Трансплантация жайында
1. ТРАНСПЛАНТАЦИЯ
2. ҚАЗАҚСТАНДА ТҰҢҒЫШ МАМАНДАНҒАН ТРАНСПЛАНТАЦИЯ БӨЛІМШЕСІ АШЫЛДЫ
3. ТРАНСПЛАНТОЛОГИЯ ТҮЙТКІЛІ НЕДЕ?
4. Трансплантация: Донорды қайдан табамыз?
5. ТРАНСПЛАНТОЛОГИЯ АДАМҒА ӨМІР СЫЙЛАЙДЫ
6. Қазақстан бүйрек пен ұйқы безіне трансплантация жасайтын әлемдегі төртінші ел атанды
7. ТІНДЕРДІ ЖӘНЕ (НЕМЕСЕ) АҒЗАЛАРДЫ (АҒЗАЛАРДЫҢ
8. БӨЛІКТЕРІН) ТРАНСПЛАНТТАУ
9. Ислам және биоэтика мәселелері
10. БИОТЕХНОЛОГИЯНЫҢ БҮГIНI МЕН БОЛАШАҒЫ
2. ҚАЗАҚСТАНДА ТҰҢҒЫШ МАМАНДАНҒАН ТРАНСПЛАНТАЦИЯ БӨЛІМШЕСІ АШЫЛДЫ
3. ТРАНСПЛАНТОЛОГИЯ ТҮЙТКІЛІ НЕДЕ?
4. Трансплантация: Донорды қайдан табамыз?
5. ТРАНСПЛАНТОЛОГИЯ АДАМҒА ӨМІР СЫЙЛАЙДЫ
6. Қазақстан бүйрек пен ұйқы безіне трансплантация жасайтын әлемдегі төртінші ел атанды
7. ТІНДЕРДІ ЖӘНЕ (НЕМЕСЕ) АҒЗАЛАРДЫ (АҒЗАЛАРДЫҢ
8. БӨЛІКТЕРІН) ТРАНСПЛАНТТАУ
9. Ислам және биоэтика мәселелері
10. БИОТЕХНОЛОГИЯНЫҢ БҮГIНI МЕН БОЛАШАҒЫ
Трансплантация әдісі көне заманнан белгілі. Тері қабатының орнын ауыстырып салу әрекеті алғаш рет б.з.б. 1500 жылы жасалған. Клиникалық тәжірибеде бұлшық етті, сіңірді, қан тамырларын, жүйке талшықтарын, сүйек кемігін, т.б. ауыстырып салу жиі қолданылады. Трансплантацияның ерекше бір түрі – қан құю. Ең жиі алмастырылатын орган – бүйрек болып саналады.
• 1902 жылы австриялық хирург Е.Ульманн алғаш рет бүйректі Трансплантациялау операциясын жасады.
• Бұрынғы КСРО-да мұндай операцияны бірінші болып белгілі орыс хирургі Б.Петровский жасады (1965). Ол донор бүйректі шешесінен алып қызына салды, операция сәтті аяқталды. *Адамнан адамға жүрек алмастырудың алғашқы операциясын 1967 жылы оңтүстік африкалық хирург К.Барнард жасады. Пациент 18 күн өмір сүрді.
• Клиникада өкпені ауыстырудың алғашқы операциясын 1963 жылы америкалық кардио-хирург Дж.Харди (бір топ дәрігерлермен бірге) іске асырды.
• Қазақстанда органды Трансплантация операциясын тұңғыш рет М.Әлиев жасады.
Қазіргі кезде Трансплантация экспериментті биология мен медицинада ауто- (өз тіндерін Трансплантациялау), гомо- (сондай түрдің донорынан Трансплантациялау) және гетеротрансплантация (басқа түрдің донорынан Трансплантациялау, мысалы итке қояннан) кеңінен қолданылады. мысалы экспериментті онкологияда (жануарларға тәжірибе жасауда) қатерлі ісік штаммдарын Трансплантациялау. Трансплантацияға қажетті орган не тіндітрансплантат деп атайды. Мұны ауру адамның ең жақын туысынан немесе қайтыс болған адамнан (мәйіттен) жан-жақты медициналық тексеруден өткізген соң алады. Трансплантатқа қойылатын басты шарттар: мәйіт жас адамдікі болғаны жөн; қан қысымы қайтыс болғанша қалыпты деңгейде болуы; қатерлі ісік немесе жұқпалы аурумен ауырмағандығы; ауруханада қайтыс болуы (немесе адам қайтыс болар алдында бірнеше сағат ауруханада болғаны) қажет.
• 1902 жылы австриялық хирург Е.Ульманн алғаш рет бүйректі Трансплантациялау операциясын жасады.
• Бұрынғы КСРО-да мұндай операцияны бірінші болып белгілі орыс хирургі Б.Петровский жасады (1965). Ол донор бүйректі шешесінен алып қызына салды, операция сәтті аяқталды. *Адамнан адамға жүрек алмастырудың алғашқы операциясын 1967 жылы оңтүстік африкалық хирург К.Барнард жасады. Пациент 18 күн өмір сүрді.
• Клиникада өкпені ауыстырудың алғашқы операциясын 1963 жылы америкалық кардио-хирург Дж.Харди (бір топ дәрігерлермен бірге) іске асырды.
• Қазақстанда органды Трансплантация операциясын тұңғыш рет М.Әлиев жасады.
Қазіргі кезде Трансплантация экспериментті биология мен медицинада ауто- (өз тіндерін Трансплантациялау), гомо- (сондай түрдің донорынан Трансплантациялау) және гетеротрансплантация (басқа түрдің донорынан Трансплантациялау, мысалы итке қояннан) кеңінен қолданылады. мысалы экспериментті онкологияда (жануарларға тәжірибе жасауда) қатерлі ісік штаммдарын Трансплантациялау. Трансплантацияға қажетті орган не тіндітрансплантат деп атайды. Мұны ауру адамның ең жақын туысынан немесе қайтыс болған адамнан (мәйіттен) жан-жақты медициналық тексеруден өткізген соң алады. Трансплантатқа қойылатын басты шарттар: мәйіт жас адамдікі болғаны жөн; қан қысымы қайтыс болғанша қалыпты деңгейде болуы; қатерлі ісік немесе жұқпалы аурумен ауырмағандығы; ауруханада қайтыс болуы (немесе адам қайтыс болар алдында бірнеше сағат ауруханада болғаны) қажет.
ТРАНСПЛАНТАЦИЯ (ортағасырлық лат. transplantatіo - ауыстырып салу), Медицинада - адам мен жануарларда органдар мен тіндерді ауыстырып салу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тарихы[өңдеу]
Трансплантация әдісі көне заманнан белгілі. Тері қабатының орнын ауыстырып салу әрекеті алғаш рет б.з.б. 1500 жылы жасалған. Клиникалық тәжірибеде бұлшық етті, сіңірді, қан тамырларын, жүйке талшықтарын, сүйек кемігін, т.б. ауыстырып салу жиі қолданылады. Трансплантацияның ерекше бір түрі - қан құю. Ең жиі алмастырылатын орган - бүйрек болып саналады.
* 1902 жылы австриялық хирург Е.Ульманн алғаш рет бүйректі Трансплантациялау операциясын жасады.
* Бұрынғы КСРО-да мұндай операцияны бірінші болып белгілі орыс хирургі Б.Петровский жасады (1965). Ол донор бүйректі шешесінен алып қызына салды, операция сәтті аяқталды. *Адамнан адамға жүрек алмастырудың алғашқы операциясын 1967 жылы оңтүстік африкалық хирург К.Барнард жасады. Пациент 18 күн өмір сүрді.
* Клиникада өкпені ауыстырудың алғашқы операциясын 1963 жылы америкалық кардио-хирург Дж.Харди (бір топ дәрігерлермен бірге) іске асырды.
* Қазақстанда органды Трансплантация операциясын тұңғыш рет М.Әлиев жасады.
Қазіргі кезде Трансплантация экспериментті биология мен медицинада ауто- (өз тіндерін Трансплантациялау), гомо- (сондай түрдің донорынан Трансплантациялау) және гетеротрансплантация (басқа түрдің донорынан Трансплантациялау, мысалы итке қояннан) кеңінен қолданылады. мысалы экспериментті онкологияда (жануарларға тәжірибе жасауда) қатерлі ісік штаммдарын Трансплантациялау. Трансплантацияға қажетті орган не тіндітрансплантат деп атайды. Мұны ауру адамның ең жақын туысынан немесе қайтыс болған адамнан (мәйіттен) жан-жақты медициналық тексеруден өткізген соң алады. Трансплантатқа қойылатын басты шарттар: мәйіт жас адамдікі болғаны жөн; қан қысымы қайтыс болғанша қалыпты деңгейде болуы; қатерлі ісік немесе жұқпалы аурумен ауырмағандығы; ауруханада қайтыс болуы (немесе адам қайтыс болар алдында бірнеше сағат ауруханада болғаны) қажет.
Өсімдіктерде - өсімдіктер бөліктерін аналық өсімдіктердің басқа жеріне немесе басқа өсімдіктерге ауыстырып салу. Бақша өсіру мен эксперименттік зерттеулерде қолданылады.[[1]][[2]]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сілтеме[өңдеу]
1. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Қазақстан: Ұлттық энцклопедия Бас редактор Ә. Нысанбаев - Алматы Қазақ энциклопедиясы Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
2. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Патологиялық анотомия терминдерінің орысша - латынша - қазақша түсініктеме сөздігі.- Ақтөбе. ISBN 9965-437-40-8
ҚАЗАҚСТАНДА ТҰҢҒЫШ МАМАНДАНҒАН ТРАНСПЛАНТАЦИЯ БӨЛІМШЕСІ АШЫЛДЫ
Естеріңізде болса, 2012 жылғы 12 қыркүйекте Алматыдағы №7 қалалық клиникалық ауруханада тұңғыш рет бір уақытта бүйрек пен ұйқы безін ауыстыру операциясы жасалып, Қазақстан бүйрек пен ұйқы безіне трансплантация жасайтын әлемдегі төртінші ел атанған еді. Бұған дейін медицинадағы мұндай үлкен жетістікке АҚШ, Оңтүстік Корея, Италия елдері ғана қол жеткізгенін ескерсек, аталмыш трансплантация өткізу - елімізде медицина саласының даму жағдайының интегралды көрсеткіші екенін атап айтуымыз керек. Міне, осындай күрделі операция жасалған қалалық ауруханада, кеше елімізде тұңғыш маманданған трансплантация бөлімшесі салтанатты түрде ашылды. Айтулы оқиғаға отандық медицина саласының корифейлері, республикалық ғылыми орталықтар, емдеу мекемелерінің басшылары, сондай-ақ медицина қауымдастығының өкілдері қатысып, ортақ қуанышымызды бөлісті.
-- Бүгін біз тек Алматы қалалық денсаулық сақтау саласында ғана емес, республика өміріндегі өте маңызды оқиғаның куәсі болып отырмыз, - деді тұсау кесер рәсімінде Алматы қалалық денсаулық сақтау басқармасының басшысы Жанат Қасымжанова. - Елбасымыз өзінің Жолдауында Бізге елге қажетті технологиялар трансферті және оларды пайдалану үшін білімді де білікті мамандар қажет делінген болатын. Иә, қазіргі заманғы медицинаны трансплантациясыз елестету мүмкін емес. Бүгінде мүшелерді ауыстыру адам өмірін сақтап қалудың бірден бір жолы болып табылады. Әрі медицина қауымдастығы мүшелерді трансплантациялау ғасырдың бағыт-бағдары екенін мойындап отыр.
Сондай-ақ қаланың бас дәрігері Қазақстанда ең алғашқы донорлық бүйректі ауыстыру 1979 жылы 17 сәуірде, қазіргі А.Н.Сызғанов атындағы Ұлттық ғылыми хирургия орталығында табысты өтіп, 1978 жылдан 500-ден астам донорлық бүйрек және гетеротопикалық бауыр трансплантациясы жасалғанын, ал Қазақстанда 2009, 2010 жылдары жалпы саны 12, 2012 жылы 13 бүйрек, 2011 жылы алғаш рет бауыр, ал 2012 жылы жүрек алмастырылғанын тілге тиек ете кетті. Әрине, мүшелерді трансплантациялау - бұл өте жоғары маманданған операция болғандықтан, бұғанға дейін ол республикалық клиникалар деңгейінде жасалды. Егер Денсаулық сақтау министрлігінің бұйрығымен қалалық клиникалар арасынан тек №7 аурухана емдеу мекемелерінің арасындағы тізімге еніп, 2012 жылдан бүгінге дейін 28 бүйрекке туыстық трансплантация, оның бірі аралас - бүйрек пен ұйқы безіне жасалуы - оңтүстік астанадағы денсаулық сақтау саласының деңгейін көрсетсе керек деп атап өтті Жанат Кәкімсейітқызы.
Қазіргі кезде Қазақстанда жалпы трансплантацияға қажеттілік жылдан жылға артып келеді. Мәселен, статистикаға сүйенсек, бүйрек алмастыруға 3000, жүрекке - 1146, бауырға - 1000, өкпеге - 235, ұйқы безі - 233, жүрек пен өкпеге кешенді алмастыруға - 314 пациент мұқтаж екен. Былтырғы жылы шетелге мүшелер мен тіндерді ауыстыруға 34 пациентке (оның 13-і бала) жолдама берілсе, бүгінгі ашылып отырған мамандандырылған бөлімше жыл өткен сайын операция санын арттырып, мүше ауыстыруға мұқтаж адамдардың өмірін сақтап қалуға мүмкіндік тумақ. Өйткені, шетелге барып мұндай күрделі операция жасатуға әркімнің жағдайы көтере бермейді.
Жалпы трансплантация бұл - күрделі ұйымдастыруды қажет ететін ашық медицина. Мүшені ауыстыру отасын білікті мамандардың көмегінсіз өткізу мүмкін еместігін ескерсек, ауруханадағы үлкен де табысты жұмыстың басы қасында жүріп, бастамашысы, әрі ұйымдастырушы болған көрнекті хирург, ғалым дәрігер №7 қалалық клиникалық аурухананың бас дәрігері, медицина ғылымдарының докторы, профессор Болат Баймахановтың жанкешті еңбегін атап өткеніміз абзал.
-- Бүгінгі №7 клиникалық ауруханада болып отырған оқиға - еліміздің медицина саласындағы үлкен жаңалығымыз, әрі қол жеткізген жетістігіміз, - деді отандық медицинаның аса көрнекті өкілі, академик Төрегелді Шарманов. - Сондықтан да бұл жетістікке бүкіл медицина қауымы мақтаныш сезіммен қараймыз. Зады, медицинада мүшелерді ауыстыру жоғары технологияны, өте жоғары кәсіби біліктілікті қажет етеді. Сондықтан да мұндай аса күрделі де, жауапты еңбек оңайлықпен, әрі ол әркімнің қолынан келе бермейді. Бұл ретте Болат Бимендіұлының көрегендігін, еңбекқорлығын, ұстаздық, әрі ұйымдастырушылық қабілетін, кәсіби біліктілігін, сондай-ақ азаматтығын баса айтар едім. Болат қашан, қайда болмасын ізденісте жүреді, әрі ол нәтижесіз болмайды. Бүгінгі жасап отырған шаруа-сы соның бір парасы. Олай дейтінім, қалалық аурухана деңгейінде бұрын-соңды болмаған жаңалықты өзі басқарған бір жарым жылға жетпей әкеліп отыр. Бұл - керемет көрсеткіш. Осылайша, бүкіл ғылыми жетістіктері, атақтары бар ғылыми орталықтардың алдына шығып отыр. Ал мұндай жетістікпен тек мақтану керек.
Шынында да, 15 төсекке арналған бөлімшеге күрделі еуро жөндеу жұмыстары жүргізіліп, соңғы үлгідегі құрылғылармен жарақтанған. Ең бастысы, науқастарға барлық қажетті жағдай жасалған. Бас дәрігердің айтуынша, жыл аяғына дейін 40 операция жасау жоспарланып отыр. Жақсылық хабар жатпайды ғой, қазір жұртшылық трансплантация туралы хабардар. Алдағы бір ай көлемінде шетелдік азаматтардың да мүшелерін ауыстырмақ. Өйткені, Беларусь, көрші Қырғызстан мен Тәжікстаннан өтініш келіп түскен. Әрине, бұл ем қазақстандықтар үшін жүз пайыз тегін, ал шетел азаматтарына ақылы болмақ. Мысалы, Беларусьте 55 мың, шетелде 200 мың, Ресейде 150 мың долллар көлемінде болса, бізде шамамен 30 мың долларды құрамақ. Ал донор - тек туыстары мен жақындары.
-- Мұндай бөлімшенің қажеттілігі, маңыз-дылығын айтып жатудың қажеті жоқ. Бүгінде мүше ауыстыру күрделі мәселесі болып отыр. Соңғы жылдары мемлекет тарапынан көп көңіл бөлініп, өте көп көлемде қаржы бөлінуде. Бірақ, мұндай бөлімшелер әлі де жеткіліксіз. Биылғы жылдың 1 қыркүйегінде бауыр ауыстыру операциясын жасау-ды жоспарлап отырмыз. Оған дайынбыз. Өйткені, жақсы команда жасақталған. Өзімнің тәрбиелеген шәкірттерім, әрқайсысы өз жұмысын жақсы біледі. Ең бастысы, одан нәтиже шығып, мемлекетімізге де, науқастарға да көмек болуы керек, - дейді бас дәрігер Болат Бимендіұлы.
Бір айта кетерлігі, бөлімшеде кез келген уақытта операциядан кейінгі болатын асқынулармен ауруханаға қайта жатқызылып, емделеді, әрі бақылауда ұстайды. Өйткені, қазіргі кезде шетелге барып мүшелерін ауыстырып келген пациенттер елге келгеннен кейін қандай да бір асқынулар болса, өзімен өзі қалады. Оларға ота жасаған мемлекетке бару - тағы да қыруар ақша. Қазір бөлімше жағдайында оларға да көмек көрсете алатын мүмкіндік туып отыр. Өйткені, біздің мамандардың барлығы дерлік шетелде оқып келген және бөлімше заманауи құрылғылармен жабдықталған.
ТРАНСПЛАНТОЛОГИЯ ТҮЙТКІЛІ НЕДЕ?
Трансплантация деп бір адамның ағзасын, нақтырақ айтқанда, бауыр, жүрек, өкпе, бүйрек, сүйек майын немесе денесінің бір бөлігінің тіндерін келесі бір адамға салуды айтады. Медицинада мүшесін берген адамды донор дейді де, алушыны, яғни науқасты реципиент деп атайды.
Жалпы, Қазақстанда ағза ауыстыру оталары отыз жылдан бері жасалып келеді. Оның ішінде бір бүйрегін, бауырының шамалы бір бөлігін беріп, өзгеге ғұмыр сыйлаған жандар арамызда жүр. Сол сияқты сырқаттарға аса қажет органдарды қайтыс болған адамдардан да алуға болады. Алайда, осы донор жетіспеушілігі отандық трансплантология саласын өрге бастырмай отыр. Елімізде жыл сайын 50 адам донорлық ағзаға қолы жетпегендіктен көз жұмады. Қазірдің өзінде 4 мыңға жуық жан донор ағзасына зәру. Оның 3 мыңы бүйрек, 1100-дейі жүрек, мыңнан астамы бауыр, ал өзгесі өт, өкпесін ауыстыруға мұқтаж. Бірақ, өз еркімен донор болуға ниеттілер аз. Жыл басынан бері 77 ағза ауыстыру операциясы жасалса, оның 72-сіне туысқандары донор болыпты. Бар-жоғы 5 науқастың ғана ғұмырын өмірден өткен жандардың ағзасы сақтап қалған. 6 мыңдай адамның өмірін осы мәйіттік донорлар көбейсе ғана сақтап қалуға болады дейді дәрігерлер.
Мамандар бір донор кем дегенде төрт адамның өмірін ұзартуға көмектесетінін айтады. Алайда, кез келген жанның донор бола алмайтынын да ескерген жөн. Мәселен, 60 жастан асқан кісілер донор бола алмайды. Өйткені, олардың ағзалары қартаяды. Тіпті, 40-тан асар-аспас жасында ішкі органдары жарамсыз болып қалатын кісілер болады екен. Яғни, донор болатын жанның салмағы, қан тобы, өзге де медициналық көрсеткіштері реципиентке сәйкес келуі тиіс. Қазіргі кезде Ұлттық ғылыми кардиохирургиялық орталықта тез арада жүрек трансплантациясын қажет ететін бірнеше науқас, Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығының диализ бөлімшесінде бүйрек трансплантациясын қажет ететін балалар тіркеуде тұр. Олардың барлығы ауруханада айлар, жылдар бойы жасанды бүйрек аппараттарына байланып өмір сүруге мәжбүр. Өкпе, ұйқы безі, ішек, жілік майы, көздің қасаң қабықшасы, бұлшық ет трансплантациясына тағдыры байланғандардың қатары да аз емес. Бәріне, донор тапшылығы қолбайлау болып отыр. Халықты бұл мәселеге діннің қалай қарайтындығы алаңдатады. Демек, бізге әлі де түсіндіру жұмыстары жеткіліксіз. Әйтпесе, қазір Қазақстанда донорлықты дамыту үшін мемлекет тарапынан қажетті жағдайдың бәрі жасалған. Медицина мамандарын шетелде оқыту, әлем дәрігерлерімен тәжірибе бөлісу жолға қойылған. Трансплантация бойынша қажетті нормативтік құқықтық база дайындалған. Клиникалық орталықтар қажетті медициналық құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілген. Бірақ, біздің қоғам бұл мәселеге әлі дайын емес. Біз донор болу арқылы қаншама адамдарды құтқаруға болатынын әлі де түсіне алмай келеміз. Трансплантация адам өмірін ұзартады, сырқатқа дертінен айығып, толыққанды өмір сүру қуанышын сыйлайды. Енді донор болу мәселесі арнаулы заңмен бекітілетін болады. Қазір заң жобасы Парламент қарауында жатыр. Сондықтан қай кезде де әрқайсымыз Донор болуға дайынсың ба? деген сауалға жауап беруге дайын болуымыз қажет шығар.
Трансплантация: Донорды қайдан табамыз?
Әсияның жылай-жылай бет-аузы ісіп кетті. Әр нәрсені бір сандырақтап, бір кезде меңіреу адамдай сұлқ түсіп жатып қалды. Бұғана тамырларында тұрған катетерлер жанына батып, солқылдатып ауыртып барады. Басқа балалар сияқты емін-еркін құлдыраңдап ойнамаған, айлап-жылдап ауруханада жататын ол биыл он беске ілігіпті. Бірнеше жыл созылмалы бүйрек жетіспеушілігімен зардап шегуші қыз күнара жасанды бүйрек аппаратына тәуелді. Жасөспірімнің сырт келбеті жеті-сегіз жас шамасындағы баланыкіндей. Көбінде әлсіздік басып, беті-қолы, аяқтары ісіп, басы ауырып, ештеңеге зауқы соқпай тұрады. Сосын, меңіреу адамдай сұлқ түсіп жатысы осы. Жансызданып қалған қос бүйрегін ота арқылы жаңа бүйрекке ауыстырсам, дені сау адамдар сияқты өмір сүрсем деп армандайды...
Бүгіннің бір уайымы - адам ағзасын алмастыру мәселесі екені даусыз. Диагнос - тиканың дамыған кезеңінде әр науқастың ағзасына қатысты шындық дәл анықталып, оған қоса емі де айтылуда. Соңғы жылдары созылмалы бүйрек жетіспеушілігі, жүрек жетіспеушілігі, т.б. сырқат түрлері ешқайсымызға да таңсық емес. Осы жағдайда ауру ағзаның алмастырылуы тиіс екендігінен де хабарымыз бар. Ресми дерек көздері елімізде 3 мың адамның бүйрегі, 1 мың 146 адамның жүрегі, 1 мың адамның бауыры, 233 жанның ұйқы безі, 235 жанның өкпесі ауыстырылуы қажет дегенді алға тартады. Бұл денсаулық сақтау мекемелерінде кезекке тұрған сырқаттардың саны. Кезектің сыртында қаншама науқастың тағдыры қыл үстінде екенін ешкім де нақты айта алмайды. Бір анығы - бұлардың бәріне органдар трансплантациясы қажет. Оны кімдерден алады, енді, бұл мәселенің екінші жағы.
Өткен жылы елімізде алпыстан аса трансплантация жасалды. Көбі бүйрекке жасалғаны да белгілі. Балаларына, ет жақынына бір бүйрегін берген донорлардың саны елуден асып жығылды. Ал, жүрегін ауыстырған Жәнібек қазақ медицина тарихындағы алғашқы адам. Ол туралы кезінде бүкіл ақпарат құралдары жан-жақты мәлімет берген болатын. Бүгінде Жәнібек ағзалар мен тіндер трансплантациясына мұқтаж пациенттер құрған Нұрлы қоғам республикалық қоғамдық бірлестігінің белсенді мүшесі. Біз трансплантация, яғни ағзаны ауыстыру мәселесі бойынша жан-жақты ақпарат алу үшін Ұлттық медициналық холдингке қарасты Трансплантация бойынша үйлестіру бюросының бастығы Қарашаш Абауова мен Нұрлы қоғам бірлестігінің төрайымы Сәуле Шайсұлтановамен әңгімелесіп, көп жайға қанық болдық.
Трансплантация дегеніміз - бір адамның ағзасын (оның ішінде бауыр, жүрек, өкпе, бүйрек, т.б.) немесе денесінің бір бөлігінің тіндерін келесі бір адамға салу. Медицинада беруші адамды донор дейді де, алушыны, яғни науқасты реципиент деп атайды. Жалпы, Қазақстанда ағза ауыстыру оталары 30 жылдан астам мерзім бойы жасалып жатқанын айтуымыз керек. Оның ішінде бір бүйрегін, бауырының шамалы бір бөлігін беріп, өзгеге ғұмыр сыйлаған жандар арамызда жүр. Сол сияқты, сырқаттарға аса қажет органдарды қайтыс болған адамдардан да алуға болады. Бұл жайында Трансплантация бойынша үйлестіру бюросының бастығы Қарашаш Абауова: Қазақстанда ағзалар донорлығын және трансплантологияны дамыту мақсатында Ұлттық медициналық холдинг орталықтарында бірталай күрделі шаралар атқарылуда. Халыққа жоғары мамандандырылған трансплантациялық көмек республикалық бюджет қаржысы есебінен тегін көрсетілуде. Сонымен қатар, трансплантология медицинаның ешбір жүйесіне ұқсамайды, себебі, ағза ауыстыру операциялары азаматтардың медициналық қызметкерлермен бірігіп, шараға белсенді қатысуына байланысты халыққа қолжетімді болады. Біздің елімізде әлеуетті донордың туыстары транспланттау үшін марқұмның дене мүшелерін алуға көп жағдайда әлі де түрлі себептермен келісім бермейді. Тіпті, оған дайын емес. Сондықтан, шетелдік тәжірибеге сүйеніп, адам ағзасының трансплантациясына қатысты әңгіме айтылғанда (қайтыс болғаннан кейінгі), әр адам өз пікірін тірі кезінде білдіру керек, дейді.
Елімізде 2009 жылы қабылданған Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы кодексте трансплантация туралы нормалар бар екенін екінің бірі білмеуі мүмкін. Кодекстің 169-бабында Егер алу кезінде денсаулық сақтау ұйымына осы адамның тірі кезінде не оның жұбайының (зайыбының), жақын туыстарының немесе заңды өкілдерінің ол өлгеннен кейін оның тіндерін және ағзаларын транспланттау үшін алуға келіспейтінін мәлімдегені туралы хабар - - ланған болса, мәйіттен тіндерді және ағзаларды алуға жол берілмейді, деп жазылған. Адам тірі кезінде ағзасын алу-алмау туралы үндемеген болса, яки ту - ған-туыстары да ешнәрсе айтпаған жағдайда, онда келісім беру презумпциясына негізделген осы бап бойынша мәйіттен ағзаларды алуға болады. Бұл заңға қайшы емес. Осы орайда Қ.Абауова өткен жылдың соңында Үкіметтің Ағзалық трансплантологияны дамыту саласындағы нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу үшін ведомствоаралық жұмыс тобын құру туралы өкіміне сәйкес жұмыс тобы құрылып, қазіргі кезде бұл шаруаның қарқынды жүріп жатқанын айтты. Амандық болса, осы жылы заңдарға және нормативтік құқықтық актілеріне трансплантацияға және ағза донорлығына қатысты нормалар енгізілмек.
Біздің денеміз тірі кезімізде өзімізге тиесілі болғандықтан, ағзаларымызды біреуге беру, не бермеу туралы мәселені өзі - міз шешкеніміз дұрыс деп ойлаймын. Бұл мәлімет арнайы мемлекеттік ақпараттық жүйеде сақталуға тиіс. Ол жүйеге арнайы мамандардың кіруіне рұқсат болуы керек. Сонымен қатар, ағзалар трансплантациясын қажет ететін науқастардың бірегей республикалық ақпараттық тізімін құрастыру қажет. Бұл да үлкен мәселе. Мысалы, қазіргі кезеңде елімізде трансплантация жеті клиникада жасалады. Әрбір клиника ағзалар трансплантация - сын қажет ететін науқастардың тізімін жеке құрастырған. Науқастардың бәрін бір жерге, яғни бір жүйеге тіркеу, олардың жай-күйін әрдайым бақылап отыруға қол жеткізу үлкен жетістік болар еді. Ондай жағдайда донорлар мен реципиенттердің қан тобын, салмағын, тіндерін, т.б. сәйкестігін тез арада салыстырып отыру оңай жүзеге асырылады. Осы мәселелерді Ұлттық ғылыми медициналық орталық жанында құрылып жатқан трансплантация бойынша республикалық үйлестіру орталығы нақты шешеді деп сенеміз, дейді Қарашаш ханым.
Қоғам Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсыныстары бойынша донорлық ағзалармен өз-өзін қамтуы тиіс. Нұрлы қоғам бірлестігінің төрайымы Сәуле Талғатқызының айтуынша, донорлық органдар жетіспеушілігі қайда болмасын бар. Ол дамыған мемлекеттерге де тән. Ағза ауыстыру оталары ең алдымен мемлекет тұрғындарына, яғни өз науқастарына жасалады. Содан кейін барып өзгелердің жайы ойластырылады. Содан да шет мемлекеттерде трансплантация жасатуға кезекте тұрған біздің жерлестеріміз өз кезегін жылдап күтеді. Қазіргі таңда Денсаулық сақтау министрлігінің шетелдерге жіберу тізімінде 100-ден астам науқастар кезекте тұр. Олардың ең кішкентайы екі жаста. Егер қоғамның әр мүшесі осы жандардың тағдырына бей-жай қарамаса әрі дәл осындай жағдай менің не туыстарымның басында болуы мүмкін-ау деп ойлай алатын болса, тірісінде донорлыққа келісім беруі мүмкін деп есептейді Нұрлы қоғамның төрайымы.
Медицинада әлеуетті донор деген түсінік бар. Ми өлімі жағдайындағы науқас қана әлеуетті донор саналады. Жүрек жұмыс істеп тұрғанда және өкпені ықтиярсыз желдету кезінде тіркелетін мидың барлық қызметінің толық және біржола тоқтауы адам өлді дегенді білдіреді.
Мамандардың айтуынша, клиника - - лық белгілерге сәйкес ми өлімін рас - тау туралы қорытындыны арнайы дәрігер - лер - ден құралған комиссия зерттеулер (электроэнцефалография, ангиография) жүр - гізу - арқылы қабылдайды.
Осы жерде ми өлімі түсінігіне тоқтала кетсек дейміз. Бұл түсінікті 1959 жылы француз невропотологтары енгізген. 1966 жылы Рим папасы Пий ХІІ өлімді жанның тәннен бөлінуі деп анықтады. Сондай-ақ, ми өлімі диагнозы трансплантацияға қатысы жоқ, диагностикалық тәуелсіз процедура екенін де атап өтсек дейміз. Соған сәйкес диагноз да қойылады. Бұл диагноз қойылғаннан кейін реанимациялық бүкіл іс-шаралар тоқтатылады. Ал, донор болатын адамдардың жүрек, бауыр, өзге де мүшелері тиісті аппараттармен сүйемелденіп, қан айналымы реттеліп тұрады екен. Оның да өз белгілі уақыты бар. Осы мерзімде әлгі мүшелер басқа науқасқа салынуға тиіс. Мамандар бір әлеуетті донордың кем де - генде төрт адамның өмірін ұзартуға сеп - тігі тиетінін айтады. Сондай-ақ, 60 жас - тан асқан кісілердің донор бола алмайтыны тағы белгілі болды. Өйткені, ағзалар қартаяды! Ол түгілі 40-тан асар-аспас жасында ішкі органдары жарамсыз болып қа - латын кісілер де баршылық екен. Яғни кез келген жұмыр басты пенде донор бола алмайды.
Доно - латын тілінен аударғанда сый - лаймын, құрбан етемін деген мағы - наны білдіреді. Донор болу аса қайырымды адамдардың қолынан келеді деп ойлаймын. Ол үшін адамның сана-сезімі жетіліп, түсінігі өзгеру керек. Алдымен, өзімізден бастауымыз керек. Қазіргі кезеңде Ұлттық ғылыми кардиохирургиялық орталықта тез арада жүрек трансплантациясын қажет ететін 20-30 жас аралығындағы 5 науқас тіркелген. Сондай-ақ, Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығының диализ бөлімшесінде бүйрек трансплантациясын қажет ететін 21 бала тіркеулі. Олардың барлығы ауруханада айлар, жылдар бойы жасанды бүйрек аппараттарына байланып өмір сүруге мәжбүр. Бұл балалардың рухани дамуы қалыпты болғанымен, физикалық дамуы өздерінің қатарларымен салыстырғанда өте төмен, дейді сұхбаттастарым.
Енді еліміздегі жағдайға сырт көзбен қарайтын болсақ, орган донорлығы дамуы үшін мемлекет тарапынан қажетті алғышарттардың бәрі жасалған деуге болады. Осы мәселе бойынша медициналық мамандарды дамыған шетелдерде оқыту, олардың тәжірибесімен бөлісу жолға қо - йылған. Трансплантация бойынша қа - жетті нормативтік құқықтық база дайын - далған. Клиникалық орталықтар қажетті медициналық құрал-жабдықтармен қамта - масыз етілген. Бірақ, біздің қоғам, оның ішінде біз толық дайын емеспіз. Біз донор болу арқылы қаншама адамдарды құтқаруға болатынын әлі де түсіне алмай келеміз. Трансплантация адам өмірін ұзартады, сырқатқа дертінен айығып, толыққанды өмір сүру қуанышын сыйлайды. Қанша миллион адам болса, сонша миллион ой-пікірдің болатынын да білеміз. Бірақ, ерте ме, кеш пе біздің әрқайсымыз орган донорлығы мәселесіне иә немесе жоқ дегенді айтарымыз шүбәсіз. Осындайда Мұқағалидың өлеңі ойға оралады екен. Ол трансплантация өзекті мәселелердің қатарында болмаған, тіпті ол жайында айтылмаған қоғамда өмір сүрді. Сондықтан, оның айтып отырғаны қан беру турасындағы донорлық. Сонымен,
Мен - донормын.
Шипа болар қаным бар.
Қабылдаңдар, алыңдар.
Менің жылы қанымның
Қасиетін таныңдар.
Жоқ!
Ақшаға сатпаймын!
Аурулар алдында,
Борышымды ақтаймын.
Өмір беріп өзгеге,
Өмірімді сақтаймын! - дейді ақын. Ал, біздің қоғамда өмір сүрсе не айтар еді? Біз ше? Иә немесе жоқты таңдар сәтте қайтер екенбіз?
ТРАНСПЛАНТОЛОГИЯ АДАМҒА ӨМІР СЫЙЛАЙДЫ
Өткен жылы Қазақстанда бірінші рет созылмалы жүректің жетіспеушілігі диагнозы қойылған науқасқа донорлық жүрек трансплантациясын жасағаны белгілі. Бұл отаны Чехияның кардиохирургы Жан Пирктің қатысуымен еліміздің жетекші кардиохирургы, медицина ғылымдарының докторы Юрий Пя жасады. Осылайша республикамыздың білікті хирургтары күрделі де қымбат оталарды өз елімізде де жасауға болатынын дәлелдеді. Сондай-ақ, көпшілікке сенсация болған осы күрделі отадан кейін Қазақстан әлемдегі донорлық жүректі ауыстырып салатын 27 елдің қатарына қосылды, онымен қоймай, ағзасында мүше ауыстыруға байланысты ақауы бар адамдардың көңілдерінде үміт отын жақты. Жалпы, трансплантология медицина саласының ең ірі жетістігі, ел дамуының басты көрсеткіші болып табылады. Бүгінде әлемнің алпауыт елдері мүше трансплантациясын жасаудың ең озық үлгілерін қолдануда. Бір адамның ағза мүшелері бірнеше адамның өмірін сақтап қалуға мүмкіндік береді екен.
ЕЛІМІЗДЕ ТҰҢҒЫШ ЖАСАЛҒАН ЖҮРЕК АУЫСТЫРУ ОПЕРАЦИЯСЫ ЖАЙЫНДА
Елімізде алғаш жасалған сенсациялық операция жайында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев ҚР Парламентінің бесінші шақырылымындағы екінші сессиясының ашылуында сөйлеген сөзінде былай деді: - Биыл Қазақстанда бірінші рет науқасқа донордың жүрегін ауыстырып салу операциясы табысты жүзеге асты. Бұл ретте жас отандасымыз Игорь Воротников бүгінде барша қазақстандықтардың аузынан түспей жүрген ізгі қадам жасады. Анасы мезгілсіз қаза болып, қасірет жұтқан ол ең қиын сәтте өзге адамдардың өміріне араша түсе алды. Игорь анасының жүрегі мен бүйрегін донор мүшесіне мұқтаж адамдарға беру туралы шешім қабылдады. Сөйтіп, тағдырлары қыл үстінде тұрған екі адамға - Жәнібек Оспанов пен Евгений Курцқа жаңа өмір сыйлады. Анасынан айырылған ол қаны бөлек болғанмен, жаны бір бауырлар тапты. Ойлап қарасақ, орыстың баласы анасының жүрегін қазаққа, бүйрегін неміске тапсырды. Операцияны ұлты кәріс Юрий Пя чех әріптесі Жан Пиркпен бірге жасады. Міне, қазақстандық бірлік деген осы. Бұл нағыз азаматтың ісі. Менің халық бірлігі туралы идеям қарапайым өмірде осылай көрініс тапқаны қуандырады. Әрбір отандасымыздың денсаулығы - мемлекет үшін ең басты байлық, ең негізгі құндылық.
ТРАНСПЛАНТАЦИЯ ТАРИХЫ
Бүгінгі таңда елімізде 3000-ға жуық адам бүйрек алмастыру үшін өз кезегін күтуде, сонымен қатар, 170-200 қазақстандық жыл сайынғы бауыр және осыншама адам жүрек алмастыруға мұқтаж екен. Ал, біздің өңірімізде бауыр ауыстыруды күтіп отырған 50 науқас болса, бүйрек алмастыруға мұқтаж 80 адам бар. Биылғы жылы 15 науқасқа бүйрек алмастыру операциясы жасалса, бауыр ауыстыруға бір адам дайындалуда. Бұл туралы жуырда облыстық кеңес беру диагностикалық орталығында республикалық Медицина қызметкерлерінің құқығын қорғау қоғамдық бірлестігінің ұйымдастыруымен өткен Бақыт пен ұзақ өмірге үміт сыйлаңыз! тақырыбындағы дөңгелек үстел отырысында аталған қоғамдық бірлестіктің баспасөз хатшысы Жұлдыз Әпешева мәлімдеді. Сондай-ақ, ол трансплантация тарихы туралы кеңінен әңгімелеп, оның даму кезеңдері жайында жан-жақты баяндады.
Жалпы, трансплантация латын тілінен аударғанда ауыстырып салу деген мағынаны береді. Медицинада адам мен жануарлар ағзалары мен тінін алмастырып салу ғылымын трансплантология деп атайды. Жарамсыз, дертті органдарды алмастыру - адамзаттың ертеден келе жатқан арманы, биік қиялы болатын. Тері қабатының орнын ауыстырып салу әрекеті алғаш рет біздің заманымыздан бұрын 1500 жылы жасалған. Клиникалық тәжірибеде бұлшық етті, сіңірді, қан тамырларын, жүйке талшықтары мен сүйек кемігін ауыстырып салу жиі қолданылады. Ең жиі алмастырылатын мүше - бүйрек болып саналады екен. Мәселен, 1902 жылы австриялық хирург Е.Ульманн алғаш рет бүйрекке трансплантациялау операциясын жасаған. Әлем ғалымдарының ізденістерінің арқасында 1953 жылы Биллингэм, Брент және Медава жасанды бүйрек аппаратын ойлап шығарды. 1954 жылы Муррей бүйрек алмастыруды сәтті аяқтады. Бұрынғы кеңестік дәуірде мұндай отаны бірінші болып академик-хирург Борис Петровский 1965 жылы жасаған. Ол бүйректі шешесінен алып қызына салған еді. Бауырды алмастыру проблемалары бүйректен кейін қолға алынды. Ал, 2011 жылдан бері қазақстандық оташылар Орта Азия мемлекеттері арасында алғаш рет бауыр, жүрек, сүйек кемігін алмастыру операцияларын ойдағыдай іске асырды. Бүйрек ауыстыру оталары елімізде А.Н.Сызғанов атындағы хирургия ғылыми орталығында 1978 жылдан бастап жасалуда. Ал, бүгінгі заманауи медицина бір мезгілде жүрек, өкпе, бауыр, сонымен бірге ұйқы безі сынды бірнеше ағза мүшелерін ауыстыруға мүмкіндік беріп отыр.
ӘТТЕҢ ЗАҢНЫҢ КЕЛТЕСІ-АЙ...
Десек те, бүгінгі таңда біздің елімізде трансплантациялау жұмысының кеңінен етек жаюына кедергі келтіріп отырған бірнеше мәселелердің бар екені де белгілі. Жоғарыда атап өткен дөңгелек үстел басында сала мамандары бұл мәселелердің атын атап, түсін түстеп, оларды шешу жолдарын талқылап, өзіндік ой-пікірлерін ортаға салды. Мәселен, шараға қатысушылар бізде трансплантациялауға қатысты заңның шикі тұстары көп екенін алға тартты. Ал, дамыған мемлекеттерде мүше трансплантациясына байланысты мәселелердің заң шеңберінде шешіліп қойғаны белгілі. Мәселен, АҚШ-та кез келген адам ерікті түрде донор атана алады. Ал дәрігерлерден заң донор атанған азаматтарға трансплантациялық отаның қаупі жөнінде егжей-тегжейлі түсіндіруді талап етеді. Бұған қоса, кез келген адамның жүргізушілік куәлігінде трансплантацияға келісім бергені немесе бас тартқандығы жайында ақпарат болады. Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының шешіміне сәйкес, әлемде донор атануға рұқсат беру екі заң бойынша екі түрлі әдіспен жүзеге асады: келісім презумпциясы және келісімсіз презумпция. Біріншісі - өзінің немесе туған-туысқандарының келісімін алу арқылы, ал, екінші әдіс бойынша адам көз жұмған жағдайда оның ағза мүшелері туған-туысқандарының келісімінсіз донор ретінде пайдаланылады. Испанияда, Австрияда, Бельгияда дәрігерлер бірінші әдісті қолданса, АҚШ-та, Ұлыбританияда, Голландияда екінші әдісті қолданып, мәйіттің туған-туыстарына тек хабар ғана беріледі. Ал, біздің елімізде қайтыс болған адамның мүшесін алу тек оның туған-туыстарының рұқсатымен ғана жүзеге асырылады. Осы орайда дәрігерлер қауымы елімізде трансплантацияны бір ізге түсіру үшін біршама уақыттың және бірталай жұмыстың қажет екенін айтуда. Жалпы, трансплантация төңірегіндегі қиындықтардың 25-30 пайызы ғана медицина арқылы шешімін таба алады. Ал, қалған мәселе қоғам мен заңға, дінге, моральға тәуелді екен. Дәл бүгінгі таңда біздің елімізде адамдардың санасы, қазақы менталитет, діни көзқарас донор болуға келісім беру туралы пікірлердің әрқилы екенін көрсетуде. Бұл орайда, облыстық медицина орталығы жансақтау бөлімінің меңгерушісі Әуезхан Сейтмағанбетов әсіресе, қазақылықтың қаймағы бұзылмаған Сыр өңірінде хал үстінде жатқан адамның туыстарына оның мүшесін бер демек тұрмақ, шын жағдайын айтудың өзі қиын екенін айтады. - Адамның үміті соңынан өлетіні белгілі. Әсіресе, біздің аймақта туысың әне-міне өлгелі жатыр, дайындала беріңдер деп айтудың өзі қиын. Көңілі күпті жандар ондай ауыр сөзді көтермейді. Бір амалын қарастырыңызшы, Алматыдан, Астанадан маман шақыртуға болмай ма деп жылап-еңіреп тұрғанда оларға адамыңның мүшесін бер, донор болсын деп қалай айтарсың. Оның үстіне біздің қазақы менталитет, діни көзқарасымыз оған оңайлықпен көне қоймайды, - деп мәселенің екінші ұшын көрсетті. Трансплантация туралы Заңға өзгерістер енгізіп, адамға дене мүшесін донор ретінде беру мәселесін қайта қарастыруды қолдайтындардың бірі республикалық Үміт қоғамының Қызылорда облыстық филиалының директоры Нұрсәуле Мейрбекова. Оның пікірінше, Қазақстанда кейбір жағдайда қолымызда бар заңның өзін толықтай пайдалана алмай отырған жайымыз да бар. Оның үстіне, күн сайын қаншама жан донор табылмағандықтан ауыр науқастан көз жұмуда. Сондықтан адами тұрғыдан алғанда, мұндай қадамды ізгі қадам деп бағалайды. Айта кету керек, Нұрсәуле мүше алмастыру отасын жасатушылардың бірі. 2007 жылы оған Алматыда өлі донордың бүйрегі ауыстырып салынған, соның арқасында аман-есен көппен бірдей жер басып жүр. Сондықтан ол бұл саланың, яғни, трансплантацияның мәселелеріне әбден қанық. Нақтырақ айтқанда, заңның кемшіліктері, ондай оталарға мұқтаж жандардың басынан өткеріп жатқан қиындықтары да, дәрі-дәрмекке қатысты туындап жататын мәселелер де оған бес саусағындай белгілі. Осы орайда ол трансплантациялау оталарын өз облысымызда жасауға мүмкіндік туса деген арман-тілегін жеткізді.
ДІН ДЕ ТРАНСПЛАНТАЦИЯҒА ТЕРІС ҚАРАМАЙДЫ
Жоғарыда біз мүше трансплантациясын өркендету қоғам мен заңға, адамдардың діни көзқарасына, түсінігіне тәуелді екенін айтып өттік. Негізінен ешбір дін мәйітті бір мүшесін алып тастап жерлеуге келісім бермеген. Ислам шариғаты да солай. Дегенмен, қазір дін өкілдері өз мүшесін өзгеге беру мәселесіне теріс келмейтін тұстарын түсіндіруде. Шын мәнінде Ислам шариғаты бұған қалай қарайды? Бұл сұраққа Сырдария руханият қоғамдық қоры діни кеңес беру орталығының дінтанушы маманы Нұрлыбек Нұрсейітов былайша жауап берді: - Кей жағдайда шариғат рұқсат етпеген үкімдердің зәрулікке өзгеруі мүмкін. Құранда кімде кім жазықсыз адам өлтірсе, бүкіл адамды өлтіргенмен тең. Ал бір адамды өлімнен құтқарса, бүкіл адамды құтқарғанмен тең екені айтылған. (Маида, 32-аят) Осыған сүйенген діндарлар қансырап жатқан адамға да қан беруге болатындығын айтқан. Тіпті, қан мұсылман емес адамнан алынса да жарайды. Яғни, мүше беру де солай. Адамды ажалдан құтқару мақсатында өз мүшесін ажал аузында жатқан адамға беруге болады. Бірақ өз ағзаларын өзгеге берген адам ол үшін ақы сұрамауы керек. Өйткені адам мүшесі дүкенде, не базарда сатыла беретін тауар емес. Сондай-ақ, дене мүшесі өлім аузында жатқан адамнан алынбайды. Кейде дәрігерлердің өзі үміттерін үзген адам Алланың құдіретімен қайта өмірмен қауышып жататын жағдайлар да кездеседі. Сондықтан уақытынан бұрын өмірді тоқтату дұрыс емес, - дейді дінтанушы маман.
Айнұр БАТТАЛОВА.
Қазақстан бүйрек пен ұйқы безіне трансплантация жасайтын әлемдегі төртінші ел атанды
АСТАНА. 13 қыркүйек. ҚазАқпарат - Қазақстанда алғаш рет бүйрек пен ұйқы безін бірге алмастыру отасы жасалды.
Осылайша, Қазақстан мұндай күрделі ота жасалатын әлемдегі төртінші ел атанды. Бұл туралы Денсаулық сақтау министрлігінің баспасөз қызметінен хабарланды.
2012 жылғы 12 қыркүйекте Алматыдағы №7 қалалық клиникалық ауруханада тұңғыш рет бір уақытта бүйрек пен ұйқы безін трансплантациялау отасы жасалды. Бұл операцияның ерекшелігі сол, Қазақстан мұндай күрделі ота жасаған дүниежүзіндегі төртінші мемлекет атанып отыр. Бұған дейін медицинадағы мұндай үлкен жетістікке АҚШ, Оңтүстік Корея және өткен жылы Италия ғана қол жеткізген еді, - делінген баспасөз қызметі таратқан хабарламада.
Министрліктің хабарлауынша, операцияны отандық дәрігерлер Оңтүстік Кореядан шақырылған профессор Квон Те Пактың қатысуымен жасаған. Жалпы, ота 10 дәрігердің күшімен атқарылып шықты. Бір уақытта екі бірдей операция залында қатар жүріп, бірінде лапароскопиялық әдіспен органдар, алдымен бүйрек, сосын ұйқы безі алынған. Ал екінші залда органдарды науқасқа салу шарасы жүргізілген. Сонымен қатар, жеке үстелде мамандар органдардың өзін дайындаумен де айналысыпты.
Осылайша 16 жасынан бері қант диабеті дертіне шалдығып, өткен жылдан бастап бүйрек жетіспеушілігіне душар болған 28 жастағы науқасқа алғашқы күрделі ота жасалған. Оған донор болуға 24 жастағы інісі келіскен. Доктор Кван Тэ Пак қазақстандық мамандар мұндай бірегей оталарды өздері де жасауға дайын екенін атап көрсетті. Кореялық дәрігер Біздің Оңтүстік Кореяда мұндай операциялар әдетте, 8 сағатқа созылады. Ал Қазақстанда небәрі 6 сағаттың ішінде атқарып шықтық. Бұл әрине, клиниканың жақсы жарақтандырылғаны арқасында мүмкін болды. Мұнда күрделі ота жасауға қажеттің барлығы бар және қазақстандық әріптестерімнің кәсіби шеберлегін ерекше айтым келеді деді ол.
Болашақта инновациялық емдеу әдістерін енгізу үшін осындай шеберлік-кластарын өткізу, жылдың соңына дейін Алматыдағы №7 қалалық клиникалық ауруханада бауыр трансплантациясын жасау жоспарланып отыр. Алған қойған мақсаттарды іске асыру органдарды трансплантация жасау үшін шетелдерге баратын азаматтар санын қысқарту арқылы бюджет қаржысын елеулі түрде үнемдеуге мүмкіндік бермек.
Трансплантация жасаудың үкімі
ҚМДБ-ның шариғат, пәтуа бөлімі
Трансплантация дегеніміз - (лат. transplantatio - ауыстырып қондыру, салу, отырғызу) адам мен жануардың мүшелерін, тіндерін бір организмнен (донордың) екінші организмге (реципиентке) ауыстырып, қондыру.
Жалпы трасплантация жасау, яғни бір адамның (тірі немесе өлі) кейбір ағзаларын екінші бір адамға ауыстырып, қондыруға рұқсат етіледі. Бірақ бұл амал адамды қорламайтын дәрежеде белгілі бір шарттары толық орындалуы тиіс.
Трансплантация жасаудың жәйіз екеніне мыналар дәлел болады:
Бірінші: Алла тағала адам баласын ардақтады. Ол жайлы Жаратушы Иеміз:
وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلا.
Сөз жоқ. Біз Адам балаларын ардақтадық. Құрлықта, теңізде алып жүрдік, тәтті тағамдармен қамтамасыз еттік. Жан біткеннің көбінен оларды үстем еттік[1], - дейді.
Сондықтан Ислам адам тәні мен өміріне зиян тигізбеуге үндейді. Адамның денсаулығына зиян келтіретін нәрселерден алыс болуға шақырады. Харамға, зұлымдыққа алып баратын істерге жоламауды бұйырды. Бірақ, ауырған сәтте емделу жолдарын іздеуді міндеттеді.
Усама бин Шәриктен жеткен риуаятта ол былай дейді: Шөл далада өмір сүретін бір араб келіп: Уа, Алланың Елшісі! Дәрі ішіп, емделсек бола ма? - деп сұрағанда, Ол (с.ғ.с.): Емделіңдер, расында Алла әрбір дертті шипасымен қоса жаратты. Оны білгені білді, білмегені білмеді, - деп жауап берді[2].
Демек, трансплантация жасау - адам баласының жанын сақтап қалуға себеп болатын емдеу жолдарының бірі.
Екінші: Бұл амал Құранда айтылғандай, бір адамды тірілтумен тең. Алла тағала былай дейді:
مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا.
Кім кісі өлтірмеген немесе жер жүзінде бұзақылық қылмаған біреуді өлтірсе, сонда шынайы түрде барлық адамды өлтіргенмен және кім оны тірілтсе, (өлімнен құтқарса) барлық адамды тірілткенмен тең[3].
Адамның денсаулығына төніп тұрған зиянды кетіру үшін трансплантацияны тіріден тіріге ауыстыруға рұқсат болғандай, зәру болған жағдайда өлген адамның ағзаларын тірі адамға ауыстыруға да болады. Өйткені, өлген адам Құран[4] мен хадисте[5] айтылғандай, тірі адаммен бірдей құрметке лайық болғанымен, өлгеннен кейін мүшелерін басқа біреуге ауыстырса да оның құрметі төмендемейді. Өйткені, тірі адамның мүддесі өліге қарағанда жоғары тұрады. Себебі, тірі пенде тіршілігін жасап, Алланың шариғаты мен дінін насихаттап, жалғыз Жаратушыға құлшылық етеді. Фиқһта ананың жанын сақтап қалу - жатырдағы баланы өлімнен құтқарудан жоғары тұрады деп бекітілген. Өйткені, ананың жанын сақтап қалуға мүмкіндік бар, ал баланың тірі туылуы екіталай. Осыған орай ананың өмірі жатырдағы баладан жоғары тұрса, онда өлі адамның ағзасын тіріге де ауыстыруға болады. Бұл өлген адамға зиян жасаған болып саналмайды.
Ендеше, трансплантацияға рұқсат ету қай жағдайда болсын, сауда-саттықтан аулақ болып, донардың өзіне немесе өлгеннен кейін мирасқорларына ағза өтемі ретінде материалдық қажеттіліктермен қамтамасыз етілмеуі шартталған. Ал, жалпылама тіріден тіріге немесе өліден тіріге ағзаны ауыстыру үшін мынадай шарттары толық болуы тиіс:
Бірінші: тірі адамның ағза мүшесін екінші бір тірі адамға көшіру шарттары:
1. Мүшені ауыстыруға аса қажеттілік, зәрулік болса. Яғни, сенімді әрі әділ медицина мамандарының шешімімен трансплантация жасау - науқас адамды ауруынан айықтырудың жалғыз жолы һәм емі болуы тиіс. Сондай-ақ ағзасын берушінің балиғат жасына толғандығы және өз еркімен беруі шарт.
2. Ағзаны өзгеге салу отасы сәтті әрі толықтай пайдалы болатынына толықтай көз жеткізу. Бос нәрсе және қажетсіз қинау болмауы керек. Өйткені, кейбір денелер басқа дене мүшелерді қабылдамау ықтималы да бар.
3. Донордың ағзасын алу отасы оған ешқандай зиян жеткізбейтініне немесе өмір тіршілігіндегі амалдарына кері әсерін бермейтініне медицина мамандарының нақты тұжырымдары болуы тиіс[6]. Өйткені, науқастың мүддесі ағзасын беруші адамның мүддесінен жоғары емес. Шариғатымыз бәріне бірдей талап қояды. Зиянды зиянмен жоюға болмайды. Исламда өзіңе де өзге де зиян келтіріп, зарарыңды тигізуге болмайды. Бұл мәселеде егер пайдалы жағы басым болса, әрі әділ сенімді дәрігерлер ағза берушіге отадан кейін өміріне ешқандай кері әсері болмайтынын айтса, онда донардың өз ағзасын беруіне кедергі жоқ.
4. Бұл амал ешқандай материалдық немесе рухани қайтарымсыз іске асуы тиіс. Демек, ағза сатылмауы тиіс.
5. Ең кемі үш адамнан құрылған әділ, сенімді әрі оларға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тарихы[өңдеу]
Трансплантация әдісі көне заманнан белгілі. Тері қабатының орнын ауыстырып салу әрекеті алғаш рет б.з.б. 1500 жылы жасалған. Клиникалық тәжірибеде бұлшық етті, сіңірді, қан тамырларын, жүйке талшықтарын, сүйек кемігін, т.б. ауыстырып салу жиі қолданылады. Трансплантацияның ерекше бір түрі - қан құю. Ең жиі алмастырылатын орган - бүйрек болып саналады.
* 1902 жылы австриялық хирург Е.Ульманн алғаш рет бүйректі Трансплантациялау операциясын жасады.
* Бұрынғы КСРО-да мұндай операцияны бірінші болып белгілі орыс хирургі Б.Петровский жасады (1965). Ол донор бүйректі шешесінен алып қызына салды, операция сәтті аяқталды. *Адамнан адамға жүрек алмастырудың алғашқы операциясын 1967 жылы оңтүстік африкалық хирург К.Барнард жасады. Пациент 18 күн өмір сүрді.
* Клиникада өкпені ауыстырудың алғашқы операциясын 1963 жылы америкалық кардио-хирург Дж.Харди (бір топ дәрігерлермен бірге) іске асырды.
* Қазақстанда органды Трансплантация операциясын тұңғыш рет М.Әлиев жасады.
Қазіргі кезде Трансплантация экспериментті биология мен медицинада ауто- (өз тіндерін Трансплантациялау), гомо- (сондай түрдің донорынан Трансплантациялау) және гетеротрансплантация (басқа түрдің донорынан Трансплантациялау, мысалы итке қояннан) кеңінен қолданылады. мысалы экспериментті онкологияда (жануарларға тәжірибе жасауда) қатерлі ісік штаммдарын Трансплантациялау. Трансплантацияға қажетті орган не тіндітрансплантат деп атайды. Мұны ауру адамның ең жақын туысынан немесе қайтыс болған адамнан (мәйіттен) жан-жақты медициналық тексеруден өткізген соң алады. Трансплантатқа қойылатын басты шарттар: мәйіт жас адамдікі болғаны жөн; қан қысымы қайтыс болғанша қалыпты деңгейде болуы; қатерлі ісік немесе жұқпалы аурумен ауырмағандығы; ауруханада қайтыс болуы (немесе адам қайтыс болар алдында бірнеше сағат ауруханада болғаны) қажет.
Өсімдіктерде - өсімдіктер бөліктерін аналық өсімдіктердің басқа жеріне немесе басқа өсімдіктерге ауыстырып салу. Бақша өсіру мен эксперименттік зерттеулерде қолданылады.[[1]][[2]]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сілтеме[өңдеу]
1. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Қазақстан: Ұлттық энцклопедия Бас редактор Ә. Нысанбаев - Алматы Қазақ энциклопедиясы Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
2. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Патологиялық анотомия терминдерінің орысша - латынша - қазақша түсініктеме сөздігі.- Ақтөбе. ISBN 9965-437-40-8
ҚАЗАҚСТАНДА ТҰҢҒЫШ МАМАНДАНҒАН ТРАНСПЛАНТАЦИЯ БӨЛІМШЕСІ АШЫЛДЫ
Естеріңізде болса, 2012 жылғы 12 қыркүйекте Алматыдағы №7 қалалық клиникалық ауруханада тұңғыш рет бір уақытта бүйрек пен ұйқы безін ауыстыру операциясы жасалып, Қазақстан бүйрек пен ұйқы безіне трансплантация жасайтын әлемдегі төртінші ел атанған еді. Бұған дейін медицинадағы мұндай үлкен жетістікке АҚШ, Оңтүстік Корея, Италия елдері ғана қол жеткізгенін ескерсек, аталмыш трансплантация өткізу - елімізде медицина саласының даму жағдайының интегралды көрсеткіші екенін атап айтуымыз керек. Міне, осындай күрделі операция жасалған қалалық ауруханада, кеше елімізде тұңғыш маманданған трансплантация бөлімшесі салтанатты түрде ашылды. Айтулы оқиғаға отандық медицина саласының корифейлері, республикалық ғылыми орталықтар, емдеу мекемелерінің басшылары, сондай-ақ медицина қауымдастығының өкілдері қатысып, ортақ қуанышымызды бөлісті.
-- Бүгін біз тек Алматы қалалық денсаулық сақтау саласында ғана емес, республика өміріндегі өте маңызды оқиғаның куәсі болып отырмыз, - деді тұсау кесер рәсімінде Алматы қалалық денсаулық сақтау басқармасының басшысы Жанат Қасымжанова. - Елбасымыз өзінің Жолдауында Бізге елге қажетті технологиялар трансферті және оларды пайдалану үшін білімді де білікті мамандар қажет делінген болатын. Иә, қазіргі заманғы медицинаны трансплантациясыз елестету мүмкін емес. Бүгінде мүшелерді ауыстыру адам өмірін сақтап қалудың бірден бір жолы болып табылады. Әрі медицина қауымдастығы мүшелерді трансплантациялау ғасырдың бағыт-бағдары екенін мойындап отыр.
Сондай-ақ қаланың бас дәрігері Қазақстанда ең алғашқы донорлық бүйректі ауыстыру 1979 жылы 17 сәуірде, қазіргі А.Н.Сызғанов атындағы Ұлттық ғылыми хирургия орталығында табысты өтіп, 1978 жылдан 500-ден астам донорлық бүйрек және гетеротопикалық бауыр трансплантациясы жасалғанын, ал Қазақстанда 2009, 2010 жылдары жалпы саны 12, 2012 жылы 13 бүйрек, 2011 жылы алғаш рет бауыр, ал 2012 жылы жүрек алмастырылғанын тілге тиек ете кетті. Әрине, мүшелерді трансплантациялау - бұл өте жоғары маманданған операция болғандықтан, бұғанға дейін ол республикалық клиникалар деңгейінде жасалды. Егер Денсаулық сақтау министрлігінің бұйрығымен қалалық клиникалар арасынан тек №7 аурухана емдеу мекемелерінің арасындағы тізімге еніп, 2012 жылдан бүгінге дейін 28 бүйрекке туыстық трансплантация, оның бірі аралас - бүйрек пен ұйқы безіне жасалуы - оңтүстік астанадағы денсаулық сақтау саласының деңгейін көрсетсе керек деп атап өтті Жанат Кәкімсейітқызы.
Қазіргі кезде Қазақстанда жалпы трансплантацияға қажеттілік жылдан жылға артып келеді. Мәселен, статистикаға сүйенсек, бүйрек алмастыруға 3000, жүрекке - 1146, бауырға - 1000, өкпеге - 235, ұйқы безі - 233, жүрек пен өкпеге кешенді алмастыруға - 314 пациент мұқтаж екен. Былтырғы жылы шетелге мүшелер мен тіндерді ауыстыруға 34 пациентке (оның 13-і бала) жолдама берілсе, бүгінгі ашылып отырған мамандандырылған бөлімше жыл өткен сайын операция санын арттырып, мүше ауыстыруға мұқтаж адамдардың өмірін сақтап қалуға мүмкіндік тумақ. Өйткені, шетелге барып мұндай күрделі операция жасатуға әркімнің жағдайы көтере бермейді.
Жалпы трансплантация бұл - күрделі ұйымдастыруды қажет ететін ашық медицина. Мүшені ауыстыру отасын білікті мамандардың көмегінсіз өткізу мүмкін еместігін ескерсек, ауруханадағы үлкен де табысты жұмыстың басы қасында жүріп, бастамашысы, әрі ұйымдастырушы болған көрнекті хирург, ғалым дәрігер №7 қалалық клиникалық аурухананың бас дәрігері, медицина ғылымдарының докторы, профессор Болат Баймахановтың жанкешті еңбегін атап өткеніміз абзал.
-- Бүгінгі №7 клиникалық ауруханада болып отырған оқиға - еліміздің медицина саласындағы үлкен жаңалығымыз, әрі қол жеткізген жетістігіміз, - деді отандық медицинаның аса көрнекті өкілі, академик Төрегелді Шарманов. - Сондықтан да бұл жетістікке бүкіл медицина қауымы мақтаныш сезіммен қараймыз. Зады, медицинада мүшелерді ауыстыру жоғары технологияны, өте жоғары кәсіби біліктілікті қажет етеді. Сондықтан да мұндай аса күрделі де, жауапты еңбек оңайлықпен, әрі ол әркімнің қолынан келе бермейді. Бұл ретте Болат Бимендіұлының көрегендігін, еңбекқорлығын, ұстаздық, әрі ұйымдастырушылық қабілетін, кәсіби біліктілігін, сондай-ақ азаматтығын баса айтар едім. Болат қашан, қайда болмасын ізденісте жүреді, әрі ол нәтижесіз болмайды. Бүгінгі жасап отырған шаруа-сы соның бір парасы. Олай дейтінім, қалалық аурухана деңгейінде бұрын-соңды болмаған жаңалықты өзі басқарған бір жарым жылға жетпей әкеліп отыр. Бұл - керемет көрсеткіш. Осылайша, бүкіл ғылыми жетістіктері, атақтары бар ғылыми орталықтардың алдына шығып отыр. Ал мұндай жетістікпен тек мақтану керек.
Шынында да, 15 төсекке арналған бөлімшеге күрделі еуро жөндеу жұмыстары жүргізіліп, соңғы үлгідегі құрылғылармен жарақтанған. Ең бастысы, науқастарға барлық қажетті жағдай жасалған. Бас дәрігердің айтуынша, жыл аяғына дейін 40 операция жасау жоспарланып отыр. Жақсылық хабар жатпайды ғой, қазір жұртшылық трансплантация туралы хабардар. Алдағы бір ай көлемінде шетелдік азаматтардың да мүшелерін ауыстырмақ. Өйткені, Беларусь, көрші Қырғызстан мен Тәжікстаннан өтініш келіп түскен. Әрине, бұл ем қазақстандықтар үшін жүз пайыз тегін, ал шетел азаматтарына ақылы болмақ. Мысалы, Беларусьте 55 мың, шетелде 200 мың, Ресейде 150 мың долллар көлемінде болса, бізде шамамен 30 мың долларды құрамақ. Ал донор - тек туыстары мен жақындары.
-- Мұндай бөлімшенің қажеттілігі, маңыз-дылығын айтып жатудың қажеті жоқ. Бүгінде мүше ауыстыру күрделі мәселесі болып отыр. Соңғы жылдары мемлекет тарапынан көп көңіл бөлініп, өте көп көлемде қаржы бөлінуде. Бірақ, мұндай бөлімшелер әлі де жеткіліксіз. Биылғы жылдың 1 қыркүйегінде бауыр ауыстыру операциясын жасау-ды жоспарлап отырмыз. Оған дайынбыз. Өйткені, жақсы команда жасақталған. Өзімнің тәрбиелеген шәкірттерім, әрқайсысы өз жұмысын жақсы біледі. Ең бастысы, одан нәтиже шығып, мемлекетімізге де, науқастарға да көмек болуы керек, - дейді бас дәрігер Болат Бимендіұлы.
Бір айта кетерлігі, бөлімшеде кез келген уақытта операциядан кейінгі болатын асқынулармен ауруханаға қайта жатқызылып, емделеді, әрі бақылауда ұстайды. Өйткені, қазіргі кезде шетелге барып мүшелерін ауыстырып келген пациенттер елге келгеннен кейін қандай да бір асқынулар болса, өзімен өзі қалады. Оларға ота жасаған мемлекетке бару - тағы да қыруар ақша. Қазір бөлімше жағдайында оларға да көмек көрсете алатын мүмкіндік туып отыр. Өйткені, біздің мамандардың барлығы дерлік шетелде оқып келген және бөлімше заманауи құрылғылармен жабдықталған.
ТРАНСПЛАНТОЛОГИЯ ТҮЙТКІЛІ НЕДЕ?
Трансплантация деп бір адамның ағзасын, нақтырақ айтқанда, бауыр, жүрек, өкпе, бүйрек, сүйек майын немесе денесінің бір бөлігінің тіндерін келесі бір адамға салуды айтады. Медицинада мүшесін берген адамды донор дейді де, алушыны, яғни науқасты реципиент деп атайды.
Жалпы, Қазақстанда ағза ауыстыру оталары отыз жылдан бері жасалып келеді. Оның ішінде бір бүйрегін, бауырының шамалы бір бөлігін беріп, өзгеге ғұмыр сыйлаған жандар арамызда жүр. Сол сияқты сырқаттарға аса қажет органдарды қайтыс болған адамдардан да алуға болады. Алайда, осы донор жетіспеушілігі отандық трансплантология саласын өрге бастырмай отыр. Елімізде жыл сайын 50 адам донорлық ағзаға қолы жетпегендіктен көз жұмады. Қазірдің өзінде 4 мыңға жуық жан донор ағзасына зәру. Оның 3 мыңы бүйрек, 1100-дейі жүрек, мыңнан астамы бауыр, ал өзгесі өт, өкпесін ауыстыруға мұқтаж. Бірақ, өз еркімен донор болуға ниеттілер аз. Жыл басынан бері 77 ағза ауыстыру операциясы жасалса, оның 72-сіне туысқандары донор болыпты. Бар-жоғы 5 науқастың ғана ғұмырын өмірден өткен жандардың ағзасы сақтап қалған. 6 мыңдай адамның өмірін осы мәйіттік донорлар көбейсе ғана сақтап қалуға болады дейді дәрігерлер.
Мамандар бір донор кем дегенде төрт адамның өмірін ұзартуға көмектесетінін айтады. Алайда, кез келген жанның донор бола алмайтынын да ескерген жөн. Мәселен, 60 жастан асқан кісілер донор бола алмайды. Өйткені, олардың ағзалары қартаяды. Тіпті, 40-тан асар-аспас жасында ішкі органдары жарамсыз болып қалатын кісілер болады екен. Яғни, донор болатын жанның салмағы, қан тобы, өзге де медициналық көрсеткіштері реципиентке сәйкес келуі тиіс. Қазіргі кезде Ұлттық ғылыми кардиохирургиялық орталықта тез арада жүрек трансплантациясын қажет ететін бірнеше науқас, Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығының диализ бөлімшесінде бүйрек трансплантациясын қажет ететін балалар тіркеуде тұр. Олардың барлығы ауруханада айлар, жылдар бойы жасанды бүйрек аппараттарына байланып өмір сүруге мәжбүр. Өкпе, ұйқы безі, ішек, жілік майы, көздің қасаң қабықшасы, бұлшық ет трансплантациясына тағдыры байланғандардың қатары да аз емес. Бәріне, донор тапшылығы қолбайлау болып отыр. Халықты бұл мәселеге діннің қалай қарайтындығы алаңдатады. Демек, бізге әлі де түсіндіру жұмыстары жеткіліксіз. Әйтпесе, қазір Қазақстанда донорлықты дамыту үшін мемлекет тарапынан қажетті жағдайдың бәрі жасалған. Медицина мамандарын шетелде оқыту, әлем дәрігерлерімен тәжірибе бөлісу жолға қойылған. Трансплантация бойынша қажетті нормативтік құқықтық база дайындалған. Клиникалық орталықтар қажетті медициналық құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілген. Бірақ, біздің қоғам бұл мәселеге әлі дайын емес. Біз донор болу арқылы қаншама адамдарды құтқаруға болатынын әлі де түсіне алмай келеміз. Трансплантация адам өмірін ұзартады, сырқатқа дертінен айығып, толыққанды өмір сүру қуанышын сыйлайды. Енді донор болу мәселесі арнаулы заңмен бекітілетін болады. Қазір заң жобасы Парламент қарауында жатыр. Сондықтан қай кезде де әрқайсымыз Донор болуға дайынсың ба? деген сауалға жауап беруге дайын болуымыз қажет шығар.
Трансплантация: Донорды қайдан табамыз?
Әсияның жылай-жылай бет-аузы ісіп кетті. Әр нәрсені бір сандырақтап, бір кезде меңіреу адамдай сұлқ түсіп жатып қалды. Бұғана тамырларында тұрған катетерлер жанына батып, солқылдатып ауыртып барады. Басқа балалар сияқты емін-еркін құлдыраңдап ойнамаған, айлап-жылдап ауруханада жататын ол биыл он беске ілігіпті. Бірнеше жыл созылмалы бүйрек жетіспеушілігімен зардап шегуші қыз күнара жасанды бүйрек аппаратына тәуелді. Жасөспірімнің сырт келбеті жеті-сегіз жас шамасындағы баланыкіндей. Көбінде әлсіздік басып, беті-қолы, аяқтары ісіп, басы ауырып, ештеңеге зауқы соқпай тұрады. Сосын, меңіреу адамдай сұлқ түсіп жатысы осы. Жансызданып қалған қос бүйрегін ота арқылы жаңа бүйрекке ауыстырсам, дені сау адамдар сияқты өмір сүрсем деп армандайды...
Бүгіннің бір уайымы - адам ағзасын алмастыру мәселесі екені даусыз. Диагнос - тиканың дамыған кезеңінде әр науқастың ағзасына қатысты шындық дәл анықталып, оған қоса емі де айтылуда. Соңғы жылдары созылмалы бүйрек жетіспеушілігі, жүрек жетіспеушілігі, т.б. сырқат түрлері ешқайсымызға да таңсық емес. Осы жағдайда ауру ағзаның алмастырылуы тиіс екендігінен де хабарымыз бар. Ресми дерек көздері елімізде 3 мың адамның бүйрегі, 1 мың 146 адамның жүрегі, 1 мың адамның бауыры, 233 жанның ұйқы безі, 235 жанның өкпесі ауыстырылуы қажет дегенді алға тартады. Бұл денсаулық сақтау мекемелерінде кезекке тұрған сырқаттардың саны. Кезектің сыртында қаншама науқастың тағдыры қыл үстінде екенін ешкім де нақты айта алмайды. Бір анығы - бұлардың бәріне органдар трансплантациясы қажет. Оны кімдерден алады, енді, бұл мәселенің екінші жағы.
Өткен жылы елімізде алпыстан аса трансплантация жасалды. Көбі бүйрекке жасалғаны да белгілі. Балаларына, ет жақынына бір бүйрегін берген донорлардың саны елуден асып жығылды. Ал, жүрегін ауыстырған Жәнібек қазақ медицина тарихындағы алғашқы адам. Ол туралы кезінде бүкіл ақпарат құралдары жан-жақты мәлімет берген болатын. Бүгінде Жәнібек ағзалар мен тіндер трансплантациясына мұқтаж пациенттер құрған Нұрлы қоғам республикалық қоғамдық бірлестігінің белсенді мүшесі. Біз трансплантация, яғни ағзаны ауыстыру мәселесі бойынша жан-жақты ақпарат алу үшін Ұлттық медициналық холдингке қарасты Трансплантация бойынша үйлестіру бюросының бастығы Қарашаш Абауова мен Нұрлы қоғам бірлестігінің төрайымы Сәуле Шайсұлтановамен әңгімелесіп, көп жайға қанық болдық.
Трансплантация дегеніміз - бір адамның ағзасын (оның ішінде бауыр, жүрек, өкпе, бүйрек, т.б.) немесе денесінің бір бөлігінің тіндерін келесі бір адамға салу. Медицинада беруші адамды донор дейді де, алушыны, яғни науқасты реципиент деп атайды. Жалпы, Қазақстанда ағза ауыстыру оталары 30 жылдан астам мерзім бойы жасалып жатқанын айтуымыз керек. Оның ішінде бір бүйрегін, бауырының шамалы бір бөлігін беріп, өзгеге ғұмыр сыйлаған жандар арамызда жүр. Сол сияқты, сырқаттарға аса қажет органдарды қайтыс болған адамдардан да алуға болады. Бұл жайында Трансплантация бойынша үйлестіру бюросының бастығы Қарашаш Абауова: Қазақстанда ағзалар донорлығын және трансплантологияны дамыту мақсатында Ұлттық медициналық холдинг орталықтарында бірталай күрделі шаралар атқарылуда. Халыққа жоғары мамандандырылған трансплантациялық көмек республикалық бюджет қаржысы есебінен тегін көрсетілуде. Сонымен қатар, трансплантология медицинаның ешбір жүйесіне ұқсамайды, себебі, ағза ауыстыру операциялары азаматтардың медициналық қызметкерлермен бірігіп, шараға белсенді қатысуына байланысты халыққа қолжетімді болады. Біздің елімізде әлеуетті донордың туыстары транспланттау үшін марқұмның дене мүшелерін алуға көп жағдайда әлі де түрлі себептермен келісім бермейді. Тіпті, оған дайын емес. Сондықтан, шетелдік тәжірибеге сүйеніп, адам ағзасының трансплантациясына қатысты әңгіме айтылғанда (қайтыс болғаннан кейінгі), әр адам өз пікірін тірі кезінде білдіру керек, дейді.
Елімізде 2009 жылы қабылданған Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы кодексте трансплантация туралы нормалар бар екенін екінің бірі білмеуі мүмкін. Кодекстің 169-бабында Егер алу кезінде денсаулық сақтау ұйымына осы адамның тірі кезінде не оның жұбайының (зайыбының), жақын туыстарының немесе заңды өкілдерінің ол өлгеннен кейін оның тіндерін және ағзаларын транспланттау үшін алуға келіспейтінін мәлімдегені туралы хабар - - ланған болса, мәйіттен тіндерді және ағзаларды алуға жол берілмейді, деп жазылған. Адам тірі кезінде ағзасын алу-алмау туралы үндемеген болса, яки ту - ған-туыстары да ешнәрсе айтпаған жағдайда, онда келісім беру презумпциясына негізделген осы бап бойынша мәйіттен ағзаларды алуға болады. Бұл заңға қайшы емес. Осы орайда Қ.Абауова өткен жылдың соңында Үкіметтің Ағзалық трансплантологияны дамыту саласындағы нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу үшін ведомствоаралық жұмыс тобын құру туралы өкіміне сәйкес жұмыс тобы құрылып, қазіргі кезде бұл шаруаның қарқынды жүріп жатқанын айтты. Амандық болса, осы жылы заңдарға және нормативтік құқықтық актілеріне трансплантацияға және ағза донорлығына қатысты нормалар енгізілмек.
Біздің денеміз тірі кезімізде өзімізге тиесілі болғандықтан, ағзаларымызды біреуге беру, не бермеу туралы мәселені өзі - міз шешкеніміз дұрыс деп ойлаймын. Бұл мәлімет арнайы мемлекеттік ақпараттық жүйеде сақталуға тиіс. Ол жүйеге арнайы мамандардың кіруіне рұқсат болуы керек. Сонымен қатар, ағзалар трансплантациясын қажет ететін науқастардың бірегей республикалық ақпараттық тізімін құрастыру қажет. Бұл да үлкен мәселе. Мысалы, қазіргі кезеңде елімізде трансплантация жеті клиникада жасалады. Әрбір клиника ағзалар трансплантация - сын қажет ететін науқастардың тізімін жеке құрастырған. Науқастардың бәрін бір жерге, яғни бір жүйеге тіркеу, олардың жай-күйін әрдайым бақылап отыруға қол жеткізу үлкен жетістік болар еді. Ондай жағдайда донорлар мен реципиенттердің қан тобын, салмағын, тіндерін, т.б. сәйкестігін тез арада салыстырып отыру оңай жүзеге асырылады. Осы мәселелерді Ұлттық ғылыми медициналық орталық жанында құрылып жатқан трансплантация бойынша республикалық үйлестіру орталығы нақты шешеді деп сенеміз, дейді Қарашаш ханым.
Қоғам Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсыныстары бойынша донорлық ағзалармен өз-өзін қамтуы тиіс. Нұрлы қоғам бірлестігінің төрайымы Сәуле Талғатқызының айтуынша, донорлық органдар жетіспеушілігі қайда болмасын бар. Ол дамыған мемлекеттерге де тән. Ағза ауыстыру оталары ең алдымен мемлекет тұрғындарына, яғни өз науқастарына жасалады. Содан кейін барып өзгелердің жайы ойластырылады. Содан да шет мемлекеттерде трансплантация жасатуға кезекте тұрған біздің жерлестеріміз өз кезегін жылдап күтеді. Қазіргі таңда Денсаулық сақтау министрлігінің шетелдерге жіберу тізімінде 100-ден астам науқастар кезекте тұр. Олардың ең кішкентайы екі жаста. Егер қоғамның әр мүшесі осы жандардың тағдырына бей-жай қарамаса әрі дәл осындай жағдай менің не туыстарымның басында болуы мүмкін-ау деп ойлай алатын болса, тірісінде донорлыққа келісім беруі мүмкін деп есептейді Нұрлы қоғамның төрайымы.
Медицинада әлеуетті донор деген түсінік бар. Ми өлімі жағдайындағы науқас қана әлеуетті донор саналады. Жүрек жұмыс істеп тұрғанда және өкпені ықтиярсыз желдету кезінде тіркелетін мидың барлық қызметінің толық және біржола тоқтауы адам өлді дегенді білдіреді.
Мамандардың айтуынша, клиника - - лық белгілерге сәйкес ми өлімін рас - тау туралы қорытындыны арнайы дәрігер - лер - ден құралған комиссия зерттеулер (электроэнцефалография, ангиография) жүр - гізу - арқылы қабылдайды.
Осы жерде ми өлімі түсінігіне тоқтала кетсек дейміз. Бұл түсінікті 1959 жылы француз невропотологтары енгізген. 1966 жылы Рим папасы Пий ХІІ өлімді жанның тәннен бөлінуі деп анықтады. Сондай-ақ, ми өлімі диагнозы трансплантацияға қатысы жоқ, диагностикалық тәуелсіз процедура екенін де атап өтсек дейміз. Соған сәйкес диагноз да қойылады. Бұл диагноз қойылғаннан кейін реанимациялық бүкіл іс-шаралар тоқтатылады. Ал, донор болатын адамдардың жүрек, бауыр, өзге де мүшелері тиісті аппараттармен сүйемелденіп, қан айналымы реттеліп тұрады екен. Оның да өз белгілі уақыты бар. Осы мерзімде әлгі мүшелер басқа науқасқа салынуға тиіс. Мамандар бір әлеуетті донордың кем де - генде төрт адамның өмірін ұзартуға сеп - тігі тиетінін айтады. Сондай-ақ, 60 жас - тан асқан кісілердің донор бола алмайтыны тағы белгілі болды. Өйткені, ағзалар қартаяды! Ол түгілі 40-тан асар-аспас жасында ішкі органдары жарамсыз болып қа - латын кісілер де баршылық екен. Яғни кез келген жұмыр басты пенде донор бола алмайды.
Доно - латын тілінен аударғанда сый - лаймын, құрбан етемін деген мағы - наны білдіреді. Донор болу аса қайырымды адамдардың қолынан келеді деп ойлаймын. Ол үшін адамның сана-сезімі жетіліп, түсінігі өзгеру керек. Алдымен, өзімізден бастауымыз керек. Қазіргі кезеңде Ұлттық ғылыми кардиохирургиялық орталықта тез арада жүрек трансплантациясын қажет ететін 20-30 жас аралығындағы 5 науқас тіркелген. Сондай-ақ, Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығының диализ бөлімшесінде бүйрек трансплантациясын қажет ететін 21 бала тіркеулі. Олардың барлығы ауруханада айлар, жылдар бойы жасанды бүйрек аппараттарына байланып өмір сүруге мәжбүр. Бұл балалардың рухани дамуы қалыпты болғанымен, физикалық дамуы өздерінің қатарларымен салыстырғанда өте төмен, дейді сұхбаттастарым.
Енді еліміздегі жағдайға сырт көзбен қарайтын болсақ, орган донорлығы дамуы үшін мемлекет тарапынан қажетті алғышарттардың бәрі жасалған деуге болады. Осы мәселе бойынша медициналық мамандарды дамыған шетелдерде оқыту, олардың тәжірибесімен бөлісу жолға қо - йылған. Трансплантация бойынша қа - жетті нормативтік құқықтық база дайын - далған. Клиникалық орталықтар қажетті медициналық құрал-жабдықтармен қамта - масыз етілген. Бірақ, біздің қоғам, оның ішінде біз толық дайын емеспіз. Біз донор болу арқылы қаншама адамдарды құтқаруға болатынын әлі де түсіне алмай келеміз. Трансплантация адам өмірін ұзартады, сырқатқа дертінен айығып, толыққанды өмір сүру қуанышын сыйлайды. Қанша миллион адам болса, сонша миллион ой-пікірдің болатынын да білеміз. Бірақ, ерте ме, кеш пе біздің әрқайсымыз орган донорлығы мәселесіне иә немесе жоқ дегенді айтарымыз шүбәсіз. Осындайда Мұқағалидың өлеңі ойға оралады екен. Ол трансплантация өзекті мәселелердің қатарында болмаған, тіпті ол жайында айтылмаған қоғамда өмір сүрді. Сондықтан, оның айтып отырғаны қан беру турасындағы донорлық. Сонымен,
Мен - донормын.
Шипа болар қаным бар.
Қабылдаңдар, алыңдар.
Менің жылы қанымның
Қасиетін таныңдар.
Жоқ!
Ақшаға сатпаймын!
Аурулар алдында,
Борышымды ақтаймын.
Өмір беріп өзгеге,
Өмірімді сақтаймын! - дейді ақын. Ал, біздің қоғамда өмір сүрсе не айтар еді? Біз ше? Иә немесе жоқты таңдар сәтте қайтер екенбіз?
ТРАНСПЛАНТОЛОГИЯ АДАМҒА ӨМІР СЫЙЛАЙДЫ
Өткен жылы Қазақстанда бірінші рет созылмалы жүректің жетіспеушілігі диагнозы қойылған науқасқа донорлық жүрек трансплантациясын жасағаны белгілі. Бұл отаны Чехияның кардиохирургы Жан Пирктің қатысуымен еліміздің жетекші кардиохирургы, медицина ғылымдарының докторы Юрий Пя жасады. Осылайша республикамыздың білікті хирургтары күрделі де қымбат оталарды өз елімізде де жасауға болатынын дәлелдеді. Сондай-ақ, көпшілікке сенсация болған осы күрделі отадан кейін Қазақстан әлемдегі донорлық жүректі ауыстырып салатын 27 елдің қатарына қосылды, онымен қоймай, ағзасында мүше ауыстыруға байланысты ақауы бар адамдардың көңілдерінде үміт отын жақты. Жалпы, трансплантология медицина саласының ең ірі жетістігі, ел дамуының басты көрсеткіші болып табылады. Бүгінде әлемнің алпауыт елдері мүше трансплантациясын жасаудың ең озық үлгілерін қолдануда. Бір адамның ағза мүшелері бірнеше адамның өмірін сақтап қалуға мүмкіндік береді екен.
ЕЛІМІЗДЕ ТҰҢҒЫШ ЖАСАЛҒАН ЖҮРЕК АУЫСТЫРУ ОПЕРАЦИЯСЫ ЖАЙЫНДА
Елімізде алғаш жасалған сенсациялық операция жайында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев ҚР Парламентінің бесінші шақырылымындағы екінші сессиясының ашылуында сөйлеген сөзінде былай деді: - Биыл Қазақстанда бірінші рет науқасқа донордың жүрегін ауыстырып салу операциясы табысты жүзеге асты. Бұл ретте жас отандасымыз Игорь Воротников бүгінде барша қазақстандықтардың аузынан түспей жүрген ізгі қадам жасады. Анасы мезгілсіз қаза болып, қасірет жұтқан ол ең қиын сәтте өзге адамдардың өміріне араша түсе алды. Игорь анасының жүрегі мен бүйрегін донор мүшесіне мұқтаж адамдарға беру туралы шешім қабылдады. Сөйтіп, тағдырлары қыл үстінде тұрған екі адамға - Жәнібек Оспанов пен Евгений Курцқа жаңа өмір сыйлады. Анасынан айырылған ол қаны бөлек болғанмен, жаны бір бауырлар тапты. Ойлап қарасақ, орыстың баласы анасының жүрегін қазаққа, бүйрегін неміске тапсырды. Операцияны ұлты кәріс Юрий Пя чех әріптесі Жан Пиркпен бірге жасады. Міне, қазақстандық бірлік деген осы. Бұл нағыз азаматтың ісі. Менің халық бірлігі туралы идеям қарапайым өмірде осылай көрініс тапқаны қуандырады. Әрбір отандасымыздың денсаулығы - мемлекет үшін ең басты байлық, ең негізгі құндылық.
ТРАНСПЛАНТАЦИЯ ТАРИХЫ
Бүгінгі таңда елімізде 3000-ға жуық адам бүйрек алмастыру үшін өз кезегін күтуде, сонымен қатар, 170-200 қазақстандық жыл сайынғы бауыр және осыншама адам жүрек алмастыруға мұқтаж екен. Ал, біздің өңірімізде бауыр ауыстыруды күтіп отырған 50 науқас болса, бүйрек алмастыруға мұқтаж 80 адам бар. Биылғы жылы 15 науқасқа бүйрек алмастыру операциясы жасалса, бауыр ауыстыруға бір адам дайындалуда. Бұл туралы жуырда облыстық кеңес беру диагностикалық орталығында республикалық Медицина қызметкерлерінің құқығын қорғау қоғамдық бірлестігінің ұйымдастыруымен өткен Бақыт пен ұзақ өмірге үміт сыйлаңыз! тақырыбындағы дөңгелек үстел отырысында аталған қоғамдық бірлестіктің баспасөз хатшысы Жұлдыз Әпешева мәлімдеді. Сондай-ақ, ол трансплантация тарихы туралы кеңінен әңгімелеп, оның даму кезеңдері жайында жан-жақты баяндады.
Жалпы, трансплантация латын тілінен аударғанда ауыстырып салу деген мағынаны береді. Медицинада адам мен жануарлар ағзалары мен тінін алмастырып салу ғылымын трансплантология деп атайды. Жарамсыз, дертті органдарды алмастыру - адамзаттың ертеден келе жатқан арманы, биік қиялы болатын. Тері қабатының орнын ауыстырып салу әрекеті алғаш рет біздің заманымыздан бұрын 1500 жылы жасалған. Клиникалық тәжірибеде бұлшық етті, сіңірді, қан тамырларын, жүйке талшықтары мен сүйек кемігін ауыстырып салу жиі қолданылады. Ең жиі алмастырылатын мүше - бүйрек болып саналады екен. Мәселен, 1902 жылы австриялық хирург Е.Ульманн алғаш рет бүйрекке трансплантациялау операциясын жасаған. Әлем ғалымдарының ізденістерінің арқасында 1953 жылы Биллингэм, Брент және Медава жасанды бүйрек аппаратын ойлап шығарды. 1954 жылы Муррей бүйрек алмастыруды сәтті аяқтады. Бұрынғы кеңестік дәуірде мұндай отаны бірінші болып академик-хирург Борис Петровский 1965 жылы жасаған. Ол бүйректі шешесінен алып қызына салған еді. Бауырды алмастыру проблемалары бүйректен кейін қолға алынды. Ал, 2011 жылдан бері қазақстандық оташылар Орта Азия мемлекеттері арасында алғаш рет бауыр, жүрек, сүйек кемігін алмастыру операцияларын ойдағыдай іске асырды. Бүйрек ауыстыру оталары елімізде А.Н.Сызғанов атындағы хирургия ғылыми орталығында 1978 жылдан бастап жасалуда. Ал, бүгінгі заманауи медицина бір мезгілде жүрек, өкпе, бауыр, сонымен бірге ұйқы безі сынды бірнеше ағза мүшелерін ауыстыруға мүмкіндік беріп отыр.
ӘТТЕҢ ЗАҢНЫҢ КЕЛТЕСІ-АЙ...
Десек те, бүгінгі таңда біздің елімізде трансплантациялау жұмысының кеңінен етек жаюына кедергі келтіріп отырған бірнеше мәселелердің бар екені де белгілі. Жоғарыда атап өткен дөңгелек үстел басында сала мамандары бұл мәселелердің атын атап, түсін түстеп, оларды шешу жолдарын талқылап, өзіндік ой-пікірлерін ортаға салды. Мәселен, шараға қатысушылар бізде трансплантациялауға қатысты заңның шикі тұстары көп екенін алға тартты. Ал, дамыған мемлекеттерде мүше трансплантациясына байланысты мәселелердің заң шеңберінде шешіліп қойғаны белгілі. Мәселен, АҚШ-та кез келген адам ерікті түрде донор атана алады. Ал дәрігерлерден заң донор атанған азаматтарға трансплантациялық отаның қаупі жөнінде егжей-тегжейлі түсіндіруді талап етеді. Бұған қоса, кез келген адамның жүргізушілік куәлігінде трансплантацияға келісім бергені немесе бас тартқандығы жайында ақпарат болады. Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының шешіміне сәйкес, әлемде донор атануға рұқсат беру екі заң бойынша екі түрлі әдіспен жүзеге асады: келісім презумпциясы және келісімсіз презумпция. Біріншісі - өзінің немесе туған-туысқандарының келісімін алу арқылы, ал, екінші әдіс бойынша адам көз жұмған жағдайда оның ағза мүшелері туған-туысқандарының келісімінсіз донор ретінде пайдаланылады. Испанияда, Австрияда, Бельгияда дәрігерлер бірінші әдісті қолданса, АҚШ-та, Ұлыбританияда, Голландияда екінші әдісті қолданып, мәйіттің туған-туыстарына тек хабар ғана беріледі. Ал, біздің елімізде қайтыс болған адамның мүшесін алу тек оның туған-туыстарының рұқсатымен ғана жүзеге асырылады. Осы орайда дәрігерлер қауымы елімізде трансплантацияны бір ізге түсіру үшін біршама уақыттың және бірталай жұмыстың қажет екенін айтуда. Жалпы, трансплантация төңірегіндегі қиындықтардың 25-30 пайызы ғана медицина арқылы шешімін таба алады. Ал, қалған мәселе қоғам мен заңға, дінге, моральға тәуелді екен. Дәл бүгінгі таңда біздің елімізде адамдардың санасы, қазақы менталитет, діни көзқарас донор болуға келісім беру туралы пікірлердің әрқилы екенін көрсетуде. Бұл орайда, облыстық медицина орталығы жансақтау бөлімінің меңгерушісі Әуезхан Сейтмағанбетов әсіресе, қазақылықтың қаймағы бұзылмаған Сыр өңірінде хал үстінде жатқан адамның туыстарына оның мүшесін бер демек тұрмақ, шын жағдайын айтудың өзі қиын екенін айтады. - Адамның үміті соңынан өлетіні белгілі. Әсіресе, біздің аймақта туысың әне-міне өлгелі жатыр, дайындала беріңдер деп айтудың өзі қиын. Көңілі күпті жандар ондай ауыр сөзді көтермейді. Бір амалын қарастырыңызшы, Алматыдан, Астанадан маман шақыртуға болмай ма деп жылап-еңіреп тұрғанда оларға адамыңның мүшесін бер, донор болсын деп қалай айтарсың. Оның үстіне біздің қазақы менталитет, діни көзқарасымыз оған оңайлықпен көне қоймайды, - деп мәселенің екінші ұшын көрсетті. Трансплантация туралы Заңға өзгерістер енгізіп, адамға дене мүшесін донор ретінде беру мәселесін қайта қарастыруды қолдайтындардың бірі республикалық Үміт қоғамының Қызылорда облыстық филиалының директоры Нұрсәуле Мейрбекова. Оның пікірінше, Қазақстанда кейбір жағдайда қолымызда бар заңның өзін толықтай пайдалана алмай отырған жайымыз да бар. Оның үстіне, күн сайын қаншама жан донор табылмағандықтан ауыр науқастан көз жұмуда. Сондықтан адами тұрғыдан алғанда, мұндай қадамды ізгі қадам деп бағалайды. Айта кету керек, Нұрсәуле мүше алмастыру отасын жасатушылардың бірі. 2007 жылы оған Алматыда өлі донордың бүйрегі ауыстырып салынған, соның арқасында аман-есен көппен бірдей жер басып жүр. Сондықтан ол бұл саланың, яғни, трансплантацияның мәселелеріне әбден қанық. Нақтырақ айтқанда, заңның кемшіліктері, ондай оталарға мұқтаж жандардың басынан өткеріп жатқан қиындықтары да, дәрі-дәрмекке қатысты туындап жататын мәселелер де оған бес саусағындай белгілі. Осы орайда ол трансплантациялау оталарын өз облысымызда жасауға мүмкіндік туса деген арман-тілегін жеткізді.
ДІН ДЕ ТРАНСПЛАНТАЦИЯҒА ТЕРІС ҚАРАМАЙДЫ
Жоғарыда біз мүше трансплантациясын өркендету қоғам мен заңға, адамдардың діни көзқарасына, түсінігіне тәуелді екенін айтып өттік. Негізінен ешбір дін мәйітті бір мүшесін алып тастап жерлеуге келісім бермеген. Ислам шариғаты да солай. Дегенмен, қазір дін өкілдері өз мүшесін өзгеге беру мәселесіне теріс келмейтін тұстарын түсіндіруде. Шын мәнінде Ислам шариғаты бұған қалай қарайды? Бұл сұраққа Сырдария руханият қоғамдық қоры діни кеңес беру орталығының дінтанушы маманы Нұрлыбек Нұрсейітов былайша жауап берді: - Кей жағдайда шариғат рұқсат етпеген үкімдердің зәрулікке өзгеруі мүмкін. Құранда кімде кім жазықсыз адам өлтірсе, бүкіл адамды өлтіргенмен тең. Ал бір адамды өлімнен құтқарса, бүкіл адамды құтқарғанмен тең екені айтылған. (Маида, 32-аят) Осыған сүйенген діндарлар қансырап жатқан адамға да қан беруге болатындығын айтқан. Тіпті, қан мұсылман емес адамнан алынса да жарайды. Яғни, мүше беру де солай. Адамды ажалдан құтқару мақсатында өз мүшесін ажал аузында жатқан адамға беруге болады. Бірақ өз ағзаларын өзгеге берген адам ол үшін ақы сұрамауы керек. Өйткені адам мүшесі дүкенде, не базарда сатыла беретін тауар емес. Сондай-ақ, дене мүшесі өлім аузында жатқан адамнан алынбайды. Кейде дәрігерлердің өзі үміттерін үзген адам Алланың құдіретімен қайта өмірмен қауышып жататын жағдайлар да кездеседі. Сондықтан уақытынан бұрын өмірді тоқтату дұрыс емес, - дейді дінтанушы маман.
Айнұр БАТТАЛОВА.
Қазақстан бүйрек пен ұйқы безіне трансплантация жасайтын әлемдегі төртінші ел атанды
АСТАНА. 13 қыркүйек. ҚазАқпарат - Қазақстанда алғаш рет бүйрек пен ұйқы безін бірге алмастыру отасы жасалды.
Осылайша, Қазақстан мұндай күрделі ота жасалатын әлемдегі төртінші ел атанды. Бұл туралы Денсаулық сақтау министрлігінің баспасөз қызметінен хабарланды.
2012 жылғы 12 қыркүйекте Алматыдағы №7 қалалық клиникалық ауруханада тұңғыш рет бір уақытта бүйрек пен ұйқы безін трансплантациялау отасы жасалды. Бұл операцияның ерекшелігі сол, Қазақстан мұндай күрделі ота жасаған дүниежүзіндегі төртінші мемлекет атанып отыр. Бұған дейін медицинадағы мұндай үлкен жетістікке АҚШ, Оңтүстік Корея және өткен жылы Италия ғана қол жеткізген еді, - делінген баспасөз қызметі таратқан хабарламада.
Министрліктің хабарлауынша, операцияны отандық дәрігерлер Оңтүстік Кореядан шақырылған профессор Квон Те Пактың қатысуымен жасаған. Жалпы, ота 10 дәрігердің күшімен атқарылып шықты. Бір уақытта екі бірдей операция залында қатар жүріп, бірінде лапароскопиялық әдіспен органдар, алдымен бүйрек, сосын ұйқы безі алынған. Ал екінші залда органдарды науқасқа салу шарасы жүргізілген. Сонымен қатар, жеке үстелде мамандар органдардың өзін дайындаумен де айналысыпты.
Осылайша 16 жасынан бері қант диабеті дертіне шалдығып, өткен жылдан бастап бүйрек жетіспеушілігіне душар болған 28 жастағы науқасқа алғашқы күрделі ота жасалған. Оған донор болуға 24 жастағы інісі келіскен. Доктор Кван Тэ Пак қазақстандық мамандар мұндай бірегей оталарды өздері де жасауға дайын екенін атап көрсетті. Кореялық дәрігер Біздің Оңтүстік Кореяда мұндай операциялар әдетте, 8 сағатқа созылады. Ал Қазақстанда небәрі 6 сағаттың ішінде атқарып шықтық. Бұл әрине, клиниканың жақсы жарақтандырылғаны арқасында мүмкін болды. Мұнда күрделі ота жасауға қажеттің барлығы бар және қазақстандық әріптестерімнің кәсіби шеберлегін ерекше айтым келеді деді ол.
Болашақта инновациялық емдеу әдістерін енгізу үшін осындай шеберлік-кластарын өткізу, жылдың соңына дейін Алматыдағы №7 қалалық клиникалық ауруханада бауыр трансплантациясын жасау жоспарланып отыр. Алған қойған мақсаттарды іске асыру органдарды трансплантация жасау үшін шетелдерге баратын азаматтар санын қысқарту арқылы бюджет қаржысын елеулі түрде үнемдеуге мүмкіндік бермек.
Трансплантация жасаудың үкімі
ҚМДБ-ның шариғат, пәтуа бөлімі
Трансплантация дегеніміз - (лат. transplantatio - ауыстырып қондыру, салу, отырғызу) адам мен жануардың мүшелерін, тіндерін бір организмнен (донордың) екінші организмге (реципиентке) ауыстырып, қондыру.
Жалпы трасплантация жасау, яғни бір адамның (тірі немесе өлі) кейбір ағзаларын екінші бір адамға ауыстырып, қондыруға рұқсат етіледі. Бірақ бұл амал адамды қорламайтын дәрежеде белгілі бір шарттары толық орындалуы тиіс.
Трансплантация жасаудың жәйіз екеніне мыналар дәлел болады:
Бірінші: Алла тағала адам баласын ардақтады. Ол жайлы Жаратушы Иеміз:
وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلا.
Сөз жоқ. Біз Адам балаларын ардақтадық. Құрлықта, теңізде алып жүрдік, тәтті тағамдармен қамтамасыз еттік. Жан біткеннің көбінен оларды үстем еттік[1], - дейді.
Сондықтан Ислам адам тәні мен өміріне зиян тигізбеуге үндейді. Адамның денсаулығына зиян келтіретін нәрселерден алыс болуға шақырады. Харамға, зұлымдыққа алып баратын істерге жоламауды бұйырды. Бірақ, ауырған сәтте емделу жолдарын іздеуді міндеттеді.
Усама бин Шәриктен жеткен риуаятта ол былай дейді: Шөл далада өмір сүретін бір араб келіп: Уа, Алланың Елшісі! Дәрі ішіп, емделсек бола ма? - деп сұрағанда, Ол (с.ғ.с.): Емделіңдер, расында Алла әрбір дертті шипасымен қоса жаратты. Оны білгені білді, білмегені білмеді, - деп жауап берді[2].
Демек, трансплантация жасау - адам баласының жанын сақтап қалуға себеп болатын емдеу жолдарының бірі.
Екінші: Бұл амал Құранда айтылғандай, бір адамды тірілтумен тең. Алла тағала былай дейді:
مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا.
Кім кісі өлтірмеген немесе жер жүзінде бұзақылық қылмаған біреуді өлтірсе, сонда шынайы түрде барлық адамды өлтіргенмен және кім оны тірілтсе, (өлімнен құтқарса) барлық адамды тірілткенмен тең[3].
Адамның денсаулығына төніп тұрған зиянды кетіру үшін трансплантацияны тіріден тіріге ауыстыруға рұқсат болғандай, зәру болған жағдайда өлген адамның ағзаларын тірі адамға ауыстыруға да болады. Өйткені, өлген адам Құран[4] мен хадисте[5] айтылғандай, тірі адаммен бірдей құрметке лайық болғанымен, өлгеннен кейін мүшелерін басқа біреуге ауыстырса да оның құрметі төмендемейді. Өйткені, тірі адамның мүддесі өліге қарағанда жоғары тұрады. Себебі, тірі пенде тіршілігін жасап, Алланың шариғаты мен дінін насихаттап, жалғыз Жаратушыға құлшылық етеді. Фиқһта ананың жанын сақтап қалу - жатырдағы баланы өлімнен құтқарудан жоғары тұрады деп бекітілген. Өйткені, ананың жанын сақтап қалуға мүмкіндік бар, ал баланың тірі туылуы екіталай. Осыған орай ананың өмірі жатырдағы баладан жоғары тұрса, онда өлі адамның ағзасын тіріге де ауыстыруға болады. Бұл өлген адамға зиян жасаған болып саналмайды.
Ендеше, трансплантацияға рұқсат ету қай жағдайда болсын, сауда-саттықтан аулақ болып, донардың өзіне немесе өлгеннен кейін мирасқорларына ағза өтемі ретінде материалдық қажеттіліктермен қамтамасыз етілмеуі шартталған. Ал, жалпылама тіріден тіріге немесе өліден тіріге ағзаны ауыстыру үшін мынадай шарттары толық болуы тиіс:
Бірінші: тірі адамның ағза мүшесін екінші бір тірі адамға көшіру шарттары:
1. Мүшені ауыстыруға аса қажеттілік, зәрулік болса. Яғни, сенімді әрі әділ медицина мамандарының шешімімен трансплантация жасау - науқас адамды ауруынан айықтырудың жалғыз жолы һәм емі болуы тиіс. Сондай-ақ ағзасын берушінің балиғат жасына толғандығы және өз еркімен беруі шарт.
2. Ағзаны өзгеге салу отасы сәтті әрі толықтай пайдалы болатынына толықтай көз жеткізу. Бос нәрсе және қажетсіз қинау болмауы керек. Өйткені, кейбір денелер басқа дене мүшелерді қабылдамау ықтималы да бар.
3. Донордың ағзасын алу отасы оған ешқандай зиян жеткізбейтініне немесе өмір тіршілігіндегі амалдарына кері әсерін бермейтініне медицина мамандарының нақты тұжырымдары болуы тиіс[6]. Өйткені, науқастың мүддесі ағзасын беруші адамның мүддесінен жоғары емес. Шариғатымыз бәріне бірдей талап қояды. Зиянды зиянмен жоюға болмайды. Исламда өзіңе де өзге де зиян келтіріп, зарарыңды тигізуге болмайды. Бұл мәселеде егер пайдалы жағы басым болса, әрі әділ сенімді дәрігерлер ағза берушіге отадан кейін өміріне ешқандай кері әсері болмайтынын айтса, онда донардың өз ағзасын беруіне кедергі жоқ.
4. Бұл амал ешқандай материалдық немесе рухани қайтарымсыз іске асуы тиіс. Демек, ағза сатылмауы тиіс.
5. Ең кемі үш адамнан құрылған әділ, сенімді әрі оларға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz