Экономикалық әлеуметтану туралы қысқаша мағлұмат
1. Экономикалық әлеуметтанудың әлемдік ғылымда қалыптасуы. Экономикалық әлеуметтанудың мәртебесі мен ерекшелігі.
2. Экономикалық білімнің құрылымы. Экономикалық әлеуметтану бойынша зерттеудің өзекті мәселелері мен бағыттары.
3. Экономикалық жүйенің әлеуметтанулық талдауы. Экономикалық жүйенің типтері. Нарықтық экономиканың әлеуметтік мәселелері.
2. Экономикалық білімнің құрылымы. Экономикалық әлеуметтану бойынша зерттеудің өзекті мәселелері мен бағыттары.
3. Экономикалық жүйенің әлеуметтанулық талдауы. Экономикалық жүйенің типтері. Нарықтық экономиканың әлеуметтік мәселелері.
Экономикалық әлеуметтану жалпы әлеуметтану ғылымының қоғамның экономикалық өмірін зерттейтін арнаулы теориясы болып саналады. Бұл арнаулы теория жалпы әлеуметтанудың қарқынды дамуымен және оның экономикалық процестерімен тығыз байланысының негізінде пайда болды. Осыған орай экономикалық әлеуметтанудың объектісіне зерттеушінің қалауына қарай алынған қандай да болмасын экономикалық әлеуметтанудың пәніне қоғамның экономикалық және әлеуметтік тұрғыда бір- бірімен тығыз байланысқан құбылыстар мен процестер жатады. Ал, экономикалық әлеуметтанудың пәніне қоғамның экономикалық дамуының әлеуметтік аспектілері жатады. Бұған экономиканың алуан түрлі салалары, әлеуметтік институттар ( фирмалар, акционерлік қоғамдар ( АО ), корпорациялар, банктер, т.б. ), алуан түрлі адамдар бірлігі ( мысалы, өндіріс, еңбек ұжымдары, өндірістік бірлестіктер, топтар, бригадалар, т.б.); экономикалық процестер, өндіріс саласындағы әлеуметтік қатынастар ( үстемдік ету – бағыну, басқару – орындау ), еңбеклердің өндірісті басқаруға қатынасуы, жұмыс күшінің тұрақсыздығы, ауысуы, миграция, мамандықты іріктеп алу, еңбек ұжымдарының әлеуметтік қорлары мен ресурстық мүмкіншіліктері, адам және алуан түрлі топтардың экономикалық іс - әрекеттің себеп – дәлелдері, экономикалық сана, экономикалық ойлау, экономикалық – материалдық жағдайы, көңіл – күй, мұқтаждық талап – тілек, әлеуметтік құндылықтардың еңбектің өнімділігіне, тауардың сапасының артуына әсері, т.б. жатады.
1. Әбсаттаров Р. М. Дәкенов. Әлеуметтану. Оқулық. Алматы. 2004., 2007ж.
2.Әлемдік әлеуметтану антлогиясы. Алматы. Қазақстан. 10 томдық. 2006ж.
3.Икенов А.И. Әлеуметтану негіздері. Алматы. Экономика. 2004ж.
4.Қарабаев Ш. Әлеуметтану негіздері. Алматы. 2008ж.
5.Ғабдуллина Қ. Құқық әлеуметтануы. Алматы. 2005ж.
6.Рахметов К.Ж., Болатова А.Н. Социология. Алматы. 2005ж.
7.Оданова Р.К. Жалпы әлеуметтану. Лекциялар курсы. Шымкент. 2004ж.
8.Айбеков Б.Ө., Абенов К.К. Әлеуметтану. Оқу құралы. Шымкент. 2003ж.
9.Смелзер Н. Социология. М., 1994. Гл. 9.
2.Әлемдік әлеуметтану антлогиясы. Алматы. Қазақстан. 10 томдық. 2006ж.
3.Икенов А.И. Әлеуметтану негіздері. Алматы. Экономика. 2004ж.
4.Қарабаев Ш. Әлеуметтану негіздері. Алматы. 2008ж.
5.Ғабдуллина Қ. Құқық әлеуметтануы. Алматы. 2005ж.
6.Рахметов К.Ж., Болатова А.Н. Социология. Алматы. 2005ж.
7.Оданова Р.К. Жалпы әлеуметтану. Лекциялар курсы. Шымкент. 2004ж.
8.Айбеков Б.Ө., Абенов К.К. Әлеуметтану. Оқу құралы. Шымкент. 2003ж.
9.Смелзер Н. Социология. М., 1994. Гл. 9.
Экономикалық әлеуметтану.
Жоспары.
1. Экономикалық әлеуметтанудың әлемдік ғылымда қалыптасуы.
Экономикалық әлеуметтанудың мәртебесі мен ерекшелігі.
2. Экономикалық білімнің құрылымы. Экономикалық әлеуметтану
бойынша зерттеудің өзекті мәселелері мен бағыттары.
3. Экономикалық жүйенің әлеуметтанулық талдауы. Экономикалық жүйенің
типтері. Нарықтық экономиканың әлеуметтік мәселелері.
Экономикалық әлеуметтану жалпы әлеуметтану ғылымының қоғамның
экономикалық өмірін зерттейтін арнаулы теориясы болып саналады. Бұл арнаулы
теория жалпы әлеуметтанудың қарқынды дамуымен және оның экономикалық
процестерімен тығыз байланысының негізінде пайда болды. Осыған орай
экономикалық әлеуметтанудың объектісіне зерттеушінің қалауына қарай алынған
қандай да болмасын экономикалық әлеуметтанудың пәніне қоғамның экономикалық
және әлеуметтік тұрғыда бір- бірімен тығыз байланысқан құбылыстар мен
процестер жатады. Ал, экономикалық әлеуметтанудың пәніне қоғамның
экономикалық дамуының әлеуметтік аспектілері жатады. Бұған экономиканың
алуан түрлі салалары, әлеуметтік институттар ( фирмалар, акционерлік
қоғамдар ( АО ), корпорациялар, банктер, т.б. ), алуан түрлі адамдар
бірлігі ( мысалы, өндіріс, еңбек ұжымдары, өндірістік бірлестіктер, топтар,
бригадалар, т.б.); экономикалық процестер, өндіріс саласындағы әлеуметтік
қатынастар ( үстемдік ету – бағыну, басқару – орындау ), еңбеклердің
өндірісті басқаруға қатынасуы, жұмыс күшінің тұрақсыздығы, ауысуы,
миграция, мамандықты іріктеп алу, еңбек ұжымдарының әлеуметтік қорлары мен
ресурстық мүмкіншіліктері, адам және алуан түрлі топтардың экономикалық іс
- әрекеттің себеп – дәлелдері, экономикалық сана, экономикалық ойлау,
экономикалық – материалдық жағдайы, көңіл – күй, мұқтаждық талап – тілек,
әлеуметтік құндылықтардың еңбектің өнімділігіне, тауардың сапасының артуына
әсері, т.б. жатады.
Экономикалық әлеуметтану экономикалық процестерді адамдардың іс -
әрекеті, қызметінің жемісі ретінде қарайды. Қоғамдағы адамдардың
материалдық тұрмыс жағдайы әр түрлі болғандықтан, олардың мұқтаждығы, талап
– тілектері де, тұтыну дәрежелері де әр түрлі. Сондықтан олар қоғамда әр
түрлі ролдер, яғни қызмет атқарады, осыған сәйкес олар қоғамда әр түрлі
орында, жағдайда, беделде, т.б. болады. Экономикалық әлеуметтану
экономиканы зерттеудің басты мәселесі ретінде экономиканы өз алдына жүйе
деп қарайды. Ал, экономикалық жүйеде - өндіріс – бөлу айырбастау – тұтыну
жүзеге асырылады. Ал, бұл процестің нарықтық түрі: Сүраныс және ұсыныс .
Нарық дегеніміз, тар мағынада – азық – түлік және басқа өндіріс бұйымдарын,
тауарларды сататын сауда орны. Ғылыми тілмен айтқанда, ол тауар айналымының
өрісі, сатып алу мен сату ісінің жиынтығы. Тауарларды ұсыну және оған деген
төлеу қабілеті бар сүраныс. Нарық теориясы ұдайы өндіріс ( воспроизводство
) теориясының құрамды бір бөлігі. Нарық тауар өндірісі туып, өсуімен қатар
пайда болып, дами бастайды, әсіресе, ол қала мен ауылда натуральдық
шаруашлық ыдырап, қоғамдық еңбек бөлініс тереңдей түскен кезде етек алып
кеңейеді.
Әлеуметтік зерттеуде бұл екі процесс, яғни сүраныс пен ұсыныс қатар
қолданылады, өйткені, зерттеуші әлеуметтанушының басты назары ең алдымен
мұндағы алуан түрлі адамдардың, олардың топтарының мінез – құлқына
аударылады. Адам және оның топтары – жұмысшы, қызметкер, тұтынушы,
айырбастаушы, сатушы, сатып алушы, т.б. ретінде қарастырылады. Экономикалық
дамудың әлеуметтік аспектілерін жан – жақты ескеріп, талдап отыру керек.
Мысалы, әлеуметтік, рухани құндылықтары бойынша адамның ең жоғары
қасиеттері – инабаттылығы, еңбек сүйгіштігі, оған қатынасы, ынталығы,
ұқыптылығы, оның қайырымдылығы, әділеттілігі, жауапкершілігі, белсенділігі,
шаруа – қорлығы, т.б. қоғамдық өндірісті дамытып, оның өнімін көбейтуге,
сапалы тауарларды көп өндіруге тікелей әсерін тигізіп отырады.
Осыларға орай, экономикалық әлеуметтану еңбектің мазмұны мен
түрлерін, яғни жұмысшылар мен қызметкерлердің білім деңгейі мен мамандығы,
саналылығы, әділеттілігі, белсенділігі, жауапкершілігі, т.б. қасиеттері
еңбек процесіне қалай әсер ететінін де зерттейді.
Экономикалық әлеуметтанудың бір ерекшелігі сол, ол экономикалық
құбылыстар мен процестерді жеке адамның, оның ішінде жіктің экономикалық
жағдайы, материалдық әл – ауқаты, одан туатын сана, ойлау және мінез –
құлқымен тығыз байланысты. Сөйтіп ол экономиканы реттеудің, басқарудың
әлеуметтік механизмдерін ашады да, экономикалық сананы, экономикалық
ойлауды, экономикалық ынта, ықылас, мәдениет, т.б. мәселелерді зерттейді.
Міне, осылардың бәрі экономиканы әлеуметтік тұрғыдан зерттеудің ең басты
мәселелері.
Қазіргі уақытта біздің еліміз нарықтық экономикаға өтуде. Ал,
нарықтық экономика деп нарықтық қатынсатарға негізделген шаруашылық
өнімдерін негіздеу, оның белгілі бір деңгейдегі құрылымы мен шартты
жағдайын айтамыз. Нарықтық қатынастар – бұл экономикалық қатынастар.
Нарықтық қатынастарға өтуге байланысты жаңа экономикалық құбылыстар мен
процестер ( жекешелендіру, акционерлендіру, аренда,
фирма, кооперация, аукцион, биржа, т.б. ) өмірге келіп, жаңа ұғымдар,
түсініктерді туғызды. Бұл құбылыстарды, оларды бейнелейтін ұғымдарды
экономикалық теория тікелей зерттейді. Ал, әлеуметтану осындай экономикалық
мәселелерді қарастырғанда, ең алдымен, адамны, әлеуметтік топтардың, жіктің
экономикалық мінез – құлқын қарайды. Сондықтан экономикалық құбылыс,
процесс болмасын, оларды талдау, анықтауда әр уақытта нақтылы жеке адамнан,
оның топ – жіктерінен, олардың өмір тіршілік ерекшеліктерінен, жағдайынан
бастайды.
Сонымен, экономикалық жүйедегі адам, оның нысана бағыттары, тәртібі
– міне экономикалық әлеуметтанудың экономикалық құбылыстар мен процестерді
зерттеудің басты бағыттары мен мәселелері. Дәлірегі, адамның өмір сүріп
отырған ортасы – қазіргі экономикалық жүйеге қатынасы, ондағы алуан түрлі
жүріп жатқан өзгерістерге ( ой – пікірлері, көзқарастары ), нарықтық
қатынастарға, ондағы экономикалық реформаларға қатынасын зерттейті. Алғашқы
кезде көпшілік халық нарықтық қатынастарға, экономикаға көшкісі келмей оған
бөгет жасады. Елде мұндай жағдайдың болуы ескі стереотипті ойлаудың, болып
жатқан іс - әрекеттің сол уақыттағы керттартпалылығымен түсіндіруге болады.
Тек қана кейінгі 2 – 3 жылдарда ғана халық нарықтық экономиканың қай
жағынан болсын, пайдалы, тиімді екенін түсініп, мойындайды. Сөйтіп қазіргі
халықтың басым көпшілігі нарықтық экономикалық қатынастарды жақтап, оның
ілгері дамуына күш салуда. Экономикалық әлеуметтану экономикалық құбылыстар
мен процестерді зерттегенде белгілі бір әдістемелік қағидаларға сұйенеді.
Олар:
1. Қандай да бір экономикалық пороцестерді зерттеу объектісіне
айналдырғанда
экономикалық әлеуметтану өндірістегі әрбір таптың оның ішінде топтың,
жіктің, мұң – мұқтажы, мұдде, талап – тілегі тұрғысынан зерттейді.
2. Қандай да бір әлеуметтік талдау жұргізбесін, экономикалық
әлеуметтану өндірістегі
әлеуметтік топтардың, оның жіктерінің меншік формасына қатынасын, әл –
ауқатының дәрежесін, өмір сүру жағдайларын нақтылы еске алып отырады.
3. Экономиканы, ондағы қатынастарды дамытуға әлеуметтік факторлардың
тигізетін
әсерін және экономикалық қатынастардың әлеуметтік қатынастарға, процестерге
тигізетін әсерін ескереді.
4. Әлеуметтік – экономикалық міндеттерді шешуде әлеуметтік, яғни, адам
факторына
басты назар аударады.
5. Экономикалық және әлеуметтік мәселелерді тығыз байланыста қарап,
шешілетін
практикалық мәселелерді де бірыңғай қарауға бағыттап отырады.
6. Шаруашылық тетігімен салыстырғанда әлеуметтік тетіктің ықпалы басым
әр уақытта
ескеруді қажет етеді;
7. Экономикалық және әлеуметтік саясаттың тығыз байланыста болатынын
есте ұстау.
Айта кететін бір жайт, экономикалық әлеуметтану жеке – дара
әлеуметтану
теорияларымен, мысалы, еңбек әлеуметтануы ұйым және басқару әлеуметтануымен
де айналысады. Экономикалық әлеуметтанудың зерттеуіндегі басты айырмашылық
– ол жалпы экономикалық және әлеуметтік құбылыстар мен үдерістердің даму
заңдылығын зерттейді. Ал, заңдылықтар деген не? Олар осы байланыс,
қатынастардың ең тұрақты, қайталанатын, қажетті, мәнді, басты жақтарының
жиынтығы. Әлеуметтануда заңдылықтарды даму тенденциялары деп те атайды.
Өндірістегі әлеуметтік реттеу, басқару құралдары деп ондағы
экономикалық тұрақты тәртіп жүйесі мен алуан түрлі әлеуметтік топтардың
өзара байланысын, әлеуметтік факторлардың іс - әрекетін реттеуді айтады.
Сөйтіп бұл механизм әлеуметтік – экономикалық объектілердің іштей бірлігін,
өндіргіш кұштер мен өндірістік қатынастардың дамуын сәйкестендіріп отырады.
Еңбекті, өндіріс ұжымдарын әлеуметтік құралдар арқылы
басқару, реттеудің
негізінде қызметкерлердің белгілі бір типі қалыптасады. Қалыптасқан бұл
тип, бір жағынан, олардың ең жоғары адамгершілік қасиеттерін танытса,
екінші жағынан, олардың кейбір жағымсыз қылықтарын да ашады. Адамзат
қоғамының әрбір адамы өзінің бүкіл өмірін ұйымдарда өткізеді, ұйымдармен
дұниеге келеді, тәрбиеленеді, өзінің мұқтажын қанағаттандырады, оны соңғы
сапарға ұйым шығарып салады деген пікірлерде әділдік бар сияқты.
Ұйымдар өте күрделі және сарқылмайтын таным обьектісі. Олардың мұндай
алуан түрлілігі ұйымдар үшін адамзат қоғамының барлық негізгі белгілері
тәндігімен түсіндіріледі. Мысалы, ұйымның да нақты шекарасы, әлеуметтік
жіктелісі мен статустар иерархиясы, орталық билігі, мақсатқа бағытталған
қызметі, ұйым мүшелері арасында бүкіл қарым-қатынастар жиынтығы бар. Демек,
ұйым күрделі әлеуметтік организм іспетті. Сондықтан да ұйымның көпжақтылығы
оларды зерттеуге көптеген ғылымдар өкілдерінің – психологтардың,
экономистердің, әлеуметтанушылардың, инженерлердің көңілін аударып келді.
Адамдардың ұйымдасқан қызметі- олардың өмір сүруінің маңызды
алғышарты. Бастапқыда адамдар өз өмірін ұтымды, яғни алға қойған мақсатына
сәйкес ұйымдастырады. Көптеген жағдайда мақсатқа жетудің тәсілдері бірнеше
немесе көптеген адамдардың кұштерін біріктіріп қолдануға негізделген,
өйткені көптеген қажеттіліктерді бір адамның өзі әрекет етуші өзге де
индивидтердің қатысуынсыз жүзеге асыра алмайтын еді.
Ұйым ұғымы әлеуметтік обьектілерде үш мағынада қолданылады:
1. Қоғамда белгілі бір орны бар және шектелген қызмет түрлерін
атқаруға арналған институттық сипатта қолдан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспары.
1. Экономикалық әлеуметтанудың әлемдік ғылымда қалыптасуы.
Экономикалық әлеуметтанудың мәртебесі мен ерекшелігі.
2. Экономикалық білімнің құрылымы. Экономикалық әлеуметтану
бойынша зерттеудің өзекті мәселелері мен бағыттары.
3. Экономикалық жүйенің әлеуметтанулық талдауы. Экономикалық жүйенің
типтері. Нарықтық экономиканың әлеуметтік мәселелері.
Экономикалық әлеуметтану жалпы әлеуметтану ғылымының қоғамның
экономикалық өмірін зерттейтін арнаулы теориясы болып саналады. Бұл арнаулы
теория жалпы әлеуметтанудың қарқынды дамуымен және оның экономикалық
процестерімен тығыз байланысының негізінде пайда болды. Осыған орай
экономикалық әлеуметтанудың объектісіне зерттеушінің қалауына қарай алынған
қандай да болмасын экономикалық әлеуметтанудың пәніне қоғамның экономикалық
және әлеуметтік тұрғыда бір- бірімен тығыз байланысқан құбылыстар мен
процестер жатады. Ал, экономикалық әлеуметтанудың пәніне қоғамның
экономикалық дамуының әлеуметтік аспектілері жатады. Бұған экономиканың
алуан түрлі салалары, әлеуметтік институттар ( фирмалар, акционерлік
қоғамдар ( АО ), корпорациялар, банктер, т.б. ), алуан түрлі адамдар
бірлігі ( мысалы, өндіріс, еңбек ұжымдары, өндірістік бірлестіктер, топтар,
бригадалар, т.б.); экономикалық процестер, өндіріс саласындағы әлеуметтік
қатынастар ( үстемдік ету – бағыну, басқару – орындау ), еңбеклердің
өндірісті басқаруға қатынасуы, жұмыс күшінің тұрақсыздығы, ауысуы,
миграция, мамандықты іріктеп алу, еңбек ұжымдарының әлеуметтік қорлары мен
ресурстық мүмкіншіліктері, адам және алуан түрлі топтардың экономикалық іс
- әрекеттің себеп – дәлелдері, экономикалық сана, экономикалық ойлау,
экономикалық – материалдық жағдайы, көңіл – күй, мұқтаждық талап – тілек,
әлеуметтік құндылықтардың еңбектің өнімділігіне, тауардың сапасының артуына
әсері, т.б. жатады.
Экономикалық әлеуметтану экономикалық процестерді адамдардың іс -
әрекеті, қызметінің жемісі ретінде қарайды. Қоғамдағы адамдардың
материалдық тұрмыс жағдайы әр түрлі болғандықтан, олардың мұқтаждығы, талап
– тілектері де, тұтыну дәрежелері де әр түрлі. Сондықтан олар қоғамда әр
түрлі ролдер, яғни қызмет атқарады, осыған сәйкес олар қоғамда әр түрлі
орында, жағдайда, беделде, т.б. болады. Экономикалық әлеуметтану
экономиканы зерттеудің басты мәселесі ретінде экономиканы өз алдына жүйе
деп қарайды. Ал, экономикалық жүйеде - өндіріс – бөлу айырбастау – тұтыну
жүзеге асырылады. Ал, бұл процестің нарықтық түрі: Сүраныс және ұсыныс .
Нарық дегеніміз, тар мағынада – азық – түлік және басқа өндіріс бұйымдарын,
тауарларды сататын сауда орны. Ғылыми тілмен айтқанда, ол тауар айналымының
өрісі, сатып алу мен сату ісінің жиынтығы. Тауарларды ұсыну және оған деген
төлеу қабілеті бар сүраныс. Нарық теориясы ұдайы өндіріс ( воспроизводство
) теориясының құрамды бір бөлігі. Нарық тауар өндірісі туып, өсуімен қатар
пайда болып, дами бастайды, әсіресе, ол қала мен ауылда натуральдық
шаруашлық ыдырап, қоғамдық еңбек бөлініс тереңдей түскен кезде етек алып
кеңейеді.
Әлеуметтік зерттеуде бұл екі процесс, яғни сүраныс пен ұсыныс қатар
қолданылады, өйткені, зерттеуші әлеуметтанушының басты назары ең алдымен
мұндағы алуан түрлі адамдардың, олардың топтарының мінез – құлқына
аударылады. Адам және оның топтары – жұмысшы, қызметкер, тұтынушы,
айырбастаушы, сатушы, сатып алушы, т.б. ретінде қарастырылады. Экономикалық
дамудың әлеуметтік аспектілерін жан – жақты ескеріп, талдап отыру керек.
Мысалы, әлеуметтік, рухани құндылықтары бойынша адамның ең жоғары
қасиеттері – инабаттылығы, еңбек сүйгіштігі, оған қатынасы, ынталығы,
ұқыптылығы, оның қайырымдылығы, әділеттілігі, жауапкершілігі, белсенділігі,
шаруа – қорлығы, т.б. қоғамдық өндірісті дамытып, оның өнімін көбейтуге,
сапалы тауарларды көп өндіруге тікелей әсерін тигізіп отырады.
Осыларға орай, экономикалық әлеуметтану еңбектің мазмұны мен
түрлерін, яғни жұмысшылар мен қызметкерлердің білім деңгейі мен мамандығы,
саналылығы, әділеттілігі, белсенділігі, жауапкершілігі, т.б. қасиеттері
еңбек процесіне қалай әсер ететінін де зерттейді.
Экономикалық әлеуметтанудың бір ерекшелігі сол, ол экономикалық
құбылыстар мен процестерді жеке адамның, оның ішінде жіктің экономикалық
жағдайы, материалдық әл – ауқаты, одан туатын сана, ойлау және мінез –
құлқымен тығыз байланысты. Сөйтіп ол экономиканы реттеудің, басқарудың
әлеуметтік механизмдерін ашады да, экономикалық сананы, экономикалық
ойлауды, экономикалық ынта, ықылас, мәдениет, т.б. мәселелерді зерттейді.
Міне, осылардың бәрі экономиканы әлеуметтік тұрғыдан зерттеудің ең басты
мәселелері.
Қазіргі уақытта біздің еліміз нарықтық экономикаға өтуде. Ал,
нарықтық экономика деп нарықтық қатынсатарға негізделген шаруашылық
өнімдерін негіздеу, оның белгілі бір деңгейдегі құрылымы мен шартты
жағдайын айтамыз. Нарықтық қатынастар – бұл экономикалық қатынастар.
Нарықтық қатынастарға өтуге байланысты жаңа экономикалық құбылыстар мен
процестер ( жекешелендіру, акционерлендіру, аренда,
фирма, кооперация, аукцион, биржа, т.б. ) өмірге келіп, жаңа ұғымдар,
түсініктерді туғызды. Бұл құбылыстарды, оларды бейнелейтін ұғымдарды
экономикалық теория тікелей зерттейді. Ал, әлеуметтану осындай экономикалық
мәселелерді қарастырғанда, ең алдымен, адамны, әлеуметтік топтардың, жіктің
экономикалық мінез – құлқын қарайды. Сондықтан экономикалық құбылыс,
процесс болмасын, оларды талдау, анықтауда әр уақытта нақтылы жеке адамнан,
оның топ – жіктерінен, олардың өмір тіршілік ерекшеліктерінен, жағдайынан
бастайды.
Сонымен, экономикалық жүйедегі адам, оның нысана бағыттары, тәртібі
– міне экономикалық әлеуметтанудың экономикалық құбылыстар мен процестерді
зерттеудің басты бағыттары мен мәселелері. Дәлірегі, адамның өмір сүріп
отырған ортасы – қазіргі экономикалық жүйеге қатынасы, ондағы алуан түрлі
жүріп жатқан өзгерістерге ( ой – пікірлері, көзқарастары ), нарықтық
қатынастарға, ондағы экономикалық реформаларға қатынасын зерттейті. Алғашқы
кезде көпшілік халық нарықтық қатынастарға, экономикаға көшкісі келмей оған
бөгет жасады. Елде мұндай жағдайдың болуы ескі стереотипті ойлаудың, болып
жатқан іс - әрекеттің сол уақыттағы керттартпалылығымен түсіндіруге болады.
Тек қана кейінгі 2 – 3 жылдарда ғана халық нарықтық экономиканың қай
жағынан болсын, пайдалы, тиімді екенін түсініп, мойындайды. Сөйтіп қазіргі
халықтың басым көпшілігі нарықтық экономикалық қатынастарды жақтап, оның
ілгері дамуына күш салуда. Экономикалық әлеуметтану экономикалық құбылыстар
мен процестерді зерттегенде белгілі бір әдістемелік қағидаларға сұйенеді.
Олар:
1. Қандай да бір экономикалық пороцестерді зерттеу объектісіне
айналдырғанда
экономикалық әлеуметтану өндірістегі әрбір таптың оның ішінде топтың,
жіктің, мұң – мұқтажы, мұдде, талап – тілегі тұрғысынан зерттейді.
2. Қандай да бір әлеуметтік талдау жұргізбесін, экономикалық
әлеуметтану өндірістегі
әлеуметтік топтардың, оның жіктерінің меншік формасына қатынасын, әл –
ауқатының дәрежесін, өмір сүру жағдайларын нақтылы еске алып отырады.
3. Экономиканы, ондағы қатынастарды дамытуға әлеуметтік факторлардың
тигізетін
әсерін және экономикалық қатынастардың әлеуметтік қатынастарға, процестерге
тигізетін әсерін ескереді.
4. Әлеуметтік – экономикалық міндеттерді шешуде әлеуметтік, яғни, адам
факторына
басты назар аударады.
5. Экономикалық және әлеуметтік мәселелерді тығыз байланыста қарап,
шешілетін
практикалық мәселелерді де бірыңғай қарауға бағыттап отырады.
6. Шаруашылық тетігімен салыстырғанда әлеуметтік тетіктің ықпалы басым
әр уақытта
ескеруді қажет етеді;
7. Экономикалық және әлеуметтік саясаттың тығыз байланыста болатынын
есте ұстау.
Айта кететін бір жайт, экономикалық әлеуметтану жеке – дара
әлеуметтану
теорияларымен, мысалы, еңбек әлеуметтануы ұйым және басқару әлеуметтануымен
де айналысады. Экономикалық әлеуметтанудың зерттеуіндегі басты айырмашылық
– ол жалпы экономикалық және әлеуметтік құбылыстар мен үдерістердің даму
заңдылығын зерттейді. Ал, заңдылықтар деген не? Олар осы байланыс,
қатынастардың ең тұрақты, қайталанатын, қажетті, мәнді, басты жақтарының
жиынтығы. Әлеуметтануда заңдылықтарды даму тенденциялары деп те атайды.
Өндірістегі әлеуметтік реттеу, басқару құралдары деп ондағы
экономикалық тұрақты тәртіп жүйесі мен алуан түрлі әлеуметтік топтардың
өзара байланысын, әлеуметтік факторлардың іс - әрекетін реттеуді айтады.
Сөйтіп бұл механизм әлеуметтік – экономикалық объектілердің іштей бірлігін,
өндіргіш кұштер мен өндірістік қатынастардың дамуын сәйкестендіріп отырады.
Еңбекті, өндіріс ұжымдарын әлеуметтік құралдар арқылы
басқару, реттеудің
негізінде қызметкерлердің белгілі бір типі қалыптасады. Қалыптасқан бұл
тип, бір жағынан, олардың ең жоғары адамгершілік қасиеттерін танытса,
екінші жағынан, олардың кейбір жағымсыз қылықтарын да ашады. Адамзат
қоғамының әрбір адамы өзінің бүкіл өмірін ұйымдарда өткізеді, ұйымдармен
дұниеге келеді, тәрбиеленеді, өзінің мұқтажын қанағаттандырады, оны соңғы
сапарға ұйым шығарып салады деген пікірлерде әділдік бар сияқты.
Ұйымдар өте күрделі және сарқылмайтын таным обьектісі. Олардың мұндай
алуан түрлілігі ұйымдар үшін адамзат қоғамының барлық негізгі белгілері
тәндігімен түсіндіріледі. Мысалы, ұйымның да нақты шекарасы, әлеуметтік
жіктелісі мен статустар иерархиясы, орталық билігі, мақсатқа бағытталған
қызметі, ұйым мүшелері арасында бүкіл қарым-қатынастар жиынтығы бар. Демек,
ұйым күрделі әлеуметтік организм іспетті. Сондықтан да ұйымның көпжақтылығы
оларды зерттеуге көптеген ғылымдар өкілдерінің – психологтардың,
экономистердің, әлеуметтанушылардың, инженерлердің көңілін аударып келді.
Адамдардың ұйымдасқан қызметі- олардың өмір сүруінің маңызды
алғышарты. Бастапқыда адамдар өз өмірін ұтымды, яғни алға қойған мақсатына
сәйкес ұйымдастырады. Көптеген жағдайда мақсатқа жетудің тәсілдері бірнеше
немесе көптеген адамдардың кұштерін біріктіріп қолдануға негізделген,
өйткені көптеген қажеттіліктерді бір адамның өзі әрекет етуші өзге де
индивидтердің қатысуынсыз жүзеге асыра алмайтын еді.
Ұйым ұғымы әлеуметтік обьектілерде үш мағынада қолданылады:
1. Қоғамда белгілі бір орны бар және шектелген қызмет түрлерін
атқаруға арналған институттық сипатта қолдан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz