Меншік капиталы
Мазмұны
Кіріспе
1 Меншік капиталының есебі
1.1 Меншік капиталының экономикалық мәні
1.2 Меншік капиталын қалыптастырудың жолдары
1.3 Жарғылық капиталының есебі
1.4 Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі
1.5 Резервтік капиталдың есебі
1.6 Бөлінбеген және жиынтық табыстың (жабылмаған зиян) есебі
2 Меншік капиталының аудиті
2.1 Меншік капиталын аудиттеу көздері
2.2 Жарғылық капиталының аудиті
2.3 Резервтік, қосымша төленген және төленбеген капиталдың аудиті
2.4 Бөлінбеген табыс (жабылмаған шығын) аудиті
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
1 Меншік капиталының есебі
1.1 Меншік капиталының экономикалық мәні
1.2 Меншік капиталын қалыптастырудың жолдары
1.3 Жарғылық капиталының есебі
1.4 Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі
1.5 Резервтік капиталдың есебі
1.6 Бөлінбеген және жиынтық табыстың (жабылмаған зиян) есебі
2 Меншік капиталының аудиті
2.1 Меншік капиталын аудиттеу көздері
2.2 Жарғылық капиталының аудиті
2.3 Резервтік, қосымша төленген және төленбеген капиталдың аудиті
2.4 Бөлінбеген табыс (жабылмаған шығын) аудиті
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады. Бухгалтерлік есеп- ақпарат беру үшін, және бұл ақпарат пайдаланушылар үшін қызықты болуы үшін, анық, сенімге ие болатын, қажеттіліктерін қанағаттандыру керек. Қаржылық есеп есептік ақпарат дайындау процесі болып табылады, бұл процесті кез- келген заңды және жеке тұлғалар, сонымен бірге кәсіпорыннан тыс:
Менеджерлер, инвесторлар, кредиторлар, қаожылық органдар т.б пайдалана алады. Біздің республикамызда жұмыс істеп тұрған бухгалтерлік есептің халықаралық бухгалтерлік стандарттқа сай келеді.
Есептік мәліметтер шаруашылық субъектілер және олардың структуралық бөлімдерін оперативті басқару, мемлекеттік қаржылық есеп беру, экономикалық болжамдар және ағымдағы жоспар, және де мемлекетіміздің экономикалық дамуын зерттеу үшін пайдаланады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады. Бухгалтерлік есеп- ақпарат беру үшін, және бұл ақпарат пайдаланушылар үшін қызықты болуы үшін, анық, сенімге ие болатын, қажеттіліктерін қанағаттандыру керек. Қаржылық есеп есептік ақпарат дайындау процесі болып табылады, бұл процесті кез- келген заңды және жеке тұлғалар, сонымен бірге кәсіпорыннан тыс:
Менеджерлер, инвесторлар, кредиторлар, қаожылық органдар т.б пайдалана алады. Біздің республикамызда жұмыс істеп тұрған бухгалтерлік есептің халықаралық бухгалтерлік стандарттқа сай келеді.
Есептік мәліметтер шаруашылық субъектілер және олардың структуралық бөлімдерін оперативті басқару, мемлекеттік қаржылық есеп беру, экономикалық болжамдар және ағымдағы жоспар, және де мемлекетіміздің экономикалық дамуын зерттеу үшін пайдаланады.
Қолданған әдебиеттер тізімі
1. Дюсембаев К.Ш., Егембердиев С.К., Дюсембаев З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. – Алматы: Қаржы-қаражат, 1998
2. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии.- Алматы, 1998 (аударған Тасмағанбетов Т.А)
3. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэл Д. Принципы бухгалтерского учета. Москва: Финансы и статистика6 1996
4. Стандарты бухгалтерского учета № 6 «Учет основных средств»
5. Стандарты бухгалтерского учета № 17 «Учет аренды»
6. Генеральный план счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъекта
7. Абленов «Аудит негіздері»
8. Әбдіманапов Ә.Ә Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері. - Алматы: АЙАН, 2001.
9. Кеулимжаев К.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А
Қаржылық есеп – Алматы: Экономика, 2001.
10. Кирьянова З.В Теория бухгалтерского учета. – М: Финансы и статистика, 1998.
1. Дюсембаев К.Ш., Егембердиев С.К., Дюсембаев З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. – Алматы: Қаржы-қаражат, 1998
2. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии.- Алматы, 1998 (аударған Тасмағанбетов Т.А)
3. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэл Д. Принципы бухгалтерского учета. Москва: Финансы и статистика6 1996
4. Стандарты бухгалтерского учета № 6 «Учет основных средств»
5. Стандарты бухгалтерского учета № 17 «Учет аренды»
6. Генеральный план счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъекта
7. Абленов «Аудит негіздері»
8. Әбдіманапов Ә.Ә Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері. - Алматы: АЙАН, 2001.
9. Кеулимжаев К.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А
Қаржылық есеп – Алматы: Экономика, 2001.
10. Кирьянова З.В Теория бухгалтерского учета. – М: Финансы и статистика, 1998.
Мазмұны
Кіріспе
1 Меншік капиталының есебі
1. Меншік капиталының экономикалық мәні
2. Меншік капиталын қалыптастырудың жолдары
3. Жарғылық капиталының есебі
4. Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі
5. Резервтік капиталдың есебі
6. Бөлінбеген және жиынтық табыстың (жабылмаған зиян) есебі
Меншік капиталының аудиті
3 Меншік капиталын аудиттеу көздері
4 Жарғылық капиталының аудиті
5 Резервтік, қосымша төленген және төленбеген капиталдың аудиті
6 Бөлінбеген табыс (жабылмаған шығын) аудиті
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге
айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады.
Бухгалтерлік есеп- ақпарат беру үшін, және бұл ақпарат пайдаланушылар үшін
қызықты болуы үшін, анық, сенімге ие болатын, қажеттіліктерін
қанағаттандыру керек. Қаржылық есеп есептік ақпарат дайындау процесі болып
табылады, бұл процесті кез- келген заңды және жеке тұлғалар, сонымен бірге
кәсіпорыннан тыс:
Менеджерлер, инвесторлар, кредиторлар, қаожылық органдар т.б пайдалана
алады. Біздің республикамызда жұмыс істеп тұрған бухгалтерлік есептің
халықаралық бухгалтерлік стандарттқа сай келеді.
Есептік мәліметтер шаруашылық субъектілер және олардың
структуралық бөлімдерін оперативті басқару, мемлекеттік қаржылық есеп беру,
экономикалық болжамдар және ағымдағы жоспар, және де мемлекетіміздің
экономикалық дамуын зерттеу үшін пайдаланады.
1.1 Меншік капиталының экономикалық мәні
Экономикалық көзқарас бойынша бухгалтерлік есеп, кәсіпорын ақпарат
беру процесі ретінде қарастырылады. Ол кәсіпорындарда бар ресурстарды
тиімді пайдалануды, басқару шешімдерін дұрыс қабылдауға ықпалды әсерін
тигізеді. Кез-келген заңды және жеке тұлғалар өздерінде бар ресурстарды
қаржылық есеп беруіне қарап, белгілі бір бизнес саласына сала алады.
Бухгалтерлік есеп- ақпарат беру үшін, және бұл ақпарат пайдаланушылар үшін
қызықты болуы үшін, анық, сенімге ие болатын, қажеттіліктерін
қанағаттандыру керек.
Бухгалтерлік есеп халықаралық қатынастардың бір құралы ретінде
саналады. Және де әр түрлі қызмет кез- келген бизнес түрлерін
байланыстыратын звеносы болып табылады.
Методологиялық және ұйымдастыру есебі Батыста қаржылық және басқару
болып бөлінеді.
Қаржылық есеп есептік ақпарат дайындау процесі болып табылады, бұл
процесті кез- келген заңды және жеке тұлғалар, сонымен бірге кәсіпорыннан
тыс: Менеджерлер, инвесторлар, кредиторлар, қаожылық органдар т.б
пайдалана алады.
Басқару есебі, кейде өндірістік немесе шығындар есебі деп аталады.
Басқару есебі өндірістік- коммерциялық қызметті жоспарлау және басқару
үшін, менеджерлерге керекті ақпаратты дайындау болып саналады.
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің бухгалтерлік есепті жүргізу,
қаржылық есеп беруді дайындау ережелерінің едәуір айырмашылықтары бар.
Шаруашылық субъектілері бухгалтерлік есеп нарықтық қатынастарда
өзгеше мағынаны қабылдайды. Ол 1) халықаралық бухгалтерлік есепте
бекітілген жалпы принциптер және жағдайлардан тұрады. Қаржылық –
шаруашылық қызмет субъектілерінің бухгалтерлік есеп бас шоттар жоспарында,
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шығарылған Бухгалтерлік есеп
туралы, Салық және бюджетке міндетті төленетін төлемдер туралы, және де
бухгалтерлік есеп бойынша Қазақстан Республикасының жетік органдарымен
басып шығарылған нұсқаулар, жағдайлар және ұсынулар.
Біздің республикамызда жұмыс істеп тұрған бухгалтерлік есептің
халықаралық бухгалтерлік стандарттқа сай келеді. Есептік мәліметтер
шаруашылық субъектілер және олардың структуралық бөлімдерін оперативті
басқару, мемлекеттік қаржылық есеп беру, экономикалық болжамдар және
ағымдағы жоспар, және де мемлекетіміздің экономикалық дамуын зерттеу үшін
пайдаланады.
Қазіргі заманға сай шаруашылық тәжірибеде толық және дәл экономикалық
ақпаратсыз, шаруашылық субъектілерінің қиын экономикалық механизімін
басқару мүмкін емес.
Экономика саласындағы жұмысшылар, және ең басты бухгалтерлер есептік
тәртіпті және есеп беруді жақсы білулері керек, арзандата және жеңілдете
білу субъектінің қызмет тәртібін белгілейтін, кәсіпорынның бухгалтерлік
және салықтық есеп жағдайын қатаң ұстануы керек.
Бухгалтерлік және салық есебінің арасындағы қатынастар негізгі капитал
есебінде білінеді., өйткені кез-келген кәсіпорынның балансында негізгі
құралдар бар, бұл өндірістің негізін құрайды.
1.2 Меншікті капиталын қалыптастырудың жолдары
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге
айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады.
Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы
заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның
құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде
қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы
осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден,
тегін түскен мүліктер мен ақшалй қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет
атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы
бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру
көздері баланстың пассивінде көрсетіледі .
Кәсіпорын мүлкінің құрамы
Ұйымның барлық мүлкі ( қызмет атқарушы капиталы) айналыстан тыс және
айналыстағы активтер болып екіге бөлінеді. Мүліктерді қызмет атқару
мерзіміне қарай негізгі (айналымнан тыс) активтер және айналымдағы
активтер деп екіге бөлінеді.
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық
емес активтерден, қаржылық (ұзақ мерзімді) инвестициялардан, аяқталмаған
құрылыстан құралады. Жалпы айналымнан тыс активтер шаруашылық субъектінің
материалдық- техникалық базасын жасауға және дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда
табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша қаражаттары, қысқа
мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлық –материалдық қорлар, дебиторлық
борыштар және басқа да активтер жатады.
Кәсіпорын мүліктерінің (капиталының) құралу көздері
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының
құнынан құралады. Ұйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар
саналады:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- бөлінбеген пайда.
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан басқа
қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және ұзақ
мерзімді несиелер, қарыздар, алынған авнстар және басқа да кредиторлық
борыштар жатады.
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған
қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып
табылады.
Меншік иесінің тиісті құқығы мен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
Кәсіпорындардың ( толық серіктестік, сенім серіктестігі,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік, жабық және ашық акционерлік қоғам) жарғылық капиталы.
Өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық
құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал - қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы
(номиналдық) құнынан артық бағаға саиқан жағдайда пайда болған құн
айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал – кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі
құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құнының
өскен сомасынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.
Резервтік (сақтық, сақтаулы) капитал - келешекте (алдағы уақыттағы)
болуы мүмкін зияндармен шығындардың (ысыраптардың) орнын толтыруға арналып
кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан (табысынан)бөлінген меншік капиталының
бір бөлігі. Резервтік (сақтық, сақтаулы) капиталдың мөлшері мен құрылу
тәртібі Қазақстан Республикасының заңдары мен ұйымның (қоғамның) жарғысында
қаралады (көрсетіледі).
Бөлінбеген пайда (табыс) – кәсіпорынның жалпы кірісінен (пайдасынан)
барлық жұмсалған шығындарды (бюджетке төленген салық сомаларын, кірістен
(пайдадан) басқадай бағыттарға пайдаланған сомаларын шегеріп тастағандағы
қалған бөлігі болып табылады.
1.3 Жарғылық капиталының есебі
Кәсіпорынның жарғылық капиталы қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін
жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың,
мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және басқа да
мүліктердің немесе үліктік құқықтарының есебінен құралады. Сонымен қоса,
жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қызметін бастау үшін
бастапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрылтайшылардың
(акционерлердің, қатысушылардың) қатысу үлесін және кепілдік сипатын
анықтайды.
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына салынатын салымдар,
ақша да, бағалы қағаздар да, мүлік те, мүліктік құқық та және басқа да
мүліктер (интелектуалдық қызметтің нәтижесіне берілген құқын да қоса
алғанда) болуы мүмкін.
Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғылық капиталына натуралды
нысанда салынатын салымдары немесе барлық құрылтайшылардың келісімі
бойынша немесе барлық құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша
мүліктік құқығы ақшалай нысанда бағаланады. Осындай салымдардың құнының
сомасы жиырма мың айлық есептік көрсеткіштен асып түсуі керек, бірақ сол
бағалауды тәуелсіз эксперт (бағалаушы) қуаттауы керек.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың
ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса аудиторлық сеп
берулерімен қуатталып бағалануы мүмкін.
Осындай бағалау кезеңінен бастап, бес жыл бойы шаруашылық жүргізуші
субъектілердің құрылтайшылары (қатысушылары) өздері қосқан сомаларының
шегінен артық бағаланған салымдарына субъекті кредиторының алдында бірлесіп
жауап береді.
Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы берілсе, онда
бұл салым үшін төленетін төлемнің мөлшері, құрылтайшылардың құжаттарында
көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.
Мүліктік құқы жоқ және басқа да материалдық емс игіліктерді жеке салым
ретінде жасауға рұқсат етілмейді, сондай-ақ қатысушылар серікткстікке бір-
бірінің қарызын өзара есептесуге жатқызуына болмайды. Қосымша және
жауапкершілігі шектелген серіктестіктердіңжарғылық капиталының бастапқы
мөлшері құрылтайшылардың салым сомасына тең болады және құжаттарын
мемлекеттік тіркеуден өту үшін берген күнінде, оның мөлшері жүз айлық
есепті көрсеткіштен кем болмауы керек.
Аталған серіктестіктер тіркеуге дейін өздерінің жарғылық капиталының
жалпы сомасының 25%-тей мөлшерінде соманы төлеуге міндетті. Бірақ ол
жарғылық капиталының минималды сомасынан кем болмауы керек. Жалпы
жиналыстың шешімімен бекітілген мерзімде серіктестіктің барлық қатысушылары
жарғылық капиталына берешегін толығымен өтеуі тиіс.
Ол мезгіл серіктестіктің тіркелген күнінен бастап саналады және ол бір
жылдан аспауы керек. Егерде серіктестіктердің қатысушылары белгіленген
мерзімде өз үлестері бойынша міндеттемесін орындамаса, онда қатысушылар
өзінің есебінен бермеген үлесінің бір бөлігін қосуы керек, болмаса
олардың жарғылық капиталы қосатын үлесіне дейін азайтылады.
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері біріңғай
валюта көрсетілген барлық шығарылған акцияның номиналды (атаулы) құнына тең
болады. Қоғам өзінің шығады деп жариялап қойған акцмяларының барлығын
немесе тек бір бөлігін ғана шығаруы және орналастыруы мүмкін. Ол жағдайда
жабық акционерлік қоғамы мемлекеттік тіркеуден өтпес бұрын жарияланған
жарғылық капиталының кем дегенде 25% тіркеместен бұрын төлеуі тиіс.
Жарияланған жарғылық капиталының минималды көлемі ашық акцмонерлік
қоғам үшін – бес мың минималды есептік көсеткішін, ал жабық қоғам үшін –
жүз минималды есептік көрсеткішін құрайды.
Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған санының
шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар Кеңесінің
шешімімен белгіленеді.
Қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталының деңгейі шығарылған
акцияның номиналдық (атаулы) құнына тең болад. Шығарылған (төленген)
жарғылық капитал жаңадан шығарылған немесе сатып алынған және жойылған
акцияларына сәйкес өзгеруі мүмкін.бұл жерде шығарылған акцияның номиналды
құнының жиынтық сомасы әрбір қоғам типіне белгіленген минмалды деңгейден
төмен болмауы керек.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей төленіп және
орналастырып біткен соң ғана, ұлғайтуға рұқсат беріледі; жарияланған
капитал мен шығарылған капиталдың арасында айырмасы болса, онда сол сомаға
жарғылық капитал азайтылады.
Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту туралы шешім
акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды минималды
деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Барлық кредиторларға кем дегенде 30 күн бұрын хабарланған соң,
жарияланған жарғылық капиталын азайтуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда
кредиторлар өзінің алашағын толық деңгейде, әрі тез арада талап етуге
құқылы.
Қоғам акциялары жай және айрықша болып келеді.
Заңға сәйкес акциялар акционерлердің келесі құқтарын қанағаттандырады:
- дивидендтер алуын;
- қоғамды басқаруына қатысуын;
- қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса
алатындығын.
Қоғам тек иесі жазулы (атаулы) акцияны шығаруға құқы бар. Иесі жазулы
(атаулы) акцияның қозғалысы, яғни акцияның өз ұстаушысын ауыстыру, қатаң
тәртіпте арнайы құжатта – акционерлік қоғамның акционерлерінің тізімінде
белгіленеді. Иесі жазулы (атаулы) акцияның құқын, тек тізімге енгендер ғана
пайдалана алады.
Жарғылық капиталдың қолда бары және қозғалысы 501-ші “Жай акциялар”,
502-ші “Айрықшылығы бар акциялар” , 5010-ші “Қосқан үлестер мен жарналар”
шоттары енетін 50-ші “Жарғылық капиталы” деген шоттар бөлімшесінде
жүргізіледі. 50-ші “Жарғалық капитал” бөлімшесінің шоттары бойынша
қалдығы, оның құрылтай құжаттарында көрсетілген жарғылық капиталының
мөлшеріне сәйкес келуі керек. 50-ші бөлімшенің шоттары бойынша жазу
жарғылық капиталдың белгіленген тәртібі бойынша жүреді, олардың ұлғайған
немесе азайған жағдайында құрылтай құжаттарында да тиісті өзгерістер
енгізіледі.
50-ші “Жарғылық капитал” бөлімшесінің шоттары бойынша операцияларын
қарастырайық.ъ
501-ші “Жай акциялар”, 502-ші “Айрықшылығы бар акциялар” шоттарының
кредиті бойынша акционерлік қоғамның жарғылық капиталына салынатын
салымдары бойынша қатысушылардың қарыз сомасы көрініс табады, ал ол 5020-ші
“Төленбеген капитал” шотымен кореспонденцияланады.
Шығарылған акциялардың (салымдардың) немесе журналдардың номиналдық
құны төленсе,онда ол: 1050, 432, 1060, 1010, 1020, дебеті бойынша және 5020
шоттың кредиті бойынша көрініс табады. Кәсіпорынның жарияланған капиталы -
1 млн. тенге. Ал құрылған капиталы – 900 000 тенге.Бұл жағдайда мынадай
проводка жасалады: 1-ші кезең 5020 5010 – 1млн. тенге
2-ші кезең
1050 5020 – 400 000
1020 5020 – 150 000
1010 5020 – 50 000
1060 5020 – 60 000
1310 5020 – 80 000
2413 5020 – 260 000
2730 5020 – 160 000
900 000
5020 5010 – 1 000 000
Себебі жарияланған капитал кейде жабылмаған капитал 5020 шоты активті және
пассивті болып келуі мүмкін. Сондықтан 5020-дан 2180-қа береміз. Демек бұл
шотта басқа кәсіпорынның деиторлық қарызы емес, осы кәсіпорынды ашқан
құрылтайшылардың қарызы болып есептеледі. Демек бұл бухгалтерлік есептің ең
бір осал жерін көрсетеді.
Егер де шығарылған
акциялардың номиналдық құны негізгі құралдармен, материалдық құндылықтармен
және басқа да активтермен төленсе, онда мына шоттар дебеттеліп: 2730, 2411-
2417, 1310-1315, 1330 және 5020 шоты кредиттеледі.
Жоғарыда атап өткеніміздей, жауапкершілігі шектелген серіктестіктердің
жарлық капиталын қалыптастыру процесі бір жылдан аспауы керек, егер де бұл
мерзім сақталмаса, онда ол бойынша есептелген пайыз сомасының бөлігі немесе
оның бір бөлімі, яғни жарғылық капиталына жетіспей тұрған сомасы 1270
“Есептелген пайыз” шотының дебеті бойынша және 6110 “Акция бойынша
дивидендтер мен пайыз түріндегі табыс” шотының кредиті бойынша көрсетіледі.
Егер де аталған жағдай орындалмаса, онда жарғылық капиталына жетіспей
тұрған сомаға тиісті түзетулер жасалынады, ол кезде 5020 шоты дебеттелген
және 5010 шоты кредиттелген-қызыл жазылады.
Серіктестіктердің қатысушысы мүшеліктен шығып кетсе, онда оның үлесін
үшінщі тұлға сатып алуы мүмкін, ол кезде жарғылық капиталдың сомасы
өзгермейді, тек қатысушылардың құрамында ғана өзгерістер болады.
Егер де қатысушылар шығып кетсе, онда соған байланысты жарғылық
капитал да азаяды, демек: 5010 шоты дебеттеледі де, 1040,1010, 2730, 2411-
2417, 1310-1315, 1330 шоттары кредиттеледі.
Егер де акционерлік қоғамның мүшелері өз акцияларын қайтып алса,
501,502 шоттары дебеттеледі де, 521 – Қайтып алынған капитал шоты
кредиттеледі.
Кәсіпорындар мен ұйымдардағы жарғылық капитал шоты бойынша
жүргізілетін операциялар
№ Операциялардың мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 Үлес қосушылар мен салымшылардың 5020 501,502
акционерлік қоғамның жарғылық
қорына қосқан үлесінің сомасы
2 Серіктестіктердің (акционерлік 2730 5020
қоғамнан басқа) жарғылық қорының 2411-2930
қосқан пайлар және басқадай 1310-1317
үлестер есебінен құрылуы 221-224
(қалыптасуы) 1070
1050
1040,1010,1020
3 Серіктестіктеодің (акционерлік 5020 2730
қоғамдардан басқа) жарғылық 2411-2930
қорының акционерлердің шығып 1310-1317
кетуі себебінен азаюы 221-224
1070
1050,432
1040,1010,1020
4 Кәсіпорынның өзінің акцияларының 501,502 521
айналымнан шығарылғандарының
құнына
5 Серіктестіктердің (акционерлерден5020 1050,432
басқа) қоғамның жарғылық қорына 1040
қосқан пайлары және басқадай 1010,1020
үлестері қайтарылды
6 Үлес қосушылар мен 5020 501,502
құрылтайшылардың және басқа да
салымшылардың акционерлік қоғам
жарғылық қорына қосуға тиісті
қарыздары
7 Жарғылық қорға шетелдік валюта 5020 6250
түрінде қосуға тиісті қарыздардың
оң курстық (бағамдық)
айырмашылыққа байланысты өсуі
8 Жарғылық қорға шетелдік валюта 7430 5020
түрінде қосуға тиісті қарыздардың
теріс курстық (бағамдық)
айырмашылыққа байланысты кемуі
9 Үлес қосушылар мен 1050,432 5020
құрылтайшылардың және 1040
салымшылардың ақшалай түрде 1010,1020
қосқан үлес салаларының келіп
түсуі
10 Үлес қосушылар мен 2730 5020
құрылтайшылардың және 2411-2930
салымшылардың акционерлік қоғамға1310-1317
материалдық емес активтер, 1330
негізгі құралдар, материалдар,
тауарлар түрінде қосқан
үлестерінің кіріске алынуы
11 Акционерлік қоғамның 521 1050,432
акционерлерден сатып алған өзінің 1040,1010
акцияларының құнына 1020
12 Сатылып алынған акциялардың сатып521 5410
алу және аталы құнының арасындағы 521
айырмашылығының сатып алынған
уақытында көрсетілуі:
егер акциялар өзінің атаулы төмен
бағаға сатылып алынса;
егер акциялар өзінің атаулы
құнынан жоғары бағаға сатылып
алынса
13 Өзінің атаулы құнынан жоғары 2940,1040 531
бағаға сатылған акциялардың 1010,1020
айырма сомасы
14 Негізгі құралдарды қайта 2412-2930 5320
бағалауға байланысты бастапқы
құнының өсуі
15 Негізгі құралдарды қайта 5320 2421-2429
бағалауға байланысты оларға
бұрын есептеліп жинақталған тозу
құнының өсуі
16 Негізгі құралдардың пайдалануына5320 5410
қарай қайта бағалау сомасының
анықталған көлемде бөлінбеген
пайдаға апарылмағаны
17 Инвесторлардың, серіктестіктердің542 2310
активтері қайта бағалаудың
салдарынан еншілес немесе тәуелді
серіктестердіңтаза активтеріндегі
үлесінің өзгеруіне байланысты
бастапқы инвестиция құнының
азаюына
18 Қайта бағадаудың нәтижесінде 1150 542
алынған ұзақ мерзімді қаржы
инвестицмяларының бастапқы құны
сомасының өсуі
19 Бұрын жүргізілген қайта 542 1150
бағалаудың нәтижесінде ұзақ
мерзімді қаржылық
инвестициялардың бастапқы құнының
өскен сомасына бағасының кемуі
20 Ұзақ мерзімді қаржылық 542 5410,6210
инвестицияларды есептеп шығарған
уақыттағы, олардың бұрын қайта
бағаланған сомасы
1.4 Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі
Капиталдың қозғалысы бойынша операциялардың дұрыс көрсетілуінің
маңыздылығы әрбір кәсіпорын үшін зор болып саналады. Төменде капиталдың
қозғалысы бойынша тиісті операциялар көрсетілген.
Төленбеген капитал есебі. Төленбеген капиталдың есебін жүргізу үшін
5020-ші Төленбеген капитал шотын пайдаланады. Бұл шотта заңды және жеке
тұлғалардың шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына қосқан үлестері
бойынша қарыздарының сомасы туралы ақпарат жинақталады. 5020 Төленбеген
капитал шоты шоттардың Бас жоспарында, Меншік капиталы ретінде саналса
да, яғни баланстың пассивтік шоттарының қатарында болса да, өзінің табиғаты
бойынша активтік шот болып табылыды. Сондай-ақ , 5020 шоты тек қана жалған
капиталды көрсетеді, яғни ол бар болғаны табыс табуға арналған жалған
капиталдарды тіркейді (акцияларды, облигацияларды, кепілдік парақтарды
т.б), демек сол капиталдарға иелік құқығы бар екенін ғана білдіреді.
Жарияланған (белгіленген тәртіппен тіркелген) жарғылық қор сомасына
5020-ші Төленбеген капитал шоты дебеттеледі де, 50-ші Жарғылық капитал
бөлімшесінің шоттары – 501-ші Жай акциялар , 502-ші Артықшылықты
акциялар (акционерлік қоғамдарда) және 5010-ші Қосқан үлестер мен
жарналар (серіктестіктердің акционерлік қоғамдардан басқа түрлерінде)
шоттары кредиттеледі.
Жарғылық қорға салымдардың салынуының жүзеге асыруылына қарай 5020-ші
Төленбеген капитал шоты кредиттеліп отырады, ал салым шоттары
дебеттеледі:
-материалдық емес активтерді жарғылық қорға жарна ретінде төлеу
кезінде-2730 шоттары;
-жерді, негізгі құралды, малды, аяқталмаған құрылыс объектілерін
жарғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде-2411-2417 шоттары;
-материалдар мен тауарларды жарғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде
1310-1315,1317 , 1330 шоттары;
-ақшалай қаражаттарды жарғылық қорға жарна ретінде аударған кезінде
-1010, 1020, 1040, 1050, 432 шоттары дебеттеледі.
Егерде 5020 шотының дебеттік қалдығы болмаса, онда кәсіпорын көзінің
жарғылық қорын толығымен қалыптастырғанын білдіреді.
5020-ші шоты бойынша аналитикалық есеп акционерлер (қатысушылар,
құрылтайшылар) бойынша жүргізіледі.
Қайтарылып алынған капиталдың есебі. Акционерлік қоғам
акционерлермен жалпы жиналысында акциялардың номиналдық құнын (бірақ ең
төменгі деңгейден кем болмауы керек),Не жалпы акцияның шығарылуы көлемін
қысқарту жөнінде шешім қабылдауында құқылы. Акционерлік қоғам заң
актілерінде белгіленген тәртіп бойынша алдын-ала өзінің барлық
кредиторларын хабардар етіп отыруға міндетті.
Сонымен қатар Акционерлік қоғамның кредиторлары қоғамның тиесілі
міндеттерін орындаудан бас тартуына және олардың шеккен зияндарының орнын
толтыруды талап етуге құқылы. Егер бұндай процедура оның жарғысында алдын-
ала қарастырылмаған болса, онда олар өз меншік капиталын азайту үшін,
мүдделі адамдардың берген өтінішінің негізінде жасалған сот шешімдері
керек.
Бұл жағдайда Акционерлік қоғам өзінің акциясын өз қызметкерлері мен
жұмысшыларына олардың мүдделігі мен ынталығын арттыру үшін қайта сатады.
сондықан өз акцияларын нарықтық айналымға шығарылады.
Қайтарылып алынған капиталдың есебін жүргізу үшін 521-ші шоты
арналған, 501-502 шоттарға қарағанда контрпассивтік шот болып табылады.
521 шоттың дебеті акционерлердің меншігіндегі акцияларды қайтып сатып
алынған құнын көрсетеді. Акцияларды қайтып сатып алған кезде:521 шоты
дебеттеледі де және 1050,432,1040,1010,1020,1070 шоттары кредиттеледі.
Акционерлердің меншігіндегі акцияларды айналыстан шығару үшін,не
болмаса оларды қайта тарату үшін акционерлерден қайтып сатып алынады.
Қайтып сатып алынған акциялар номиналдық құны бойынша да номиналдық құннан
жоғары немесе төмен құны бойынша да сатып алынуы мүмкін :
1.Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық (атаулы) құнға тең
болған жағдайда: 521 шоты дебеттеледі де, және 1050,432,1040,1010,1020
шоттары кредиттеледі .
2.Сатып алынған акцияның құны номиналдық құнынан төмен болған
жағдайда:
-сатып алынған құнына 521 шоты дебеттеледі де және
1050,432,1040,1010,1020 шоттары кредиттеледі ;
-сома айырмасына, яғни акциялардың құны номиналдық құннан аз болған
жағдайда:
521 шоты дебеттеледі де және 5410 Есептік жылдағы таратылмаған табыс
шоты кредиттеледі (яғңи ақша қаражаттары жеткіліксіз болған жағдайа оларға
қосымша қаражаттарды қосады).
3. Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналды құннан жоғары болған
жағдайда:
- сатып алу құнына:
521 шоты дебеттеледі де,1050,432,1040,1010,1020, шоттары кредиттеледі;
- сома айырмасына, яғни акцияның құны номинаодық құнынан ариық бағаға сатып
алынған жағдайда:
5410 Есептік жылдағы таратылмаған табыс шоты дебеттеледі де, 521
кредиттеледі.
Егер акциялар айналыстан шығарып алу үшін акционерлерден қайиып сатып
алынса, онда олар мыныдай шоттар корреспонденциясымен беріледі: 501,502
шоттары дебиттеліп 521 шоты кредиттеледі.
Егер де акциялар одан әрі сату мақсатында қайтып алынса, онда олардың
номиналдық құны 521 шоттың кредитінен 7410 Бағалы қағаздаоды сатудан алған
шығыстары бойынша шотының дебетіне жатқызылады.
Акциялардың сатылатын құнына, оларды номиналдық құнының мөлшеріне 6210
Бағалы қағаздарды сатудан алған табыстары бойынша шоты кредиттеледі де,
2940 Басқа да шоты дебеттеледі. Егер де акцияның құны номиналдық құнынан
жоғары болса, алынған айырма сомасына 2940 шоты дебеттеледі де, 531
Қосымша төленген капитал шоты кредиттеледі.
Акционерлерден сатып алған акцияларды сатқан кезде қоғамның жарлық
капиталы өзгермейді.
Қоғам келесі жағдайларда акцияны қайтып сатып алуға құқығы жоқ:
- қоғамның эмитенттелген акциялары толық төленгенге дейін;
- қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталы қайтып сатып алынған
нәтижесінде, тиесілі қоғам типтері үшін шығарылғаны (төленген)жарғылық
капиталының минималды деңгейінен кем болса;
- қоғам акцияны қайтып сатып алған шақта төлем қабілеттілігі жоқ болса,
немесе акцияны сатып алған соң сондай жағдайға тап болатын болса;
- акцияны сатып алатын кезінде қоғамның меншік капиталының көлемі
қоғамның жарғылық капиталына шығарылған (төленген)капиталдан кем
болса.
Қайтып сатып алынатын акцияның саны бүкіл қоғамның шығарған акциясының
25%-нен немесе қоғамның меншік капиталының 10%-нен аспауы керек. Қоғам
акциясын саиып алу мәселесі сол қоғамның жалпы жиналысында шешіліді,
осындай шешім шыққан соң отыз күннің ішінде аталған шешімді жүзеге
асыруына болады. Сатып алынған акцияны қоғамның ұстаушы реестіріне
енгізіді. Қосымша төленген капитал дегеніміз- акционерлік қоғам өз
акцияларын олардың атаулы (номиналды) бағасынан жоғары бағаға сату
нәтижесінде түскен сомасы (эмиссиялық табысы). Мұндай капиталдың (табыстың)
есебі 531-ші Қосымша төленген капитал шотында жүргізіледі. Өз
меншігіндегі акцияларды сатқанда 531 кредиттеліп, мына шоттар дебеттеледі:
1050,432,1040,1010,1020. Сатылған акциялар бойынша шоттарды төлеуге ұсынған
кезде сатылған акциялардың тұрақты құны 2940-шоттың дебеті мен 6210-шоттың
кредиті бойынша көрсетіледі.
Қосымша төленген капиталдың есебі. Капиталдың бұл түрінің есебі үшін 54-
ші Қосымша төленбеген капитал бөлімшесінің шоттары арналған. Бұл
бөлімшенің қатарына мынандай синтетикалық шоттар кіреді: 5320-шот Негізгі
құралдарды қайта бағалаудан алынған қосымша төленбеген капитал ; 1020-шот
Инвестицмяларды қайта бағалаудан алынған қосымша төленбеген капитал;
5320-шот Басқа да қосымша төленбеген капитал. 54-ші Қосымша төленбеген
капитал бөлімшесінің шоттарында құнсыздануға байланысты негізгі
құралдарды, инвестицияларды және босқа активтерді қайта бағалаудан алынған
капиталдың қалдықтары мен қозғалысы туралы ақпарат жинақталады.
Негізгі құралдарды қайта бағалау операциялары. Негізгі құралдарды,
ұзақ мерзімге жалға алатын негізгі құралдарды, бітпеген (аяқталмаған)
күрделі қаржы жұмсалымдары мен жабдықтарды қоса алғанда қайта бағалау заңға
сәйкес негізгі қорларға индексация жасау тәртібі мен ережесін шаруашылық
субъектісі өзі шешуге құқылы. Қайта бағаланған негізгі құралға төмендей
корреспонденция жасалады. Негізгі құралдарды (жерден басқа) қайта бағалау
кезінде 2412-2417, 2930 шоттары дебеттеліп, 5320 шоты кредиттеледі,
негізгі құралдардың қайта бағалануына байланысты олардың тозу сомасы
ұлғайғанда 5320 шоты дебеттеліп, 2421-2429 шоттары кредиттеледі.
Негізгі құралдардың құнының өзгеруіне байланысты тозу сомасына да
түзетулер жүргізеді.
Қайта бағаланған (дооценка) сомасы бөлінбеген табыстар шотына ай сайын
көшірілуі қажет және осы есептің дұрыстығын тексеру үшін мынадай есептеулер
жасалынады:
№ Жазбалар мазмұны Сомасы
теңге
1 Кәсіпорын 1994 жылы жол тегістегіш сатып алды делік. 12000
Пайдалану мерзімі 8 жыл. 2000
Амортизация нормасы 12,5%:
машинаның бірінші қайта бағалануына дейінгі құны
1-ші қайта бағалануына дейінгі есептелінген тозу сомасы
2 Қайта бағалау нәтижесінде (01.10.94 ж.,01.07.97 ж.)
машинаның құны мен тозу сомасы төмендегідей болады:
жол тегістегіш машинаның құны 236 390
машинаның тозуына байланысты есептелген сомасы 103 539
машинаның қайта бағаланған сомасы (236390 – 12000) 224 390
машинаның қайта бағаланғаннан кейін, қалыптасқан тозу сомасы
(103 539 – 2 000 =101 539), енді осыдан машинаны пайдалану 37 200
кезінде есептелген тозу сомасын шегереміз (64 339 тенге)
машинаның индексацияланған сомасы (224 390 – 37 200) 187 190
3 Машинаны одан әрі қарай пайдалану барысында, яғни 1997 41 597,78
жылдың 1 қаңтарынан 2002 жылдың маусымына дейінгі кезенді
жыл сайын бөлінбеген табыстарға көшірілетін соманың деңгей
мынаған тең (187 190 теңге 4,5 жыл)
Сонымен, кестеде көрсетілген есептеулердің қайта бағаланған негізгі
құралдың сомасы мына төмендегі шоттарда көрініс табады, яғни 3 466,48 мың
теңгесі 5320 шотының дебетінде және 5410 шотының кредитінде көрсетіледі.
Қайта бағалаудың сомасы тек негізгі құралдардың объектісі есептен шыққан
кезде ғана себебіне байланыссыз бөлінбеген табыстың сомасына көшіріледі.
Инвестицияны қайта бағалаудың операциялары бойынша. Инвестицияларды
қайта бағалау белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Инвестицияларды қосымша
есептеу сомалары 542-ші Инвестицияларды қайта есептеуден алынған қосымша
төленбеген капитал шотының кредиті бойынша көрініс табады:
Еншілес, тәуелді, бірлесіп бақыланатын, және 2310 5320
басқа да шаруашылық серіктестіктердің жарлық
капиталын қайта бағалаудан түскен
инвестицияның сомасына
Қаржылық инвестицияларын қайта бағалаудан 1150 5320
түскен сомаларына
Есептен шығарылғн ұзқ мерзімді қаржылық 5320 5410,6210
инвестиция бойынша қайта бағаланған сомасы:
5320 шотының дебеті ұзақ мерзімді инвестицияның құнының төмендегенін және
олардың баланстық құнының азайғанын көрсетеді, ол кезде қайта бағаланған
сомасының шегінде мына шоттар корреспонденцияланады:
- ұзақ мерзімді инвестицияның төмендеген құнына 1150 шоттары
кредиттеліп, 5320 шоты дебеттеледі;
- инвестицияның баланстық құнының азайған сомасына 2310 шоттары
кредиттеліп, 5320 шоты дебеттеледі.
Басқа да активтердің қайта бағалануымен байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Меншік капиталының есебі
1. Меншік капиталының экономикалық мәні
2. Меншік капиталын қалыптастырудың жолдары
3. Жарғылық капиталының есебі
4. Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі
5. Резервтік капиталдың есебі
6. Бөлінбеген және жиынтық табыстың (жабылмаған зиян) есебі
Меншік капиталының аудиті
3 Меншік капиталын аудиттеу көздері
4 Жарғылық капиталының аудиті
5 Резервтік, қосымша төленген және төленбеген капиталдың аудиті
6 Бөлінбеген табыс (жабылмаған шығын) аудиті
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге
айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады.
Бухгалтерлік есеп- ақпарат беру үшін, және бұл ақпарат пайдаланушылар үшін
қызықты болуы үшін, анық, сенімге ие болатын, қажеттіліктерін
қанағаттандыру керек. Қаржылық есеп есептік ақпарат дайындау процесі болып
табылады, бұл процесті кез- келген заңды және жеке тұлғалар, сонымен бірге
кәсіпорыннан тыс:
Менеджерлер, инвесторлар, кредиторлар, қаожылық органдар т.б пайдалана
алады. Біздің республикамызда жұмыс істеп тұрған бухгалтерлік есептің
халықаралық бухгалтерлік стандарттқа сай келеді.
Есептік мәліметтер шаруашылық субъектілер және олардың
структуралық бөлімдерін оперативті басқару, мемлекеттік қаржылық есеп беру,
экономикалық болжамдар және ағымдағы жоспар, және де мемлекетіміздің
экономикалық дамуын зерттеу үшін пайдаланады.
1.1 Меншік капиталының экономикалық мәні
Экономикалық көзқарас бойынша бухгалтерлік есеп, кәсіпорын ақпарат
беру процесі ретінде қарастырылады. Ол кәсіпорындарда бар ресурстарды
тиімді пайдалануды, басқару шешімдерін дұрыс қабылдауға ықпалды әсерін
тигізеді. Кез-келген заңды және жеке тұлғалар өздерінде бар ресурстарды
қаржылық есеп беруіне қарап, белгілі бір бизнес саласына сала алады.
Бухгалтерлік есеп- ақпарат беру үшін, және бұл ақпарат пайдаланушылар үшін
қызықты болуы үшін, анық, сенімге ие болатын, қажеттіліктерін
қанағаттандыру керек.
Бухгалтерлік есеп халықаралық қатынастардың бір құралы ретінде
саналады. Және де әр түрлі қызмет кез- келген бизнес түрлерін
байланыстыратын звеносы болып табылады.
Методологиялық және ұйымдастыру есебі Батыста қаржылық және басқару
болып бөлінеді.
Қаржылық есеп есептік ақпарат дайындау процесі болып табылады, бұл
процесті кез- келген заңды және жеке тұлғалар, сонымен бірге кәсіпорыннан
тыс: Менеджерлер, инвесторлар, кредиторлар, қаожылық органдар т.б
пайдалана алады.
Басқару есебі, кейде өндірістік немесе шығындар есебі деп аталады.
Басқару есебі өндірістік- коммерциялық қызметті жоспарлау және басқару
үшін, менеджерлерге керекті ақпаратты дайындау болып саналады.
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің бухгалтерлік есепті жүргізу,
қаржылық есеп беруді дайындау ережелерінің едәуір айырмашылықтары бар.
Шаруашылық субъектілері бухгалтерлік есеп нарықтық қатынастарда
өзгеше мағынаны қабылдайды. Ол 1) халықаралық бухгалтерлік есепте
бекітілген жалпы принциптер және жағдайлардан тұрады. Қаржылық –
шаруашылық қызмет субъектілерінің бухгалтерлік есеп бас шоттар жоспарында,
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шығарылған Бухгалтерлік есеп
туралы, Салық және бюджетке міндетті төленетін төлемдер туралы, және де
бухгалтерлік есеп бойынша Қазақстан Республикасының жетік органдарымен
басып шығарылған нұсқаулар, жағдайлар және ұсынулар.
Біздің республикамызда жұмыс істеп тұрған бухгалтерлік есептің
халықаралық бухгалтерлік стандарттқа сай келеді. Есептік мәліметтер
шаруашылық субъектілер және олардың структуралық бөлімдерін оперативті
басқару, мемлекеттік қаржылық есеп беру, экономикалық болжамдар және
ағымдағы жоспар, және де мемлекетіміздің экономикалық дамуын зерттеу үшін
пайдаланады.
Қазіргі заманға сай шаруашылық тәжірибеде толық және дәл экономикалық
ақпаратсыз, шаруашылық субъектілерінің қиын экономикалық механизімін
басқару мүмкін емес.
Экономика саласындағы жұмысшылар, және ең басты бухгалтерлер есептік
тәртіпті және есеп беруді жақсы білулері керек, арзандата және жеңілдете
білу субъектінің қызмет тәртібін белгілейтін, кәсіпорынның бухгалтерлік
және салықтық есеп жағдайын қатаң ұстануы керек.
Бухгалтерлік және салық есебінің арасындағы қатынастар негізгі капитал
есебінде білінеді., өйткені кез-келген кәсіпорынның балансында негізгі
құралдар бар, бұл өндірістің негізін құрайды.
1.2 Меншікті капиталын қалыптастырудың жолдары
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге
айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады.
Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы
заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның
құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде
қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы
осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден,
тегін түскен мүліктер мен ақшалй қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет
атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы
бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру
көздері баланстың пассивінде көрсетіледі .
Кәсіпорын мүлкінің құрамы
Ұйымның барлық мүлкі ( қызмет атқарушы капиталы) айналыстан тыс және
айналыстағы активтер болып екіге бөлінеді. Мүліктерді қызмет атқару
мерзіміне қарай негізгі (айналымнан тыс) активтер және айналымдағы
активтер деп екіге бөлінеді.
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық
емес активтерден, қаржылық (ұзақ мерзімді) инвестициялардан, аяқталмаған
құрылыстан құралады. Жалпы айналымнан тыс активтер шаруашылық субъектінің
материалдық- техникалық базасын жасауға және дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда
табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша қаражаттары, қысқа
мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлық –материалдық қорлар, дебиторлық
борыштар және басқа да активтер жатады.
Кәсіпорын мүліктерінің (капиталының) құралу көздері
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының
құнынан құралады. Ұйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар
саналады:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- бөлінбеген пайда.
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан басқа
қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және ұзақ
мерзімді несиелер, қарыздар, алынған авнстар және басқа да кредиторлық
борыштар жатады.
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған
қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып
табылады.
Меншік иесінің тиісті құқығы мен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
Кәсіпорындардың ( толық серіктестік, сенім серіктестігі,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік, жабық және ашық акционерлік қоғам) жарғылық капиталы.
Өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық
құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал - қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы
(номиналдық) құнынан артық бағаға саиқан жағдайда пайда болған құн
айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал – кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі
құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құнының
өскен сомасынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.
Резервтік (сақтық, сақтаулы) капитал - келешекте (алдағы уақыттағы)
болуы мүмкін зияндармен шығындардың (ысыраптардың) орнын толтыруға арналып
кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан (табысынан)бөлінген меншік капиталының
бір бөлігі. Резервтік (сақтық, сақтаулы) капиталдың мөлшері мен құрылу
тәртібі Қазақстан Республикасының заңдары мен ұйымның (қоғамның) жарғысында
қаралады (көрсетіледі).
Бөлінбеген пайда (табыс) – кәсіпорынның жалпы кірісінен (пайдасынан)
барлық жұмсалған шығындарды (бюджетке төленген салық сомаларын, кірістен
(пайдадан) басқадай бағыттарға пайдаланған сомаларын шегеріп тастағандағы
қалған бөлігі болып табылады.
1.3 Жарғылық капиталының есебі
Кәсіпорынның жарғылық капиталы қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін
жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың,
мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және басқа да
мүліктердің немесе үліктік құқықтарының есебінен құралады. Сонымен қоса,
жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қызметін бастау үшін
бастапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрылтайшылардың
(акционерлердің, қатысушылардың) қатысу үлесін және кепілдік сипатын
анықтайды.
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына салынатын салымдар,
ақша да, бағалы қағаздар да, мүлік те, мүліктік құқық та және басқа да
мүліктер (интелектуалдық қызметтің нәтижесіне берілген құқын да қоса
алғанда) болуы мүмкін.
Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғылық капиталына натуралды
нысанда салынатын салымдары немесе барлық құрылтайшылардың келісімі
бойынша немесе барлық құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша
мүліктік құқығы ақшалай нысанда бағаланады. Осындай салымдардың құнының
сомасы жиырма мың айлық есептік көрсеткіштен асып түсуі керек, бірақ сол
бағалауды тәуелсіз эксперт (бағалаушы) қуаттауы керек.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың
ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса аудиторлық сеп
берулерімен қуатталып бағалануы мүмкін.
Осындай бағалау кезеңінен бастап, бес жыл бойы шаруашылық жүргізуші
субъектілердің құрылтайшылары (қатысушылары) өздері қосқан сомаларының
шегінен артық бағаланған салымдарына субъекті кредиторының алдында бірлесіп
жауап береді.
Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы берілсе, онда
бұл салым үшін төленетін төлемнің мөлшері, құрылтайшылардың құжаттарында
көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.
Мүліктік құқы жоқ және басқа да материалдық емс игіліктерді жеке салым
ретінде жасауға рұқсат етілмейді, сондай-ақ қатысушылар серікткстікке бір-
бірінің қарызын өзара есептесуге жатқызуына болмайды. Қосымша және
жауапкершілігі шектелген серіктестіктердіңжарғылық капиталының бастапқы
мөлшері құрылтайшылардың салым сомасына тең болады және құжаттарын
мемлекеттік тіркеуден өту үшін берген күнінде, оның мөлшері жүз айлық
есепті көрсеткіштен кем болмауы керек.
Аталған серіктестіктер тіркеуге дейін өздерінің жарғылық капиталының
жалпы сомасының 25%-тей мөлшерінде соманы төлеуге міндетті. Бірақ ол
жарғылық капиталының минималды сомасынан кем болмауы керек. Жалпы
жиналыстың шешімімен бекітілген мерзімде серіктестіктің барлық қатысушылары
жарғылық капиталына берешегін толығымен өтеуі тиіс.
Ол мезгіл серіктестіктің тіркелген күнінен бастап саналады және ол бір
жылдан аспауы керек. Егерде серіктестіктердің қатысушылары белгіленген
мерзімде өз үлестері бойынша міндеттемесін орындамаса, онда қатысушылар
өзінің есебінен бермеген үлесінің бір бөлігін қосуы керек, болмаса
олардың жарғылық капиталы қосатын үлесіне дейін азайтылады.
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері біріңғай
валюта көрсетілген барлық шығарылған акцияның номиналды (атаулы) құнына тең
болады. Қоғам өзінің шығады деп жариялап қойған акцмяларының барлығын
немесе тек бір бөлігін ғана шығаруы және орналастыруы мүмкін. Ол жағдайда
жабық акционерлік қоғамы мемлекеттік тіркеуден өтпес бұрын жарияланған
жарғылық капиталының кем дегенде 25% тіркеместен бұрын төлеуі тиіс.
Жарияланған жарғылық капиталының минималды көлемі ашық акцмонерлік
қоғам үшін – бес мың минималды есептік көсеткішін, ал жабық қоғам үшін –
жүз минималды есептік көрсеткішін құрайды.
Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған санының
шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар Кеңесінің
шешімімен белгіленеді.
Қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталының деңгейі шығарылған
акцияның номиналдық (атаулы) құнына тең болад. Шығарылған (төленген)
жарғылық капитал жаңадан шығарылған немесе сатып алынған және жойылған
акцияларына сәйкес өзгеруі мүмкін.бұл жерде шығарылған акцияның номиналды
құнының жиынтық сомасы әрбір қоғам типіне белгіленген минмалды деңгейден
төмен болмауы керек.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей төленіп және
орналастырып біткен соң ғана, ұлғайтуға рұқсат беріледі; жарияланған
капитал мен шығарылған капиталдың арасында айырмасы болса, онда сол сомаға
жарғылық капитал азайтылады.
Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту туралы шешім
акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды минималды
деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Барлық кредиторларға кем дегенде 30 күн бұрын хабарланған соң,
жарияланған жарғылық капиталын азайтуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда
кредиторлар өзінің алашағын толық деңгейде, әрі тез арада талап етуге
құқылы.
Қоғам акциялары жай және айрықша болып келеді.
Заңға сәйкес акциялар акционерлердің келесі құқтарын қанағаттандырады:
- дивидендтер алуын;
- қоғамды басқаруына қатысуын;
- қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса
алатындығын.
Қоғам тек иесі жазулы (атаулы) акцияны шығаруға құқы бар. Иесі жазулы
(атаулы) акцияның қозғалысы, яғни акцияның өз ұстаушысын ауыстыру, қатаң
тәртіпте арнайы құжатта – акционерлік қоғамның акционерлерінің тізімінде
белгіленеді. Иесі жазулы (атаулы) акцияның құқын, тек тізімге енгендер ғана
пайдалана алады.
Жарғылық капиталдың қолда бары және қозғалысы 501-ші “Жай акциялар”,
502-ші “Айрықшылығы бар акциялар” , 5010-ші “Қосқан үлестер мен жарналар”
шоттары енетін 50-ші “Жарғылық капиталы” деген шоттар бөлімшесінде
жүргізіледі. 50-ші “Жарғалық капитал” бөлімшесінің шоттары бойынша
қалдығы, оның құрылтай құжаттарында көрсетілген жарғылық капиталының
мөлшеріне сәйкес келуі керек. 50-ші бөлімшенің шоттары бойынша жазу
жарғылық капиталдың белгіленген тәртібі бойынша жүреді, олардың ұлғайған
немесе азайған жағдайында құрылтай құжаттарында да тиісті өзгерістер
енгізіледі.
50-ші “Жарғылық капитал” бөлімшесінің шоттары бойынша операцияларын
қарастырайық.ъ
501-ші “Жай акциялар”, 502-ші “Айрықшылығы бар акциялар” шоттарының
кредиті бойынша акционерлік қоғамның жарғылық капиталына салынатын
салымдары бойынша қатысушылардың қарыз сомасы көрініс табады, ал ол 5020-ші
“Төленбеген капитал” шотымен кореспонденцияланады.
Шығарылған акциялардың (салымдардың) немесе журналдардың номиналдық
құны төленсе,онда ол: 1050, 432, 1060, 1010, 1020, дебеті бойынша және 5020
шоттың кредиті бойынша көрініс табады. Кәсіпорынның жарияланған капиталы -
1 млн. тенге. Ал құрылған капиталы – 900 000 тенге.Бұл жағдайда мынадай
проводка жасалады: 1-ші кезең 5020 5010 – 1млн. тенге
2-ші кезең
1050 5020 – 400 000
1020 5020 – 150 000
1010 5020 – 50 000
1060 5020 – 60 000
1310 5020 – 80 000
2413 5020 – 260 000
2730 5020 – 160 000
900 000
5020 5010 – 1 000 000
Себебі жарияланған капитал кейде жабылмаған капитал 5020 шоты активті және
пассивті болып келуі мүмкін. Сондықтан 5020-дан 2180-қа береміз. Демек бұл
шотта басқа кәсіпорынның деиторлық қарызы емес, осы кәсіпорынды ашқан
құрылтайшылардың қарызы болып есептеледі. Демек бұл бухгалтерлік есептің ең
бір осал жерін көрсетеді.
Егер де шығарылған
акциялардың номиналдық құны негізгі құралдармен, материалдық құндылықтармен
және басқа да активтермен төленсе, онда мына шоттар дебеттеліп: 2730, 2411-
2417, 1310-1315, 1330 және 5020 шоты кредиттеледі.
Жоғарыда атап өткеніміздей, жауапкершілігі шектелген серіктестіктердің
жарлық капиталын қалыптастыру процесі бір жылдан аспауы керек, егер де бұл
мерзім сақталмаса, онда ол бойынша есептелген пайыз сомасының бөлігі немесе
оның бір бөлімі, яғни жарғылық капиталына жетіспей тұрған сомасы 1270
“Есептелген пайыз” шотының дебеті бойынша және 6110 “Акция бойынша
дивидендтер мен пайыз түріндегі табыс” шотының кредиті бойынша көрсетіледі.
Егер де аталған жағдай орындалмаса, онда жарғылық капиталына жетіспей
тұрған сомаға тиісті түзетулер жасалынады, ол кезде 5020 шоты дебеттелген
және 5010 шоты кредиттелген-қызыл жазылады.
Серіктестіктердің қатысушысы мүшеліктен шығып кетсе, онда оның үлесін
үшінщі тұлға сатып алуы мүмкін, ол кезде жарғылық капиталдың сомасы
өзгермейді, тек қатысушылардың құрамында ғана өзгерістер болады.
Егер де қатысушылар шығып кетсе, онда соған байланысты жарғылық
капитал да азаяды, демек: 5010 шоты дебеттеледі де, 1040,1010, 2730, 2411-
2417, 1310-1315, 1330 шоттары кредиттеледі.
Егер де акционерлік қоғамның мүшелері өз акцияларын қайтып алса,
501,502 шоттары дебеттеледі де, 521 – Қайтып алынған капитал шоты
кредиттеледі.
Кәсіпорындар мен ұйымдардағы жарғылық капитал шоты бойынша
жүргізілетін операциялар
№ Операциялардың мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 Үлес қосушылар мен салымшылардың 5020 501,502
акционерлік қоғамның жарғылық
қорына қосқан үлесінің сомасы
2 Серіктестіктердің (акционерлік 2730 5020
қоғамнан басқа) жарғылық қорының 2411-2930
қосқан пайлар және басқадай 1310-1317
үлестер есебінен құрылуы 221-224
(қалыптасуы) 1070
1050
1040,1010,1020
3 Серіктестіктеодің (акционерлік 5020 2730
қоғамдардан басқа) жарғылық 2411-2930
қорының акционерлердің шығып 1310-1317
кетуі себебінен азаюы 221-224
1070
1050,432
1040,1010,1020
4 Кәсіпорынның өзінің акцияларының 501,502 521
айналымнан шығарылғандарының
құнына
5 Серіктестіктердің (акционерлерден5020 1050,432
басқа) қоғамның жарғылық қорына 1040
қосқан пайлары және басқадай 1010,1020
үлестері қайтарылды
6 Үлес қосушылар мен 5020 501,502
құрылтайшылардың және басқа да
салымшылардың акционерлік қоғам
жарғылық қорына қосуға тиісті
қарыздары
7 Жарғылық қорға шетелдік валюта 5020 6250
түрінде қосуға тиісті қарыздардың
оң курстық (бағамдық)
айырмашылыққа байланысты өсуі
8 Жарғылық қорға шетелдік валюта 7430 5020
түрінде қосуға тиісті қарыздардың
теріс курстық (бағамдық)
айырмашылыққа байланысты кемуі
9 Үлес қосушылар мен 1050,432 5020
құрылтайшылардың және 1040
салымшылардың ақшалай түрде 1010,1020
қосқан үлес салаларының келіп
түсуі
10 Үлес қосушылар мен 2730 5020
құрылтайшылардың және 2411-2930
салымшылардың акционерлік қоғамға1310-1317
материалдық емес активтер, 1330
негізгі құралдар, материалдар,
тауарлар түрінде қосқан
үлестерінің кіріске алынуы
11 Акционерлік қоғамның 521 1050,432
акционерлерден сатып алған өзінің 1040,1010
акцияларының құнына 1020
12 Сатылып алынған акциялардың сатып521 5410
алу және аталы құнының арасындағы 521
айырмашылығының сатып алынған
уақытында көрсетілуі:
егер акциялар өзінің атаулы төмен
бағаға сатылып алынса;
егер акциялар өзінің атаулы
құнынан жоғары бағаға сатылып
алынса
13 Өзінің атаулы құнынан жоғары 2940,1040 531
бағаға сатылған акциялардың 1010,1020
айырма сомасы
14 Негізгі құралдарды қайта 2412-2930 5320
бағалауға байланысты бастапқы
құнының өсуі
15 Негізгі құралдарды қайта 5320 2421-2429
бағалауға байланысты оларға
бұрын есептеліп жинақталған тозу
құнының өсуі
16 Негізгі құралдардың пайдалануына5320 5410
қарай қайта бағалау сомасының
анықталған көлемде бөлінбеген
пайдаға апарылмағаны
17 Инвесторлардың, серіктестіктердің542 2310
активтері қайта бағалаудың
салдарынан еншілес немесе тәуелді
серіктестердіңтаза активтеріндегі
үлесінің өзгеруіне байланысты
бастапқы инвестиция құнының
азаюына
18 Қайта бағадаудың нәтижесінде 1150 542
алынған ұзақ мерзімді қаржы
инвестицмяларының бастапқы құны
сомасының өсуі
19 Бұрын жүргізілген қайта 542 1150
бағалаудың нәтижесінде ұзақ
мерзімді қаржылық
инвестициялардың бастапқы құнының
өскен сомасына бағасының кемуі
20 Ұзақ мерзімді қаржылық 542 5410,6210
инвестицияларды есептеп шығарған
уақыттағы, олардың бұрын қайта
бағаланған сомасы
1.4 Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі
Капиталдың қозғалысы бойынша операциялардың дұрыс көрсетілуінің
маңыздылығы әрбір кәсіпорын үшін зор болып саналады. Төменде капиталдың
қозғалысы бойынша тиісті операциялар көрсетілген.
Төленбеген капитал есебі. Төленбеген капиталдың есебін жүргізу үшін
5020-ші Төленбеген капитал шотын пайдаланады. Бұл шотта заңды және жеке
тұлғалардың шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына қосқан үлестері
бойынша қарыздарының сомасы туралы ақпарат жинақталады. 5020 Төленбеген
капитал шоты шоттардың Бас жоспарында, Меншік капиталы ретінде саналса
да, яғни баланстың пассивтік шоттарының қатарында болса да, өзінің табиғаты
бойынша активтік шот болып табылыды. Сондай-ақ , 5020 шоты тек қана жалған
капиталды көрсетеді, яғни ол бар болғаны табыс табуға арналған жалған
капиталдарды тіркейді (акцияларды, облигацияларды, кепілдік парақтарды
т.б), демек сол капиталдарға иелік құқығы бар екенін ғана білдіреді.
Жарияланған (белгіленген тәртіппен тіркелген) жарғылық қор сомасына
5020-ші Төленбеген капитал шоты дебеттеледі де, 50-ші Жарғылық капитал
бөлімшесінің шоттары – 501-ші Жай акциялар , 502-ші Артықшылықты
акциялар (акционерлік қоғамдарда) және 5010-ші Қосқан үлестер мен
жарналар (серіктестіктердің акционерлік қоғамдардан басқа түрлерінде)
шоттары кредиттеледі.
Жарғылық қорға салымдардың салынуының жүзеге асыруылына қарай 5020-ші
Төленбеген капитал шоты кредиттеліп отырады, ал салым шоттары
дебеттеледі:
-материалдық емес активтерді жарғылық қорға жарна ретінде төлеу
кезінде-2730 шоттары;
-жерді, негізгі құралды, малды, аяқталмаған құрылыс объектілерін
жарғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде-2411-2417 шоттары;
-материалдар мен тауарларды жарғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде
1310-1315,1317 , 1330 шоттары;
-ақшалай қаражаттарды жарғылық қорға жарна ретінде аударған кезінде
-1010, 1020, 1040, 1050, 432 шоттары дебеттеледі.
Егерде 5020 шотының дебеттік қалдығы болмаса, онда кәсіпорын көзінің
жарғылық қорын толығымен қалыптастырғанын білдіреді.
5020-ші шоты бойынша аналитикалық есеп акционерлер (қатысушылар,
құрылтайшылар) бойынша жүргізіледі.
Қайтарылып алынған капиталдың есебі. Акционерлік қоғам
акционерлермен жалпы жиналысында акциялардың номиналдық құнын (бірақ ең
төменгі деңгейден кем болмауы керек),Не жалпы акцияның шығарылуы көлемін
қысқарту жөнінде шешім қабылдауында құқылы. Акционерлік қоғам заң
актілерінде белгіленген тәртіп бойынша алдын-ала өзінің барлық
кредиторларын хабардар етіп отыруға міндетті.
Сонымен қатар Акционерлік қоғамның кредиторлары қоғамның тиесілі
міндеттерін орындаудан бас тартуына және олардың шеккен зияндарының орнын
толтыруды талап етуге құқылы. Егер бұндай процедура оның жарғысында алдын-
ала қарастырылмаған болса, онда олар өз меншік капиталын азайту үшін,
мүдделі адамдардың берген өтінішінің негізінде жасалған сот шешімдері
керек.
Бұл жағдайда Акционерлік қоғам өзінің акциясын өз қызметкерлері мен
жұмысшыларына олардың мүдделігі мен ынталығын арттыру үшін қайта сатады.
сондықан өз акцияларын нарықтық айналымға шығарылады.
Қайтарылып алынған капиталдың есебін жүргізу үшін 521-ші шоты
арналған, 501-502 шоттарға қарағанда контрпассивтік шот болып табылады.
521 шоттың дебеті акционерлердің меншігіндегі акцияларды қайтып сатып
алынған құнын көрсетеді. Акцияларды қайтып сатып алған кезде:521 шоты
дебеттеледі де және 1050,432,1040,1010,1020,1070 шоттары кредиттеледі.
Акционерлердің меншігіндегі акцияларды айналыстан шығару үшін,не
болмаса оларды қайта тарату үшін акционерлерден қайтып сатып алынады.
Қайтып сатып алынған акциялар номиналдық құны бойынша да номиналдық құннан
жоғары немесе төмен құны бойынша да сатып алынуы мүмкін :
1.Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық (атаулы) құнға тең
болған жағдайда: 521 шоты дебеттеледі де, және 1050,432,1040,1010,1020
шоттары кредиттеледі .
2.Сатып алынған акцияның құны номиналдық құнынан төмен болған
жағдайда:
-сатып алынған құнына 521 шоты дебеттеледі де және
1050,432,1040,1010,1020 шоттары кредиттеледі ;
-сома айырмасына, яғни акциялардың құны номиналдық құннан аз болған
жағдайда:
521 шоты дебеттеледі де және 5410 Есептік жылдағы таратылмаған табыс
шоты кредиттеледі (яғңи ақша қаражаттары жеткіліксіз болған жағдайа оларға
қосымша қаражаттарды қосады).
3. Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналды құннан жоғары болған
жағдайда:
- сатып алу құнына:
521 шоты дебеттеледі де,1050,432,1040,1010,1020, шоттары кредиттеледі;
- сома айырмасына, яғни акцияның құны номинаодық құнынан ариық бағаға сатып
алынған жағдайда:
5410 Есептік жылдағы таратылмаған табыс шоты дебеттеледі де, 521
кредиттеледі.
Егер акциялар айналыстан шығарып алу үшін акционерлерден қайиып сатып
алынса, онда олар мыныдай шоттар корреспонденциясымен беріледі: 501,502
шоттары дебиттеліп 521 шоты кредиттеледі.
Егер де акциялар одан әрі сату мақсатында қайтып алынса, онда олардың
номиналдық құны 521 шоттың кредитінен 7410 Бағалы қағаздаоды сатудан алған
шығыстары бойынша шотының дебетіне жатқызылады.
Акциялардың сатылатын құнына, оларды номиналдық құнының мөлшеріне 6210
Бағалы қағаздарды сатудан алған табыстары бойынша шоты кредиттеледі де,
2940 Басқа да шоты дебеттеледі. Егер де акцияның құны номиналдық құнынан
жоғары болса, алынған айырма сомасына 2940 шоты дебеттеледі де, 531
Қосымша төленген капитал шоты кредиттеледі.
Акционерлерден сатып алған акцияларды сатқан кезде қоғамның жарлық
капиталы өзгермейді.
Қоғам келесі жағдайларда акцияны қайтып сатып алуға құқығы жоқ:
- қоғамның эмитенттелген акциялары толық төленгенге дейін;
- қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталы қайтып сатып алынған
нәтижесінде, тиесілі қоғам типтері үшін шығарылғаны (төленген)жарғылық
капиталының минималды деңгейінен кем болса;
- қоғам акцияны қайтып сатып алған шақта төлем қабілеттілігі жоқ болса,
немесе акцияны сатып алған соң сондай жағдайға тап болатын болса;
- акцияны сатып алатын кезінде қоғамның меншік капиталының көлемі
қоғамның жарғылық капиталына шығарылған (төленген)капиталдан кем
болса.
Қайтып сатып алынатын акцияның саны бүкіл қоғамның шығарған акциясының
25%-нен немесе қоғамның меншік капиталының 10%-нен аспауы керек. Қоғам
акциясын саиып алу мәселесі сол қоғамның жалпы жиналысында шешіліді,
осындай шешім шыққан соң отыз күннің ішінде аталған шешімді жүзеге
асыруына болады. Сатып алынған акцияны қоғамның ұстаушы реестіріне
енгізіді. Қосымша төленген капитал дегеніміз- акционерлік қоғам өз
акцияларын олардың атаулы (номиналды) бағасынан жоғары бағаға сату
нәтижесінде түскен сомасы (эмиссиялық табысы). Мұндай капиталдың (табыстың)
есебі 531-ші Қосымша төленген капитал шотында жүргізіледі. Өз
меншігіндегі акцияларды сатқанда 531 кредиттеліп, мына шоттар дебеттеледі:
1050,432,1040,1010,1020. Сатылған акциялар бойынша шоттарды төлеуге ұсынған
кезде сатылған акциялардың тұрақты құны 2940-шоттың дебеті мен 6210-шоттың
кредиті бойынша көрсетіледі.
Қосымша төленген капиталдың есебі. Капиталдың бұл түрінің есебі үшін 54-
ші Қосымша төленбеген капитал бөлімшесінің шоттары арналған. Бұл
бөлімшенің қатарына мынандай синтетикалық шоттар кіреді: 5320-шот Негізгі
құралдарды қайта бағалаудан алынған қосымша төленбеген капитал ; 1020-шот
Инвестицмяларды қайта бағалаудан алынған қосымша төленбеген капитал;
5320-шот Басқа да қосымша төленбеген капитал. 54-ші Қосымша төленбеген
капитал бөлімшесінің шоттарында құнсыздануға байланысты негізгі
құралдарды, инвестицияларды және босқа активтерді қайта бағалаудан алынған
капиталдың қалдықтары мен қозғалысы туралы ақпарат жинақталады.
Негізгі құралдарды қайта бағалау операциялары. Негізгі құралдарды,
ұзақ мерзімге жалға алатын негізгі құралдарды, бітпеген (аяқталмаған)
күрделі қаржы жұмсалымдары мен жабдықтарды қоса алғанда қайта бағалау заңға
сәйкес негізгі қорларға индексация жасау тәртібі мен ережесін шаруашылық
субъектісі өзі шешуге құқылы. Қайта бағаланған негізгі құралға төмендей
корреспонденция жасалады. Негізгі құралдарды (жерден басқа) қайта бағалау
кезінде 2412-2417, 2930 шоттары дебеттеліп, 5320 шоты кредиттеледі,
негізгі құралдардың қайта бағалануына байланысты олардың тозу сомасы
ұлғайғанда 5320 шоты дебеттеліп, 2421-2429 шоттары кредиттеледі.
Негізгі құралдардың құнының өзгеруіне байланысты тозу сомасына да
түзетулер жүргізеді.
Қайта бағаланған (дооценка) сомасы бөлінбеген табыстар шотына ай сайын
көшірілуі қажет және осы есептің дұрыстығын тексеру үшін мынадай есептеулер
жасалынады:
№ Жазбалар мазмұны Сомасы
теңге
1 Кәсіпорын 1994 жылы жол тегістегіш сатып алды делік. 12000
Пайдалану мерзімі 8 жыл. 2000
Амортизация нормасы 12,5%:
машинаның бірінші қайта бағалануына дейінгі құны
1-ші қайта бағалануына дейінгі есептелінген тозу сомасы
2 Қайта бағалау нәтижесінде (01.10.94 ж.,01.07.97 ж.)
машинаның құны мен тозу сомасы төмендегідей болады:
жол тегістегіш машинаның құны 236 390
машинаның тозуына байланысты есептелген сомасы 103 539
машинаның қайта бағаланған сомасы (236390 – 12000) 224 390
машинаның қайта бағаланғаннан кейін, қалыптасқан тозу сомасы
(103 539 – 2 000 =101 539), енді осыдан машинаны пайдалану 37 200
кезінде есептелген тозу сомасын шегереміз (64 339 тенге)
машинаның индексацияланған сомасы (224 390 – 37 200) 187 190
3 Машинаны одан әрі қарай пайдалану барысында, яғни 1997 41 597,78
жылдың 1 қаңтарынан 2002 жылдың маусымына дейінгі кезенді
жыл сайын бөлінбеген табыстарға көшірілетін соманың деңгей
мынаған тең (187 190 теңге 4,5 жыл)
Сонымен, кестеде көрсетілген есептеулердің қайта бағаланған негізгі
құралдың сомасы мына төмендегі шоттарда көрініс табады, яғни 3 466,48 мың
теңгесі 5320 шотының дебетінде және 5410 шотының кредитінде көрсетіледі.
Қайта бағалаудың сомасы тек негізгі құралдардың объектісі есептен шыққан
кезде ғана себебіне байланыссыз бөлінбеген табыстың сомасына көшіріледі.
Инвестицияны қайта бағалаудың операциялары бойынша. Инвестицияларды
қайта бағалау белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Инвестицияларды қосымша
есептеу сомалары 542-ші Инвестицияларды қайта есептеуден алынған қосымша
төленбеген капитал шотының кредиті бойынша көрініс табады:
Еншілес, тәуелді, бірлесіп бақыланатын, және 2310 5320
басқа да шаруашылық серіктестіктердің жарлық
капиталын қайта бағалаудан түскен
инвестицияның сомасына
Қаржылық инвестицияларын қайта бағалаудан 1150 5320
түскен сомаларына
Есептен шығарылғн ұзқ мерзімді қаржылық 5320 5410,6210
инвестиция бойынша қайта бағаланған сомасы:
5320 шотының дебеті ұзақ мерзімді инвестицияның құнының төмендегенін және
олардың баланстық құнының азайғанын көрсетеді, ол кезде қайта бағаланған
сомасының шегінде мына шоттар корреспонденцияланады:
- ұзақ мерзімді инвестицияның төмендеген құнына 1150 шоттары
кредиттеліп, 5320 шоты дебеттеледі;
- инвестицияның баланстық құнының азайған сомасына 2310 шоттары
кредиттеліп, 5320 шоты дебеттеледі.
Басқа да активтердің қайта бағалануымен байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz