АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І. АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ
1.1 Акционерлік қоғамның түсінігі
1.2 Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы
1.3 Акционерлік қоғамды құру және оның жарғылық капиталы
ІІ.АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
2.1. Акционерлік қоғамның құрылу нысандары
2.2. Акционерлік қоғам табыстарының қалыптасуы және бөлінуі
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І. АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ
1.1 Акционерлік қоғамның түсінігі
1.2 Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы
1.3 Акционерлік қоғамды құру және оның жарғылық капиталы
ІІ.АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
2.1. Акционерлік қоғамның құрылу нысандары
2.2. Акционерлік қоғам табыстарының қалыптасуы және бөлінуі
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Акционерлік қоғам — капиталды орталықтандырудың және ірі кәсіпорындарды ұйымдастырудың негізгі формасы. Акционерлік қоғамдар капиталдың алғашқы қорлану кезеңінде пайда болған. Акционерлік қоғам ашық және жабық болып екі түрге бөлінеді. Егер акциялар тек құрылтайшылар арасында ғана бөлінетін болса, онда жабық акционерлік қоғам болып саналады. Ал ашық акционерлік қоғам акциялары еркін сатылады және сатып алынады. Акционерлік қоғам заңды тұлға болып есептеледі.
Акционерлік қоғамда басқарудың ең жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы болып табылады. Ол әдетте жылына бір рет өтеді, ал күнделікті істерге атқарушы орган — басқарма басшылық етеді. Мұның сыртында бақылаушы орган — тексеру комиссиясы сайланады. Акционерлік қоғамның тапқан пайдасы салықтар төлеуге, өндірісті кеңейтуге, резервтерді толықтыруға, жарғылық капиталды өсіруге және дивидендтер төлеуге жұмсалады. Қазақстан Республикасында 1991 жылғы 21 маусымда “Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы” Заң қабылданғаннан кейін Акционерлік қоғамдар құрыла бастады. 1998 жылы олардың саны 3 мыңнан асты.Акционерлік қоғамға қатысушылардың әрқайсысы өзі қосқан капиталдың сомасына сәйкес көлемдегі акцияларға ие болады және тиісті мөлшерде табыс — дивиденд немесе белгіленген пайыз алады.
Акционерлік қоғамда басқарудың ең жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы болып табылады. Ол әдетте жылына бір рет өтеді, ал күнделікті істерге атқарушы орган — басқарма басшылық етеді. Мұның сыртында бақылаушы орган — тексеру комиссиясы сайланады. Акционерлік қоғамның тапқан пайдасы салықтар төлеуге, өндірісті кеңейтуге, резервтерді толықтыруға, жарғылық капиталды өсіруге және дивидендтер төлеуге жұмсалады. Қазақстан Республикасында 1991 жылғы 21 маусымда “Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы” Заң қабылданғаннан кейін Акционерлік қоғамдар құрыла бастады. 1998 жылы олардың саны 3 мыңнан асты.Акционерлік қоғамға қатысушылардың әрқайсысы өзі қосқан капиталдың сомасына сәйкес көлемдегі акцияларға ие болады және тиісті мөлшерде табыс — дивиденд немесе белгіленген пайыз алады.
Нормативтік құқықтық актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. (өзгертулер мен толықтырулар 07.10.98ж.) Алматы: Жеті-Жарғы.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Жалпы, Ерекше бөлімдері. Алматы, Юрист, 2003 ж.
Арнайы әдебиеттер
1. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы, оқулық, Алматы, 1999 ж.
2. Жайлин Ғ.А. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы, Ерекше бөлім. 1-2 томдар, Алматы, 2003 г.
3. «Банк ісі» С.Б. Мақыш, Ә.С. Ілияс . Алматы «Қазақ университеті» 2004жыл 162-163 беттер
4. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары» Б. Көшенова Алматы «экономика» 2000 жыл 121-127 беттер
5. «Банковкое дело» Н.Н. Хамитов. Алматы «экономика» 2005жыл. 86-90 беттер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. (өзгертулер мен толықтырулар 07.10.98ж.) Алматы: Жеті-Жарғы.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Жалпы, Ерекше бөлімдері. Алматы, Юрист, 2003 ж.
Арнайы әдебиеттер
1. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы, оқулық, Алматы, 1999 ж.
2. Жайлин Ғ.А. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы, Ерекше бөлім. 1-2 томдар, Алматы, 2003 г.
3. «Банк ісі» С.Б. Мақыш, Ә.С. Ілияс . Алматы «Қазақ университеті» 2004жыл 162-163 беттер
4. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары» Б. Көшенова Алматы «экономика» 2000 жыл 121-127 беттер
5. «Банковкое дело» Н.Н. Хамитов. Алматы «экономика» 2005жыл. 86-90 беттер
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І. АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ
0.1 Акционерлік қоғамның түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
0.2 Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
0.3 Акционерлік қоғамды құру және оның жарғылық капиталы ... ... ... ... ..15
ІІ.АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
2.1. Акционерлік қоғамның құрылу нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...18
2.2. Акционерлік қоғам табыстарының қалыптасуы және бөлінуі ... ... ... ... ...19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .26
КІРІСПЕ
Акционерлік қоғам -- капиталды орталықтандырудың және ірі кәсіпорындарды ұйымдастырудың негізгі формасы. Акционерлік қоғамдар капиталдың алғашқы қорлану кезеңінде пайда болған. Акционерлік қоғам ашық және жабық болып екі түрге бөлінеді. Егер акциялар тек құрылтайшылар арасында ғана бөлінетін болса, онда жабық акционерлік қоғам болып саналады. Ал ашық акционерлік қоғам акциялары еркін сатылады және сатып алынады. Акционерлік қоғам заңды тұлға болып есептеледі.
Акционерлік қоғамда басқарудың ең жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы болып табылады. Ол әдетте жылына бір рет өтеді, ал күнделікті істерге атқарушы орган -- басқарма басшылық етеді. Мұның сыртында бақылаушы орган -- тексеру комиссиясы сайланады. Акционерлік қоғамның тапқан пайдасы салықтар төлеуге, өндірісті кеңейтуге, резервтерді толықтыруға, жарғылық капиталды өсіруге және дивидендтер төлеуге жұмсалады. Қазақстан Республикасында 1991 жылғы 21 маусымда "Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы" Заң қабылданғаннан кейін Акционерлік қоғамдар құрыла бастады. 1998 жылы олардың саны 3 мыңнан асты.Акционерлік қоғамға қатысушылардың әрқайсысы өзі қосқан капиталдың сомасына сәйкес көлемдегі акцияларға ие болады және тиісті мөлшерде табыс -- дивиденд немесе белгіленген пайыз алады.
І. АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ
1.1.Акционерлік қоғамның түсінігі
Акционерлік қоғамның шаруашылық қызметінің тамыры капитализм кезеңінен келе жатыр. Экономистердің айтуынша, акционерлік қоғам қалыптасуы капиталистік өндіріс эволюциясының жаңа сапалы кезеңіне әкелді. Акционерлік қоғам жарыққа шығар кезінде қауіпті жағдай туғызды. Себебі, сол кезекте жеке меншік қатынастар жүйесі, өндіргіш күштердің даму талаптарымен қарама қайшылыққа түсті. Бізге бұрыннан капиталист деп таныс, тарихи алыс кезеңнің кәсіпкерлері біріккен өндірісті құру және ұйымдастыру үшін, өз капиталдарын біріктіруге қажеттілік туды.
1917 жылғы Қазан көтерілісі кезеңінде Ресейде 6417,3 млн.руб капиталыменг 2980 акционерлік қоғам әрекет етті(соның ішінде 232 шетел кәсіпорындары 576,5 млн.руб капиталымен).
Өндірісті және тауарларды акционерлеу деңгейі бойынша Ресей дүние жүзінде 4-ші орын алды. 1817 жылы желтоқсанда жас кеңес үкіметі, жеке акционерлік қоғамдармен олардың қызметін бақылауға келісімге отырды. Ол келісімге сәйкес акционерлік қоғамдар мемлекеттрік банкке өз кассалары бойынша ақпарат беру және ақша қозғалысы туралы есеп беруге міндетті болды.
Содан 60 жыл өтіп, тек 1980 жылдың 19 маусымында ғана, КСРО Министрлігі акционерлік қоғам және жауапкершілігі шектеулі серіктестік туралы қаулыны бекітті. Бұл қаулы тәуекелге және және әт түрлі келеңсіз жағдайларға қарамастан 1988-1989 жылдардағы ең бірінші кәсіпкерлер үшін акционерлік қоғам қызметіне құқықтық негіз болды. Содан соң осы процесс өте белсенді жүріп кетті және бүгін олардың саны мыңнан асып түсті. Ресей ізімен бұл бағытта Қазақстанда жүрді. Қазіргі кезде 9000 жуық акционерлік қоғамдар тіркелді, соның ішінде 4-ші бөлігі Алматыда. Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар бойынша ұлттық комиссиясы жүргізетін бағалы қағаздардың және эмитенттердің мемлекеттік реестрінде, жалпы санынан тек 3-ші бөлігі ғана тіркелген. Бұл сандық қайшылықтар- акционерлік қоғамның маңызды бөлігі мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін әр түрлі себептермен әлі қызметін бастамағанын көрсетеді.
1998 жылдың 10 шілдеде Қазақстан акционерлік қоғам қызметін реттейтін екінші кезең заңын қабылдады. Осының әсерімен ол ТМД нарықтық реформаларының алдыңғы қатарында қалу үшін тағы бір қадам алға басты.
Акционерлік қоғам қызметін реттейтін 1994 жылдың шаруашылық серіктестіктер туралы заңы, елге Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бастап экономикалық дамудың алғашқы кезеңдерінде жақсы қызмет көрсетті. Ал
2003 жылдың маусымындағы қабылданған заңда корпоративтік басқару принциптері және акционерлердің мүдделерін қорғау тәсілдері айқындалған.
Акционерлік қоғамдардың бұрынғыдай түрге бөлінуі (жабық акционерлік қоғам , ашық акционерлік қоғам) және бағалы қығаздардың қайталама рыногындағы акциялар айналысының тәртібін жеңілдеті мақсатында оларды орналастыру тәсілдері (жеке, ашық, жабық) Заңнан алынып тасталды, өйткені бұрын қолданылған тәртіп акционерлердің өздеріне тиесілі акцияларды басқару жөніндегі құқықтарын шектейтін еді.
Заңда акциялардың нақтылы құны деген ұғым акцияларды құрылтайшылар арасында орналастырған кезде ғана сақталған, бұдан әріде, келесі орналастыруда акциялар орналастыру бағасы бойынша, яғни олардың нарықтық құны бойынша сатылады, сол арқылы акционерлік қоғам жұмысының тиімділігі айқындалады.
Заңда акционерлік қоғамдардың ең аз жарғылық капиталының мөлшерін 50 000 АЕК- ге дейін ұлғайту көзделді. Акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанының ерекшелігін және осындай ұйымдар қызметінің халықаралық қызметін ескере отырып, жарғылық капиталдың көрсетілген мөлшері олардың жұмыс істеуіне оңтайлы болып табылады.
Мүлікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру барысында құрылған ұсақ акционерлік қоғамдардың көп болуы бағалы қағаздар нарығын дамытуға ықпал етпейді, өйткені олардың акциялары инвесторлар үшін қызығушылық туғызбайды және инвестолардың көпшілігі үшін бағалы қағаздар нарығындағы сауда объектісі бола алмайды.
Халықтық акционерлік қоғам ұғымына деген тұжырымдамалық көзқарас өзгерді. Заңда халықтық акционерлік қоғам мәртебесін беруге негіз болып табылатын негізгі белгі, акционерлер санының - 500 және одан да көп болуынан басқа, акционерлік қоғамның меншік капиталының тиісті мөлшері болып табылады. Мұндай акционерлік қоғамның бағалы қағаздарды едәуір өтімді инвестициялар салу үшін тартымды құрал болып табылады және соған сәйкес бағалы қағаздар нарығында жоғары сұранысқа ие болуы қажет. Сонымен бірге, Заң бағалы қағаздардың ұйымдастырылған нарығында мәмілелер жасау міндеттілігін белгілейді.
Сондай-ақ ескірген және тиісті түрде өзінің функцияларын орындай алмайтын акционерлік қоғамның бақылаушы органын (ревизиялық комиссия) ішкі аудит қызметімен алмастыру көзделеді. Қоғамның бақылаушы органы тұрақты жұмыс істейтін және өз қызметінде атқарушы органға тәуелді болмауға тиіс. Ішкі аудит қызметінің қызметкерлері акционерледің жалпы жиналысында сайлануға және қоғамның директорлар кеңесіне тікелей бағынуға тиіс.
Акционерлік қоғамдардың дивиденттер төлеу рәсімдерін ретке келтіру және жеңілдету, әрі төлем тәртібін нығайту мақсатында Заң дивиденттер (облигациялар бойынша сыйақылар) төлеу үшін акционерлік қоғамдар үшін төлем агентінің қызмет көрсетуін пайдалану мүмкіндігін белгілейді. Ұлттық банктің есеп-айырысу, кассалық операцияларды жүзеге асыру лицензиясына ие болған екінші деңгейдегі банктер мен ұйымдар төлем агенті зретінде жұмыс істей алады деп болжанады. Осындай институтты енгізу акционерлер мен облигация ұстаушыларға бағалы қағаздар бойынша кірістер алу кезінде туындайтын, қазіргі кезде нарықта бар тәуекелдерді азайтуға мүмкіндік береді. Осы акцияларды шығарған акционерлік қоғамның өзіне акция ұстаушылардың тізілімін жүргізген кезде өз құқығын асыра пайдалануға әкеп соқтырады.
Көрсетілгеннен басқа, Заңда акциялардың шығарылымын мемлекеттік тіркеу рәсімдерін жетілдіру және осындай тіркеу барысында құжат айналымын азайту көзделеді. Қоғам шаруашылық жүргізуші субъект ретінде мемлекеттік тіркелеген кезден бастап бір ай ішінде қоғамның жарияланған акцияларының шығарылымы мемлекеттік тіркелуге жатады деп болжанады. Бұрын тіркелген акцияларды орналастырғаннан кейін ғана жарияланған акцияларды мемлекеттік тіркеу мақсатында келесі өтініш жасауға болады. Акцияларды орналастыру мерзімдерінің болмауы акционерлік қоғамның менеджерлеріне қоғамның қажеттілігіне сәйкес оның даму перспективасын ескере отырып, акцияларды қосымша инвестицияларға орналастыруды жүзеге асыруға мүмкіндік берді.
Басқа меншік түрлерімен салыстырғандағы акционерлік қоғамның артықшылықтары:
Біріншіден, жарғылық қорын және қызметін кеңейту үшін, қоғам акционерлердің құралдарын тартуға мүмкіндігі бар және бұл құралдар қайтарымсыз негізде беріледі. Себебі, акциялар қоғаммен сатып алынбайды, тек басқа акционерлерге қайтып сатылады.
Екіншіден, қоғам қызметінің жалпы басшылығы нақты басқарудан бөлінген. Бұл сәйкес келетін басқарушыларды жалдауға және таңдауға мүмкіндік береді және акционерлерді басқару персоналын жаңа таңдауға мәжбүр етеді, себебі әрбір акционер қоғамның жақсы жұмыс істеуіне жауап береді.
Үшіншіден, қоғам акцияларын сатып алу жолымен, кәсіпорынның барлық еңбек етуші ұжымының жекешеленіп кету мүмкіндігі бар.
Төртіншіден, акционерлер құрамына өзінің тұрақты контингенттерін тарту мүмкіндігіне ие және соның салдарынан қоғам қызметінің қорытындысына жалпы қызығушылық болады. Сонымен қатар қоғам өзі де басқа қоғамдардың бағалы қағаздарын сатып ала алады.
Бесіншіден, шектеулі жауапкершілік. Акция ұстаушылар, тек акция сатып алған сомамен тәуекелді. Егер де қоғам банкротқа ұшыраса да, акционерлердің жеке активтері қауіпті болмайды.
Қазақстан Республикасында акционерлік қоғамдарды реттеу перспекти- валары.Қазіргі кезде Қазақстанда көне бұйымдармен, үлкен қарыздарымен жұмыссыз және еңбек ақысыз отырған коллективтерімен, толық табыссыз артында еш нәрселері жоқ он мыңға жуық акционерлік қоғамдар бар. Баланстық қалдық құнымен құрылқған, осындай акционерлік қоғамдар нарыққа нақты активтерімен қамтамасыз етілмеген акцияларды сатып жіберуді әлі де жалғастыруда.
Мемлекет өз қолына басқарушы емес акционерлік қоғамдардың көмекші функцияларын алу керек. Осыған сәйкес, ол ақша массасын және несие бағыттарын бақылауды, мемлекеттік гарантияларды және депозитпен, несиемен, жеке сала қарыздармен, алтынмен экспортты ынталандырудағы сақтандыру жүйесін қамтамасыз етуді дұрыстау керек.
Енді ең маңыздысы, мемлекет корпоративтік бағалы қағаздармен бәсеке болатын қазыналық вексельдерді, облигацияларды, мемлекеттік мекемелердің міндеттемелерін шығарғанда, ссудалық капитал нарығында өзінің іс-әрекетіне қатаң жауапкершілігін қамтамасыз етуі керек.
Қазақстанда дәл осының барлығы жоқ, бірақ экономиканы дамытудағы объективті заңдар бәрібір де жоғарғы жетістіктерге жетеді.
Акционерлік қоғам деп - өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тару мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлғаны айтады.
Акция - үлесті немесе меншікті куәландыратын бағалы қағаз, яғни акция- қоғам шығаратын және олардың түрлері мен санаттарына қарай акционерлердің дивиденттер алуға , қоғамды басқаруға қатысуға және қоғам таратылған жағдайда оның қалған мүліктерінің бір бөлігін иемдену құқығын куәландыратын құжат. Қоғам өзінің міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікпен жауапты болады. Акционер қоғамның міндеттемелері бойынша жауап бермейді, тек өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты зияндарға тәуекел етеді.2
Экономикасы дамыған елдерде корпорациялар деп те атайды. Акционерлік қоғамдар жабық және ашық қоғам үлгісінде құрылады. Қоғамның фирмалық атауы, сондай-ақ қоғамның үлгісіне қарай Ашық акционерлік қоғам немесе Жабық акционерлік қоғам деген сөздер немесе тиісінше ААҚ және ЖАҚ аббревиатурасы болуға тиіс.Қоғам осындай фирмалық атауымен мемлекеттік тіркеуден өтеді.
Жабық қоғам акциялары белгіленген тәртіппен өзінің құрылтайшылары мен алдын ала айқындалған адамдар тобының арасында орналастырылатын қоғам жабық қоғам болып табылады. Жабық қоғам өзінің шығарвлатын акцияларды Заңда көзделгеннен басқа жағдайларда тек жабық әдіспен ғана орналастыруға хақылы.
Жабық қоғам акционерлерінің саны жүзден аспауы тиіс , бұған жабық қоғам коммерциялық емес ұйым болып табылылатын жағдайлар қосылмайды . Жабық қоғам акционерлерінің осы қоғамның басқа акционерлері сататын акцияларды сатып алуға артықшылықты құқығы бар .Жабық қоғамның өз акцияларын сатқысы келетін акционері оларды қоғамның басқа акционеріне ,ал олар бас тарқар жағдайда қоғамның өзіне сатып алуға ұсынуға міндетті . Сатылатын акцияларды сатып алудың артықшылықты құқығы акциялар сатуға ұсынылған кезден бастап 30 күн бойы акционерлерде сақталады.Егер акционерлердің ешқайсысы аталған мерзімді осы құқықты пайдаланбаса , ол қоғамға өтеді және онда 30 күн бойы сақталады .
Қоғам сатылатын акцияларды сатып алудың артықшылықты құқығын акционерлердің жалпы жиналысының тиісті шешімін қабылдау жолымен іске асырады .Қоғамның жарғысында сатуға ұсынылған акцияларды артықшылықпен сатып алу құқығын қоғамның акционерлерінде немесе оның өзінде қалдырудың өзге белгілері белгіленуі мүмкін , бірақ ол кемінде 30 күн болады.
Қоғам және оның акционерлері акцияларды сатып алудан бас тартқан немесе белгіленген мерзімдер ішінде жауап алмаған жағдайда акционер акцияларды қоғамға және оның қатысушыларына ұсынған бағадан төмен емес құны бойынша үшінші тұлғаларға сатуға хақылы . Сатуға ұсынылған акциялардың бағасын төмендету туралы шешім қабылданған ретте акционер осы бапта белгіленген тәртіппен оларды басқа акционерлерге немесе қоғамға сатып алуға қайта ұсынуға міндетті . Жабық қоғамның акцияларын өзге негіздер бойынша иеліктен айыру заңдарға сәйкес жүргізіледі .
Жабық қоғам акцияларының эмиссиясы осы Заңда көзделгеннен басқа жағдайларда мемлекеттік тіркеуге жатпайды .Жабық қоғам жарғысында өзінің әрекетімен немесе әрекетсіздігімен қоғамның мүдделерін едәуір бұзушы акционерді сот тәртібімен акционерлер қатарынын шығару мүмкіндігі көзделуі мүмкін . Аласталған акционердің акцияларын қоғамның таза активтері құнының ол шығарған акциялардың жалпы санына қатынасы есебімен сот белгіленген баға бойынша қоғам сатып алуға тиіс .
Акционерлері өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің келісімінсіз иеліктен айыруға хақылы қоғам ашық акционерлік қоғам деп аталады .
Ашық қоғамның акциялары 3 түрлі әдіспен , яғни жабық, жеке және ашық орналастырылады. Қоғам акционерлерінің саны 100 ден аспаса акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша ашық қоғам , жабық қоғам болып қайта құрылуы керек . Қоғамды құру туралы шешім қабылданған жеке және заңды тұлғалар қоғамның құрылтайшылары болып есептеледі. ААҚ - да қоғам акционерлерінің саны шектелмейді. Қазақстанда акционерлік қоғамдар 19 ғ аяғы мен 20 ғ басында пайда болды . Бұл кезде Қазақстанның өнеркәсібі өте нашар дамыды . Қазіргі уақытта ҚР акционерлік қоғамдар туралы заңында Бағалы қағаздар нарығында акциялары бағаланатын активтердің мөлшері кемінде айлық есептік көрсеткіштің 200000 еселенген мөлшерін құрайтын және акционеолердің саны 500 ден кем болмайтын ашық қоғам Ашық халықтық қоғам болып табылады.
Халықтық қоғам мәртебесін алу тәртібін бағалы қағаздар нарығы туралы заңдармен белгіленген . Ашық акционерлік қоғам төмендегі жағдайларға байланысты ашық халықтық қоғам мәртебесін жоғалтады :
1) Халықтық қоғам мәртебесін алған қоғам акционерлердің саны 6 айдың ішінде 500 ден кеміп кетсе .
2) Оның активтерінің мөлшері айлық есептік көрсеткіштің 200 000 еселенген мөлшерінен кеміп кетсе .
3) Қоғам акцияларының бағалы қағаздар нарығындағы бағалануы тоқтатылса .
Осы жағдайлардың біреуі пайда болған кезден бастап 6 ай өткеннен кейін өкілетті органға хабарлай отырып , халықтық қоғам мәртебесін жоғалтқаны туралы мәлімдеуге міндетті. Халықтық қоғамның акцияларымен жасалатын мәмілелер есебін орталық депозитарий немесе тәуелсіз тіркеуші өкілетті орган белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады .
1.2 Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы
Акционерлік қоғамның (бұдан әрі - акционерлік қоғам) акционерлерінің құқықтары Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы Заңымен (бұдан әрі - Заң) реттеледі.
Жай акция акционерге дауыс беруге ұсынылатын барлық мәселелерді шешу кезінде акционерлердің жалпы жиналысына қатысуға құқық береді, қоғам таза кіріс алса, сондай-ақ ол таратылған жағдайда Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тәртіппен қоғамның жеке меншік мүлкінің бөлігі болған жағдайда дивиденд алуға құқық береді.
1. Акционер - акцияның меншік иесі болып табылатын тұлға.
Қоғам акционерінің мынадай негізгі құқықтары бар:
- Заңмен және қоғамның Жарғысымен көзделген тәртіппен қоғамды басқаруға қатысу;
- қоғам акционерлерінің жалпы жиналысына қоғамның Директорлар кеңесіне (бұдан әрі - Директорлар кеңесі) сайлану үшін кандидатураларды ұсыну;
oo қоғам органдары қабылдаған шешімдерді сот тәртібімен даулау;
oo дивидендтер алу;
- қоғам қызметі туралы ақпарат алуға, оның ішінде акционерлердің жалпы жиналысымен немесе қоғам жарғысымен белгіленген тәртіппен қоғамның қаржылық есеп беруімен танысу;
- тіркеушінің немесе номиналды ұстаушының бағалы қағаздардың меншік иесі құқығын растайтын үзінді көшірмені алу;
- қоғамға оның қызметі жөнінде жазбаша сұратулар жіберу және қоғамға сұрату түскен күннен бастап отыз күн ішінде дәлелді жауаптар алу;
- қоғамның акцияларын немесе басқа бағалы қағаздарын бағалы қағаздарды орналастыру (сату) туралы шешім қабылдаған қоғамның органы белгілеген орналастыру (сату) бағасы бойынша ондағы бар акцияларға теңбе-тең артықшылықпен сатып алу.
Бұл ретте қоғамның жай акцияларын иеленуші акционердің қоғамның жай акцияларына айырбасталатын жай акцияларды немесе басқа бағалы қағаздарды артықшылықпен сатып алу құқығы бар, ал қоғамның артықшылықты акцияларын иеленуші акционер қоғамның артықшылықты акцияларын жеңілдікпен сатып алу құқығы бар.
Қоғам акционерлерінің бағалы қағаздарды жеңілдікпен сатып алу құқықтарын іске асыру тәртібін уәкілетті орган белгілейді және ол Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі (бұдан әрі - Агенттік) Басқармасының 2006 жылғы 12-тамыздағы № 151 қаулысымен бекітілген Қоғам акционерлерінің бағалы қағаздарды артықшылықпен сатып алу құқықтарын іске асыру ережесімен анықталады.
Акционер акцияларды не қоғам акцияларына айырбасталатын өзге бағалы қағаздарды артықшылықпен сатып алу құқығына сәйкес қоғам акцияларын орналастыру туралы хабардар еткен күннен бастап отыз күн ішінде оны сатып алуға өтініш беруге құқылы.
Акционер артықшылықпен сатып алу құқығына сәйкес қоғамның орналастырылатын бағалы қағаздарын сатып алу үшін қажет акциялар санын білмеген жағдайда орналастырылатын бағалы қағаздарды басқа акционерлермен бірге жалпы меншік құқығы бойынша сатып алуға құқылы.
- қоғам таратылған жағдайда жеке меншік мүліктің бөлігіне.
Сонымен қатар акционер құқылы:
- қоғамнан жарғының көшірмесін және Заңмен көзделген қоғамның басқа құжаттарының көшірмелерінің берілуін талап етуге.
Қоғам одан жарғының көшірмесін талап етілген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде оны беруге міндетті. Өзге құжаттар қоғам жарғысында белгіленген тәртіппен ұсынылады, сонымен қатар қызметтік, коммерциялық немесе өзге де заңмен қорғалатын құпияларға шектеулер қоюға жол беріледі.
Қоғам акционерден құжаттар көшірмелерін бергені үшін көшірме жасау шығыстарынан аспауы тиіс төлемді ұстап қалуға, ал ол жеткізіліп берілуі қажет жағдайда - жеткізіліп берілгені үшін төлем ақы алуға құқылы;
- акционерлердің жалпы жиналысына қатысуға және қаралып отырған мәселелер бойынша жеке және өз өкілі арқылы дауыс беруге;
- қоғам берешегінің пайда болу мерзіміне қатыссыз алынбаған дивидендтеріне ақы төлеуді талап етуге.
Белгіленген мерзімде дивидендтерге ақы төленбеген жағдайда акционерге дивидендтердің негізгі сомасы төленеді және ақшалай міндеттемені немесе оның тиісті бөлігін орындаған күнгі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің кері қаржыландыру ресми мөлшерлемесін негізге алып есептелген дивидендтер мен өсімпұл сомасы төленеді.
Дербес немесе аффилиирленген тұлғалармен бірлесіп бағалы қағаздардың қайталама рыногында қоғамның дауыс беруші акцияларының отыз және одан артық пайызын иеленген тұлғалардың акцияларды сату туралы ұсыныстары жарияланған күннен бастап отыз күннен аспайтын мерзімде тұлғалардың ұсыныстарын, сондай-ақ сот тәртібімен осындай тұлғаның сатып алудан бас тарту шағымын қабылдауға;
- қоғамға тиесілі акцияларды сатып алу туралы талаптарды мынадай шешімдерді қабылдаған күннен бастап отыз күн ішінде қоғамға жазбаша өтініш жіберу арқылы білдіруге:
1) акционерлердің жалпы жиналысы - осы мәселе қаралып отырған акционерлердің жалпы жиналысына акционер қатысқан және қайта құруға қарсы дауыс береген жағдайда қоғамды қайта құру туралы;
2) егер акционер осы шешімммен келіспеген жағдайда Заңмен және қоғам Жарғысында белгіленген тәртіппен қабылданған қоғамның мүдделілігі бар ірі мәміле немесе мәміле жасау туралы;
3) акционерлердің жалпы жиналысы - егер акционер аталған шешімді қабылдауға қарсы дауыс берсе немесе осы шешім қабылданған акционерлердің жалпы жиналысына қатыспаған жағдайдағы осы акционерге тиесілі акциялар бойынша құқығын шектеу жөніндегі қоғам жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы;
Акционердің талап етуі бойынша орналастырылған акцияларды сатып алу қоғам акционерлердің жалпы жиналысы бекіткен акцияларды сатып алу кезіндегі акциялар құнын анықтау әдістемесіне сәйкес жүзеге асырылады.
Қоғам талап етуді алған күннен бастап 30 күн ішінде акционерден акцияларды сатып алуға міндетті. Қоғам акционерлерінің сатып алуға өтініш берген орналастырылған акцияларының саны қоғам сатып алуы мүмкін акциялар санынан асып кеткен жағдайда бұл акцияларды қоғам оларға тиесілі акциялар санына теңбе-тең түрде сатып алады.
- қоғамның бағалы қағаздарын салу. Бұл құқық қоғам жарғысының ережелерімен шектелуі немесе алынып тасталуы мүмкін емес. Акцияонердің дауыс беру құқығы бар және егер өзгесі кепілдік беру талаптарында көзделмеген болса, өзі салған акциялар бойынша дивидендтер алуға құқылы;
- эмитенттен эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару, орналастыру және айналысқа түсіру барысында, оның ішінде оның қызметіндегі бағалы қағаздар ұстаушылардың мүддесін қозғайтын өзгерістер туралы және заңнамада белгіленген тәртіппен аффилиирленген тұлғалар туралы ақпаратты ашуды талап етуге (қосымша қара. Акционерлер мен инвесторлар алдында қоғам қызметі туралы ақпаратты ашу туралы қысқаша жаднама).
2. Ірі акционер - қоғамның дауыс беруші акцияларының он және одан артық пайызы тиесілі болатын (жиынтықты түрде) арада келісімдер жасау негізінде іс-қимыл жасайтын акционер немесе бірнеше акционерлер.
Қоғамның ірі акционерінің мынадай құқықтары бар:
- акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын шақыруды талап етуге немесе Директорлар кеңесі акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын шақырудан бас тартқан жағдайда сотқа шағым-талап жасауға;
- Директорлар кеңесіне Заңға сәйкес акционерлердің жалпы жиналысының күн тәртібіне қосымша мәселелерді енгізуге ұсыныс жасауға;
oo Директорлар кеңесінің мәжілісін шақыруды талап етуге;
oo Қоғамға аудиторлық қоғамның аудитті өз есебінен жүргізуін талап ету. Сонымен қатар ірі акционер аудиторлық ұйымды дербес анықтауға құқылы.
Аудит қоғамның ірі акционерінің талап етуі бойынша өткізілген жағдайда қоғам аудиторлық ұйым сұратқан барлық қажетті құжаттаманы (материалдарды) беруге міндетті.
3. Артықшылықты акция Заңда белгіленген жағдайлардан басқа жағдайда акционердің қоғамды басқаруға қатысу құқығын білдірмейді.
Артықшылықты акциялардың меншік иелері - акционерлердің мынадай басымдықтары бар:
- қоғам жарғысымен белгіленген кепілдік берілген мөлшерде алдын-ала анықталған дивидендтерді алуға жай акциялардың меншік иелері - акционерлер алдындағы және осы Заңмен белгіленген тәртіппен қоғамды тарату кезінде жеке мүліктің бөлігіне басым түрдегі құқығы;
- көзбе-көз тәртіппен өткізілетін акционерлердің жалпы жиналысына және олар қарайтын мәселелерді талқылауға қатысу құқығы;
- артықшылықты акцияларды иеленуші акционердің құқығын шектейтін шешім жөніндегі мәселе бойынша қоғам акционерлерінің жалпы жиналысында дауыс алу құқығы. Осы мәселе бойынша шешім мына жағдайда қабылданған болып есептеледі, егер шектеу үшін орналастырылған артықшылықты акциялардың жалпы санының үштен екісінен кем емес дауыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І. АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ
0.1 Акционерлік қоғамның түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
0.2 Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
0.3 Акционерлік қоғамды құру және оның жарғылық капиталы ... ... ... ... ..15
ІІ.АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
2.1. Акционерлік қоғамның құрылу нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...18
2.2. Акционерлік қоғам табыстарының қалыптасуы және бөлінуі ... ... ... ... ...19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .26
КІРІСПЕ
Акционерлік қоғам -- капиталды орталықтандырудың және ірі кәсіпорындарды ұйымдастырудың негізгі формасы. Акционерлік қоғамдар капиталдың алғашқы қорлану кезеңінде пайда болған. Акционерлік қоғам ашық және жабық болып екі түрге бөлінеді. Егер акциялар тек құрылтайшылар арасында ғана бөлінетін болса, онда жабық акционерлік қоғам болып саналады. Ал ашық акционерлік қоғам акциялары еркін сатылады және сатып алынады. Акционерлік қоғам заңды тұлға болып есептеледі.
Акционерлік қоғамда басқарудың ең жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы болып табылады. Ол әдетте жылына бір рет өтеді, ал күнделікті істерге атқарушы орган -- басқарма басшылық етеді. Мұның сыртында бақылаушы орган -- тексеру комиссиясы сайланады. Акционерлік қоғамның тапқан пайдасы салықтар төлеуге, өндірісті кеңейтуге, резервтерді толықтыруға, жарғылық капиталды өсіруге және дивидендтер төлеуге жұмсалады. Қазақстан Республикасында 1991 жылғы 21 маусымда "Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы" Заң қабылданғаннан кейін Акционерлік қоғамдар құрыла бастады. 1998 жылы олардың саны 3 мыңнан асты.Акционерлік қоғамға қатысушылардың әрқайсысы өзі қосқан капиталдың сомасына сәйкес көлемдегі акцияларға ие болады және тиісті мөлшерде табыс -- дивиденд немесе белгіленген пайыз алады.
І. АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ
1.1.Акционерлік қоғамның түсінігі
Акционерлік қоғамның шаруашылық қызметінің тамыры капитализм кезеңінен келе жатыр. Экономистердің айтуынша, акционерлік қоғам қалыптасуы капиталистік өндіріс эволюциясының жаңа сапалы кезеңіне әкелді. Акционерлік қоғам жарыққа шығар кезінде қауіпті жағдай туғызды. Себебі, сол кезекте жеке меншік қатынастар жүйесі, өндіргіш күштердің даму талаптарымен қарама қайшылыққа түсті. Бізге бұрыннан капиталист деп таныс, тарихи алыс кезеңнің кәсіпкерлері біріккен өндірісті құру және ұйымдастыру үшін, өз капиталдарын біріктіруге қажеттілік туды.
1917 жылғы Қазан көтерілісі кезеңінде Ресейде 6417,3 млн.руб капиталыменг 2980 акционерлік қоғам әрекет етті(соның ішінде 232 шетел кәсіпорындары 576,5 млн.руб капиталымен).
Өндірісті және тауарларды акционерлеу деңгейі бойынша Ресей дүние жүзінде 4-ші орын алды. 1817 жылы желтоқсанда жас кеңес үкіметі, жеке акционерлік қоғамдармен олардың қызметін бақылауға келісімге отырды. Ол келісімге сәйкес акционерлік қоғамдар мемлекеттрік банкке өз кассалары бойынша ақпарат беру және ақша қозғалысы туралы есеп беруге міндетті болды.
Содан 60 жыл өтіп, тек 1980 жылдың 19 маусымында ғана, КСРО Министрлігі акционерлік қоғам және жауапкершілігі шектеулі серіктестік туралы қаулыны бекітті. Бұл қаулы тәуекелге және және әт түрлі келеңсіз жағдайларға қарамастан 1988-1989 жылдардағы ең бірінші кәсіпкерлер үшін акционерлік қоғам қызметіне құқықтық негіз болды. Содан соң осы процесс өте белсенді жүріп кетті және бүгін олардың саны мыңнан асып түсті. Ресей ізімен бұл бағытта Қазақстанда жүрді. Қазіргі кезде 9000 жуық акционерлік қоғамдар тіркелді, соның ішінде 4-ші бөлігі Алматыда. Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар бойынша ұлттық комиссиясы жүргізетін бағалы қағаздардың және эмитенттердің мемлекеттік реестрінде, жалпы санынан тек 3-ші бөлігі ғана тіркелген. Бұл сандық қайшылықтар- акционерлік қоғамның маңызды бөлігі мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін әр түрлі себептермен әлі қызметін бастамағанын көрсетеді.
1998 жылдың 10 шілдеде Қазақстан акционерлік қоғам қызметін реттейтін екінші кезең заңын қабылдады. Осының әсерімен ол ТМД нарықтық реформаларының алдыңғы қатарында қалу үшін тағы бір қадам алға басты.
Акционерлік қоғам қызметін реттейтін 1994 жылдың шаруашылық серіктестіктер туралы заңы, елге Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бастап экономикалық дамудың алғашқы кезеңдерінде жақсы қызмет көрсетті. Ал
2003 жылдың маусымындағы қабылданған заңда корпоративтік басқару принциптері және акционерлердің мүдделерін қорғау тәсілдері айқындалған.
Акционерлік қоғамдардың бұрынғыдай түрге бөлінуі (жабық акционерлік қоғам , ашық акционерлік қоғам) және бағалы қығаздардың қайталама рыногындағы акциялар айналысының тәртібін жеңілдеті мақсатында оларды орналастыру тәсілдері (жеке, ашық, жабық) Заңнан алынып тасталды, өйткені бұрын қолданылған тәртіп акционерлердің өздеріне тиесілі акцияларды басқару жөніндегі құқықтарын шектейтін еді.
Заңда акциялардың нақтылы құны деген ұғым акцияларды құрылтайшылар арасында орналастырған кезде ғана сақталған, бұдан әріде, келесі орналастыруда акциялар орналастыру бағасы бойынша, яғни олардың нарықтық құны бойынша сатылады, сол арқылы акционерлік қоғам жұмысының тиімділігі айқындалады.
Заңда акционерлік қоғамдардың ең аз жарғылық капиталының мөлшерін 50 000 АЕК- ге дейін ұлғайту көзделді. Акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанының ерекшелігін және осындай ұйымдар қызметінің халықаралық қызметін ескере отырып, жарғылық капиталдың көрсетілген мөлшері олардың жұмыс істеуіне оңтайлы болып табылады.
Мүлікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру барысында құрылған ұсақ акционерлік қоғамдардың көп болуы бағалы қағаздар нарығын дамытуға ықпал етпейді, өйткені олардың акциялары инвесторлар үшін қызығушылық туғызбайды және инвестолардың көпшілігі үшін бағалы қағаздар нарығындағы сауда объектісі бола алмайды.
Халықтық акционерлік қоғам ұғымына деген тұжырымдамалық көзқарас өзгерді. Заңда халықтық акционерлік қоғам мәртебесін беруге негіз болып табылатын негізгі белгі, акционерлер санының - 500 және одан да көп болуынан басқа, акционерлік қоғамның меншік капиталының тиісті мөлшері болып табылады. Мұндай акционерлік қоғамның бағалы қағаздарды едәуір өтімді инвестициялар салу үшін тартымды құрал болып табылады және соған сәйкес бағалы қағаздар нарығында жоғары сұранысқа ие болуы қажет. Сонымен бірге, Заң бағалы қағаздардың ұйымдастырылған нарығында мәмілелер жасау міндеттілігін белгілейді.
Сондай-ақ ескірген және тиісті түрде өзінің функцияларын орындай алмайтын акционерлік қоғамның бақылаушы органын (ревизиялық комиссия) ішкі аудит қызметімен алмастыру көзделеді. Қоғамның бақылаушы органы тұрақты жұмыс істейтін және өз қызметінде атқарушы органға тәуелді болмауға тиіс. Ішкі аудит қызметінің қызметкерлері акционерледің жалпы жиналысында сайлануға және қоғамның директорлар кеңесіне тікелей бағынуға тиіс.
Акционерлік қоғамдардың дивиденттер төлеу рәсімдерін ретке келтіру және жеңілдету, әрі төлем тәртібін нығайту мақсатында Заң дивиденттер (облигациялар бойынша сыйақылар) төлеу үшін акционерлік қоғамдар үшін төлем агентінің қызмет көрсетуін пайдалану мүмкіндігін белгілейді. Ұлттық банктің есеп-айырысу, кассалық операцияларды жүзеге асыру лицензиясына ие болған екінші деңгейдегі банктер мен ұйымдар төлем агенті зретінде жұмыс істей алады деп болжанады. Осындай институтты енгізу акционерлер мен облигация ұстаушыларға бағалы қағаздар бойынша кірістер алу кезінде туындайтын, қазіргі кезде нарықта бар тәуекелдерді азайтуға мүмкіндік береді. Осы акцияларды шығарған акционерлік қоғамның өзіне акция ұстаушылардың тізілімін жүргізген кезде өз құқығын асыра пайдалануға әкеп соқтырады.
Көрсетілгеннен басқа, Заңда акциялардың шығарылымын мемлекеттік тіркеу рәсімдерін жетілдіру және осындай тіркеу барысында құжат айналымын азайту көзделеді. Қоғам шаруашылық жүргізуші субъект ретінде мемлекеттік тіркелеген кезден бастап бір ай ішінде қоғамның жарияланған акцияларының шығарылымы мемлекеттік тіркелуге жатады деп болжанады. Бұрын тіркелген акцияларды орналастырғаннан кейін ғана жарияланған акцияларды мемлекеттік тіркеу мақсатында келесі өтініш жасауға болады. Акцияларды орналастыру мерзімдерінің болмауы акционерлік қоғамның менеджерлеріне қоғамның қажеттілігіне сәйкес оның даму перспективасын ескере отырып, акцияларды қосымша инвестицияларға орналастыруды жүзеге асыруға мүмкіндік берді.
Басқа меншік түрлерімен салыстырғандағы акционерлік қоғамның артықшылықтары:
Біріншіден, жарғылық қорын және қызметін кеңейту үшін, қоғам акционерлердің құралдарын тартуға мүмкіндігі бар және бұл құралдар қайтарымсыз негізде беріледі. Себебі, акциялар қоғаммен сатып алынбайды, тек басқа акционерлерге қайтып сатылады.
Екіншіден, қоғам қызметінің жалпы басшылығы нақты басқарудан бөлінген. Бұл сәйкес келетін басқарушыларды жалдауға және таңдауға мүмкіндік береді және акционерлерді басқару персоналын жаңа таңдауға мәжбүр етеді, себебі әрбір акционер қоғамның жақсы жұмыс істеуіне жауап береді.
Үшіншіден, қоғам акцияларын сатып алу жолымен, кәсіпорынның барлық еңбек етуші ұжымының жекешеленіп кету мүмкіндігі бар.
Төртіншіден, акционерлер құрамына өзінің тұрақты контингенттерін тарту мүмкіндігіне ие және соның салдарынан қоғам қызметінің қорытындысына жалпы қызығушылық болады. Сонымен қатар қоғам өзі де басқа қоғамдардың бағалы қағаздарын сатып ала алады.
Бесіншіден, шектеулі жауапкершілік. Акция ұстаушылар, тек акция сатып алған сомамен тәуекелді. Егер де қоғам банкротқа ұшыраса да, акционерлердің жеке активтері қауіпті болмайды.
Қазақстан Республикасында акционерлік қоғамдарды реттеу перспекти- валары.Қазіргі кезде Қазақстанда көне бұйымдармен, үлкен қарыздарымен жұмыссыз және еңбек ақысыз отырған коллективтерімен, толық табыссыз артында еш нәрселері жоқ он мыңға жуық акционерлік қоғамдар бар. Баланстық қалдық құнымен құрылқған, осындай акционерлік қоғамдар нарыққа нақты активтерімен қамтамасыз етілмеген акцияларды сатып жіберуді әлі де жалғастыруда.
Мемлекет өз қолына басқарушы емес акционерлік қоғамдардың көмекші функцияларын алу керек. Осыған сәйкес, ол ақша массасын және несие бағыттарын бақылауды, мемлекеттік гарантияларды және депозитпен, несиемен, жеке сала қарыздармен, алтынмен экспортты ынталандырудағы сақтандыру жүйесін қамтамасыз етуді дұрыстау керек.
Енді ең маңыздысы, мемлекет корпоративтік бағалы қағаздармен бәсеке болатын қазыналық вексельдерді, облигацияларды, мемлекеттік мекемелердің міндеттемелерін шығарғанда, ссудалық капитал нарығында өзінің іс-әрекетіне қатаң жауапкершілігін қамтамасыз етуі керек.
Қазақстанда дәл осының барлығы жоқ, бірақ экономиканы дамытудағы объективті заңдар бәрібір де жоғарғы жетістіктерге жетеді.
Акционерлік қоғам деп - өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тару мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлғаны айтады.
Акция - үлесті немесе меншікті куәландыратын бағалы қағаз, яғни акция- қоғам шығаратын және олардың түрлері мен санаттарына қарай акционерлердің дивиденттер алуға , қоғамды басқаруға қатысуға және қоғам таратылған жағдайда оның қалған мүліктерінің бір бөлігін иемдену құқығын куәландыратын құжат. Қоғам өзінің міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікпен жауапты болады. Акционер қоғамның міндеттемелері бойынша жауап бермейді, тек өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты зияндарға тәуекел етеді.2
Экономикасы дамыған елдерде корпорациялар деп те атайды. Акционерлік қоғамдар жабық және ашық қоғам үлгісінде құрылады. Қоғамның фирмалық атауы, сондай-ақ қоғамның үлгісіне қарай Ашық акционерлік қоғам немесе Жабық акционерлік қоғам деген сөздер немесе тиісінше ААҚ және ЖАҚ аббревиатурасы болуға тиіс.Қоғам осындай фирмалық атауымен мемлекеттік тіркеуден өтеді.
Жабық қоғам акциялары белгіленген тәртіппен өзінің құрылтайшылары мен алдын ала айқындалған адамдар тобының арасында орналастырылатын қоғам жабық қоғам болып табылады. Жабық қоғам өзінің шығарвлатын акцияларды Заңда көзделгеннен басқа жағдайларда тек жабық әдіспен ғана орналастыруға хақылы.
Жабық қоғам акционерлерінің саны жүзден аспауы тиіс , бұған жабық қоғам коммерциялық емес ұйым болып табылылатын жағдайлар қосылмайды . Жабық қоғам акционерлерінің осы қоғамның басқа акционерлері сататын акцияларды сатып алуға артықшылықты құқығы бар .Жабық қоғамның өз акцияларын сатқысы келетін акционері оларды қоғамның басқа акционеріне ,ал олар бас тарқар жағдайда қоғамның өзіне сатып алуға ұсынуға міндетті . Сатылатын акцияларды сатып алудың артықшылықты құқығы акциялар сатуға ұсынылған кезден бастап 30 күн бойы акционерлерде сақталады.Егер акционерлердің ешқайсысы аталған мерзімді осы құқықты пайдаланбаса , ол қоғамға өтеді және онда 30 күн бойы сақталады .
Қоғам сатылатын акцияларды сатып алудың артықшылықты құқығын акционерлердің жалпы жиналысының тиісті шешімін қабылдау жолымен іске асырады .Қоғамның жарғысында сатуға ұсынылған акцияларды артықшылықпен сатып алу құқығын қоғамның акционерлерінде немесе оның өзінде қалдырудың өзге белгілері белгіленуі мүмкін , бірақ ол кемінде 30 күн болады.
Қоғам және оның акционерлері акцияларды сатып алудан бас тартқан немесе белгіленген мерзімдер ішінде жауап алмаған жағдайда акционер акцияларды қоғамға және оның қатысушыларына ұсынған бағадан төмен емес құны бойынша үшінші тұлғаларға сатуға хақылы . Сатуға ұсынылған акциялардың бағасын төмендету туралы шешім қабылданған ретте акционер осы бапта белгіленген тәртіппен оларды басқа акционерлерге немесе қоғамға сатып алуға қайта ұсынуға міндетті . Жабық қоғамның акцияларын өзге негіздер бойынша иеліктен айыру заңдарға сәйкес жүргізіледі .
Жабық қоғам акцияларының эмиссиясы осы Заңда көзделгеннен басқа жағдайларда мемлекеттік тіркеуге жатпайды .Жабық қоғам жарғысында өзінің әрекетімен немесе әрекетсіздігімен қоғамның мүдделерін едәуір бұзушы акционерді сот тәртібімен акционерлер қатарынын шығару мүмкіндігі көзделуі мүмкін . Аласталған акционердің акцияларын қоғамның таза активтері құнының ол шығарған акциялардың жалпы санына қатынасы есебімен сот белгіленген баға бойынша қоғам сатып алуға тиіс .
Акционерлері өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің келісімінсіз иеліктен айыруға хақылы қоғам ашық акционерлік қоғам деп аталады .
Ашық қоғамның акциялары 3 түрлі әдіспен , яғни жабық, жеке және ашық орналастырылады. Қоғам акционерлерінің саны 100 ден аспаса акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша ашық қоғам , жабық қоғам болып қайта құрылуы керек . Қоғамды құру туралы шешім қабылданған жеке және заңды тұлғалар қоғамның құрылтайшылары болып есептеледі. ААҚ - да қоғам акционерлерінің саны шектелмейді. Қазақстанда акционерлік қоғамдар 19 ғ аяғы мен 20 ғ басында пайда болды . Бұл кезде Қазақстанның өнеркәсібі өте нашар дамыды . Қазіргі уақытта ҚР акционерлік қоғамдар туралы заңында Бағалы қағаздар нарығында акциялары бағаланатын активтердің мөлшері кемінде айлық есептік көрсеткіштің 200000 еселенген мөлшерін құрайтын және акционеолердің саны 500 ден кем болмайтын ашық қоғам Ашық халықтық қоғам болып табылады.
Халықтық қоғам мәртебесін алу тәртібін бағалы қағаздар нарығы туралы заңдармен белгіленген . Ашық акционерлік қоғам төмендегі жағдайларға байланысты ашық халықтық қоғам мәртебесін жоғалтады :
1) Халықтық қоғам мәртебесін алған қоғам акционерлердің саны 6 айдың ішінде 500 ден кеміп кетсе .
2) Оның активтерінің мөлшері айлық есептік көрсеткіштің 200 000 еселенген мөлшерінен кеміп кетсе .
3) Қоғам акцияларының бағалы қағаздар нарығындағы бағалануы тоқтатылса .
Осы жағдайлардың біреуі пайда болған кезден бастап 6 ай өткеннен кейін өкілетті органға хабарлай отырып , халықтық қоғам мәртебесін жоғалтқаны туралы мәлімдеуге міндетті. Халықтық қоғамның акцияларымен жасалатын мәмілелер есебін орталық депозитарий немесе тәуелсіз тіркеуші өкілетті орган белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады .
1.2 Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы
Акционерлік қоғамның (бұдан әрі - акционерлік қоғам) акционерлерінің құқықтары Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы Заңымен (бұдан әрі - Заң) реттеледі.
Жай акция акционерге дауыс беруге ұсынылатын барлық мәселелерді шешу кезінде акционерлердің жалпы жиналысына қатысуға құқық береді, қоғам таза кіріс алса, сондай-ақ ол таратылған жағдайда Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тәртіппен қоғамның жеке меншік мүлкінің бөлігі болған жағдайда дивиденд алуға құқық береді.
1. Акционер - акцияның меншік иесі болып табылатын тұлға.
Қоғам акционерінің мынадай негізгі құқықтары бар:
- Заңмен және қоғамның Жарғысымен көзделген тәртіппен қоғамды басқаруға қатысу;
- қоғам акционерлерінің жалпы жиналысына қоғамның Директорлар кеңесіне (бұдан әрі - Директорлар кеңесі) сайлану үшін кандидатураларды ұсыну;
oo қоғам органдары қабылдаған шешімдерді сот тәртібімен даулау;
oo дивидендтер алу;
- қоғам қызметі туралы ақпарат алуға, оның ішінде акционерлердің жалпы жиналысымен немесе қоғам жарғысымен белгіленген тәртіппен қоғамның қаржылық есеп беруімен танысу;
- тіркеушінің немесе номиналды ұстаушының бағалы қағаздардың меншік иесі құқығын растайтын үзінді көшірмені алу;
- қоғамға оның қызметі жөнінде жазбаша сұратулар жіберу және қоғамға сұрату түскен күннен бастап отыз күн ішінде дәлелді жауаптар алу;
- қоғамның акцияларын немесе басқа бағалы қағаздарын бағалы қағаздарды орналастыру (сату) туралы шешім қабылдаған қоғамның органы белгілеген орналастыру (сату) бағасы бойынша ондағы бар акцияларға теңбе-тең артықшылықпен сатып алу.
Бұл ретте қоғамның жай акцияларын иеленуші акционердің қоғамның жай акцияларына айырбасталатын жай акцияларды немесе басқа бағалы қағаздарды артықшылықпен сатып алу құқығы бар, ал қоғамның артықшылықты акцияларын иеленуші акционер қоғамның артықшылықты акцияларын жеңілдікпен сатып алу құқығы бар.
Қоғам акционерлерінің бағалы қағаздарды жеңілдікпен сатып алу құқықтарын іске асыру тәртібін уәкілетті орган белгілейді және ол Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі (бұдан әрі - Агенттік) Басқармасының 2006 жылғы 12-тамыздағы № 151 қаулысымен бекітілген Қоғам акционерлерінің бағалы қағаздарды артықшылықпен сатып алу құқықтарын іске асыру ережесімен анықталады.
Акционер акцияларды не қоғам акцияларына айырбасталатын өзге бағалы қағаздарды артықшылықпен сатып алу құқығына сәйкес қоғам акцияларын орналастыру туралы хабардар еткен күннен бастап отыз күн ішінде оны сатып алуға өтініш беруге құқылы.
Акционер артықшылықпен сатып алу құқығына сәйкес қоғамның орналастырылатын бағалы қағаздарын сатып алу үшін қажет акциялар санын білмеген жағдайда орналастырылатын бағалы қағаздарды басқа акционерлермен бірге жалпы меншік құқығы бойынша сатып алуға құқылы.
- қоғам таратылған жағдайда жеке меншік мүліктің бөлігіне.
Сонымен қатар акционер құқылы:
- қоғамнан жарғының көшірмесін және Заңмен көзделген қоғамның басқа құжаттарының көшірмелерінің берілуін талап етуге.
Қоғам одан жарғының көшірмесін талап етілген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде оны беруге міндетті. Өзге құжаттар қоғам жарғысында белгіленген тәртіппен ұсынылады, сонымен қатар қызметтік, коммерциялық немесе өзге де заңмен қорғалатын құпияларға шектеулер қоюға жол беріледі.
Қоғам акционерден құжаттар көшірмелерін бергені үшін көшірме жасау шығыстарынан аспауы тиіс төлемді ұстап қалуға, ал ол жеткізіліп берілуі қажет жағдайда - жеткізіліп берілгені үшін төлем ақы алуға құқылы;
- акционерлердің жалпы жиналысына қатысуға және қаралып отырған мәселелер бойынша жеке және өз өкілі арқылы дауыс беруге;
- қоғам берешегінің пайда болу мерзіміне қатыссыз алынбаған дивидендтеріне ақы төлеуді талап етуге.
Белгіленген мерзімде дивидендтерге ақы төленбеген жағдайда акционерге дивидендтердің негізгі сомасы төленеді және ақшалай міндеттемені немесе оның тиісті бөлігін орындаған күнгі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің кері қаржыландыру ресми мөлшерлемесін негізге алып есептелген дивидендтер мен өсімпұл сомасы төленеді.
Дербес немесе аффилиирленген тұлғалармен бірлесіп бағалы қағаздардың қайталама рыногында қоғамның дауыс беруші акцияларының отыз және одан артық пайызын иеленген тұлғалардың акцияларды сату туралы ұсыныстары жарияланған күннен бастап отыз күннен аспайтын мерзімде тұлғалардың ұсыныстарын, сондай-ақ сот тәртібімен осындай тұлғаның сатып алудан бас тарту шағымын қабылдауға;
- қоғамға тиесілі акцияларды сатып алу туралы талаптарды мынадай шешімдерді қабылдаған күннен бастап отыз күн ішінде қоғамға жазбаша өтініш жіберу арқылы білдіруге:
1) акционерлердің жалпы жиналысы - осы мәселе қаралып отырған акционерлердің жалпы жиналысына акционер қатысқан және қайта құруға қарсы дауыс береген жағдайда қоғамды қайта құру туралы;
2) егер акционер осы шешімммен келіспеген жағдайда Заңмен және қоғам Жарғысында белгіленген тәртіппен қабылданған қоғамның мүдделілігі бар ірі мәміле немесе мәміле жасау туралы;
3) акционерлердің жалпы жиналысы - егер акционер аталған шешімді қабылдауға қарсы дауыс берсе немесе осы шешім қабылданған акционерлердің жалпы жиналысына қатыспаған жағдайдағы осы акционерге тиесілі акциялар бойынша құқығын шектеу жөніндегі қоғам жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы;
Акционердің талап етуі бойынша орналастырылған акцияларды сатып алу қоғам акционерлердің жалпы жиналысы бекіткен акцияларды сатып алу кезіндегі акциялар құнын анықтау әдістемесіне сәйкес жүзеге асырылады.
Қоғам талап етуді алған күннен бастап 30 күн ішінде акционерден акцияларды сатып алуға міндетті. Қоғам акционерлерінің сатып алуға өтініш берген орналастырылған акцияларының саны қоғам сатып алуы мүмкін акциялар санынан асып кеткен жағдайда бұл акцияларды қоғам оларға тиесілі акциялар санына теңбе-тең түрде сатып алады.
- қоғамның бағалы қағаздарын салу. Бұл құқық қоғам жарғысының ережелерімен шектелуі немесе алынып тасталуы мүмкін емес. Акцияонердің дауыс беру құқығы бар және егер өзгесі кепілдік беру талаптарында көзделмеген болса, өзі салған акциялар бойынша дивидендтер алуға құқылы;
- эмитенттен эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару, орналастыру және айналысқа түсіру барысында, оның ішінде оның қызметіндегі бағалы қағаздар ұстаушылардың мүддесін қозғайтын өзгерістер туралы және заңнамада белгіленген тәртіппен аффилиирленген тұлғалар туралы ақпаратты ашуды талап етуге (қосымша қара. Акционерлер мен инвесторлар алдында қоғам қызметі туралы ақпаратты ашу туралы қысқаша жаднама).
2. Ірі акционер - қоғамның дауыс беруші акцияларының он және одан артық пайызы тиесілі болатын (жиынтықты түрде) арада келісімдер жасау негізінде іс-қимыл жасайтын акционер немесе бірнеше акционерлер.
Қоғамның ірі акционерінің мынадай құқықтары бар:
- акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын шақыруды талап етуге немесе Директорлар кеңесі акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын шақырудан бас тартқан жағдайда сотқа шағым-талап жасауға;
- Директорлар кеңесіне Заңға сәйкес акционерлердің жалпы жиналысының күн тәртібіне қосымша мәселелерді енгізуге ұсыныс жасауға;
oo Директорлар кеңесінің мәжілісін шақыруды талап етуге;
oo Қоғамға аудиторлық қоғамның аудитті өз есебінен жүргізуін талап ету. Сонымен қатар ірі акционер аудиторлық ұйымды дербес анықтауға құқылы.
Аудит қоғамның ірі акционерінің талап етуі бойынша өткізілген жағдайда қоғам аудиторлық ұйым сұратқан барлық қажетті құжаттаманы (материалдарды) беруге міндетті.
3. Артықшылықты акция Заңда белгіленген жағдайлардан басқа жағдайда акционердің қоғамды басқаруға қатысу құқығын білдірмейді.
Артықшылықты акциялардың меншік иелері - акционерлердің мынадай басымдықтары бар:
- қоғам жарғысымен белгіленген кепілдік берілген мөлшерде алдын-ала анықталған дивидендтерді алуға жай акциялардың меншік иелері - акционерлер алдындағы және осы Заңмен белгіленген тәртіппен қоғамды тарату кезінде жеке мүліктің бөлігіне басым түрдегі құқығы;
- көзбе-көз тәртіппен өткізілетін акционерлердің жалпы жиналысына және олар қарайтын мәселелерді талқылауға қатысу құқығы;
- артықшылықты акцияларды иеленуші акционердің құқығын шектейтін шешім жөніндегі мәселе бойынша қоғам акционерлерінің жалпы жиналысында дауыс алу құқығы. Осы мәселе бойынша шешім мына жағдайда қабылданған болып есептеледі, егер шектеу үшін орналастырылған артықшылықты акциялардың жалпы санының үштен екісінен кем емес дауыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz