фирмалық атауды
пайдаланғаны үшін кінәлі субъектілерді материалдық жауаптылыққа тартуға
дейінгі фирмалық атауды пайдалану ерекше құқығы бар. Басқа тұлғалар белгілі
бір ақы үшін заңды тұлғаның фирмалық атауын пайдалана алады[25;107,137б.].
Заңды тұлға фирмалық атаумен қатар, тауарлық белгі, қызмет керсету
белгісі (сауда маркасы) секілді дараландыру құралдарын да пайдалануы
мүмкін. Тауарлық белгі (қызмет керсету белгісі) дегеніміз - бұл тіркелген
ауызша, бейнелік, көлемдік немесе басқа да таңбалар, олар бір шаруашылық
жүргізуші субъектілердің тауарларын немесе көрсететін қызметін басқа
шаруашылық субъектілерінін осы тектес тауарлары мен керсететін қызметінен
айыруға мүмкіндік береді (1993 ж. 18 қаңтардағы "Тауарлық белгілер, қызмет
көрсету белгілері және тауарлардын шығарылған орындарының атауы туралы"
Заңның 4-бабы) Заңды тұлғаның даралану құралы ретіндегі тауарлық белгінің
немесе қызмет көрсету белгісінің заңды тұлғаның өнімдерін тұтынушылар үшін
де, заңды тұлғаның өзі үшін де зор практикалық маңызы бар. Мысалы,
өндірушіге сапасыз тауары үшін шағым айтып, талап қою үшін қайырылу қажет
болатын жағдайда тауарды дайындаушыны тауарлық белгі бойынша табу
мүмкіндігі бар. Сонымен бірге, тауарлық белгі, тауарлық марка белгілі
тауардың өндірушісін айыру құралы болып табылады[28;57,74б.].
Тауарлық белгіге теңестірілетін қызмет керсету белгісін негізгі
міндеті қызмет көрсету болатын заңды тұлғалар тіркеп отырады.
Тауардың шығарылған орнынын атауы да заңды тұлғаны дараландыру құралы
болып саналады. Қасиеттері едеуір дережеде табиғат жағдайларына немесе
олардың шығарылатын жерлеріндегі адам факторларына байланысты болатын
өнімдерді дайындайтын ұйымдар тауардың шығатын орнынын атауын тіркеуге және
пайдалануға құқылы (мысалы, Вологда шілтері, Дымково ойыншықтары). Тауарлық
белгіден өзгеше, тауардың шығарылатын орнының атауын пайдалану құқығы
айрықша құқық емес, оны сол жерде осындай тауар дайындайтын басқа заңды
тұлғалар да пайдалануы мүмкін.
Сонымен, заңды тұлға дегеніміз — бұл меншігінде, шаруашылықты жүргізу
құқығында, оралымды басқаруында оқшауланған мүлкі бар және өз
міндеттемелері бойынша осы мүлкімен дербес жауап беретін, азаматтық
айналымда өз атынан әрекет ететін ұйым.
Заңды тұлғаның органдары. Заңдар немесе құрылтай құжаттары арқылы
құқықтың басқа субъектілері алдында арнайы уәкілеттіксіз (сенім хатсыз) өз
атынан әрекет етуге уәкілетті заңды тұлғаның адамдары мен ұжымдық
құрылымдары заңды тұлғаның органдарына жатады.
Заңды тұлғаның органдары дара (директор, президент, басқарушы) не
ұжымдық (алқалық) болуы мүмкін. Мысалы, жалпы жиналыс, басқарма,
директорлар кеңесі және т.с.с. ұжымдың органдарға жатады.
Заңды тұлғалардың органдарын тағайындау, сайлау түрлері мен тәртібін,
олардың өкілеттіктерің заңды тұлғалардың жекелеген түрлері туралы заң
актілері мен құрылтай құжаттары анықтайды[28;57,74б.].
Заңды тұлғаның органы мүліктік қатынастарда дербес субъект ретінде
емес, заңды тұлғаның атынан әрекет етеді. Сондықтан заңды тұлға үшінші
тұлғалардың алдында өзінін органы құрылтай құжаттарында белгіленген өз
өкілеттігін асыра пайдаланып қабылдаған міндеттемелері бойынша жауап береді
(АК-ның 44-бабының 4-тармағы).
Заңды тұлғаның органы оның өкілі емес, сондықтан органның қызметін
атқару әлде бір сенімхаттың бөлуын талап етпейді. Бұл ретте лауазымдық
жағдайын растайтын қызметтік құжатты көрсету жеткілікті болады.
Заңды тұлға үшін азаматтық құқықтарды иелену және өзінің қатысушылары
мен өкілдері арқылы өзіне азаматтық міндеттерді қабылдау туралы тармақты
түсіндірілетін баптан шығару заңды тұлғаның мұны істеуге құқысы жоқ дегенді
білдірмейді. Бұл жағдайда өкілдік туралы жалпы ережелер қолданылады (АК-ның
5-тарауын қараңыз).
Заңды тұлғаның филиалдары мен өкілдіктері. Филиалдар мен өкілдіктер
заңды тұлғаның тұрған жерінен тыс орналасқан мүліктік және аумақтық оқшау
бөлімшелері болып табылады.
Филиалдар мен өкілдіктердін заңды тұлға мәртебесі болмайды.
Филиалдың (өкілдіктің) оқшау өз мүлкі болмайды, филиалдың
(өкілдіктің) мүлкі есепке алыну мақсатында жеке баланста тұрады, бірақ
мұндай баланс дербес болмайды; мүліктік тұрғыдан алғанда филиал (өкілдік)
өз атынан емес, оны құрған заңды тұлғаның атынан әрекет етеді; және ең
ақырында, ол дербес мүліктік жауап бермейді, оның іс-әрекеттері үшін заңды
тұлға жауап береді.
Заңды тұлғаның филиалы қызметтің барлығын немесе оның бір бөлігін
атқарады. Өкілдік дегеніміз — бұл заңды тұлғаның атынан заңдық іс-әрекеттер
жасайтын және олардың орындалуын бақылауды жүзеге асыратын заңды тұлғаның
бөлімшесі.
Филиалдар мен бөлімшелер оларды құрған заңды тұлға бекітетін
Ережелердің негізінде әрекет етеді. Филиал (өкілдік) туралы Ереже филиал
ішіндегі қатынастарды және филиалдар (олардың ішкі бөлімшелері) мен негізгі
заңды тұлға арасындағы қатынастарды: филиал қызметінің мақсаттары мен
негізгі түрлерін, оның лауазымды адамдарын тағайындау тәртібін, олардың
құзіретін, мүлікті филиалдан заңды тұлғаға және керісінше тапсыру тәртібін,
оны бақылау түрін, филиал (өкілдік) кызметінің тоқтатылу жағдайларын
анықтайды[25;107,137б.].
Заңды тұлғалардың кейбір түрлері үшін көзделген жағдайлардан басқа
реттерде филиалдар мен өкілдіктердің басшыларын заңды тұлғаның уәкілетті
органы тағайындайды. Мәселен, қоғамдық бірлестіктердің құрылымдық
бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің) басшылары қоғамдық
бірлестіктің жарғысында және оның филиалдары немесе өкілдіктері туралы
ережеде көзделген тәртіппен сайланады (АК-ның 43-бабының 4-тармағы).
Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан заңды тұлғалардың
филиалдары мен өкілдіктері заңды тұлғалардың құқықтарын иеленбестен есептік
мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс.
Заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктерің есептік тіркеу
филиалдар мен өкілдіктер туралы ережелердің республика заңдарына
сәйкестігін тексеруді, есептік тіркеуден өткені туралы куәлік беруді,
осының нәтижесінде тіркеу нөмірін тапсыруды, филиалдар мен өкілдіктер
туралы мәліметтерді бірыңғай мемлекеттік тіркелімге енгізуді қамтиды[45].
Филиал мен өкілдіктен еншілес және тәуелді заңды тұлғаларды айыра
білу керек (АК-ның 94—95-баптарын, Мемлекеттік кәсіпорын туралы жарлықтың
46—49-баптары).
Заңды тұлғаның тұрған жері. Заңды тұлғаның тұрақты жұмыс істейтін
органы тұрған жер оның тұрған жері деп танылады. Заңды тұлғаның тұрған жері
оның құрылтай құжаттарында пошталық толық мекен-жайы жазылып, керсетіледі,
заңды тұлғаға арналған іскерлік және ресми хат-хабарларды қайда жөнелту
керектігін дәл анықтау үшін заңды тұлғаның бланкілерінде, жасасатын
шарттарының мәтінінде де осындай мәліметтер көрсетіледі.
Заңды тұлғаның үшінші тұлғалармен қарым-қатынастарында өзінің іс
жүзіндегі мекен-жайынын заңды тұлғалардың бірыңғай мемлекеттік тізіліміне
енгізілген мекен-жайға сай келмейтініне сілтеме жасау құқығы жоқ. Бұл
орайда үшінші тұлғалар заңды тұлғаға мемлекеттік тізілімге енгізілген мекен
жайынада, нақты мекен жайынада пошталық және өзге де хат-хабарлар жіберуге
құқылы. Заңды тұлғаның тұратын жерін анықтаудын маңызы — оның тұрған жері
тұлғаның құрылу және қызмет ету жағдайларын — тіркеуші органды тандауды,
несие берушілер заңды тұлғаға немесе заңды тұлға басқа тұлғаға талаптар
қоярда сот органын таңдауды, міндеттемелердің орындалу орнын анықтайды (АК-
ның 281-бабы), ал әр түрлі елдердің заңды тұлғалары қатысатын сыртқы
экономикалық байланыстарда — Қолданылатын құқықты тандауға ықпал етеці.
Заңды тұлғаның пайда болуы (құрылуы). Заңды тұлғаның құрылтайшысы —
меншік иесінің саналы-ерікті қызметі заңды тұлғалар құрылуының қажетті
алғышарты болып табылады[24;33,47б.].
Меншік иесінің белгілі бір нысандағы еркінсіз заңды тұлғалардың
құрылуы мүмкін емес. Осыған сәйкес заңды тұлғалар құрылуынын өкімдік,
рұқсат ету және нормативтік әдістерін бөліп көрсетуге болады.
Заңды тұлғалар құрылуының өкімдік тәртібі оның құрылтайшының өкімі
негізінде пайда болатынын көрсетеді. Мысалы, мемлекеттік мекемелер мен
кәсіпорындар осындай әдіспен құрылады. Мемлекеттік мүлікті басқаруға
уәкілетті органдар мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердін құрылтайшылары
бөлуы мүмкін[26;121,226б.].
Рұқсат ету тәртібінде заңды тұлғаны ұйымдастыру үшін құзіретті
органның алдын ала рұқсаты талап етіледі. Бұрын қолданылып келген заңдар
кооперативтер, әр түрлі қоғамдық бірлестіктер секілді ұйымдар үшін осындай
ұйымдастыру тәртібін көздеді. Рұқсат ету тәртібінің ерекшелігі — мұнда
заңды тұлғаны құруға тыйым салынуы мүмкін.
Алайда заңды тұлғаны тіркеуге оны тиімсіз деген желеумен бас тартуға
жол берілмейді (АК-ның 42-бабының 5-тармағы). Заңды тұлғаны құрудың
нормативтік тәртібі мемлекеттік органдардың әлде бір рұқсат беруін талап
етпейді. Қазіргі уақытта мемлекеттік емес коммерциялық заңды тұлғаларды
құруда осы тәртіп қолданылуда.
Заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі ол мемлекеттік тіркеуден өткен
сәттен бастап пайда болады. Қандай түрге жататынына қарамастан, заңды тұлға
міндетті түрде тіркелуге тиіс. Оларды тіркеу тәртібі Заңды тұлғаларды
мемлекеттік тіркеу туралы жарлықта және осы жарлықтың негізінде қабылданған
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы ережеде белгіленген.
Аталған заң актілерінде заңды тұлғаларды тіркеуге қажетті құжаттардың
толық тізбесі және заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарын қарау мерзімдері
көрсетілген.
Тіркеу көзінде заңды тұлғаларды құрудың тиімділігі мәселелеріне назар
аударылмайды, олардың өндірістік-шаруашылық қаржы қызметіне бақылау жасау
және араласу мақсаты көзделмейді.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеудің қажеттігі мынада, ол:
— заңды тұлғаның пайда болу фактісін растайды;
— заңды тұлғаларды бірыңғай мемлекеттік тізілімге тіркегеннен кейін барлық
заңды тұлғалардың мемлекеттік есебін жүргізуге мүмкіндік береді;
— жариялылық жағдайларын туғызады, өйткені көз келген мүдделі адам құпия
немесе коммерциялық құпия болып табылатын мәліметтерден басқа заңды тұлғаны
сипаттайтын барлық материалдармен тіркеуші органдар арқылы танысуға құқылы.
Әділет оргаңдары жүзеге асыратын мемлекеттік тіркеу субъектілерге
заңды тұлға мәртебесін беру әдісі болып табылады. Әділет органдары беретін
мемлекеттік тіркеу туралы куәлік субъектінің заңды тұлға құқықтарын
иеленуінің ресми дәлелі болады.
Тіркеуден өтпеген заңды тұлғаның, оның филиалының немесе өкілдігінің
қызмет жүргізуіне тыйым салынады. Мемлекеттік тіркеуден өтпеген қызметтен
алынған табыс ҚР заңдарына сәйкес бюджет кірісіне алынады[45].
Қайта тіркеу заңды тұлғаның құрылуын емес, қызмет етіп тұрған
тіркелген заңды тұлғаны қолданыстағы заңдардың талаптарына сәйкестендіруді
білдіреді. АК-ның 42-бабының 6-тармағына сәйкес заңды тұлға мынадай
жағдайларда қайта тіркелуге тиіс: 1) акционерлік қоғамның жарғылық
капиталының және жарияланған жарғылық капиталының мөлшері азайғанда; 2)
заңды тұлғаның атауы өзгергеңде; 3) шаруашылық серіктестіктеріндегі және
акционерлік қоғамдардағы қатысушылардың құрамы өзгергенде және басқа
негіздер бойынша. Заңды тұлға қызметінің тоқтатылуы. Заңды тұлғаның қайта
құрылуы (АК-ның 45-бабы) және таратылуы (АК-ның 49-бабы) нәтижесінде заңды
тұлғаның қызметі тоқтатылады[2;47,50б.].
Заңды тұлғаны қайта құру оның мүлкінің меншік иесінің немесе меншік
иесі уәкілеттік берген органның, құрылтайшылардың (қаты-сушылардың) шешімі
бойынша, сондай-ақ заңды тұлғаның құрылтай құжаттары уәкілеттік берген
органның шешімімен, немесе заң құжаттарында көзделген жағдайларда сот
органдарының шешімі бойынша жүргізіледі. ҚР АК-ның 45-бабының 1-тармағы
бойынша қайта құрудың басқа да нысандары көзделгеніне қарамастан, заң
шығарушылар заңды тұлғаларды қайта құрудың бес нысанын — қосу, біріктіру,
бөлу, бөліп шығару, өзгерту — атап көрсетеді.
Қосу кезінде екі және одан да көп заңды тұлғалардың қызметі
тоқтатылып, олардың негізінде бір заңды тұлға құрылады да, тіркеуден отеді.
Заңды тұлғаларды қосқан көзде олардың әрқайсысының мүліктік құқықтары мен
міндеттері өткізу актісіне сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаға өтеді
[24;33,47б.].
Өткізу актісі дегеніміз бұл заңды тұлғаларды қосу, біріктіру және
өзгерту көзінде жаңадан құрылған заңды тұлғаға — құқық мирасқорына өтетін
мүліктік құқықтар мен міндеттерді тіркейтін құжат. Өткізу актісін мүліктін
меншік иесі бекітіп, тіркеу көзінде жаңадан құрылған заңды тұлғаға беруі
тиіс (АК-ның 47-бабы).
Жаңадан құрылған заңды тұлғаны тіркеуден өткізуде тіркеуші орган
өзінің қызметін тоқтатқан заңды тұлғаны мемлекеттік тізілімнен шығарады,
бұл жөнінде жаңадан құрылған заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы
бұйрықта сол мезгілде көрсетілуі тиіс.
Біріктіру көзінде бір және одан да кеп заңды тұлғалардың қызметі
тоқтатылады, олардың негізінде жаңадан пайда болған заңды тұлғалар
ірілендіріледі, бұлар олардың құқық мирасқоры болып табылады.
Тіркеу кезінде өткізу актісі мен бөлу балансын тапсыру ең алдымен
қайта құрылатын заңды тұлғалардың несие берушілерінің мүдделерін қорғау
мақсатында жүзеге асырылады. Сондықтан құрылтай құжаттарымен қоса тиісті
өткізу актісін және (немесе) өткізу балансын таптырмау, сондай-ақ оларда
қайта құрылған заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша құқық мирасқорлық
туралы ережелердің болмауы жаңадан құрылатын заңды тұлғаларды мемлекеттік
тіркеуден бас тартуға әкеліп соқтырады (АК-ның 47-бабының 2-тармағы).
Сонымен қатар, заңды тұлғаны қайта құру кезінде оның несие берушілерінің
құқықтарына кепілдікті қамтамасыз ету үшін міндетті түрде жүзеге асырыратын
бірқатар шаралар көзделеді. Мәселен, заңды тұлға мүлкінің меншік иесі
немесе оны қайта құру туралы шешім қабылдаған орган бұл жөнінде қайта
құрылатын заңды тұлғаның несие берушілерің жазбаша түрде хабардар етуге
міндетті.
Бөлу және бөліп шығару көзінде қайта құрылатын заңды тұлғаның несие
берушісі осы заңды тұлға борышқор болып табылатын міндеттемелердің
мерзімінен бұрын тоқтатылуын және келтірілген залалдардың орны толтырылуын
талап етуге құқылы. Егер бөлу балансы қайта құрылған заңды тұлғаның кұқық
мирасқорын анықтауға мүмкіндік бермесе, жаңадан пайда болған заңды
тұлғалар, сондай-ақ құрамынан басқа заңды тұлға бөлініп шыққан заңды тұлға
қайта құрылған заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша оның несие
берушілерінің алдында ортақ жауапты болады[25;107,137б.].
Заңды тұлғаны қайта құру ерікті түрде немесе ықтиярсыз жүргізілуі
мүмкін. (АК-ның 45-бабының 2-тармағы). Заңды тұлғаны ықтиярсыз қайта құру
сот органдарының шешімімен және заң құжаттарында көзделген жағдайларда
жүзеге асырылуы мүмкін. Ықтиярсыз қайта құру тек бөлу, бөліп шығару немесе
өзгерту нысанында ғана жүзеге асырылады. Ол монополияға қарсы заңдар
бұзылған кезде; банкроттық жағдайында; заңды тұлғалардың кейбір түрлеріне
қойылатын заңның талаптары бұзылғанда және басқа да кейбір жағдайларда
жүргізілуі мүмкін.
Мемлекеттік заңды тұлғалардың қайта құрылуын ерекше атап өту керек.
Республикалық мемлекеттік кәсіпорынды қайта құру ҚР Үкіметінің шешімі
бойынша, ал коммуналдық кәсіпорынды қайта құру — жергілікті әкімшілік
басшысының шешімі бойынша жүргізіледі. Кәсіпрынды қайта құруды уәкілетті
орган жүзеге асырады.
Шаруашылық жүргізу құқығына негізделген кәсіпорын, қазыналық кәсіпорын
және мемлекеттік мекеме біріне-бірі айнала алады.
Мемлекеттік кәсіпорын туралы жарлықтың 45-бабы шаруашылық жүргізу
құқығындағы кәсіпорынның қазыналық кәсіпорынға айналуын тікелей көздейді.
Шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық кәсіпорынның қазыналық
кәсіпорынға айналуы уәкілетті органның ұсынысымен, ҚР Қаржы министрлігінің
келісімі арқылы, ҚР Үкіметінің шешімі бойынша, ал коммуналдық кәсіпорынның
өзгеруі — уәкілетті органның ұсынысымен, ҚР Қаржы министрілігінің
жергілікті органының келісімі арқылы, жергілікті әкімшілік басшысының
шешімі бойынша жүргізіледі[17].
Шаруашылық жүргізу құқығындағы кәсіпорынды өзгерту және оның
негізінде қазыналық кәсіпорын құру туралы шешім мынадай жағдайларда
міндетті болып табылады:
1) шаруашылық жүргізу құқығындағы кәсіпорынға белінген мүлікті және ақшаны
мақсатсыз пайдалануда;
2) соңғы екі жыдцын қорытындысы бойынша пайда түспегенде;
3) негізгі қорларға Мемлекеттік кәсіпорын туралы жарлықта белгіленген
ережелерді бұза отырып, билік етуде (Мемлекеттік кәсіпорын туралы жарлықтың
25-бабының 1-тармағы).
Қайта құру (қосу, біріктіру немесе белу) нәтижесінде өзінің қызметін
тоқтатқан заңды тұлғаларды мемлекеттік гізілімнен шығару заңды тұлғаны
таратуға арналған АК-ның 50-бабында көзделген рәсімдердін сақталуын талап
етпейді[26;121,226б.].
Заңды тұлғаны тарату дегеніміз — бұл оны заңды тұлғалардың
мемлекеттік тізілімінен шығару жолымен заңды тұлғаның (құқық қабілеттілігі
мен әрекет қабілеттілігін тоқтату. Заңды тұлғаны тарату көзінде құқық
мирасқорлық заңды тұлғаны қайта құрудағыдай сақталмайды.
Заңды тұлғаны тарату ерікті және ықтиярсыз болуы мүмкін. Заңды
тұлғаны ерікті тәртіппен тарату оның мүлкінің меншік иесінін немесе меншік
иесі уәкілеттік берген органның шешімі бойынша, сондай-ақ құрылтай
құжаттары уәкілдік берген заңды тұлға органының шешімімен көз келген
негіздер бойынша жүргізіледі. Мәселен, республикалық мемлекеттік
кәсіпорынды тарату ҚР Үкіметінің шешімі бойынша, ал коммуналдық кәсіпорынды
тарату — жергілікті әкімшілік басшысының шешімі бойынша жүргізіледі
(Мемлекеттік кәсіпорын туралы жарлықтың 16-бабының 1-тармағының 1-абзацы).
Толық және сенім серіктестіктерін ерікті түрде тарату, сондай-ақ қоғамдық
бірлестіктерді тарату оларға қатысушылардың жалпы жиналысынын немесе олар
уәкілеттік берген органның, сондай-ақ құрылтай құжаттары осыған уәкілеттік
берген заңды тұлғаның тиісті органының шешімі бойынша жүргізіледі.
Мекемені тарату мүліктің меншік иесінің (АК-ның 204-бабының 1-
тармағы) немесе егер мемлекеттік мекеме таратылатын болса, тиісті уәкілетті
мемлекеттік органның шешімі бойынша жүзеге асырылады.
Заңды тұлғалардың кейбір түрлерін тарату ерекшеліктері осы түрлер
туралы нормативтік құқықтық актілерде көзделеді, мысалы, жинақтаушы
зейнетақы қорын тарату зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдардың
ерешеліктерін ескере отырып жүзеге асырылады[45].
Заңды тұлғаларды ықтиярсыз тарату соттың шешімімен жүргізіледі.
АК-ның 49-бабының 2-тармағына сәйкес, соттың шешімі бойынша заңды
тұлға;
1) банкрот болған;
2) заңды тұлғаны құру көзінде заңдардың түзетуге келмейтін сипатта
бұзылуына жол берілуіне байланысты оны тіркеу жарамсыз деп танылған;
3) заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетін қызмет үнемі жүзеге
асырылған;
4) тиісті рұқсат алынбаған (лицензиясыз) қызметті не заң құжаттарында тыйым
салынған қызметті жүзеге асырған не қызметін заңдарды бірнеше рет немесе
өрескел бұза отырып жүргізген жағдайларда;
5) заң құжаттарында көзделген басқа да жағдайларда таратылуы мүмкін.
Сонымен, заңды тұлғаларды ықтиярсыз тарату негіздерінін тізбесі толық
емес[24;33,47б.].
Уәкілетті орган, мысалы, монополияға қарсы комитет заңды тұлғаны
ықтиярсыз тарату жөніндегі талаппен сотқа қайырыла алады, оған мұндай талап
қою құқығын заң актілері берген, ал банкроттық жағдайында несие иелері
берген (АК-ның 49-бабының 3-тармағы).
Заңды тұлға мүлкінің меншік иесі немесе заңды тұлғаны тарату туралы
шешім қабылдаған орган бұл туралы заңды тұлғаларды тіркеуді жүзеге асыратын
әділет органына дереу жазбаша түрде хабарлауға міндетті. Олар тарату
комиссиясынын мүшелерін бекітеді АК-ға сәйкес тарату тәртібі мен мерзімін
белгілейді[2;47,50б.].
Заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші немесе оны тарату туралы шешім
қабылдаған орган тағайындайтын тарату комиссиясы заңды тұлғаның мүлкі мен
істерін басқару жөнінде өкілеттік қабылдайды, сотта таратылатын заңды
тұлғаның атынан ерекет етеді.
ҚР Әділет министрлігінің ресми басылымдарында заңды тұлғаны тарату,
оның несие берушілерінің талаптарын білдіру тәртібі мен мерзімі, несие
берушіперді, сондай-ақ заңды тұлғаның борышқорларын анықтау және олардан
берешекті алу шараларын қабылдау туралы материалдар жариялау тарату
комиссиясының міндеттеріне жатады. Тарату Комиссиясы осындай мақсатпен
таратылатын кәсіпорынның борышқорларына талаптар қояды, ол орындалмайтын
жағдайда — сотқа талап қояды. Несие берушілердің талаптарын қанағаттандыру
үшін ақша жетіспейтін жағдайда тарату комиссиясы таратылатын заңды тұлғаның
мүлкін сатумен айналысады. Бұл ереже мекемелерге таралмайды[47].
Заңды тұлға банкрот болатын жағдайда оны таратудың біраз өзгеше
тәртібі қолданылады.
Банкроттық — борышкердің соттың шешімімен танылған, оны таратуға негіз
болып табылатын дәрменсіздігі (АК-ның 52-бабы). Заңды тұлғалардың
банкроттығын жүзеге асыру процесі 1997 ж. 27 қаңтардағы Банкроттық туралы
заңда толық баяндалған. Алайда заңды тұлғалардың барлық түрлері бірдей
банкрот процесіне ұшыратуға жатпайды. Атап айтқанда, қазыналық
кәсіпорындарға, мекемелерге, мемлекеттік мекемелерге банкроттық институты
қолданылмайды, өйткені бұл заңды тұлғаларда несие берушілердің талаптарын
қанағаттандыру үшін ақшасы жетіспейтін жағдайларда мүліктің меншік иесі
ортақ жауапты болады[7].
Заңды тұлға таратылған көзде оның несие берушілерінің талаптары, АК-
ның 51-бабында көзделгеніндей, мынадай кезек бойынша қанағаттандырылады:
1) бірінші кезекте — таратылатын заңды тұлға өміріне немесе денсаулығына
залал келтіргені үшін жауапты болған азаматтың талаптары тиісті мерзімді
төлемдерді капиталға айналдыру жолымен қанағаттандырынады;
2) екінші кезекте — несие берушілердің қамтамасыз ету сомасы шегінде
таратынатын банкроттың мүлкін кепілге салып, қамтамасыз етілген
міндеттемелері жөніндегі талаптары қанағаттандырылады;
3) үшінші кезекте — еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін адамдардың еңбегіне
ақы төлеу және авторлық шарттар бойынша сыйақылар төлеу жөніндегі есеп
айырысу жүргізіледі;
4) төртінші кезекте — бюджетке және бюджеттен тыс қорларға міндетті
төлемдер жөніндегі берешек өтеледі;
5) бесінші кезекте — заң құжаттарына сәйкес басқа да несие берушілермен
есеп айрылысады.
Әрбір кезектің талаптары алдынғы көзектің талаптары толығымен
орындалған соң қанағаттандырылады.
Заңды тұлғаның несие берушілердің талаптары қанағаттандырылғаннан
кейін қалған мүлкі, егер заңдарда немесе заңды тұлғаның құжаттарында өзгеше
көзделмесе, оның бұл мүлікке заттық құқықтары бар немесе заңды тұлға
жөнінде міндеттемелік құқықтары бар меншік иесіне немесе құрылтайшыларына
(қатысушыларына) беріледі (АК-ның 51-бабыын 5-тармағы). Мысалы қоғамдық
бірлестіктерді, қоғамдық қорларды және діни бірлестіктерді тарату көзінде
борыштарын төлеуден кейін қалған мүлік заңды тұлғаның мүшелеріне,
қатысушыларына, құрылтайшыларына, ұйымдастырушыларына өтпестен, жарғыда
көрсетілген мақсаттарға жұмсалады [26;121,226б.].
Заңды тұлғалардың мемлекеттік тізіліміне тиісті жазба жасалғаннан
кейін заңды тұлғаның таратылуы аяқталады, ал заңды тұлғаның өмір сүруі
тоқтатылды деп есептеледі (АК-ның 50-бабының 10-тармағы).
1.2 Коммерциялық емес заңды тұлғаның ұғымы
Өз қызметінің негізгі мақсаты кіріс түсіруді көздемейтін және алынған
таза кірісті қатысушылар арасында бөлмейтін ұйым коммерциялық емес ұйым
болып табылады.
Коммерциялық емес ұйымдардың құқықтық жағдайын Қазақстан
Республикаасының азаматтық кодексі, Коммерциялық емес ұйымдар туралы заң,
коммерциялық емес ұйымдардың жекелеген түрлері туралы зандар жене заңға
тәуелді нормативтік актілер реттеп отырады.
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын занды тұлға мекеме, қоғамдық
бірлестік, акционерлік қоғам, тұтыну кооперативі, қоғамдық қор, діни
бірлестік нысанында құрылуы мүмкін (АК-ның 34-бабының 3-тармағы).
Коммерциялық ұйымдардың тізбесіне қарағанда, бұл тізбені толық деуге
болмайды. Заң актілерінде коммерциялық емес ұйымдардың өзгеше нысаны
бегіленуі мүмкін. Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңның 17-бабының 2-
тармағына сәйкес нотариалдық палаталар, адвокаттар алқалары, сауда-
өнеркесіп палаталары, аудиторлар палаталары, меншік пәтер иелері
кооперативтері және басқа да коммерциялық емес ұйымдар өзге де ұйымдық-
құқықтық нысанда құрыла алады[25;107,137б.].
Коммерциялық емес ұйымдар әлеуметтік, мәдени, ғылыми, білім беру,
қайырымдылық, басқару мақсаттарына қол жеткізу; азаматтардың және
ұйымдардың құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау; даулар мен жанжалдарды
шешу; азаматтардың рухани және өзге қажеттіліктерін қанағаттандыру;
азаматтардың денсаулығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, денешынықтыру мен
спортты дамыту; заң көмегін көрсету үшін, сондай-ақ қоғамдық игіліктерді
және өз мүшелерінің (қатысушылардың) игіліктерін қамтамасыз етуге
бағытталған басқа да мақсаттарда құрылуы мүмкін[14].
Коммерциялық емес ұйым кәсіпкерлік қызметпен өзінің жарғылық
мақсаттарына сай келуіне қарай ғана айналыса алады (АК-ның 34-бабының 3-
тармағы). Коммерциялық ұйымдардан өзгеше, коммерциялық емес ұйымдар салық
төлеу жеңілдігін пайдаланады. Бұл оларды тартымды ұйым ете түседі, өйткені
көптеген коммерциялық емес ұйымдар белгілі бір нысаңда кәсіпкерлік
қызметпен айналысады. Одан түсетін кірістер, әдетте, коммерциялық емес
ұйымдар қызметін қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады (бұл негізінен
қоғамдық бірлестіктерге қатысты).
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын заңды тұлға мекеме, қоғамдық
бірлестік, акционерлік қоғамдар, тұтыну кооперативі, қоғамдық қор, діни
бірлестік нысанында және заң құжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы
мүмкін.
Коммерциялық емес ұйымның ерекшілектері:
1. Ол мекеме, қоғамдық бірлестік, акционерлік қоғам, тұтыну кооперативі,
қор, діни бірлестік және заң кұжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы
мүмкін.
2. Тек жарғылық мақсаттарға сәйкес келетін кәсіпкерлік қызметпен
айналысады.
3. Жекелеген ұйымдық-құқықтық нысандағы
коммерциялық емес ұйымдардың кәсіпкерлік қызметіне заң актілерімен
шектеулер қойылуы мүмкін.
4. Бұл ұйым кәсіпкерлік қызмет бойынша кіріс шығыс есебін жүргізеді.
5. Оның кәсіпкерлік қызметінен алынған табысы ұйым мүшелерінің арасында
бөлуге жатпайды[26;121,226б.].
Заңды ұйымдар мемлекеттік және мемлекетпк емес болып бөлінеді.
Мемлекеттік заңды ұйымдарға (кәсіпорын және мекеме) мүлкі үлестерге
бөлінбей толығымен мемлекеттің меншігі болып табылатын ұйымдар жатады. Ал
қалған ұйымдардың барлығы, тіпті жарғылық қорда мемлекеттің қандай да бір
үлесі болса да ол мемлекеттік емес ұйымдар болып табылады.
1.3 Коммерциялық емес заңды тұлғаның құқықтық жағдайы
Коммерциялық емес ұйымдардың құқықтық жағдайын Қазақстан
Республикаасының азаматтық кодексі, Коммерциялық емес ұйымдар туралы заң,
коммерциялық емес ұйымдардың жекелеген түрлері туралы зандар жене заңға
тәуелді нормативтік актілер реттеп отырады.
Мекеме меншік иесі өзінің азаматтық қатынастардағы еркін білдіретін
ұйымдық-құқықтық нысаңдардың бірі. Басқа заңды тұлғалардан өзгеше, мұндай
заңды тұлғаның өз құрылтайшысына тәуелділігі әлдеқайда күшті болады.
Азаматтық құқықтың кез келген субъектісі мекеме құруы мүмкін, яғни мекеме
меншіктің мемлекеттік те, соңдай-ақ жекеменшік те нысандарыңда құрылуы
мүмкін. Азаматтық кодексте жеке меншік мекемеге мынадай анықтама берілген:
басқару, әлеуметтік-мәдени немесе өзге де коммерциялық емес (штаттағы
қызметтерді жүзеге асыру үшін меншік иесі құрған және қаржыландыратын ұйым
мекеме деп танылады.
Мемлекеттік және өзге де мекемелердің жекелеген түрлерінің құқықтық
жағдайлары Қазақстан Республикасының азаматтық кодексімен, Коммерциялық
емес ұйымдар туралы заңдармен, коммерциялық емес ұйымдардың жекелеген
түрлері туралы зандармен және басқада нормативтік құқықтық актілермен
айқыңдалады[47].
Мемлекет ҚР Конституциясы мен заңдарына сәйкес немесе ҚР
Президентінің, ҚР Үкіметінің және астана, облыстар, республикалық
бағыныстағы қалалар әкімдерінің шешімдеріне сәйкес құрылатын және егер заң
актілерінде қосымша қаржыландыру көздері белгіленбеген болса, мемлекеттік
бюджет есебінен ұсталатын мекеме мемлекеттік бюджет есебінен ұсталатын
мекеме мемлекеттік мекеме деп танылады. Мемлекеттік мекемені құруда оның
аумақтық қызмет ету аясы (республикалық, жергілікті немесе аймақтық)
айқындалуы тиіс.
Коммерциялық емес сипаттағы кез келген мақсат үшін мекеме құрылуы
мүмкін. Ол басқару, білім беру, медицина, ғылыми-зерттеу, мәдениет
саласында. Мемлекеттік мекемелер, әдетте, басқару мақсаттарын көздейді.
Мемлекеттік оргаңдар министрліктер, ведомстволар, әкімдіктер және т.б.
болып отыр. Мекемені, әдетте, бір тұлға құрады, бірақ оны бірнеше тұлғаның
құруына тыйым салынбайды. Бұл жағдайда, меншік иесінің құқықтары құрылтай
шартына сәйкес бөлініп, жүзеге асырылады.
Мекеме мен мемлекеттік мекеменің өздеріне бекітіліп берілген мүлікке
құқықтары ҚР АК-ның 202-208-баптарына сәйкес анықталады. Басқаша айтқаңда,
мүлік оралымды басқару құқығыңда мемлекеттік мекемеге тиесілі болады. Тұтас
алғаңда, жеке меншік мекемелерге де осыңдай режим таралады. Мекеме меншік
иесі бекітіп берген сметаның негізінде өз қаражатына билік етеді.
Мемлекеттік мекеменің тиісті қаржы жылына бекітілген қаржылаңдыру
жоспарынан асатын шарттық міңдеттемелер қабылдауына жол берілмейді.
Мекеменің мүлкі алыньп қоюы немесе меншік иесі арқылы қайта бөлінуі
мүмкін[26;121,226б.].
Мекеме өзінің міңдеттемелері бойынша қолыңда бар ақшамен жауап береді.
Олар жеткіліксіз болған жағдайда мекеменің міндеттемелері бойынша оның
құрылтайшысы жауапты болады. Таратылатын занды тұлғаның ақшасы несие
берушілердің талабын қанағаттандыру үшін жеткіліксіз болса, тарату
комиссиясы заңды тұлғаның мүлкін сот шешімдерін орыңдау үшін белгіленген
тәртіп бойынша жария сатуды жүзеге асырады. Мемлекеттік мекеме өзінің
міндеттемелері бойынша өз билігіндегі ақшамен жауап береді. Мемлекеттік
мекемеде ақша жеткіліксіз болатын жағдайда оның міндеттемелері бойынша
Үкімет немесе тиісті жергілікті атқарушы орган жауапты болады.
Кіріс түсіруді өз қызметінің негізгі мақсаты етпеу мекеменің міңдетті
белгісі. Басқаша айтқанда, мекеменің кәсіпкерлік қызмет ауқымынан тыс
жағдайда кіріс түсіруіне және, тиісті, айтарлықтай мөлшерде түсіруіне тыйым
салынбайды. Бірақ бұл негізгі мақсат емес. Алынған ақша құрылтайшының
меншігі болып табылады және мекеме оны смета бойынша жұмсайды немесе
құрылтайшы алып қояды. Жеке меншік мекемелер өздерінің жарғылық құқық
қабілеттілігі шегінде кәсіпкерлік қызмет жүргізе алады. Оны жүргізу құқығы
құрылтай құжаттарыңда баяңды етілуі тиіс. Солай бола тұрса да, мемлекеттік
оргаңдар болып табылатын мекемелер (министрліктер, ведомстволар, олардың
заңды тұлға құқықтары бар бөлімшелері және т.с.с), заң актілеріңде өзгеше
көзделмесе, кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқысыз болады.
Жеке меншік мекеменің рұқсат етілген кәсіпкерлік қызметтен түсірген
кірістері құрылтайшының меншігі болып табылады. Алайда, меншік иесінде
оларға билік ету құқығы болмайды. Мекеменің рұқсат етілген кәсіпкерлік
қызметтен түсірген кірістері мекеменің дербес билігіне өтеді. Олар және
оларға сатып алынған мүлік мекемеге оралымды басқару құқығында емес, ерекше
заттық құқықта - мүлікке дербес билік ету құқығында тиесілі
болады[30;110,167б.].
Мемлекеттік және өзге де мекемелердің жекелеген түрлерінің құқықтық
жағдайларының ерекшеліктері заңдармен айқыңдалады. Негізінен алғанда,
мемлекеттік биліктің өкілді және атқарушы органдары жөніңде больп отыр.
Аталған оргаңдардың жергілікті деңгейі бірыңғай заңмен реттеледі.
Министрліктер мен ведомстволар Үкімет қаулыларының, Президент жарлықтарының
немесе Парламент зандарының негізінде іс-қимыл жасайды. Мемлекеттік басқару
органдарынан басқа, жекелеген нормативтік актілер қадағалау органдарын,
мысалы, прокуратураның қызметін реттеп отырады.
Мемлекеттік органның құзіретін, құрылымын, ведомстволық бағы-
ныстылығын және оның функциясын жүзеге асыруға байланысты басқа да
мәселелерін занңдар немесе осы мемлекетгік оргаңдарды құру жөніндегі жеке
актілер айқыңдайды.
Егер мемлекеттік мекемелер азаматтық-құқықтық қатынастарға мемлекеттің
атынан емес, өздеріне смета бойынша бөлінген мүліктің шегіңде өз атынан
қатысатын жағдайда, олар мекемелер ретінде қарастырылады (ғимараттарды
жалдау, кеңсе құралдарын, жабдықтарды, жиһаз сатып алу-сату шарттарын
жасасады, келтірілген зияннан туатын міңдеттемелер бойынша жауапты болады,
басқа да азаматтық-құқықтық іс-қимылдар жасайды) [26;121,226б.]..
Мемлекеттік органдар болып табылатын мекемелер тиісті нормативтік
актінің негізінде құрылады жене мемлекеттік мекемелер үшін белгіленген
заңдар бойынша тіркеуден өтуі тиіс. Қазақстан Республикасы немесе мемлекет
уәкілеттік берген мемлекеттік орган мемлекеттік органдар болып табылатын
мекемелердің құрылтайшылары болады. Мемлекеттік меншікті иелену, пайдалану,
билік ету құқығы белгіленген тәртіппен берілген мекемелерді қоспағанда,
мемлекеттік мекеме басқа заңды тұлғаны құра алмайды, сондай-ақ оның
құрылтайшысы (қатысушысы) бола алмайды (АК-ның 105-бабының 3-тармағы).
Қоғамдық бірлестік. Қазақстан Республикасында саяси партиялар,
кәсіптік одақтар және азаматтардың заңдарға қайшы келмейтін, өздерінің
ортақ мақсаттарына жету үшін ерікті негізде құрған басқа да бірлестіктері
қоғамдық бірлестіктер болып танылады (АК-ның 106-бабының 1-тармағы).
Қоғамдық бірлестіктің құқықтық жағдайын АК, "Қоғамдық бірлестіктер туралы"
1996 ж. 31 мамырдағы заң, "Саяси партиялар туралы" 2002 ж. 15 шілдедегі
заң, "Кәсіптік одақтар туралы" 1993 ж. 9 сәуірдегі заң және басқа да заң
актілері айқындайды. Қоғамдық бірлестіктер туралы заңның күші, діни
бірлестіктерді қоспағанда, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz