Delphi визуалды бағдарламалау жүйесі
Автордан ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
I. Delphi визуалды бағдарламалау жүйесі. Кіріспе ... ... ... ... ... .5
1. Delphi.дің басты терезелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. Delphi компоненттері палитрасының беттері ... ... ... ... ... ..9
3. Delphi компоненттері . визуалды жобалаудың негізі ... ... 17
4. Delphi оқиғалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
5. Delphi тілі. Айнымалылар, тұрақтылар және
олардың типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
6. Мәліметтердің өздік және құрылымдық типтері ... ... ... ... .26
7. Өрнектер және операторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
8. Файлдармен жұмыс істеуге арналған компоненттер ... ... ..37
9. Файлдармен тікелей жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
10. Файлдарды ашудың және сақтаудың диалогтары ... ... ... .45
11. Қосымша пішіндермен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
12. Ішкі бағдарламаларды құру және оларды қолдану ... ... ...53
13. Delphi.дегі ерекше жағдайлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
14. Delphi.дегі жолмен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
II. Бағдарлама құрып үйрену. Практикалық жұмыстар ... ... ... .63
№1 «Менің алғашқы бағдарламам» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
№2 Консольдық қолданба құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
№3 «Сәлемдесу» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
№4 Пішіннің тақырыбын өзгерту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
№5 «Қозғалмалы батырма» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
№6 «Альбом» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
№7 Мәзірмен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..77
№8 Сөйлем құраушы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..82
№9 Көбейту кестесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 85
№10 Фигураларды қозғалту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...89
№11 Пайызды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 93
№12 Ллойд басқатырғышы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 95
№13 Калькулятор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 98
№14 Жиымдағы кездейсоқ сандардың индексін табу ... ... ... 102
№15 Уақыт есептеуіш ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 105
№16 Оятқыш сағат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .107
№17 Олимпиада жалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 110
№18 Функция графигін салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .111
I. Delphi визуалды бағдарламалау жүйесі. Кіріспе ... ... ... ... ... .5
1. Delphi.дің басты терезелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. Delphi компоненттері палитрасының беттері ... ... ... ... ... ..9
3. Delphi компоненттері . визуалды жобалаудың негізі ... ... 17
4. Delphi оқиғалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
5. Delphi тілі. Айнымалылар, тұрақтылар және
олардың типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
6. Мәліметтердің өздік және құрылымдық типтері ... ... ... ... .26
7. Өрнектер және операторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
8. Файлдармен жұмыс істеуге арналған компоненттер ... ... ..37
9. Файлдармен тікелей жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
10. Файлдарды ашудың және сақтаудың диалогтары ... ... ... .45
11. Қосымша пішіндермен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
12. Ішкі бағдарламаларды құру және оларды қолдану ... ... ...53
13. Delphi.дегі ерекше жағдайлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
14. Delphi.дегі жолмен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
II. Бағдарлама құрып үйрену. Практикалық жұмыстар ... ... ... .63
№1 «Менің алғашқы бағдарламам» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
№2 Консольдық қолданба құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
№3 «Сәлемдесу» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
№4 Пішіннің тақырыбын өзгерту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
№5 «Қозғалмалы батырма» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
№6 «Альбом» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
№7 Мәзірмен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..77
№8 Сөйлем құраушы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..82
№9 Көбейту кестесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 85
№10 Фигураларды қозғалту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...89
№11 Пайызды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 93
№12 Ллойд басқатырғышы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 95
№13 Калькулятор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 98
№14 Жиымдағы кездейсоқ сандардың индексін табу ... ... ... 102
№15 Уақыт есептеуіш ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 105
№16 Оятқыш сағат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .107
№17 Олимпиада жалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 110
№18 Функция графигін салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .111
Информатика пәнін неғұрлым терең, әрі тиянақты оқып үйрену үшін педагогика мен дидактиканың негізгі талаптары толық ескерілгені жөн. Мұнда оқытудың басты бағыттары: теориялық, технологиялық және қолданбалы негіздері өзара бірлікте жүргізілуі тиіс.
Осы айтылған бағыттар қазіргі информатика оқулықтарында толық қамтылмай, көбінесе оқушыларды бағдарламаларды дайын күйінде пайдаланудың қыр-сырына үйретумен ғана шектелуде. Әрине, компьютермен, оған орнатылған программалармен жұмыс істей білу дағдыларын игерту қажет-ақ.
Алайда, осыған бейімделген оқушы информатика пәнінің ең басты міндетін – бағдарламалау негіздерін оқып-үйренуге құлықты болмайды және өздігінше түрлі бағдарламалар құра білу дағдысын игермейтін болады. Бұл жағдайда оқушының информатика пәніне деген ынтасы азаяды, олар компьютерді ойын құралы ретінде түсініп, солай пайдалануға үйренеді.
Бүгінгі жаңа техникалар мен технологиялардың сәт сайын даму үрдісіне шыдас беріп, оларды үйренуден қалыс қалмау үшін мемлекеттік тілде информатика ілімінің іргетасы – бағдарламалау негіздерін оқытуға қажетті оқу-әдістемелік құралдарды әзірлеуге баса көңіл бөлінгені жөн деп есептеймін. Міне осы мақсатты көздеп, оқушылар назарына соңғы кезде көп қолданылып жүрген – Delphi визуалды бағдарламалау жүйесі туралы жазылған еңбегімді ұсынып отырмын.
Бұл әдістемелік оқу құралында осы жүйенің құрылымы мен олардың басты компоненттерінің атқаратын қызметтері және оларды практикада қолдану жайы жинақты түрде қарастырылған.
Бұл оқулық теориялық және практикалық бөлімдерден тұрады, міне сол себептен ол информатика саласындағы мамандардың белгілі дәрежеде қажетін өтейді деп ойлаймын.
Осы айтылған бағыттар қазіргі информатика оқулықтарында толық қамтылмай, көбінесе оқушыларды бағдарламаларды дайын күйінде пайдаланудың қыр-сырына үйретумен ғана шектелуде. Әрине, компьютермен, оған орнатылған программалармен жұмыс істей білу дағдыларын игерту қажет-ақ.
Алайда, осыған бейімделген оқушы информатика пәнінің ең басты міндетін – бағдарламалау негіздерін оқып-үйренуге құлықты болмайды және өздігінше түрлі бағдарламалар құра білу дағдысын игермейтін болады. Бұл жағдайда оқушының информатика пәніне деген ынтасы азаяды, олар компьютерді ойын құралы ретінде түсініп, солай пайдалануға үйренеді.
Бүгінгі жаңа техникалар мен технологиялардың сәт сайын даму үрдісіне шыдас беріп, оларды үйренуден қалыс қалмау үшін мемлекеттік тілде информатика ілімінің іргетасы – бағдарламалау негіздерін оқытуға қажетті оқу-әдістемелік құралдарды әзірлеуге баса көңіл бөлінгені жөн деп есептеймін. Міне осы мақсатты көздеп, оқушылар назарына соңғы кезде көп қолданылып жүрген – Delphi визуалды бағдарламалау жүйесі туралы жазылған еңбегімді ұсынып отырмын.
Бұл әдістемелік оқу құралында осы жүйенің құрылымы мен олардың басты компоненттерінің атқаратын қызметтері және оларды практикада қолдану жайы жинақты түрде қарастырылған.
Бұл оқулық теориялық және практикалық бөлімдерден тұрады, міне сол себептен ол информатика саласындағы мамандардың белгілі дәрежеде қажетін өтейді деп ойлаймын.
1. Programmers.kz сайтының материалдары.
2. Delphi-manual.ru сайтының материалдары.
3. Симонович С.В., Евсеев Г.А. Занимательное программирование: Delphi. –M.: АСТ-ПРЕСС КНИГА: Инфорком – Пресс, 2001.
4. Культин Н.Б. Delphi в задачах и примерах. - СПб.: БХВ – Петербург, 2005.
5. Фаронов В.В. Программирование на языке высокого уровня: Учебник для вузов. –СПб.: Питер, 2003.
6. Бобровский С.И. Delphi 7. Учебный курс. – СПб.: Питер, 2005.
7. Кетков Ю.Л., Кетков А.Ю. Практика программирования: Visual Basic, C++ Builder, Delphi.- СПб.: БХВ – Петербург, 2005.
8. Кузнецова И.А. Практикум по Delphi для решения прикладных задач. - Н.Новгород: ННГУ, 2005.
2. Delphi-manual.ru сайтының материалдары.
3. Симонович С.В., Евсеев Г.А. Занимательное программирование: Delphi. –M.: АСТ-ПРЕСС КНИГА: Инфорком – Пресс, 2001.
4. Культин Н.Б. Delphi в задачах и примерах. - СПб.: БХВ – Петербург, 2005.
5. Фаронов В.В. Программирование на языке высокого уровня: Учебник для вузов. –СПб.: Питер, 2003.
6. Бобровский С.И. Delphi 7. Учебный курс. – СПб.: Питер, 2005.
7. Кетков Ю.Л., Кетков А.Ю. Практика программирования: Visual Basic, C++ Builder, Delphi.- СПб.: БХВ – Петербург, 2005.
8. Кузнецова И.А. Практикум по Delphi для решения прикладных задач. - Н.Новгород: ННГУ, 2005.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 161 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 161 бет
Таңдаулыға:
Бексарыұлы Мұратбек
DELPHI ВИЗУАЛДЫ
БАҒДАРЛАМАЛАУ
ЖҮЙЕСІ
әдістемелік оқу құралы
2013 жыл
Қызылорда облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты Ғылыми Кеңесінің 2012 жылғы 26 желтоқсандағы шешімімен (№ 4 хаттама) мақұлданып, облыс мектептерінде пайдалану үшін таратылуға ұсынылған.
Дайындаған:
Бексарыұлы Мұратбек - жоғары санатты информатика пәні мұғалімі.
Пікір жазғандар:
С.С.Үсенов - педагогика ғылымдарының докторы, академиялық профессор, Қорқыт Ата Қызылорда мемлекеттік университеті, Информатика кафедрасының меңгерушісі.
О.А.Орманов - Өрлеу біліктілікті арттыру ұлттық орталығы АҚ филиалының Қызылорда облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының аға оқытушысы.
Бұл әдістемелік оқу құралы Delphi обьектілі-бағдарланған бағдарламалау жүйесін пайдаланып, бағдарламалар құрып үйренуге арналған. Әдістемелік құрал теориялық және практикалық бөлімдерден тұрады және олар студенттер мен оқушылардың, осы сала мамандарының жұмыс барысында пайдалануына барынша ыңғайлы етіп құрылған.
Оқу құралының құрылымы жинақы, автордың материалды баяндау тілі тартымды әрі қазіргі ғылыми және терминологиялық талаптарға толықтай сай келеді.
Оқу құралының осы ерекшеліктері бағдарламалау тілін жетік меңгергісі келген барлық оқырмандардың сұранысын белгілі дәрежеде өтеуге көмектесеріне сөз жоқ.
Мазмұны
Автордан ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
I. Delphi визуалды бағдарламалау жүйесі. Кіріспе ... ... ... ... ... .5
1. Delphi-дің басты терезелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. Delphi компоненттері палитрасының беттері ... ... ... ... ... ..9
3. Delphi компоненттері - визуалды жобалаудың негізі ... ... 17
4. Delphi оқиғалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
5. Delphi тілі. Айнымалылар, тұрақтылар және
олардың типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
6. Мәліметтердің өздік және құрылымдық типтері ... ... ... ... .26
7. Өрнектер және операторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
8. Файлдармен жұмыс істеуге арналған компоненттер ... ... ..37
9. Файлдармен тікелей жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
10. Файлдарды ашудың және сақтаудың диалогтары ... ... ... .45
11. Қосымша пішіндермен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
12. Ішкі бағдарламаларды құру және оларды қолдану ... ... ...53
13. Delphi-дегі ерекше жағдайлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
14. Delphi-дегі жолмен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
II. Бағдарлама құрып үйрену. Практикалық жұмыстар ... ... ... .63
№1 Менің алғашқы бағдарламам ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
№2 Консольдық қолданба құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
№3 Сәлемдесу ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
№4 Пішіннің тақырыбын өзгерту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
№5 Қозғалмалы батырма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
№6 Альбом ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
№7 Мәзірмен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...77
№8 Сөйлем құраушы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...82
№9 Көбейту кестесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .85
№10 Фигураларды қозғалту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 89
№11 Пайызды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .93
№12 Ллойд басқатырғышы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .95
№13 Калькулятор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .98
№14 Жиымдағы кездейсоқ сандардың индексін табу ... ... ... 102
№15 Уақыт есептеуіш ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .105
№16 Оятқыш сағат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..107
№17 Олимпиада жалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .110
№18 Функция графигін салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..111
Мазмұны
№19 Еске сақтау тесті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .116
№20 Электр тізбегінің кедергісін табу ... ... ... ... ... ... ... ... ... .120
№21 Ом заңы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...123
№22 Спортсменнің жүгіру жылдамдығын есептеу ... ... ... ... 128
№23 Файл іздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...132
№24 Файлға жазба қосу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .136
№25 Файлдан оқу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 138
№26 Жұлдыздар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..140
№27 Мәліметті басып шығару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...142
№28 Тир ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...146
Автордан
Информатика пәнін неғұрлым терең, әрі тиянақты оқып үйрену үшін педагогика мен дидактиканың негізгі талаптары толық ескерілгені жөн. Мұнда оқытудың басты бағыттары: теориялық, технологиялық және қолданбалы негіздері өзара бірлікте жүргізілуі тиіс.
Осы айтылған бағыттар қазіргі информатика оқулықтарында толық қамтылмай, көбінесе оқушыларды бағдарламаларды дайын күйінде пайдаланудың қыр-сырына үйретумен ғана шектелуде. Әрине, компьютермен, оған орнатылған программалармен жұмыс істей білу дағдыларын игерту қажет-ақ.
Алайда, осыған бейімделген оқушы информатика пәнінің ең басты міндетін - бағдарламалау негіздерін оқып-үйренуге құлықты болмайды және өздігінше түрлі бағдарламалар құра білу дағдысын игермейтін болады. Бұл жағдайда оқушының информатика пәніне деген ынтасы азаяды, олар компьютерді ойын құралы ретінде түсініп, солай пайдалануға үйренеді.
Бүгінгі жаңа техникалар мен технологиялардың сәт сайын даму үрдісіне шыдас беріп, оларды үйренуден қалыс қалмау үшін мемлекеттік тілде информатика ілімінің іргетасы - бағдарламалау негіздерін оқытуға қажетті оқу-әдістемелік құралдарды әзірлеуге баса көңіл бөлінгені жөн деп есептеймін. Міне осы мақсатты көздеп, оқушылар назарына соңғы кезде көп қолданылып жүрген - Delphi визуалды бағдарламалау жүйесі туралы жазылған еңбегімді ұсынып отырмын.
Бұл әдістемелік оқу құралында осы жүйенің құрылымы мен олардың басты компоненттерінің атқаратын қызметтері және оларды практикада қолдану жайы жинақты түрде қарастырылған.
Бұл оқулық теориялық және практикалық бөлімдерден тұрады, міне сол себептен ол информатика саласындағы мамандардың белгілі дәрежеде қажетін өтейді деп ойлаймын.
I.Delphi визуалды бағдарламалау жүйесі
Кіріспе.
Елімізде соңғы жылдары дүние жүзінің дамыған мемлекеттерінде кең қолданылып жүрген бағдарламалау тілдеріне деген сұраныс артуда. Соған байланысты осы тілді үйренуге талап қылған жастарымызды сол бағдарламалау тілдерін қазақ тілінде оқып-білуі үшін солардың мектеп оқулықтарына енбеген бағдарламалау жүйелерімен таныстырайық.
Бағдарламалаудың жалпы модульдік, обьектілі-бағдарланған және құрылымдық сияқты негізгі әдістері бар. Ол әдістердің ішінен обьектілі-бағдарланған түріне тоқталайық. Бұл әдіс обьектілі-бағдарланған визуалды бағдарламалау тіліне негізделген. Мұндай бағдарламалау тілдеріне: Smalltalk, C++, Actor, Iava және басқалар жатады. Соңғы жылдары дайындалған бағдарламалар осы визуалды бағдарламалау тәрізді жүзеге асырылады.
Визуалды бағдарламалау ортасын пайдаланудың басты ерекшелігі, ол бағдарламалық жобаны құру болып табылады.
Ондай жүйе қатарына: Visual Basic, Delphi, C++ Builder, Visual C++ және тағы басқалар енеді.
Осы жүйелер ішінен бағдарламалаушылар арасында жиі қолданылып жүрген Delphi визуалды бағдарламалау жүйесінің 7.0 версиясын қарастыруға кірісейік.
1. Delphi - дің басты терезелері.
Delphi бағдарламасын жүктейік. Сонда экраннан оның төмендегі 4 терезесі көрінеді.
Осылардың тұтас созылып жатқаны - бас терезе. Сол жақтағысы - обьектілер терезесі. Ол терезеде осы бағдарламаны құрайтын компоненттердің қасиеттері беріледі. Ортасында бірінің үстіне бірі орналасқан екі терезе - болашақ бағдарламаның Пішініформасы және бағдарламасы бар терезе тұр. Пішін терезесі енді дайындалатын бағдарламаның визуалды көрінісі болып табылады.
Дельфи-де бағдарлама дайындау үшін мына әрекеттерді орындау жеткілікті:
1. Бас терезедегі үшбұрышты жасыл бағдаршаға маус нұсқағышын қойыңыз;
2. Сол кезде Run(F9) көмексөзі көрінеді;
3. Осы батырманы басамыз (немесе F9 пернесін) ;
4. Міне дайын бағдарлама алдық.
Бағдарлама әдетте, C:\Program Files\Borland\Delphi7\ Projects бумасында құрылады.
Осы орыннан оны қажет орынға көшіруге болады. Жұмыс істеуге қолайлы болуы үшін оның жарлығын жұмыс столына орналастырған ыңғайлы. Әзірше бос терезеден тұратын бағдарлама құрылды. Дегенмен онда Windows-тың барлық бағдарламасына тән: тақырып жолы, жүйелік меню, жиыру, жаймалау, жабу батырмалары сияқты атрибуттар бар және бұл терезенің өлшемдерін өзгертуге болады. Пішін-бағдарламаны жабайық.
Осы пішіннің пайдалы қасиеттерін қарастырайық:
1. Caption - тақырыптағы жазудың қасиетін анықтайды. Бізде бұл Form1 пішіні, ол Name қасиетімен сәйкес келеді. Обьектілер инспекторы арқылы ол қасиетті қалауымызша ауыстыруға болады. Caption қасиетіне Алғашқы бағдарлама деп жазайық.
2. Color - түсті білдіреді.
3. Width және Height - терезенің пикселмен берілген ені мен биіктігін білдіреді. Маус арқылы Пішіннің жиектерін қозғап, өзгертуге болады. Ал оның нақты өлшемін обьектілер инспекторы арқылы атқарған қолайлы.
4. Пішіннің экрандағы орны - Top және Left қасиеттері арқылы беріледі. Олар пішіннің экранның сол жақ және жоғарғы шекарасынан қашықтығын білдіреді. Егер Пішіннің қажетті өлшемі Delphi-дің басқару элементтерін жауып тастаса, онда жинай салыңыз.
5. Position қасиеті арқылы Пішіннің қажетті орынға автоматты түрде орналасуын реттеудің мынадай мүмкіндіктері бар:
- poDesigned мәнінде Пішін бағдарлама жобалаушы-сының
белгілеген орнынан көрінеді, ол үнсіз келісім бойынша
қойылған мән.
- poDesktopCenter және poScreenCenter мәндерінде Пішін
экранның немесе жұмыс столының ортасында
орналасады.
- poMainFormCenter мәні бойынша Пішін бас терезенің
ортасында көрінеді.
- poOwnerFormCenter мәні арқылы Пішін шақырылған
терезенің ортасынан пайда болады.
6. Сіз Пішіннің қалыпты түрде не ең кіші немесе ең үлкен өлшемде көрінуін оның WindowsState қасиетінің - wsNormal, wsMinimized, wsMaximized сәйкес мәндері бойынша бағдарламалауыңызға болады. Барлық терезенің тақырыбында жиыру, жаймалау және жабу батырмалары бола бермейді.
7. Олардың болу не болмауын BorderIcons қасиеті арқылы басқарады. Ол үшін обьектілер инспекторының сол жағында таңбасын ашатын - True, оны жабатын - False мәндері бар. Ал Пішіннің biSystemMenu=False мәнінде терезені ALT+F4 батырмаларының көмегімен жабу қажет.
8. Пішіннің шекараларын басқару қызметін BorderStyle қасиеті атқарады. Оның:
- bsSizeable мәні - Пішіннің қалыпты түрін анықтайды;
- bsNone мәнінде Пішіннің шекарасы болмайды(тақырып
жолы да);
- bsSingle мәнінде Пішіннің шекарасы өзгере алмайды,
бірақ оны жиырып, жабуға болады.
Сонымен BorderIcons және BorderStyle қасиеттерін бірінен соң бірін пайдаланып, мыс, мына сияқты өлшемдері өзгермейтін және жиырылмайтын әрі жабылмайтын пішін алуымызға болады.
Енді жобамызды сақтаудың жайын қарастырайық. Егер біз жобаны алдынала File - Save All (немесе тиісті батырмалар арқылы) меню командалары бойынша арнайы дайындалған бумада сақтамасақ онда олар өздері бірден С:\Program Files\Borland\Delphi7\Projects дискісіндегі орнына барып түседі де, бәрі былығып кететін болады. Міне осыны ескере отырып, әуел бастан ашылған терезеде жаңа бума құрған жөн. Жоба негізінен Project1 аты бар файлда сақталады. Пішін оның жұмысын сипаттайтын- модульмен бірге жұмыс істейді. Егер жобада модулдер бірнешеу болса, онда Delphi олардың әрқайсысы үшін жеке файлдар құрып, оларды Unit1, Unit2 және т.с.с. атпен сақтауды ұсынады. Мұнда жоба файлы үшін де, модулдер файлы үшін де өзіңнің ойластырған атыңды қойғаның жөн. Сонымен әрбір жаңа жобаны бірден сақтауды есіңізден шығармаңыз!
Сонан соң File - Close All командасын орындайық. Файлды Open... командасының көмегімен ашып көрейік. Мұнда модуль біздің Пішінмен бірге ашылады, енді жұмыс жасауға кірісуге болады, бірақ бағдарламаны іске қосу батырмасы екпінді болмайды. Сондықтан алдымен жобаның файлын ашу керек. Ол үшін арнаулы меню командалары: File - Open Project.. (Ctrl+F11) және іске қосу батырмасының нақ үстінде тиісті батырма бар. Енді таңдау терезесінде бір ғана файл, жоба файлы тұрады. Оны ашқанда бастапқы модуль де, бастапқы жоба Пішіні де ашылады. Ал егер жобада бірнеше Пішін болса, онда оларды Open... арқылы ашады. Сол сияқты басқа жобалардың модульдерін де, мыс, олардың кодтарын көшіру үшін ашуға болады.
Мына нәрсе назарыңызда болғаны дұрыс!
Сіздің қатқыл дискіңіз негізінен кемі екі тараудан тұрғаны жөн. Кейде түрлі себеппен жүйелік бағдарламаны қайта орнатуға тура келеді, сол кезде сонда орналасқан жобаларыңыз да жойылатыны белгілі. Осыны болдырмау үшін Delphi жобаларын басқа тараудағы арнаулы бумада сақтап, ал негізгі тарауда сол жобалардың жарлықтарын сақтаған қолайлы болады. Міне осылай еткенде бұрынғы жобаларыңызды көшіріп әуре болмай, оларды сол қалпында сақтай аласыз.
2. Delphi компоненттері палитрасының беттері.
Delphi-дің өңдеу ортасы, ең алдымен Windows-та бағдарламалар дайындауға бағдарланған. Мұнда кодтарды қолмен жазудан құтқаратын Delphi-дің дайын компоненттерінің үлкен жиынтығының көмегімен визуалды қолданбалар жасау мүмкіндігіне көп көңіл бөлінеді. Бұл компоненттер қазіргі заманғы технологияларды қолданудың барлық саласын қамтиды. Мұнда да басқа бағдарламалау ортасындағыдай, мыс, Visual Basic т.с.сияқты кезкелген қолданбаны дайындауда қажет етілетін басты компоненттерді оқып-уйрену қажет. Компоненттер палитрасы 4 беттен тұрады, олар: Standard, Additional, Win32, System беттері. Алдымен осы беттердің мазмұнымен және олардың басты қызметімен танысайық.
Standard беті.
Delphi-ді оқып-үйрену негізінен осы компоненттер палитрасы бетінен басталады. Бұл бетте Windows - тың : басты және қалқыма-лы менюлері, батырмалары, бір жолдық және көп жолдық редак-торлары, ауыстырып қосқыштары, белгілері, тізімдері және одан да басқа жиі қолданылатын компоненттері сияқты стандартты интерфейстік элементтері орналасқан.
Енді осы бетте қамтылған компоненттердің қызметтеріне жеке-жеке тоқталайық.
Пикто-
грамма
Компонент
аты
Компоненттің атқаратын қызметі
MainMenu
Бағдарламаның бас менюі. Компонент күрделң иерархиялық менюлерді құруға және оларды іске қосуға мүмкіндік береді.
PopupMenu
Қалқымалы меню. Ол әдетте маустың оң жақ батырмасын басқанда пайда болады.
Label
Белгі. Бұл статикалық мәтін түріндегі қысқа хабарламаларды орналастыру үшін қолданылады.
Edit
Енгізу жолы. Ол пайдаланушының бір жолдық мәтіндік ақпаратты енгізуіне арналған.
Memo
Көп жолдық мәтіндік редактор. Ол пайдаланушының пішімдеу мүмкіндігі жоқ көп жолдық мәтінді енгізіп, оны бейнелеуі үшін пайдаланылады.
Button
Командалық батырма. Бағдарламада осы компоненттің onclick оқиғасы өңдеушісінің көмегімен команданы жүзеге асыру үшін қолданады.
CheckBox
Тәуелсіз ауыстырып қосқыш. Оның маусты шерткенде ауысып отыратын true және false мәндері бар Checked (белгіленген) қасиеті пайдаланылады.
RadioButton
Тәуелді ауыстырып қосқыш. Ол бірнеше нұсқадан біреуін ғана таңдау үшін қолданылады. Сол мақсатта компонент кем дегенде бір немесе бірнеше сондай компоненттермен бір топқа бірігеді. Компонентті шерткенде ол ерекшеленеді және бұрын таңдалған ерекшелеу алынып тасталады. Мұның да Checked қасиеті бар.
ListBox
Таңдау тізімі. Ұсынылған нұсқалар(опциялар) тізімінен тұрады және ағымдағы таңдауды бақылауға мүмкіндік береді.
ComboBox
Таңдаудың аралас тізімі. Edit пен ListBox компоненттерін бірге пайдалануды қарастырады.
ScrollBar
Айналдыру жолақтары. Ол бағдарлама терезесіне тұтасынан симаған бөліктерін қарауға арналған басқарушы компоненттердің тік және көлденең жолақтарынан тұрады.
GroupBox
Компонентердің топтық контейнері. Бұл мағынасы бойынша байланысқан бірнеше компоненттерді біріктіру үшін қолданылады.
RadioGroup
Тәуелді ауыстырып қосқыштар тобы. Оның өзара байланысқан бірнеше тәуелді ауыстырып қосқыштарды іске қосуға арналған қасиеттері бар.
Panel
ПанельТақта. Бұл GroupBox сияқты бірнеше компоненттерді біріктіруге арналған. Оның ішкі және сыртқы жиектері арқылы батырылып не көтеріліп тұрғандығын бейнелеу мүмкіндіктері болады.
ActionList
Әрекеттер тізімі. Пайдаланушының бір типтес: меню, батырмалар және т.с.сияқты басқарушы элементтер тобының біреуін таңдауымен байланысты әрекетіне бағдарламаның бір орталықтан жауап беру қызметін атқарады.
Additional беті.
Бұл бетте Windows - та бағдарлама дайындауға өте қажет: қосалқы қасиеттері бар батырмалар, кестелер, кескіндерді орналастыруға арналған компоненттері және т.б.бар қосымша компоненттер орналастырылған.
Енді осы бетте қамтылған компоненттердің қызметтеріне жеке-жеке тоқталайық.
Пикто-
грамма
Компонент
аты
Компоненттің атқаратын қызметі
BitBtn
Командалық батырма. Стандартты Button батырмасынан айырмашылығы, мұнда пиктограмманы бейнелеу мүмкіндігі бар.
SpedButton
Пиктографиялық батырма. Бас менюдің опцияларына тез қатынас жасау үшін қолданылады.
StringGrid
Жолдар кестесі. Бұл компоненттің мәтіндік ақпаратты кесте түрінде бейнелеуге қуатты мүмкіндігі бар.
DrawGrid
Кескіндер кестесі. Бұл компонент кескінді кесте түрінде бейнелеу үшін қолданылады.
Image
Сурет. Кескінді, оның ішінде пиктограммалар мен метафайлдарды бейнелеуге арналған компонент.
Shape
Фигура. Осы компонент көмегімен Пішінге фигуралар: тіктөртбұрышты, эллипсті, дөңгелекті кірістіруге болады.
Bevel
Жиек. Пішіннің жекелеген бөліктерін үш өлшемді қоршаумен және жолақтармен ерекшелеу қызметін атқарады.
ScrollBox
Айналдыру жолақтары бар тақта. Мұның тақтадан айырмашылығы сол, егер онда орналасқан компоненттер оның шекараларымен қиып алынса, оған айналдыру жолақтары автоматты түрде кірістіріледі.
CheckListBox
Көп түрлі таңдау тізімі. Мұның стандартты ListBox компонентінен айырмашылығы, әрбір опция жанында бірнеше опцияны бірден таңдауды жеңілдететін тәуелсіз CheckBox типті ауыстырып қосқыштың бар болуында.
Splitter
Шекара. Бұл көрінетін екі компонент аралығынан шекара жасап және пайдаланушының оларды орын ауыстыруына мүмкіндік береді.
StaticText
Статикалық мәтін. Мұның стандартты Label компонентінен айырмасы, мәтінді қоршауға алуға немесе оны Пішіннің батырылған бөлігі түрінде ерекшелеуге мүмкіндік беретін жеке Windows - терезесінің болуында.
Chart
Диаграмма. Бұл компонент мәліметтерді графикалық түрде бейнелеу үшін арнайы тақталар жасауды жеңілдетеді.
Win32 беті.
Осы бет 32 разрядты Windows - тың 9598NT ОЖ арналған интерфейс элементтерін жұмыс істетін компоненттерді қамтиды. Бұл компоненттер Windows - тың соңғы версияларының стилистикасымен үйлеседі.
Енді осы бетте қамтылған компоненттердің қызметтеріне жеке-жеке тоқталайық.
Пикто-
грамма
Компонент
аты
Компоненттің атқаратын қызметі
TabControl
Астарлар жиынтығы. Әр астар жазбасы жәненемесе мәтіні бар өріс түрінде болады. Мұнда астарларды таңдау бағдарлама арқылы танылады және ол компонент терезесіндегілерді басқару үшін қолданылады.
PageControl
Астарлары бар тақталар жиынтығы. Әр тақтаның өз интерфейс элементтерінің жиынтығы болады және ол онымен байланысты астарды шерту арқылы таңдалады.
ImageList
Суреттер жиынтығы. Мұны бірдей өлшемді бірнеше суреттерді сақтауға араналған қойма деп қарауға болады.
RichEdit
Пішімделген мәтіннің көпжолдық редакторы. Оның Memo компонентінен айырмашылығы, бұл мәтіннің қаріп, түс, туралау және т.б. (RTF пішімі) сипаттамаларын өзгерте алады.
TrackBar
Реттегіш. Бағдарламадағы кейбір шамалардың мәндерін басқару үшін қолданады. Мыс, осының көмегімен мультимедиалық құрылғылардың дыбысын өзгерту ыңғайлы.
ProgressBar
Процесс индикаторы. Осы компоненттің көмегімен біршама ұзақ процестің орындалу барысын, мыс, мәліметтердің көшірілуін бейнелеуге болады.
UpDown
Цифрлық реттегіш. Бұл компоненттің екі батырмасы осы компонентпен байланысты сандық шамаларды арттыру немесе кеміту қызметін атқарады.
HotKey
Басқарушы перне. Компонент F1, CTRL+Shift және т.б. басқарушы кодтарды енгізуге арналған.
Animate
Мультипликатор. Бұл қозғалмалы кескіндерді(бейнеклиптерді) бейнелеуге арналған , бірақ оны дыбыспен әрлей алмайды. ProgressBar компоненті сияқты, негізінен ұзақ процестің жүруі кезінде қолданылады.
DateTimePicker
Уақытмерзім селекторы. Компонент уақытты немесе мерзімді енгізуге немесе оларды бейнелеуге арналған.
MonthCalendar
Күнтізбе. Бұл күнтізбені бейнелеу және мерзімді немесе оның аралығын таңдау үшін қызмет етеді.
TreeView
Бұтақталған таңдау. Пиктограммалардың бұтақ тәріздес құрылымымен байланысқан жиынтығы болып табылады.Әдетте бұл каталог құрылымын және басқа соған ұқсас өзара иерархиялық түрде байланысқан элементтерді қарап шығуда пайдаланылады.
ListView
Пиктограммалар тақтасы. Бірнеше пиктограммаларды қарап, олардың ішінен қажеттісін таңдауды ұйымдастырады. Компонент пиктограммаларды тік немесе көлденең қатарларға орналастыра алады және оларды үлкен немесе кіші масштабпен көрсетуге мүмкіндігі бар.
HeaderControl
Басқарушы тақырып. Бұл жазбалары бар аралас секциялар қатарына бөлінген көлденең немесе тік жолақтар. Секциялардың өлшемін бағдарламамен жұмыс кезінде өзгертуге болады. Мұны әдетте, әр түрлі кестелердегі бағандар мен жолдардың өлшемін өзгерту үшін пайдаланады.
StatusBar
Статус тақтасы. Редакциялау терезесінде түрлі қызметтік ақпараттарды орналастыруға арналған. Оған мыс, Word мәтіндік редакторы терезесі қоршауының төменгі бөлігінде орналасқан қалып-күй жолы жатады.
ToolBar
Саймандар тақтасы. Бұл компонент BitBtn командалық батырмасы үшін контейнер қызметін атқарады және ол өз өлшемін оған батырмаларды қосқанда немесе оны жойғанда автоматты түрде өзгерте алады.
CoolBar
Саймандар тақтасы. Мұның ToolBar - дан айырмашылығы, бұл Edit, ListBox, ComboBox және т.с.с. Windows - тың стандартты интерфейстік компоненттерін орналастыруға арналған контейнер ретінде пайдаланылады.
PageScroller
Айналма тақта. Бұл енсіз саймандар тақтасын орналастыруға арналған. Қажет кезде тақта шетіне айналдыру жолақтарын құрады.
System беті.
Мұнда әр түрлі қызмет атқаруға арналған компоненттер (мыс, Timer - кезкелеген бағдарламадағы ең маңызды компонент), оның ішінде Windows - тың стандартты технологияларын қуаттайтын бағдарлама аралық деректер алмасуды ұйымдастыратын OLE және DDE компоненттері де берілген.
Енді осы бетте қамтылған компоненттердің қызметтеріне жеке-жеке тоқталайық.
Пикто-
грамма
Компонент
аты
Компоненттің атқаратын қызметі
Timer
Таймер. Нақты уақыт интервалын есептеуге арналған компонент. Ол 55 миллисекунд - тен кіші аралықта өңдей алмайды.
PaintBox
Суретке арналған терезе. Графикалық кескіндерді салуға арналған тікбұрышты аймақты құрады.
MediaPlayer
Мультимедиалық ойнатқыш. Осы компонент көмегімен түрлі мультимедиалық құрылғылар жұмысын басқаруға болады.
OleContainer
OLE-контейнер. Байланысқан немесе ендірілген обьектілерді қабылдаушы қызметін атқарады.
DDEClientConv
DDE- байланыс. Бұл DDEClientItem - мен бірге DDE-байланыста клиенттік бағдарлама құру үшін пайдаланылады..
DDEClientItem
DDE- тақырып. Клиенттік қолданбада DDE-байланыстың тақырыбын анықтайды.
DDEServerConv
DDE- байланыс. Бұл DDEServerItem - мен бірге DDE-байланыста серверлік бағдарлама құру үшін пайдаланылады.
DDEServerItem
DDE- тақырып. Серверлік қолданбада DDE-байланыстың тақырыбын анықтайды.
3. Delphi компоненттері - визуалды жобалаудың негізі.
Бос пішінді мазмұнды ететін - Delphi-дің компоненттері. Олар бас терезедегі палитра компоненттерінің тиісті астарларында орналасқан. Delphi-дің негізгі барлық компоненттері жоғарыда айтылған 4 астарда: Standard, Additional, Win32, System жатыр.
Осылардың пиктограммасына маустың нұсқағышын апарсақ, олардың аттары қалқып көрінеді. Осы компоненттерді Пішінге апару үшін, оны мауспен шертіп, сонан соң Пішіннің ол қойылатын орнын шертеді.Бұдан әрі оларды маус арқылы Пішін ішінде қажетті интерфейсті құрастыруға еркін тасымалдауға болады. Егер Сіз компонентті Пішінге көшіргіңіз келмесе, онда сол астардағы компоненттен бас тарту бағдаршасын шертсеңіз, белгілеу алып тасталады.
Delphi-де басқа бағдарламалау тілдеріндегі сияқты, барлық компоненттер қарастырылған анықтамалықтар бар. Мұнда біз сол компоненттердің ең негізгі қасиеттеріне және олардың жұмысына тоқталатын боламыз.
Ең алдымен, мәтінді бейнелеу компонентінен бастайық. Ол үшін жаңа жоба құрайық(File - New - Application), сосын Пішінге Label, Edit, Memo, Button компоненттерін тасымалдайық. Мауспен тиісті компоненттерді бір рет шерту немесе Tab пернесін басу арқылы Обьектілер инспекторындағы олардың қасиеттерін ашуға болады. Мәтінмен жұмыс істеуге арналған осы компоненттердің мынадай қасиеттері бар:
* Width - компоненттің енін белгілейді;
* Height - компоненттің биіктігін белгілейді;
* Left - пішіннің сол жақ шетінен қашықтығын көрсетеді;
* Top - пішіннің жоғарғы жақ шетінен қашықтығын көрсетеді.
Компоненттер Пішінге орнатылғаннан бастап, олардың қасиеті мәнге ие болады. Компоненттерді мауспен пішіндегі жобалаған орнына қойған соң, обьектілер инспекторы арқылы оның өлшемдері мен координаттарын нақтылауға болады. Осы әрекеттерді бағдарламалау арқылы да орындауға болатынын алда көретін боламыз. Бұл компоненттердің бейнелік көрінісін олардың мына қасиеттері ұйымдастырады:
Label Button үшін - Caption,
Edit үшін - Text,
Memo үшін - Lines.
Пішінді құрастыру кезінде компоненттердің осы қасиеттеріне кезкелген мәнді беруге болады, тіпті оған мән беру арқылы компонентті көрінбейтін ете аласыз. Жоғалған компонентті инспектордағы тізімін шерту арқылы оның қасиетін көрсеңіз, сол кезде ол пішінде белгіленіп тұрады.
Енді бағдарламаны іске қосып көрейік(ол үшін жасыл бағдаршаны не F9 - ды басыңыз). Сонда сіз компоненттердің, яғни Label - пішінде жазба не белгі жазуға, Button - батырма қызметін атқаруға, Edit - жол енгізуге, Memo - мәтіндік редактор ретінде жұмыс істеуге дайын екенін көресіз.
Қазір біз шағын бағдарлама жазып көрейік. Әуелі жаңа жоба ашайық (File - New - Application) . Енді мына әрекеттерді орындайық:
1. Пішінге Edit(енгізу жолы) компонентін орналастырыңыз да, оның Text қасиетін тазалаңыз.
2. Пішінге Button(батырма) компонентін орнатып, оның Caption қасиетіне, мыс: бейнесін көрсет деп жазыңыз.
3. Пішінге Label - ді енгізіп, оның Font қасиетінен қаріп өлшемін(24) және түсін таңдаңыз. Оның Caption қасиетін тазалаңыз.
4. Құрған батырманы екі рет шертіңіз.
Сонда бізге Delphi дайындаған батырманы басуға арналған модуль терезесі ашылады.
5. Осы код терезесінде Label1 деп жазыңыз(нүктеден соң тоқтаңыз, сонда көмексөз көрінеді). Сонан соң С пернесін бассаңыз, сонда Caption жолы белгіленеді. Delphi біз не енгізер екен деп күтіп тұр. Әрі қарай ештеңе жазбай, Enter-ді басыңыз. Сонда Label1.Caption деген жазу шықты. Мұндағы нүкте обьекті мен оның қасиетін бір-бірінен ажыратып тұр. Обьектіні қалай атау керек? Әрине атымен. Ол обьектінің барлық компоненттері үшін бірдей - Name қасиетімен беріледі және бұл инспекторлар обьектісінде орналасқан. Әрі қарай:
6. Label1 обьектісінің Caption қасиетіне мән меншіктейік. Ол үшін := - меншіктеу операторын пайдаланамыз. Сонда Label1.Caption:= шығады, енді не жазатыныңды ойланайық...
7. Әрине, мұнда Edit1- дің Text қасиеті : "Edit1.Text" мәнін қабылдайды.
8. Әр команда соңына (;) символы қойылуы қажет.
Сонда begin мен end арасына: Label1.Caption:=Edit1.Text; жазылады. Енді осыны сақтап, F9 пернесін басайық. Міне шағын бағдарлама құрылып болды. Нәтижесін көріңіз.
Ендігі бағдарламалар бұдан күрделілеу болады. Егер бағдарламада қате болып, ол орындалмаса не істеу керек? Ол кезде CTRL + ALT + DEL пернелер тобын орындап немесе ең оңайы қателер туралы ескерту терезесінде OK-ны басып, содан соң бас терезе менюінде Delphi Run - Program Reset немесе Ctrl+F2 командаларын орындаған жөн.
4. Delphi оқиғалары.
Бұрыннан білетініміздей, Windows операциялық жүйесі көпміндетті, яғни бір уақытта бірнеше әрекетті қатар орындай алады. Біз бағдарлама терезесінде батырманы шерткенде, Windows жүйесі нақ осы бағдарламада бір оқиға болғандығын анықтап, оған хабарлама жолдайды. Ал біздің бағдарлама оған тиісінше жауап әрекет жасауы керек. Ол үшін біз бағдарламалаушы ретінде осы оқиғаны орындату кодын жазамыз. Сонда Windows үшін бағдарлама құрылымы әрқайсысы белгілі бір нақты оқиғаны өңдеуге жауапты және сол оқиға болған кезде ғана шақырылатын кіші бағдарламалар жиынтығынан тұрады екен.
Ал Delphi бізді Windows - тан хабарлама алу қажеттілігінен құтқарып, ол қызметті бір өзі атқарады. Мұнда әр компоненттің өзінше әсер ете алатын біршама көп оқиғалар жиынтығы бар. Бағдарламалаушы бағдарламада қай оқиғаны өңдеу қажеттігін өзі анықтайды.
Енді осының алдында құрылған жобаны ашайық. Edit1 компонентін шертейік. Ол обьектілер инспекторында көрінеді. Сонда Инспектордан екі астарды көресіз: Properties(Қасиеттер) және Events(Оқиғалар). Events астарына ауысайық.
Қажетті оқиғаның өңдеуші бағдарламасын құру үшін, ол бойынша маусты екі рет шертеміз. Ал егер қалып кеткен тізімді ашатын болсақ, онда осы компонентке жарамды дайын өңдеуіштер бар болып шығады. Сонымен бір өңдеуіш бірнеше компоненттің оқиғаларын өңдеуге шақыруы мүмкін.
Алдыңғы бағдарламаны Пішіндегі мәтін бірден енгізілу бойына көрінетіндей етіп өзгертейік. Edit1 - ге мән енгізген кезде ондағы Text қасиеті өзгеріп, онда жаңа әріп пайда болады. Ол үшін onchange(change- ағ. өзгеру) оқиғасын пайдаланайық. Сонда:
1. onchange бойынша екі рет шертейік, сол кезде біз жаңа құрған өңдеуіштің ішінде тұрамыз.
2. Label1 - дің Caption қасиетіне Edit1 - дің Text қасиетінің мәнін меншіктейік: Label1.Caption:=Edit1.Text; немесе оны алдыңғы бағдарламадан көшіріп, осыған жазайық.
Бағдарламаны іске қосайық. Барлығы жұмыс істеп тұрғанын көреміз.
Енді onclick оқиғасын қарастырайық. Бұл оқиға енгізу жолын бұрын енгізілген символдардан тазарту үшін қолданылады. Мұнда өзіңіз байқағаныңыздай, Delphi-де жол - бірлік тырнақшаға( ' ) алынып жазылуы қажет.
Ал жолдағы символдар тазару үшін өңдеуіштің Text қасиетіне бос жол меншіктелуі керек, яғни оның арасында бос орын да болмауы қажет. Сонда ол былай жазылады:
Edit1.Text:= '';
Бұл мақсатта Edit компонентінің осыған арналған Clear (ағ.тазалау) әдісін қолдануға болады, ол мынау: Edit1.Clear;
Бұл жерде біз бағдарламаны пайдаланушының жағдайын ескеруіміз керек. Біздің дайындаған бағдарламаны пайдаланып, ол мәтінді енгізерде бірдеңені өзгерткісі келіп, оны мауспен шерткенде, онда сол жердегінің барлығы өшіріледі.
Мұндай кезде Edit - тің onEnter оқиғасын қолданған жөн. Сол кезде сіз енген бойда, компонент мән енгізуге дайын тұрады немесе ол үшін арнайы батырманы және оның onclick оқиғасын пайдаланған қолайлы.
Сонымен әр компоненттің өз оқиғалар жиынтығы болатыны белгілі. Біз солардың
* Onchange
* Onclick
* onEnter деген түрлерімен таныстық.
Әрбір бейнелік компонентте болатын мына маңызды оқиғалар төмендегі жағдайларда пайда болады:
* onExit - компонент енгізу фокусын жоғалтқан сәтте;
* ondblclick - компонентті мауспен екі рет шерткен сәтте;
* onkeydown - пернетақта пернесін, ол төменгі қалыпта тұрғанда басқан сәтте;
* onkeyup - пернетақта пернесін, ол жоғарғы қалыпта тұрғанда босатқан сәтте;
* onkeypress - пернетақта пернесін басқан сәтте;
* onmousdown - маус батырмасын, ол төменгі қалыпта тұрғанда басқан сәтте;
* onmouseup - маус батырмасын, ол жоғарғы қалыпта тұрғанда босатқан сәтте;
* onMouseMove - маус нұсқағышын компонент үстінде жылжытқан сәтте.
Кезкелген бағдарламамен жұмыс жасарда, оның ең маңызды компоненті - Пішіннің басты оқиғасы - onCreate ескерілуі қажет. Оқиға пішіннің экранда көрінуінен бұрын пайда болады. Бұл оқиға, мыс, Пішіннің экрандағы өлшемдері мен орнын баптауға болатындай етіп бағдарлама элементтерінің тиісті қасиеттерін беру үшін қолданылады. Егер сіз көрінбейтін бағдарлама құрғыңыз келсе, онда пішіннің ені(Width) мен биіктігін(Height) нөлге(0) теңеуге болады. Бірақ оны жобалау кезінде жасасақ, онда экран көрінбей жұмыс істеуге кедергі болады. Сондықтан оны onCreate оқиғасы бойынша:
Form1.Width:=0;
Form1.Height:=0; орындайды.
Енді Пішіннің тақырыбын да көрсетпеуге болады, ол үшін обьектілер инспекторында BorderStyle параметрін None - ге тең етіп алса болғаны. Сол кезде пішін тіпті көрінбейді, оның есептер тақтасында тек белгісі ғана шығып тұрады.
1. Delphi тілі. Айнымалылар, тұрақтылар және
олардың типтері.
Delphi тіліндегі барлық мәліметтер оны қолданғанға дейін сипатталуы тиіс. Компилятор солай болғанда ғана мәліметтердің бағдарламада сипатталуына сәйкес қолданылғандығын бақылап, қатенің алдын алады. Delphi тілінде кезкелген шама тұрақты немесе айнымалы мәнге ие. Оның аты(идентификаторы) латын әріптерінің тізбегінен, цифрлар мен астын сызу таңбасынан тұрады, олар тек цифрдан басталмауы тиіс. Мұнда символдар регистрінің ролі болмайды.
Бағдарламада мәліметтерді сипаттау орны логикалық блок - beginend - тен тыс орналасады. Модульде implementation түйінді сөзінің алдында сипаттау блогы жазылады:
var
Form1: TForm1;
Міне осы жерде, келесі жолдан бастап айнымалы мен тұрақтыларды жариялаған қолайлы. Айнымалылар былай сипатталады:
Var айнымалы_аты: айнымалы_типі;
Мұнда var - түйінді сөз. Атау ретінде кезкелген бұдан бұрын сипатталмаған және тілдің түйінді немесе қосалқы сөздері болып табылмайтын идентификаторды алуға болады.
Бір типті бірнеше айнымалыларды сипаттау қажет болғанда, оны былай жазады:
Var A,B,C: Integer;
Егер бірнеше сипаттауды бірінен соң бірін жазғанда, бір ғана var түйінді сөзін қолдануға болады:
var A,B: integer;
C,D: String;
Тұрақты шамаларды, басқаша константа деп атайды. Бағдарламада, әдетте, сандар мен жолдарды тікелей де пайдалануға болады: 3.1415 немесе `Бұл ПИ санының мәні'. Алайда тұрақтыларды идентификаторға меншіктеген ыңғайлы, ол үшін const түйінді сөзі қолданылып, былай жазылады:
Const pi=3.1415;
BelgiPi:String='Бұл Пи санының мәні';
Айтпақшы, Pi тұрақтысы Delphi - де берілген, сондықтан оны қолданғанда 3.1415 санын тұрақтыға меншіктесе болғаны.
Енді Delphi - де қолданылатын мәліметтер типін қарастырайық. Оларға - жолдар мен сандар жатады. Жол деп бірлік тырнақшаға алынып жазылған символдар тізбегін айтады. Мыс, 'бұл мәтіндік жол' деген сияқты. Егер мәтінде тырнақша белгісі болған жағдайда, онда оны екі мәрте жазу қажет, мыс: `бұл''- бірлік тырнақша белгісі'.
Жол бос болуы да мүмкін, онда ол былай белгіленеді: `'.
Жол, көп таралған жолдық тип - String - пен сипатталады. Осы типті жол көлемі 2Гб-қа дейінгі символдардан тұра алады. Жолды шекті мөлшермен шектеу қажет болғанда, онда символдар санын String-тен кейін тік жақшаға алып жазады, мыс: String[50].
Жеке символдар типі Char түрінде сипатталып, бірлік тырнақшаға алынып жазылады: `ү' . Ал мынадай экранда бейнелеуге болмайтын, мыс, жол соңын білдіретін символды(#13), жолды тасымалдау символын(#10), олардың алдында # таңбасы бар сандық коды(ANSI) түрінде жазады, мыс: #0. Delphi-де нөл - терминделген жолға жатады. Мұндай жолдардағы символдар есебі нөлден басталып, коды нөл болатын (#0) символымен аяқталады. Бұл жолдардың типі - Pchar.
Сандар бүтін және бөлшек сандар болып бөлінеді. Мына кестеде бүтін сандардың стандартты типтері мен олардың тиісінше қабылдай алатын мәндерінің аралығы көрсетілген:
Integer
-2147483648 .. +2147483647
Cardinal
0 .. 4294967295
Shortint
-128 .. +127
Smallint
-32768 .. +32767
Int64
-263 .. +263-1
Byte
0 .. +255
Word
0 .. +65535
Бүтін сандар типінің бағдарламада қолдануға ыңғайлысы - ол Integer. Ал оның басқа типтері мәліметтер компьютер жадынан барынша аз орын алуы үшін қолданылады. Бөлшек садардың ондық нүктемен ажыратылған бөлшек бөлігі бар. Оларды соңында сол жақ бөлігін 10-ның неше дәрежесіне көбейту керектігін көрсететін саны бар е(немесе Е) символымен жазуға болады.
Төменгі кестеде бөлшек сандардың стандартты типтері мен олардың қабылдай алатын мәндерінің аралығы берілген:
Real
5*10-324 .. 1.7*10308
Real48
2.9*10-39 .. 1.7*1038
Singl
1.5*10-45 .. 3.4*1038
Double
5*10-324 .. 1.7*10308
Extended
3.6*10-4951 .. 1.1*104932-1
Comp
-263 .. +263-1
Currency
922337203685477.5807
Бағдарламада қолдануға барынша ыңғайлы тип - Real. Оған шамалас типке Double жатады, бірақ оның алда өзгеруі де мүмкін. Currency(финанстық) типінен басқа бөлшек сандар жуықтап есептеледі.
Мәліметтердің ендігі бір типіне логикалық Boolean типі жатады. Ол True(ақиқат) және False(жалған) деген екі мәнді ғана қабылдайды. Мұнда True False болады.
Енді жоғарыда айтылған компоненттерді, олардың қасиеттері мен оқиғаларын пайдаланып, өз айнымалыларын енгізу арқылы есептеу жүргізетіндей бағдарлама құрастыруға болады. Мұнда есептелген мәнді экранға қалай шығарамыз, соны қарастырайық. Ол үшін бұл мәнді қандай да бір Text не Caption қасиеті бар компонентке орналастыру қажет. Оған мысал ретінде Label мен Edit компоненттерін, тіпті Caption қасиеті арқылы ақпаратты шығаруға болатын Пішінді де қолдануға болар еді. Былай жазылған мына бағдарлама:
var A, B, C: Integer ;
begin
A := 5 ;
B := 10 ;
C := A+B ;
Label1.Caption := C ;
end ;
қате шақырар еді, өйткені мұндағы Text және Caption қасиеттері String типті, ал айнымалылар - Integer типті болып тұр. Мұндай бағдарлама есептеу жүргізе алмайды. Бұдан шығатын жол бар, ол үшін С айнымалысының мәнін жолдық мәнге түрлендіру қажет. Delphi-дің мұны орындайтын IntToStr ішкі функциясы бар. Сонда қате шақырған бағдарлама мына түрде жазылар еді:
Label1.Capton:=IntToStr(C);
Бірақ бұл бағдарлама 15 санын ғана көрсетеді.
Енді Edit компонентін пайдаланып көрейік. Енгізілген сандар осы компоненттердің Text қасиеттерінде жатады. Пішінге Edit-тің екі, бір Label компонентін және батырманы басқанда есептеу жүргізетін Button батырмасын орналастырайық. Edit1 және Edit2 компоненттеріне қосындыны табу үшін сандар енгізейік. Сонда ол бағдарлама былай жазылады:
var A, B, C: Integer;
begin
A := Edit1.Text;
B := Edit2.Text;
C := A+B;
Label1.Caption := IntToStr(C);
end ;
Бұл да жоғарыдағы сияқты, қате шақырады, себебі мұнда да А мен В айнымалылары сандық Integer типті болса, ал Text қасиеті - String типті. Осы қатені жөндеуге StrToInt функциясы көмектесе алады, өйткені ол мәтінді бүтін санға түрлендіреді. Сонда А мен В айнымалысына мән меншіктеу операторлары былай жазылады:
A:=StrToInt(Edit1.Text);
B:=StrToInt(Edit2.Text);
Мұнда біз А,В,С айнымалыларын түсінуге оңай болу үшін пайдаландық. Осы бағдарлама операторларын бір жолға былай жазған өте ыңғайлы:
Label1.Caption:=IntToStr(StrToInt(E dit1.Text)+StrToInt(Edit2.Text));
Осыған ұқсас Real типті жылжымалы үтірлі нақты сандарды жолдық айнымалыға(FloatToStr) және оны кері түрлендіретін (StrToFloat) функциялары бар. Көбінесе Delphi-де Real типті есептеулер нәтижесінде үтірден соң ұзын құйрық болады. Мұны қалай шектеуге болатынын Жолдық айнымалымен жұмыс тақырыбында қарастырамыз.
6. Мәліметтердің өздік және құрылымдық типтері.
Мәліметтердің сандар мен жолдардан басқа күрделірек қосымша типтерін пайдаланбай жақсы бағдарлама құру мүмкін емес. Delphi-де бағдарламалаушы өз мақсатына жету үшін мәліметтердің өздік (өзі қалаған) типін құра алады.
Бағдарламаға мәліметтердің жаңа типін енгізу үшін Type түйінді сөзін қолданатын оператор енгізіледі:
Type типтің_атауы = типтің_сипатталуы
Мәліметтердің саналатын типі-бұл мәндер аралығы жай ғана реттелген идентификаторлардан тұратын тип. Бұл типті мәндерді сандармен емес, сөзбен сипаттау неғұрлым көрнекілеу болатын мәліметтер типін сипаттауға қолданған тиімді болады. Ол идентификаторларға кіретін әр атау тұрақты болып саналады да, бір-бірінен үтірмен бөлініп, жалпы атау тізімі жай жақшаға алынып жазылады. Мыс, Қазақстанның кейбір футбол командаларын сипаттайтын типті былай жазып көрсетуге болады:
Type FootballKazTeam=(Kairat, Kaisar, Tobyl, Ordabasy, Esyl);
Var MyTeam: FootballKazTeam;
Begin
MyTeam:=Kairat;
End;
Жалпы саналатын типке мәндерінің тізбектілігі мен олардың үлкендігін анықтауға болатын барлық типтерді жатқызуға болады. Саналатын типке мыналар жатады:
* барлық бүтін санды типтер;
* символдық типтер(Char);
* логикалық типтер.
Мәліметтердің құрылымдық типтері кезкелген бағдарламада қолданылады. Оларға:
* массивтер(жиымдар);
* жазбалар;
* жиындар
түріндегі типтер жатады.
Жиым - элементтеріне нөмірі немесе индексі бойынша қатынас жасалатын мәліметтердің құрылымдық типі. Жиымның барлық элементтері бір типтес болады. Ол былай сипатталады:
Type жиым_типінің_аты = array[аралығы] of элемент_типі
Мұндағы аралығы - жиымның жоғарғы және төменгі шекарасын, яғни ондағы элементтер санын анықтайды. Жиымға қатынас жасалғанда ізделінді индекс көрсетілген аралықта жатуы тиіс. Мыс, бүтін типті 100 элементтен тұратын жиым былайша сипатталады:
Type TMyArray=array[1..100] of Integer;
Мұндағы TmyArray типті айнымалыны былай сипаттауға болады:
Var A,B: TMyArray;
Енді типті меншіктеп жатпай-ақ, оны жиым ретінде бірден сипаттауға мүмкіндік туды:
Var A,B:array[1..100] of integer;
Сонымен жиым элементіне қатынас жасау үшін жиымның аты мен элементтің индексі тік жақшаға алынып көрсетілуі керек екен. Жиымның индексі ретінде мәндері оның сипаттамасында көрсетілген аралықта жататындай санды, идентификаторды немесе өрнекті алуға болады. Мыс:
var N: Integer;
begin
N := 65;
A[5] := 101;
A[N] := 165;
A[N+3] := 200;
B := A;
end;
Кейде жиымның жоғарғы шегін білу қажеттігі туады. Delphi - дің High функциясы жиымның жоғарғы шегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
DELPHI ВИЗУАЛДЫ
БАҒДАРЛАМАЛАУ
ЖҮЙЕСІ
әдістемелік оқу құралы
2013 жыл
Қызылорда облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты Ғылыми Кеңесінің 2012 жылғы 26 желтоқсандағы шешімімен (№ 4 хаттама) мақұлданып, облыс мектептерінде пайдалану үшін таратылуға ұсынылған.
Дайындаған:
Бексарыұлы Мұратбек - жоғары санатты информатика пәні мұғалімі.
Пікір жазғандар:
С.С.Үсенов - педагогика ғылымдарының докторы, академиялық профессор, Қорқыт Ата Қызылорда мемлекеттік университеті, Информатика кафедрасының меңгерушісі.
О.А.Орманов - Өрлеу біліктілікті арттыру ұлттық орталығы АҚ филиалының Қызылорда облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының аға оқытушысы.
Бұл әдістемелік оқу құралы Delphi обьектілі-бағдарланған бағдарламалау жүйесін пайдаланып, бағдарламалар құрып үйренуге арналған. Әдістемелік құрал теориялық және практикалық бөлімдерден тұрады және олар студенттер мен оқушылардың, осы сала мамандарының жұмыс барысында пайдалануына барынша ыңғайлы етіп құрылған.
Оқу құралының құрылымы жинақы, автордың материалды баяндау тілі тартымды әрі қазіргі ғылыми және терминологиялық талаптарға толықтай сай келеді.
Оқу құралының осы ерекшеліктері бағдарламалау тілін жетік меңгергісі келген барлық оқырмандардың сұранысын белгілі дәрежеде өтеуге көмектесеріне сөз жоқ.
Мазмұны
Автордан ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
I. Delphi визуалды бағдарламалау жүйесі. Кіріспе ... ... ... ... ... .5
1. Delphi-дің басты терезелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. Delphi компоненттері палитрасының беттері ... ... ... ... ... ..9
3. Delphi компоненттері - визуалды жобалаудың негізі ... ... 17
4. Delphi оқиғалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
5. Delphi тілі. Айнымалылар, тұрақтылар және
олардың типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
6. Мәліметтердің өздік және құрылымдық типтері ... ... ... ... .26
7. Өрнектер және операторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
8. Файлдармен жұмыс істеуге арналған компоненттер ... ... ..37
9. Файлдармен тікелей жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
10. Файлдарды ашудың және сақтаудың диалогтары ... ... ... .45
11. Қосымша пішіндермен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
12. Ішкі бағдарламаларды құру және оларды қолдану ... ... ...53
13. Delphi-дегі ерекше жағдайлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
14. Delphi-дегі жолмен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
II. Бағдарлама құрып үйрену. Практикалық жұмыстар ... ... ... .63
№1 Менің алғашқы бағдарламам ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
№2 Консольдық қолданба құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
№3 Сәлемдесу ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
№4 Пішіннің тақырыбын өзгерту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
№5 Қозғалмалы батырма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
№6 Альбом ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
№7 Мәзірмен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...77
№8 Сөйлем құраушы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...82
№9 Көбейту кестесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .85
№10 Фигураларды қозғалту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 89
№11 Пайызды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .93
№12 Ллойд басқатырғышы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .95
№13 Калькулятор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .98
№14 Жиымдағы кездейсоқ сандардың индексін табу ... ... ... 102
№15 Уақыт есептеуіш ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .105
№16 Оятқыш сағат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..107
№17 Олимпиада жалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .110
№18 Функция графигін салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..111
Мазмұны
№19 Еске сақтау тесті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .116
№20 Электр тізбегінің кедергісін табу ... ... ... ... ... ... ... ... ... .120
№21 Ом заңы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...123
№22 Спортсменнің жүгіру жылдамдығын есептеу ... ... ... ... 128
№23 Файл іздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...132
№24 Файлға жазба қосу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .136
№25 Файлдан оқу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 138
№26 Жұлдыздар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..140
№27 Мәліметті басып шығару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...142
№28 Тир ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...146
Автордан
Информатика пәнін неғұрлым терең, әрі тиянақты оқып үйрену үшін педагогика мен дидактиканың негізгі талаптары толық ескерілгені жөн. Мұнда оқытудың басты бағыттары: теориялық, технологиялық және қолданбалы негіздері өзара бірлікте жүргізілуі тиіс.
Осы айтылған бағыттар қазіргі информатика оқулықтарында толық қамтылмай, көбінесе оқушыларды бағдарламаларды дайын күйінде пайдаланудың қыр-сырына үйретумен ғана шектелуде. Әрине, компьютермен, оған орнатылған программалармен жұмыс істей білу дағдыларын игерту қажет-ақ.
Алайда, осыған бейімделген оқушы информатика пәнінің ең басты міндетін - бағдарламалау негіздерін оқып-үйренуге құлықты болмайды және өздігінше түрлі бағдарламалар құра білу дағдысын игермейтін болады. Бұл жағдайда оқушының информатика пәніне деген ынтасы азаяды, олар компьютерді ойын құралы ретінде түсініп, солай пайдалануға үйренеді.
Бүгінгі жаңа техникалар мен технологиялардың сәт сайын даму үрдісіне шыдас беріп, оларды үйренуден қалыс қалмау үшін мемлекеттік тілде информатика ілімінің іргетасы - бағдарламалау негіздерін оқытуға қажетті оқу-әдістемелік құралдарды әзірлеуге баса көңіл бөлінгені жөн деп есептеймін. Міне осы мақсатты көздеп, оқушылар назарына соңғы кезде көп қолданылып жүрген - Delphi визуалды бағдарламалау жүйесі туралы жазылған еңбегімді ұсынып отырмын.
Бұл әдістемелік оқу құралында осы жүйенің құрылымы мен олардың басты компоненттерінің атқаратын қызметтері және оларды практикада қолдану жайы жинақты түрде қарастырылған.
Бұл оқулық теориялық және практикалық бөлімдерден тұрады, міне сол себептен ол информатика саласындағы мамандардың белгілі дәрежеде қажетін өтейді деп ойлаймын.
I.Delphi визуалды бағдарламалау жүйесі
Кіріспе.
Елімізде соңғы жылдары дүние жүзінің дамыған мемлекеттерінде кең қолданылып жүрген бағдарламалау тілдеріне деген сұраныс артуда. Соған байланысты осы тілді үйренуге талап қылған жастарымызды сол бағдарламалау тілдерін қазақ тілінде оқып-білуі үшін солардың мектеп оқулықтарына енбеген бағдарламалау жүйелерімен таныстырайық.
Бағдарламалаудың жалпы модульдік, обьектілі-бағдарланған және құрылымдық сияқты негізгі әдістері бар. Ол әдістердің ішінен обьектілі-бағдарланған түріне тоқталайық. Бұл әдіс обьектілі-бағдарланған визуалды бағдарламалау тіліне негізделген. Мұндай бағдарламалау тілдеріне: Smalltalk, C++, Actor, Iava және басқалар жатады. Соңғы жылдары дайындалған бағдарламалар осы визуалды бағдарламалау тәрізді жүзеге асырылады.
Визуалды бағдарламалау ортасын пайдаланудың басты ерекшелігі, ол бағдарламалық жобаны құру болып табылады.
Ондай жүйе қатарына: Visual Basic, Delphi, C++ Builder, Visual C++ және тағы басқалар енеді.
Осы жүйелер ішінен бағдарламалаушылар арасында жиі қолданылып жүрген Delphi визуалды бағдарламалау жүйесінің 7.0 версиясын қарастыруға кірісейік.
1. Delphi - дің басты терезелері.
Delphi бағдарламасын жүктейік. Сонда экраннан оның төмендегі 4 терезесі көрінеді.
Осылардың тұтас созылып жатқаны - бас терезе. Сол жақтағысы - обьектілер терезесі. Ол терезеде осы бағдарламаны құрайтын компоненттердің қасиеттері беріледі. Ортасында бірінің үстіне бірі орналасқан екі терезе - болашақ бағдарламаның Пішініформасы және бағдарламасы бар терезе тұр. Пішін терезесі енді дайындалатын бағдарламаның визуалды көрінісі болып табылады.
Дельфи-де бағдарлама дайындау үшін мына әрекеттерді орындау жеткілікті:
1. Бас терезедегі үшбұрышты жасыл бағдаршаға маус нұсқағышын қойыңыз;
2. Сол кезде Run(F9) көмексөзі көрінеді;
3. Осы батырманы басамыз (немесе F9 пернесін) ;
4. Міне дайын бағдарлама алдық.
Бағдарлама әдетте, C:\Program Files\Borland\Delphi7\ Projects бумасында құрылады.
Осы орыннан оны қажет орынға көшіруге болады. Жұмыс істеуге қолайлы болуы үшін оның жарлығын жұмыс столына орналастырған ыңғайлы. Әзірше бос терезеден тұратын бағдарлама құрылды. Дегенмен онда Windows-тың барлық бағдарламасына тән: тақырып жолы, жүйелік меню, жиыру, жаймалау, жабу батырмалары сияқты атрибуттар бар және бұл терезенің өлшемдерін өзгертуге болады. Пішін-бағдарламаны жабайық.
Осы пішіннің пайдалы қасиеттерін қарастырайық:
1. Caption - тақырыптағы жазудың қасиетін анықтайды. Бізде бұл Form1 пішіні, ол Name қасиетімен сәйкес келеді. Обьектілер инспекторы арқылы ол қасиетті қалауымызша ауыстыруға болады. Caption қасиетіне Алғашқы бағдарлама деп жазайық.
2. Color - түсті білдіреді.
3. Width және Height - терезенің пикселмен берілген ені мен биіктігін білдіреді. Маус арқылы Пішіннің жиектерін қозғап, өзгертуге болады. Ал оның нақты өлшемін обьектілер инспекторы арқылы атқарған қолайлы.
4. Пішіннің экрандағы орны - Top және Left қасиеттері арқылы беріледі. Олар пішіннің экранның сол жақ және жоғарғы шекарасынан қашықтығын білдіреді. Егер Пішіннің қажетті өлшемі Delphi-дің басқару элементтерін жауып тастаса, онда жинай салыңыз.
5. Position қасиеті арқылы Пішіннің қажетті орынға автоматты түрде орналасуын реттеудің мынадай мүмкіндіктері бар:
- poDesigned мәнінде Пішін бағдарлама жобалаушы-сының
белгілеген орнынан көрінеді, ол үнсіз келісім бойынша
қойылған мән.
- poDesktopCenter және poScreenCenter мәндерінде Пішін
экранның немесе жұмыс столының ортасында
орналасады.
- poMainFormCenter мәні бойынша Пішін бас терезенің
ортасында көрінеді.
- poOwnerFormCenter мәні арқылы Пішін шақырылған
терезенің ортасынан пайда болады.
6. Сіз Пішіннің қалыпты түрде не ең кіші немесе ең үлкен өлшемде көрінуін оның WindowsState қасиетінің - wsNormal, wsMinimized, wsMaximized сәйкес мәндері бойынша бағдарламалауыңызға болады. Барлық терезенің тақырыбында жиыру, жаймалау және жабу батырмалары бола бермейді.
7. Олардың болу не болмауын BorderIcons қасиеті арқылы басқарады. Ол үшін обьектілер инспекторының сол жағында таңбасын ашатын - True, оны жабатын - False мәндері бар. Ал Пішіннің biSystemMenu=False мәнінде терезені ALT+F4 батырмаларының көмегімен жабу қажет.
8. Пішіннің шекараларын басқару қызметін BorderStyle қасиеті атқарады. Оның:
- bsSizeable мәні - Пішіннің қалыпты түрін анықтайды;
- bsNone мәнінде Пішіннің шекарасы болмайды(тақырып
жолы да);
- bsSingle мәнінде Пішіннің шекарасы өзгере алмайды,
бірақ оны жиырып, жабуға болады.
Сонымен BorderIcons және BorderStyle қасиеттерін бірінен соң бірін пайдаланып, мыс, мына сияқты өлшемдері өзгермейтін және жиырылмайтын әрі жабылмайтын пішін алуымызға болады.
Енді жобамызды сақтаудың жайын қарастырайық. Егер біз жобаны алдынала File - Save All (немесе тиісті батырмалар арқылы) меню командалары бойынша арнайы дайындалған бумада сақтамасақ онда олар өздері бірден С:\Program Files\Borland\Delphi7\Projects дискісіндегі орнына барып түседі де, бәрі былығып кететін болады. Міне осыны ескере отырып, әуел бастан ашылған терезеде жаңа бума құрған жөн. Жоба негізінен Project1 аты бар файлда сақталады. Пішін оның жұмысын сипаттайтын- модульмен бірге жұмыс істейді. Егер жобада модулдер бірнешеу болса, онда Delphi олардың әрқайсысы үшін жеке файлдар құрып, оларды Unit1, Unit2 және т.с.с. атпен сақтауды ұсынады. Мұнда жоба файлы үшін де, модулдер файлы үшін де өзіңнің ойластырған атыңды қойғаның жөн. Сонымен әрбір жаңа жобаны бірден сақтауды есіңізден шығармаңыз!
Сонан соң File - Close All командасын орындайық. Файлды Open... командасының көмегімен ашып көрейік. Мұнда модуль біздің Пішінмен бірге ашылады, енді жұмыс жасауға кірісуге болады, бірақ бағдарламаны іске қосу батырмасы екпінді болмайды. Сондықтан алдымен жобаның файлын ашу керек. Ол үшін арнаулы меню командалары: File - Open Project.. (Ctrl+F11) және іске қосу батырмасының нақ үстінде тиісті батырма бар. Енді таңдау терезесінде бір ғана файл, жоба файлы тұрады. Оны ашқанда бастапқы модуль де, бастапқы жоба Пішіні де ашылады. Ал егер жобада бірнеше Пішін болса, онда оларды Open... арқылы ашады. Сол сияқты басқа жобалардың модульдерін де, мыс, олардың кодтарын көшіру үшін ашуға болады.
Мына нәрсе назарыңызда болғаны дұрыс!
Сіздің қатқыл дискіңіз негізінен кемі екі тараудан тұрғаны жөн. Кейде түрлі себеппен жүйелік бағдарламаны қайта орнатуға тура келеді, сол кезде сонда орналасқан жобаларыңыз да жойылатыны белгілі. Осыны болдырмау үшін Delphi жобаларын басқа тараудағы арнаулы бумада сақтап, ал негізгі тарауда сол жобалардың жарлықтарын сақтаған қолайлы болады. Міне осылай еткенде бұрынғы жобаларыңызды көшіріп әуре болмай, оларды сол қалпында сақтай аласыз.
2. Delphi компоненттері палитрасының беттері.
Delphi-дің өңдеу ортасы, ең алдымен Windows-та бағдарламалар дайындауға бағдарланған. Мұнда кодтарды қолмен жазудан құтқаратын Delphi-дің дайын компоненттерінің үлкен жиынтығының көмегімен визуалды қолданбалар жасау мүмкіндігіне көп көңіл бөлінеді. Бұл компоненттер қазіргі заманғы технологияларды қолданудың барлық саласын қамтиды. Мұнда да басқа бағдарламалау ортасындағыдай, мыс, Visual Basic т.с.сияқты кезкелген қолданбаны дайындауда қажет етілетін басты компоненттерді оқып-уйрену қажет. Компоненттер палитрасы 4 беттен тұрады, олар: Standard, Additional, Win32, System беттері. Алдымен осы беттердің мазмұнымен және олардың басты қызметімен танысайық.
Standard беті.
Delphi-ді оқып-үйрену негізінен осы компоненттер палитрасы бетінен басталады. Бұл бетте Windows - тың : басты және қалқыма-лы менюлері, батырмалары, бір жолдық және көп жолдық редак-торлары, ауыстырып қосқыштары, белгілері, тізімдері және одан да басқа жиі қолданылатын компоненттері сияқты стандартты интерфейстік элементтері орналасқан.
Енді осы бетте қамтылған компоненттердің қызметтеріне жеке-жеке тоқталайық.
Пикто-
грамма
Компонент
аты
Компоненттің атқаратын қызметі
MainMenu
Бағдарламаның бас менюі. Компонент күрделң иерархиялық менюлерді құруға және оларды іске қосуға мүмкіндік береді.
PopupMenu
Қалқымалы меню. Ол әдетте маустың оң жақ батырмасын басқанда пайда болады.
Label
Белгі. Бұл статикалық мәтін түріндегі қысқа хабарламаларды орналастыру үшін қолданылады.
Edit
Енгізу жолы. Ол пайдаланушының бір жолдық мәтіндік ақпаратты енгізуіне арналған.
Memo
Көп жолдық мәтіндік редактор. Ол пайдаланушының пішімдеу мүмкіндігі жоқ көп жолдық мәтінді енгізіп, оны бейнелеуі үшін пайдаланылады.
Button
Командалық батырма. Бағдарламада осы компоненттің onclick оқиғасы өңдеушісінің көмегімен команданы жүзеге асыру үшін қолданады.
CheckBox
Тәуелсіз ауыстырып қосқыш. Оның маусты шерткенде ауысып отыратын true және false мәндері бар Checked (белгіленген) қасиеті пайдаланылады.
RadioButton
Тәуелді ауыстырып қосқыш. Ол бірнеше нұсқадан біреуін ғана таңдау үшін қолданылады. Сол мақсатта компонент кем дегенде бір немесе бірнеше сондай компоненттермен бір топқа бірігеді. Компонентті шерткенде ол ерекшеленеді және бұрын таңдалған ерекшелеу алынып тасталады. Мұның да Checked қасиеті бар.
ListBox
Таңдау тізімі. Ұсынылған нұсқалар(опциялар) тізімінен тұрады және ағымдағы таңдауды бақылауға мүмкіндік береді.
ComboBox
Таңдаудың аралас тізімі. Edit пен ListBox компоненттерін бірге пайдалануды қарастырады.
ScrollBar
Айналдыру жолақтары. Ол бағдарлама терезесіне тұтасынан симаған бөліктерін қарауға арналған басқарушы компоненттердің тік және көлденең жолақтарынан тұрады.
GroupBox
Компонентердің топтық контейнері. Бұл мағынасы бойынша байланысқан бірнеше компоненттерді біріктіру үшін қолданылады.
RadioGroup
Тәуелді ауыстырып қосқыштар тобы. Оның өзара байланысқан бірнеше тәуелді ауыстырып қосқыштарды іске қосуға арналған қасиеттері бар.
Panel
ПанельТақта. Бұл GroupBox сияқты бірнеше компоненттерді біріктіруге арналған. Оның ішкі және сыртқы жиектері арқылы батырылып не көтеріліп тұрғандығын бейнелеу мүмкіндіктері болады.
ActionList
Әрекеттер тізімі. Пайдаланушының бір типтес: меню, батырмалар және т.с.сияқты басқарушы элементтер тобының біреуін таңдауымен байланысты әрекетіне бағдарламаның бір орталықтан жауап беру қызметін атқарады.
Additional беті.
Бұл бетте Windows - та бағдарлама дайындауға өте қажет: қосалқы қасиеттері бар батырмалар, кестелер, кескіндерді орналастыруға арналған компоненттері және т.б.бар қосымша компоненттер орналастырылған.
Енді осы бетте қамтылған компоненттердің қызметтеріне жеке-жеке тоқталайық.
Пикто-
грамма
Компонент
аты
Компоненттің атқаратын қызметі
BitBtn
Командалық батырма. Стандартты Button батырмасынан айырмашылығы, мұнда пиктограмманы бейнелеу мүмкіндігі бар.
SpedButton
Пиктографиялық батырма. Бас менюдің опцияларына тез қатынас жасау үшін қолданылады.
StringGrid
Жолдар кестесі. Бұл компоненттің мәтіндік ақпаратты кесте түрінде бейнелеуге қуатты мүмкіндігі бар.
DrawGrid
Кескіндер кестесі. Бұл компонент кескінді кесте түрінде бейнелеу үшін қолданылады.
Image
Сурет. Кескінді, оның ішінде пиктограммалар мен метафайлдарды бейнелеуге арналған компонент.
Shape
Фигура. Осы компонент көмегімен Пішінге фигуралар: тіктөртбұрышты, эллипсті, дөңгелекті кірістіруге болады.
Bevel
Жиек. Пішіннің жекелеген бөліктерін үш өлшемді қоршаумен және жолақтармен ерекшелеу қызметін атқарады.
ScrollBox
Айналдыру жолақтары бар тақта. Мұның тақтадан айырмашылығы сол, егер онда орналасқан компоненттер оның шекараларымен қиып алынса, оған айналдыру жолақтары автоматты түрде кірістіріледі.
CheckListBox
Көп түрлі таңдау тізімі. Мұның стандартты ListBox компонентінен айырмашылығы, әрбір опция жанында бірнеше опцияны бірден таңдауды жеңілдететін тәуелсіз CheckBox типті ауыстырып қосқыштың бар болуында.
Splitter
Шекара. Бұл көрінетін екі компонент аралығынан шекара жасап және пайдаланушының оларды орын ауыстыруына мүмкіндік береді.
StaticText
Статикалық мәтін. Мұның стандартты Label компонентінен айырмасы, мәтінді қоршауға алуға немесе оны Пішіннің батырылған бөлігі түрінде ерекшелеуге мүмкіндік беретін жеке Windows - терезесінің болуында.
Chart
Диаграмма. Бұл компонент мәліметтерді графикалық түрде бейнелеу үшін арнайы тақталар жасауды жеңілдетеді.
Win32 беті.
Осы бет 32 разрядты Windows - тың 9598NT ОЖ арналған интерфейс элементтерін жұмыс істетін компоненттерді қамтиды. Бұл компоненттер Windows - тың соңғы версияларының стилистикасымен үйлеседі.
Енді осы бетте қамтылған компоненттердің қызметтеріне жеке-жеке тоқталайық.
Пикто-
грамма
Компонент
аты
Компоненттің атқаратын қызметі
TabControl
Астарлар жиынтығы. Әр астар жазбасы жәненемесе мәтіні бар өріс түрінде болады. Мұнда астарларды таңдау бағдарлама арқылы танылады және ол компонент терезесіндегілерді басқару үшін қолданылады.
PageControl
Астарлары бар тақталар жиынтығы. Әр тақтаның өз интерфейс элементтерінің жиынтығы болады және ол онымен байланысты астарды шерту арқылы таңдалады.
ImageList
Суреттер жиынтығы. Мұны бірдей өлшемді бірнеше суреттерді сақтауға араналған қойма деп қарауға болады.
RichEdit
Пішімделген мәтіннің көпжолдық редакторы. Оның Memo компонентінен айырмашылығы, бұл мәтіннің қаріп, түс, туралау және т.б. (RTF пішімі) сипаттамаларын өзгерте алады.
TrackBar
Реттегіш. Бағдарламадағы кейбір шамалардың мәндерін басқару үшін қолданады. Мыс, осының көмегімен мультимедиалық құрылғылардың дыбысын өзгерту ыңғайлы.
ProgressBar
Процесс индикаторы. Осы компоненттің көмегімен біршама ұзақ процестің орындалу барысын, мыс, мәліметтердің көшірілуін бейнелеуге болады.
UpDown
Цифрлық реттегіш. Бұл компоненттің екі батырмасы осы компонентпен байланысты сандық шамаларды арттыру немесе кеміту қызметін атқарады.
HotKey
Басқарушы перне. Компонент F1, CTRL+Shift және т.б. басқарушы кодтарды енгізуге арналған.
Animate
Мультипликатор. Бұл қозғалмалы кескіндерді(бейнеклиптерді) бейнелеуге арналған , бірақ оны дыбыспен әрлей алмайды. ProgressBar компоненті сияқты, негізінен ұзақ процестің жүруі кезінде қолданылады.
DateTimePicker
Уақытмерзім селекторы. Компонент уақытты немесе мерзімді енгізуге немесе оларды бейнелеуге арналған.
MonthCalendar
Күнтізбе. Бұл күнтізбені бейнелеу және мерзімді немесе оның аралығын таңдау үшін қызмет етеді.
TreeView
Бұтақталған таңдау. Пиктограммалардың бұтақ тәріздес құрылымымен байланысқан жиынтығы болып табылады.Әдетте бұл каталог құрылымын және басқа соған ұқсас өзара иерархиялық түрде байланысқан элементтерді қарап шығуда пайдаланылады.
ListView
Пиктограммалар тақтасы. Бірнеше пиктограммаларды қарап, олардың ішінен қажеттісін таңдауды ұйымдастырады. Компонент пиктограммаларды тік немесе көлденең қатарларға орналастыра алады және оларды үлкен немесе кіші масштабпен көрсетуге мүмкіндігі бар.
HeaderControl
Басқарушы тақырып. Бұл жазбалары бар аралас секциялар қатарына бөлінген көлденең немесе тік жолақтар. Секциялардың өлшемін бағдарламамен жұмыс кезінде өзгертуге болады. Мұны әдетте, әр түрлі кестелердегі бағандар мен жолдардың өлшемін өзгерту үшін пайдаланады.
StatusBar
Статус тақтасы. Редакциялау терезесінде түрлі қызметтік ақпараттарды орналастыруға арналған. Оған мыс, Word мәтіндік редакторы терезесі қоршауының төменгі бөлігінде орналасқан қалып-күй жолы жатады.
ToolBar
Саймандар тақтасы. Бұл компонент BitBtn командалық батырмасы үшін контейнер қызметін атқарады және ол өз өлшемін оған батырмаларды қосқанда немесе оны жойғанда автоматты түрде өзгерте алады.
CoolBar
Саймандар тақтасы. Мұның ToolBar - дан айырмашылығы, бұл Edit, ListBox, ComboBox және т.с.с. Windows - тың стандартты интерфейстік компоненттерін орналастыруға арналған контейнер ретінде пайдаланылады.
PageScroller
Айналма тақта. Бұл енсіз саймандар тақтасын орналастыруға арналған. Қажет кезде тақта шетіне айналдыру жолақтарын құрады.
System беті.
Мұнда әр түрлі қызмет атқаруға арналған компоненттер (мыс, Timer - кезкелеген бағдарламадағы ең маңызды компонент), оның ішінде Windows - тың стандартты технологияларын қуаттайтын бағдарлама аралық деректер алмасуды ұйымдастыратын OLE және DDE компоненттері де берілген.
Енді осы бетте қамтылған компоненттердің қызметтеріне жеке-жеке тоқталайық.
Пикто-
грамма
Компонент
аты
Компоненттің атқаратын қызметі
Timer
Таймер. Нақты уақыт интервалын есептеуге арналған компонент. Ол 55 миллисекунд - тен кіші аралықта өңдей алмайды.
PaintBox
Суретке арналған терезе. Графикалық кескіндерді салуға арналған тікбұрышты аймақты құрады.
MediaPlayer
Мультимедиалық ойнатқыш. Осы компонент көмегімен түрлі мультимедиалық құрылғылар жұмысын басқаруға болады.
OleContainer
OLE-контейнер. Байланысқан немесе ендірілген обьектілерді қабылдаушы қызметін атқарады.
DDEClientConv
DDE- байланыс. Бұл DDEClientItem - мен бірге DDE-байланыста клиенттік бағдарлама құру үшін пайдаланылады..
DDEClientItem
DDE- тақырып. Клиенттік қолданбада DDE-байланыстың тақырыбын анықтайды.
DDEServerConv
DDE- байланыс. Бұл DDEServerItem - мен бірге DDE-байланыста серверлік бағдарлама құру үшін пайдаланылады.
DDEServerItem
DDE- тақырып. Серверлік қолданбада DDE-байланыстың тақырыбын анықтайды.
3. Delphi компоненттері - визуалды жобалаудың негізі.
Бос пішінді мазмұнды ететін - Delphi-дің компоненттері. Олар бас терезедегі палитра компоненттерінің тиісті астарларында орналасқан. Delphi-дің негізгі барлық компоненттері жоғарыда айтылған 4 астарда: Standard, Additional, Win32, System жатыр.
Осылардың пиктограммасына маустың нұсқағышын апарсақ, олардың аттары қалқып көрінеді. Осы компоненттерді Пішінге апару үшін, оны мауспен шертіп, сонан соң Пішіннің ол қойылатын орнын шертеді.Бұдан әрі оларды маус арқылы Пішін ішінде қажетті интерфейсті құрастыруға еркін тасымалдауға болады. Егер Сіз компонентті Пішінге көшіргіңіз келмесе, онда сол астардағы компоненттен бас тарту бағдаршасын шертсеңіз, белгілеу алып тасталады.
Delphi-де басқа бағдарламалау тілдеріндегі сияқты, барлық компоненттер қарастырылған анықтамалықтар бар. Мұнда біз сол компоненттердің ең негізгі қасиеттеріне және олардың жұмысына тоқталатын боламыз.
Ең алдымен, мәтінді бейнелеу компонентінен бастайық. Ол үшін жаңа жоба құрайық(File - New - Application), сосын Пішінге Label, Edit, Memo, Button компоненттерін тасымалдайық. Мауспен тиісті компоненттерді бір рет шерту немесе Tab пернесін басу арқылы Обьектілер инспекторындағы олардың қасиеттерін ашуға болады. Мәтінмен жұмыс істеуге арналған осы компоненттердің мынадай қасиеттері бар:
* Width - компоненттің енін белгілейді;
* Height - компоненттің биіктігін белгілейді;
* Left - пішіннің сол жақ шетінен қашықтығын көрсетеді;
* Top - пішіннің жоғарғы жақ шетінен қашықтығын көрсетеді.
Компоненттер Пішінге орнатылғаннан бастап, олардың қасиеті мәнге ие болады. Компоненттерді мауспен пішіндегі жобалаған орнына қойған соң, обьектілер инспекторы арқылы оның өлшемдері мен координаттарын нақтылауға болады. Осы әрекеттерді бағдарламалау арқылы да орындауға болатынын алда көретін боламыз. Бұл компоненттердің бейнелік көрінісін олардың мына қасиеттері ұйымдастырады:
Label Button үшін - Caption,
Edit үшін - Text,
Memo үшін - Lines.
Пішінді құрастыру кезінде компоненттердің осы қасиеттеріне кезкелген мәнді беруге болады, тіпті оған мән беру арқылы компонентті көрінбейтін ете аласыз. Жоғалған компонентті инспектордағы тізімін шерту арқылы оның қасиетін көрсеңіз, сол кезде ол пішінде белгіленіп тұрады.
Енді бағдарламаны іске қосып көрейік(ол үшін жасыл бағдаршаны не F9 - ды басыңыз). Сонда сіз компоненттердің, яғни Label - пішінде жазба не белгі жазуға, Button - батырма қызметін атқаруға, Edit - жол енгізуге, Memo - мәтіндік редактор ретінде жұмыс істеуге дайын екенін көресіз.
Қазір біз шағын бағдарлама жазып көрейік. Әуелі жаңа жоба ашайық (File - New - Application) . Енді мына әрекеттерді орындайық:
1. Пішінге Edit(енгізу жолы) компонентін орналастырыңыз да, оның Text қасиетін тазалаңыз.
2. Пішінге Button(батырма) компонентін орнатып, оның Caption қасиетіне, мыс: бейнесін көрсет деп жазыңыз.
3. Пішінге Label - ді енгізіп, оның Font қасиетінен қаріп өлшемін(24) және түсін таңдаңыз. Оның Caption қасиетін тазалаңыз.
4. Құрған батырманы екі рет шертіңіз.
Сонда бізге Delphi дайындаған батырманы басуға арналған модуль терезесі ашылады.
5. Осы код терезесінде Label1 деп жазыңыз(нүктеден соң тоқтаңыз, сонда көмексөз көрінеді). Сонан соң С пернесін бассаңыз, сонда Caption жолы белгіленеді. Delphi біз не енгізер екен деп күтіп тұр. Әрі қарай ештеңе жазбай, Enter-ді басыңыз. Сонда Label1.Caption деген жазу шықты. Мұндағы нүкте обьекті мен оның қасиетін бір-бірінен ажыратып тұр. Обьектіні қалай атау керек? Әрине атымен. Ол обьектінің барлық компоненттері үшін бірдей - Name қасиетімен беріледі және бұл инспекторлар обьектісінде орналасқан. Әрі қарай:
6. Label1 обьектісінің Caption қасиетіне мән меншіктейік. Ол үшін := - меншіктеу операторын пайдаланамыз. Сонда Label1.Caption:= шығады, енді не жазатыныңды ойланайық...
7. Әрине, мұнда Edit1- дің Text қасиеті : "Edit1.Text" мәнін қабылдайды.
8. Әр команда соңына (;) символы қойылуы қажет.
Сонда begin мен end арасына: Label1.Caption:=Edit1.Text; жазылады. Енді осыны сақтап, F9 пернесін басайық. Міне шағын бағдарлама құрылып болды. Нәтижесін көріңіз.
Ендігі бағдарламалар бұдан күрделілеу болады. Егер бағдарламада қате болып, ол орындалмаса не істеу керек? Ол кезде CTRL + ALT + DEL пернелер тобын орындап немесе ең оңайы қателер туралы ескерту терезесінде OK-ны басып, содан соң бас терезе менюінде Delphi Run - Program Reset немесе Ctrl+F2 командаларын орындаған жөн.
4. Delphi оқиғалары.
Бұрыннан білетініміздей, Windows операциялық жүйесі көпміндетті, яғни бір уақытта бірнеше әрекетті қатар орындай алады. Біз бағдарлама терезесінде батырманы шерткенде, Windows жүйесі нақ осы бағдарламада бір оқиға болғандығын анықтап, оған хабарлама жолдайды. Ал біздің бағдарлама оған тиісінше жауап әрекет жасауы керек. Ол үшін біз бағдарламалаушы ретінде осы оқиғаны орындату кодын жазамыз. Сонда Windows үшін бағдарлама құрылымы әрқайсысы белгілі бір нақты оқиғаны өңдеуге жауапты және сол оқиға болған кезде ғана шақырылатын кіші бағдарламалар жиынтығынан тұрады екен.
Ал Delphi бізді Windows - тан хабарлама алу қажеттілігінен құтқарып, ол қызметті бір өзі атқарады. Мұнда әр компоненттің өзінше әсер ете алатын біршама көп оқиғалар жиынтығы бар. Бағдарламалаушы бағдарламада қай оқиғаны өңдеу қажеттігін өзі анықтайды.
Енді осының алдында құрылған жобаны ашайық. Edit1 компонентін шертейік. Ол обьектілер инспекторында көрінеді. Сонда Инспектордан екі астарды көресіз: Properties(Қасиеттер) және Events(Оқиғалар). Events астарына ауысайық.
Қажетті оқиғаның өңдеуші бағдарламасын құру үшін, ол бойынша маусты екі рет шертеміз. Ал егер қалып кеткен тізімді ашатын болсақ, онда осы компонентке жарамды дайын өңдеуіштер бар болып шығады. Сонымен бір өңдеуіш бірнеше компоненттің оқиғаларын өңдеуге шақыруы мүмкін.
Алдыңғы бағдарламаны Пішіндегі мәтін бірден енгізілу бойына көрінетіндей етіп өзгертейік. Edit1 - ге мән енгізген кезде ондағы Text қасиеті өзгеріп, онда жаңа әріп пайда болады. Ол үшін onchange(change- ағ. өзгеру) оқиғасын пайдаланайық. Сонда:
1. onchange бойынша екі рет шертейік, сол кезде біз жаңа құрған өңдеуіштің ішінде тұрамыз.
2. Label1 - дің Caption қасиетіне Edit1 - дің Text қасиетінің мәнін меншіктейік: Label1.Caption:=Edit1.Text; немесе оны алдыңғы бағдарламадан көшіріп, осыған жазайық.
Бағдарламаны іске қосайық. Барлығы жұмыс істеп тұрғанын көреміз.
Енді onclick оқиғасын қарастырайық. Бұл оқиға енгізу жолын бұрын енгізілген символдардан тазарту үшін қолданылады. Мұнда өзіңіз байқағаныңыздай, Delphi-де жол - бірлік тырнақшаға( ' ) алынып жазылуы қажет.
Ал жолдағы символдар тазару үшін өңдеуіштің Text қасиетіне бос жол меншіктелуі керек, яғни оның арасында бос орын да болмауы қажет. Сонда ол былай жазылады:
Edit1.Text:= '';
Бұл мақсатта Edit компонентінің осыған арналған Clear (ағ.тазалау) әдісін қолдануға болады, ол мынау: Edit1.Clear;
Бұл жерде біз бағдарламаны пайдаланушының жағдайын ескеруіміз керек. Біздің дайындаған бағдарламаны пайдаланып, ол мәтінді енгізерде бірдеңені өзгерткісі келіп, оны мауспен шерткенде, онда сол жердегінің барлығы өшіріледі.
Мұндай кезде Edit - тің onEnter оқиғасын қолданған жөн. Сол кезде сіз енген бойда, компонент мән енгізуге дайын тұрады немесе ол үшін арнайы батырманы және оның onclick оқиғасын пайдаланған қолайлы.
Сонымен әр компоненттің өз оқиғалар жиынтығы болатыны белгілі. Біз солардың
* Onchange
* Onclick
* onEnter деген түрлерімен таныстық.
Әрбір бейнелік компонентте болатын мына маңызды оқиғалар төмендегі жағдайларда пайда болады:
* onExit - компонент енгізу фокусын жоғалтқан сәтте;
* ondblclick - компонентті мауспен екі рет шерткен сәтте;
* onkeydown - пернетақта пернесін, ол төменгі қалыпта тұрғанда басқан сәтте;
* onkeyup - пернетақта пернесін, ол жоғарғы қалыпта тұрғанда босатқан сәтте;
* onkeypress - пернетақта пернесін басқан сәтте;
* onmousdown - маус батырмасын, ол төменгі қалыпта тұрғанда басқан сәтте;
* onmouseup - маус батырмасын, ол жоғарғы қалыпта тұрғанда босатқан сәтте;
* onMouseMove - маус нұсқағышын компонент үстінде жылжытқан сәтте.
Кезкелген бағдарламамен жұмыс жасарда, оның ең маңызды компоненті - Пішіннің басты оқиғасы - onCreate ескерілуі қажет. Оқиға пішіннің экранда көрінуінен бұрын пайда болады. Бұл оқиға, мыс, Пішіннің экрандағы өлшемдері мен орнын баптауға болатындай етіп бағдарлама элементтерінің тиісті қасиеттерін беру үшін қолданылады. Егер сіз көрінбейтін бағдарлама құрғыңыз келсе, онда пішіннің ені(Width) мен биіктігін(Height) нөлге(0) теңеуге болады. Бірақ оны жобалау кезінде жасасақ, онда экран көрінбей жұмыс істеуге кедергі болады. Сондықтан оны onCreate оқиғасы бойынша:
Form1.Width:=0;
Form1.Height:=0; орындайды.
Енді Пішіннің тақырыбын да көрсетпеуге болады, ол үшін обьектілер инспекторында BorderStyle параметрін None - ге тең етіп алса болғаны. Сол кезде пішін тіпті көрінбейді, оның есептер тақтасында тек белгісі ғана шығып тұрады.
1. Delphi тілі. Айнымалылар, тұрақтылар және
олардың типтері.
Delphi тіліндегі барлық мәліметтер оны қолданғанға дейін сипатталуы тиіс. Компилятор солай болғанда ғана мәліметтердің бағдарламада сипатталуына сәйкес қолданылғандығын бақылап, қатенің алдын алады. Delphi тілінде кезкелген шама тұрақты немесе айнымалы мәнге ие. Оның аты(идентификаторы) латын әріптерінің тізбегінен, цифрлар мен астын сызу таңбасынан тұрады, олар тек цифрдан басталмауы тиіс. Мұнда символдар регистрінің ролі болмайды.
Бағдарламада мәліметтерді сипаттау орны логикалық блок - beginend - тен тыс орналасады. Модульде implementation түйінді сөзінің алдында сипаттау блогы жазылады:
var
Form1: TForm1;
Міне осы жерде, келесі жолдан бастап айнымалы мен тұрақтыларды жариялаған қолайлы. Айнымалылар былай сипатталады:
Var айнымалы_аты: айнымалы_типі;
Мұнда var - түйінді сөз. Атау ретінде кезкелген бұдан бұрын сипатталмаған және тілдің түйінді немесе қосалқы сөздері болып табылмайтын идентификаторды алуға болады.
Бір типті бірнеше айнымалыларды сипаттау қажет болғанда, оны былай жазады:
Var A,B,C: Integer;
Егер бірнеше сипаттауды бірінен соң бірін жазғанда, бір ғана var түйінді сөзін қолдануға болады:
var A,B: integer;
C,D: String;
Тұрақты шамаларды, басқаша константа деп атайды. Бағдарламада, әдетте, сандар мен жолдарды тікелей де пайдалануға болады: 3.1415 немесе `Бұл ПИ санының мәні'. Алайда тұрақтыларды идентификаторға меншіктеген ыңғайлы, ол үшін const түйінді сөзі қолданылып, былай жазылады:
Const pi=3.1415;
BelgiPi:String='Бұл Пи санының мәні';
Айтпақшы, Pi тұрақтысы Delphi - де берілген, сондықтан оны қолданғанда 3.1415 санын тұрақтыға меншіктесе болғаны.
Енді Delphi - де қолданылатын мәліметтер типін қарастырайық. Оларға - жолдар мен сандар жатады. Жол деп бірлік тырнақшаға алынып жазылған символдар тізбегін айтады. Мыс, 'бұл мәтіндік жол' деген сияқты. Егер мәтінде тырнақша белгісі болған жағдайда, онда оны екі мәрте жазу қажет, мыс: `бұл''- бірлік тырнақша белгісі'.
Жол бос болуы да мүмкін, онда ол былай белгіленеді: `'.
Жол, көп таралған жолдық тип - String - пен сипатталады. Осы типті жол көлемі 2Гб-қа дейінгі символдардан тұра алады. Жолды шекті мөлшермен шектеу қажет болғанда, онда символдар санын String-тен кейін тік жақшаға алып жазады, мыс: String[50].
Жеке символдар типі Char түрінде сипатталып, бірлік тырнақшаға алынып жазылады: `ү' . Ал мынадай экранда бейнелеуге болмайтын, мыс, жол соңын білдіретін символды(#13), жолды тасымалдау символын(#10), олардың алдында # таңбасы бар сандық коды(ANSI) түрінде жазады, мыс: #0. Delphi-де нөл - терминделген жолға жатады. Мұндай жолдардағы символдар есебі нөлден басталып, коды нөл болатын (#0) символымен аяқталады. Бұл жолдардың типі - Pchar.
Сандар бүтін және бөлшек сандар болып бөлінеді. Мына кестеде бүтін сандардың стандартты типтері мен олардың тиісінше қабылдай алатын мәндерінің аралығы көрсетілген:
Integer
-2147483648 .. +2147483647
Cardinal
0 .. 4294967295
Shortint
-128 .. +127
Smallint
-32768 .. +32767
Int64
-263 .. +263-1
Byte
0 .. +255
Word
0 .. +65535
Бүтін сандар типінің бағдарламада қолдануға ыңғайлысы - ол Integer. Ал оның басқа типтері мәліметтер компьютер жадынан барынша аз орын алуы үшін қолданылады. Бөлшек садардың ондық нүктемен ажыратылған бөлшек бөлігі бар. Оларды соңында сол жақ бөлігін 10-ның неше дәрежесіне көбейту керектігін көрсететін саны бар е(немесе Е) символымен жазуға болады.
Төменгі кестеде бөлшек сандардың стандартты типтері мен олардың қабылдай алатын мәндерінің аралығы берілген:
Real
5*10-324 .. 1.7*10308
Real48
2.9*10-39 .. 1.7*1038
Singl
1.5*10-45 .. 3.4*1038
Double
5*10-324 .. 1.7*10308
Extended
3.6*10-4951 .. 1.1*104932-1
Comp
-263 .. +263-1
Currency
922337203685477.5807
Бағдарламада қолдануға барынша ыңғайлы тип - Real. Оған шамалас типке Double жатады, бірақ оның алда өзгеруі де мүмкін. Currency(финанстық) типінен басқа бөлшек сандар жуықтап есептеледі.
Мәліметтердің ендігі бір типіне логикалық Boolean типі жатады. Ол True(ақиқат) және False(жалған) деген екі мәнді ғана қабылдайды. Мұнда True False болады.
Енді жоғарыда айтылған компоненттерді, олардың қасиеттері мен оқиғаларын пайдаланып, өз айнымалыларын енгізу арқылы есептеу жүргізетіндей бағдарлама құрастыруға болады. Мұнда есептелген мәнді экранға қалай шығарамыз, соны қарастырайық. Ол үшін бұл мәнді қандай да бір Text не Caption қасиеті бар компонентке орналастыру қажет. Оған мысал ретінде Label мен Edit компоненттерін, тіпті Caption қасиеті арқылы ақпаратты шығаруға болатын Пішінді де қолдануға болар еді. Былай жазылған мына бағдарлама:
var A, B, C: Integer ;
begin
A := 5 ;
B := 10 ;
C := A+B ;
Label1.Caption := C ;
end ;
қате шақырар еді, өйткені мұндағы Text және Caption қасиеттері String типті, ал айнымалылар - Integer типті болып тұр. Мұндай бағдарлама есептеу жүргізе алмайды. Бұдан шығатын жол бар, ол үшін С айнымалысының мәнін жолдық мәнге түрлендіру қажет. Delphi-дің мұны орындайтын IntToStr ішкі функциясы бар. Сонда қате шақырған бағдарлама мына түрде жазылар еді:
Label1.Capton:=IntToStr(C);
Бірақ бұл бағдарлама 15 санын ғана көрсетеді.
Енді Edit компонентін пайдаланып көрейік. Енгізілген сандар осы компоненттердің Text қасиеттерінде жатады. Пішінге Edit-тің екі, бір Label компонентін және батырманы басқанда есептеу жүргізетін Button батырмасын орналастырайық. Edit1 және Edit2 компоненттеріне қосындыны табу үшін сандар енгізейік. Сонда ол бағдарлама былай жазылады:
var A, B, C: Integer;
begin
A := Edit1.Text;
B := Edit2.Text;
C := A+B;
Label1.Caption := IntToStr(C);
end ;
Бұл да жоғарыдағы сияқты, қате шақырады, себебі мұнда да А мен В айнымалылары сандық Integer типті болса, ал Text қасиеті - String типті. Осы қатені жөндеуге StrToInt функциясы көмектесе алады, өйткені ол мәтінді бүтін санға түрлендіреді. Сонда А мен В айнымалысына мән меншіктеу операторлары былай жазылады:
A:=StrToInt(Edit1.Text);
B:=StrToInt(Edit2.Text);
Мұнда біз А,В,С айнымалыларын түсінуге оңай болу үшін пайдаландық. Осы бағдарлама операторларын бір жолға былай жазған өте ыңғайлы:
Label1.Caption:=IntToStr(StrToInt(E dit1.Text)+StrToInt(Edit2.Text));
Осыған ұқсас Real типті жылжымалы үтірлі нақты сандарды жолдық айнымалыға(FloatToStr) және оны кері түрлендіретін (StrToFloat) функциялары бар. Көбінесе Delphi-де Real типті есептеулер нәтижесінде үтірден соң ұзын құйрық болады. Мұны қалай шектеуге болатынын Жолдық айнымалымен жұмыс тақырыбында қарастырамыз.
6. Мәліметтердің өздік және құрылымдық типтері.
Мәліметтердің сандар мен жолдардан басқа күрделірек қосымша типтерін пайдаланбай жақсы бағдарлама құру мүмкін емес. Delphi-де бағдарламалаушы өз мақсатына жету үшін мәліметтердің өздік (өзі қалаған) типін құра алады.
Бағдарламаға мәліметтердің жаңа типін енгізу үшін Type түйінді сөзін қолданатын оператор енгізіледі:
Type типтің_атауы = типтің_сипатталуы
Мәліметтердің саналатын типі-бұл мәндер аралығы жай ғана реттелген идентификаторлардан тұратын тип. Бұл типті мәндерді сандармен емес, сөзбен сипаттау неғұрлым көрнекілеу болатын мәліметтер типін сипаттауға қолданған тиімді болады. Ол идентификаторларға кіретін әр атау тұрақты болып саналады да, бір-бірінен үтірмен бөлініп, жалпы атау тізімі жай жақшаға алынып жазылады. Мыс, Қазақстанның кейбір футбол командаларын сипаттайтын типті былай жазып көрсетуге болады:
Type FootballKazTeam=(Kairat, Kaisar, Tobyl, Ordabasy, Esyl);
Var MyTeam: FootballKazTeam;
Begin
MyTeam:=Kairat;
End;
Жалпы саналатын типке мәндерінің тізбектілігі мен олардың үлкендігін анықтауға болатын барлық типтерді жатқызуға болады. Саналатын типке мыналар жатады:
* барлық бүтін санды типтер;
* символдық типтер(Char);
* логикалық типтер.
Мәліметтердің құрылымдық типтері кезкелген бағдарламада қолданылады. Оларға:
* массивтер(жиымдар);
* жазбалар;
* жиындар
түріндегі типтер жатады.
Жиым - элементтеріне нөмірі немесе индексі бойынша қатынас жасалатын мәліметтердің құрылымдық типі. Жиымның барлық элементтері бір типтес болады. Ол былай сипатталады:
Type жиым_типінің_аты = array[аралығы] of элемент_типі
Мұндағы аралығы - жиымның жоғарғы және төменгі шекарасын, яғни ондағы элементтер санын анықтайды. Жиымға қатынас жасалғанда ізделінді индекс көрсетілген аралықта жатуы тиіс. Мыс, бүтін типті 100 элементтен тұратын жиым былайша сипатталады:
Type TMyArray=array[1..100] of Integer;
Мұндағы TmyArray типті айнымалыны былай сипаттауға болады:
Var A,B: TMyArray;
Енді типті меншіктеп жатпай-ақ, оны жиым ретінде бірден сипаттауға мүмкіндік туды:
Var A,B:array[1..100] of integer;
Сонымен жиым элементіне қатынас жасау үшін жиымның аты мен элементтің индексі тік жақшаға алынып көрсетілуі керек екен. Жиымның индексі ретінде мәндері оның сипаттамасында көрсетілген аралықта жататындай санды, идентификаторды немесе өрнекті алуға болады. Мыс:
var N: Integer;
begin
N := 65;
A[5] := 101;
A[N] := 165;
A[N+3] := 200;
B := A;
end;
Кейде жиымның жоғарғы шегін білу қажеттігі туады. Delphi - дің High функциясы жиымның жоғарғы шегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz