Ағзаға тән физиялогиялық құбылыстар

1. Ағзалардың табиғаттағы маусымдық өзгерістерге бейімделуі.
2. Қысқы тыныштық кезен.
3. Биологиялық ырғақтын себептері.

Біздің айналамыздағы табиғатқа тән құбылыстардың бірі үнемі қайталанып отыратын маусымдық жағдайлар екені өздеріне белгілі.Жылдың төрт маусымының әрқайсысына тән қайталанып тұратын белгілері болады.Бұл жағдай өзіміздің туған өлкемізде айрықша айқын байқалады.Осыған орай, оны халық "жылдың төрт мезгілі " деп ажыратады.
Кез келген ағзаның тіршілігінде жыл мезгілдеріне байланысты маусымдық өзгерістерді көруге болады.Ол әсіресе тұрған жеріміздегі өсімдіктер тіршілігінен айқын көрінеді.Мұндай ырғақты маусымдық құбылыстар ағзада эволюция барысында бірте-бірте қалыптасқан күрделі бейімдеушілік рекакцияларына тікелей байланысты екені ғылыми зерттеулердің нәтижесінде анықталады.
Елімізде таралған өсімдіктер мен жануарлар тіршілігі үшін жылдық температура өзгерісі негізгі рөл атқарады.Бұл аймақ үшін алты айға жуық кезең (көктем жаз )тіршілікке өте қолайлы деп есептеледі.Өлкемізде қар кете салысымен, көктемнің белгілері білінеді.Ең алғаш бәйшешектер шығады, оның артынша басқа өсімдіктер де өркен жайып өсе бастайды, жыл құстары да ұшып келеді,қыстап шыққан басқа жәндіктердің тіршілігі жандана түседі.
Жаз ортасында табиғаттағы өзгеріс ерекше көзге түсіп,көптеген өсімдіктердің жемісі пісіп өсуі баяулайды немесе тоқталады.Бұл кезде гүлдеп тұрған өсімдіктер сирей бастайды.Құстардың көбею кезеңі де аяқталып балапандарының қанаттары қатаяды.Күзге қарай өсімдіктер тіршілігінде ерекше өзгерістер болады да олардың бойында қоректік қор заттары жиналады.Жануарлар тіршілігінде де қысқа дайындық жағдайлар байқалады.Көптеген сүтқоректілер түлейді ал жыл құстары топ-топтанып жылы аймақтарға қарай ұшы бастайды.Мұның бәрі де жылдық маусымдық өзгерістер деп аталады.Күн суытып қыс түсе бастаған кезде табиғатқа қысқы тыңыштық кезені басталады.Қыстық тыныштық кезені төменгі температураға байланысты өсіп дамудың жай ғана тоқталуы емес,ол өте күрделі физиологиялық бейімділік құбылыс болып саналады.Әр бір ағза үшін қысқы тыныштық күйі сол ағзаның дамуының бір сатысында ғана байқалады.Мысалы өсімдіктер қысқы тыныштық күйге көшкен кезде онда зат алмасу жағдайы мүлдем тоқтамайды,ол өте баяу болса да жүріп жатады.

1. Т. Қасымбаева , Л. Аманжолова

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

1. Ағзалардың табиғаттағы маусымдық өзгерістерге бейімделуі.
2. Қысқы тыныштық кезен.
3. Биологиялық ырғақтын себептері.
Біздің айналамыздағы табиғатқа тән құбылыстардың бірі үнемі қайталанып отыратын маусымдық жағдайлар екені өздеріне белгілі.Жылдың төрт маусымының әрқайсысына тән қайталанып тұратын белгілері болады.Бұл жағдай өзіміздің туған өлкемізде айрықша айқын байқалады.Осыған орай, оны халық "жылдың төрт мезгілі " деп ажыратады.
Кез келген ағзаның тіршілігінде жыл мезгілдеріне байланысты маусымдық өзгерістерді көруге болады.Ол әсіресе тұрған жеріміздегі өсімдіктер тіршілігінен айқын көрінеді.Мұндай ырғақты маусымдық құбылыстар ағзада эволюция барысында бірте-бірте қалыптасқан күрделі бейімдеушілік рекакцияларына тікелей байланысты екені ғылыми зерттеулердің нәтижесінде анықталады.
Елімізде таралған өсімдіктер мен жануарлар тіршілігі үшін жылдық температура өзгерісі негізгі рөл атқарады.Бұл аймақ үшін алты айға жуық кезең (көктем жаз )тіршілікке өте қолайлы деп есептеледі.Өлкемізде қар кете салысымен, көктемнің белгілері білінеді.Ең алғаш бәйшешектер шығады, оның артынша басқа өсімдіктер де өркен жайып өсе бастайды, жыл құстары да ұшып келеді,қыстап шыққан басқа жәндіктердің тіршілігі жандана түседі.
Жаз ортасында табиғаттағы өзгеріс ерекше көзге түсіп,көптеген өсімдіктердің жемісі пісіп өсуі баяулайды немесе тоқталады.Бұл кезде гүлдеп тұрған өсімдіктер сирей бастайды.Құстардың көбею кезеңі де аяқталып балапандарының қанаттары қатаяды.Күзге қарай өсімдіктер тіршілігінде ерекше өзгерістер болады да олардың бойында қоректік қор заттары жиналады.Жануарлар тіршілігінде де қысқа дайындық жағдайлар байқалады.Көптеген сүтқоректілер түлейді ал жыл құстары топ-топтанып жылы аймақтарға қарай ұшы бастайды.Мұның бәрі де жылдық маусымдық өзгерістер деп аталады.Күн суытып қыс түсе бастаған кезде табиғатқа қысқы тыңыштық кезені басталады.Қыстық тыныштық кезені төменгі температураға байланысты өсіп дамудың жай ғана тоқталуы емес,ол өте күрделі физиологиялық бейімділік құбылыс болып саналады.Әр бір ағза үшін қысқы тыныштық күйі сол ағзаның дамуының бір сатысында ғана байқалады.Мысалы өсімдіктер қысқы тыныштық күйге көшкен кезде онда зат алмасу жағдайы мүлдем тоқтамайды,ол өте баяу болса да жүріп жатады.Қысқы тыныштық кезенінде қор заты жиналған тұқымдары немесе жер бетіндегі және жер тасты бөлімдері ал кейбір өсімдіктер тамыр маңындағы жапырақтары қыстап шығады да, көктем шығысымен олар өркен жайып, өсе бастайды.
Жануарлар әлемінде де қысқы тыным кезені айқын байқалады.Әсіресе бунақденелілерде қысқы тыныштық күйі олардың дамуының бір сатысына сәйкес келеді.Мысалы безгек масасы мен қалақай көбелектері ересек күйінде орамжапырақ көбелегі қуыршақ сатысында ал жібек көбелегі жұмыртқа сатысында қыстап шығады.

Біздің айналамыздағы кез келген табиғат құбылыстары қатаң ырғақпен үнемі қайталанып отырады.Биологиялық құбылыстар немесе физиологиялық реакциялар ырғақты болып келеді.Биологиялық әрекеттердің ырғақтылығы тірі материяның негізгі қасиеттерінің бірі болып саналады.Мысалы адамды алсақ,ол күндіз еңбек етеді де,түнде тынығу үшін ұйықтайды.Бұл адам өміріндегі тәуліктік ырғаққа тән құбылыс.
Жер шарында жасушадан бастап биосферағы барлық тіршілік деңгейлері белгілі бір ырғаққа бейімделген.Кез келген ағзаның табиғи ырғағын сыртқы (айналадағы орта жағдайында болтын ырғақты өзгеріс)және ішкі (сол ағзаның жеке басының тіршілік әрекетінде болатын)ырғақты өзгеріс деп екі топқа бөлуге болады.
Әр бір түрде эвалюция барысында өсу, даму ,көбею,ұрпағына қамқорлық жасау тіршілігінде қолайсыз жағдайларға алдын ала бейімделуіне сәйкес белгілі бір жылдық жүйелік қалыптасады.Оған сыртқы және ішкі ырғақтар бірлесе әсер етеді.Бұл құбылысты биологиялық ырғақ деп атайды.Кез келген ағза өзінің тіршілік әрекетін мерзімге сай белгілі ырғақпен бір өткізуге бейімделеді.Сондықтан да уақыттың өзі негізі бір экологиялық әсердің бірі болып саналады.Ағзалар сол уақыт өзгерісіне сай сыртқы ортаның табиғи ырғақтық өзгерісіне бейімділеді.Биологиялық ырғақ-тәуліктік мұхиттардың тасуы мен қайтуы,айлық және жылдық ырғақтар деп бөлінеді.Кез келген ағзаның басты тіршілік әрекеттері(өсуі,көбеюі,қоректенуі)т әуліктің немесе жылдың қолайлы кезендеріне сәйкес келеді.
Әрбір ағзаға тән барлық физиялогиялық құбылыстар маусымдық температура өзгерісіне сәйкес жүріп отырады.Бірақ та температура тіршілік әрекеттерінің жылдамдығына ықпалын тигізгенімен табиғатта болатын маусымдық құбылыстардың негізгі реттеуші рөлін атқармайды.Ағзалар әрбір өзгерістерге алдын ала дайындық жасайды.Мысалы ,қысқы жағдайға дайындық жаз мезгілінің өзінде ақ яғни температура жоғары кезден басталады.Оған бунақденелердің жоғары температура кезінде қыстап шығуға дайындығын немесе жыл құстарының жылы жаққа ұшар алдындағы тілеуін денесіне қор заттарын жинауын т.б атауға болады.Сондықтан да ағзалардың маусымдық өзгерістерге бейімделуіне температурадан басқа да сырқы әсерлердің ауытқуы да ықпал жасайды.Ондай әсерлердің біріне күн сәулесінің түсу ұзақтығы және күн мен түннің алмасып отыруы жатады.Бұл әсер арқылы ағзалар жыл мезгілдерінің алмасуына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.