Бағалы қағаздарды басқару портфелі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ПОРТФЕЛІН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 7
1.1 Бағалы қағаздар портфелі ұғымы, түрлері және оны құру қағидалары 7
1.2 Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру модельдері 15
1.3 Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру кезеңдері 23
2 СТРАТЕГИЯ НЕГІЗІНДЕ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУ 26
2.1 Портфельдік статегиялардың түрлері 26
2.2 Таңдалған стратегия негізінде бағалы қағаздар портфелін басқару 32
2.3 Бағалы қағаздар портфелін басқару тиімділігін бағалау 38
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПОРТФЕЛЬДІК ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 43
3.1 Қазақстан Республикасындағы инвесторлардың инвестициялық басымдылықтарын анықтау 43
3.2 Қазақстандағы инвестициялық портфельдер құрылымын талдау 45
3.3 «Seven Rivers Capital» АҚ.ның ұйымдастырушылық және басқару құрылымы 51
3.4 «Seven Rivers Capital» АҚ инвестициялық портфелін талдау және оның оңтайлы құрылымын анықтау 64
ҚОРЫТЫНДЫ 71
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 79
ҚОСЫМШАЛАР 82
КІРІСПЕ 3
1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ПОРТФЕЛІН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 7
1.1 Бағалы қағаздар портфелі ұғымы, түрлері және оны құру қағидалары 7
1.2 Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру модельдері 15
1.3 Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру кезеңдері 23
2 СТРАТЕГИЯ НЕГІЗІНДЕ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУ 26
2.1 Портфельдік статегиялардың түрлері 26
2.2 Таңдалған стратегия негізінде бағалы қағаздар портфелін басқару 32
2.3 Бағалы қағаздар портфелін басқару тиімділігін бағалау 38
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПОРТФЕЛЬДІК ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 43
3.1 Қазақстан Республикасындағы инвесторлардың инвестициялық басымдылықтарын анықтау 43
3.2 Қазақстандағы инвестициялық портфельдер құрылымын талдау 45
3.3 «Seven Rivers Capital» АҚ.ның ұйымдастырушылық және басқару құрылымы 51
3.4 «Seven Rivers Capital» АҚ инвестициялық портфелін талдау және оның оңтайлы құрылымын анықтау 64
ҚОРЫТЫНДЫ 71
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 79
ҚОСЫМШАЛАР 82
КІРІСПЕ
Бағалы қағаздар портфелін басқару әдістемесі мен стратегиялары қазіргі кезде Қазақстанның бағалы қағаздар нарығын қарқынды дамыту және барлық экономика субъектілерінің инвестициялық қызметке деген қызығушылығын арттыру мақсатындағы аса маңызды тақырыптардың біріне айналды. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында еліміздің Орталық Азия елдері арасында бәсекеге барынша қабілетті және серпінді дамып келе жатқан елінің біріне айналу мақсатында, Қазақстанның жан-жақты дамуының басымдылықтары ретінде ішкі және сыртқы саясатымыздың ең маңызды 30 бағыты белгіленген. Сондағы алтыншы бағыт – қаржы жүйесінің жаңа тұрақтылық және бәсекеге қабілеттілік деңгейіне жету үшін тиімді жұмыс істейтін қор нарығын құру, яғни халықты өз қаражаттарын бағалы қағаздарға салу белсенділігін арттыру көзделген. Бұған жетудің жолы ретінде Президент халықтың инвестициялық сауаттылығын көтеруді атап өтеді /1/. Сондықтан бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру мен оны тиімді басқару мәселесі еліміздің дамуы үшін, аталған стратегияға қол жеткізу үшін айрықша маңызды.
Бағалы қағаздар портфелін, қаржы құралдарды басқару проблемасы қаржы теориясы мен тәжірибесінде, белгісіздік жағдайда басқару ретінде шешім қабылдау теориясында өзекті болып табылады.
Инвестициялық бағалы қағаздар портфелін құру шамамен бағалы қағаздардың пайда болған кезеңінен бастау алады және инвестордың өз қаржылық жағдайын тек бір ғана компаниямен байланыстырғысы келмеуінің салдары болып табылады. Сондықтан қор нарығында инвестициялаудан мүмкіндігінше үлкен қайтарым алу үшін оның қатысушылары өз салымдарының тәуекелдігін азайтып және пайдалылық пен тиімділігін көтере отырып, бағалы қағаздар портфельдерін құра бастады.
Осы салада негізгі зерттеулер Р.Беллман, Дж.Данциг, Р.Мертон, У.Шарп, А.Буренин, А.Первозанский және т.б. сияқты әйгілі ғалымдар жасаған. Сонымен қатар, аталған тақырыпты Уотшем, О.Брайн және т.б. шетел авторлары зерттеген. Ресейдің ғалымдары В.Евстигнеев, С.Тертышный, В.Жуков бұл мәселеге өз үлестерін қосқан болатын.
Дж. Данцигтің шәкірті Г.Марковиц ең бірінші болып белгісіздік жағдайды кездейсоқ процесс ретінде сипаттап, және математикалық күтім мен дисперсия көмегімен, портфельді басқару мәселесін ойын теориясы мен операцияларды зерттеу есебі ретінде алғаш құрастырған.
Осы салада жасалған көлемді жұмыстарға қарамастан, портфельдік теорияда шешім қабылдау процесін моделдеудің тәуекелді бағалауға байланысты кейбір аспектілері зерттелмеген. Инвестицияны мәжбүрлеп ұзарту, нарықтың жеткіліксіз өтімділігі, портфельдік инвестициялауға қатысты инвестициялық мүмкіндіктердің өте аздығы – осының бәрі бүгінгі экономикалық әдебиетте толық көрініс таппаған тақырыптар.
Аталған мәселе шетелде өте терең зерттеліп жетілген болса, біздің елде бұл тақырып жаңа ғана дамып келуде. Бағалы қағаздар портфелін тиімсіз басқару және портфель құрылымының нақты болмауы инвесторларды өте үлкен шығындарға апаруы мүмкін.
Осы дипломдық жұмыстың мақсаты – бағалы қағаздар портфелін құру мен басқару процесін талдау және Қазақстандағы портфельдік инвестициялаудың ерекшеліктерін анықтау болып табылады. Тақырыпты толық ашу үшін келесі міндеттер алға қойылды:
• бағалы қағаздар портфелін құрудың негізгі теориялық алғышарттарын анықтау;
• бағалы қағаздар портфелін құру мен басқарудың әдістемесін қарастыру;
• бағалы қағаздар портфелін құру мен басқарудың заңдылық процесстерін анықтау;
• бағалы қағаздар портфелін басқарудың негізгі стратегияларын анықтау;
• бағалы қағаздар портфелін басқару тиімділігін анықтаудың жолдарын қарастыру;
• Қазақстандағы бағалы қағаздар портфелін басқару ерекшеліктерін анықтау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектілері – бағалы қағаздар мен оларды басқару процестері.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде бағалы қағаздар портфелін құрастырудың негізгі түсініктерін қарастыру көзделген. Сонымен қатар, бұл бөлімде алғашқы пайда болған портфель құрастырудың модельдері қамтылған. Оған Марковицтің моделі, Шарптың индекстік моделі жатады. Аталған модельдерді қолдану инвестор қабылдайтын тәуекел деңгейінде ең үлкен табыс әкелетін бағалы қағаздар портфелін құруға мүмкіндік береді. Алайда, жақсы портфеьді құру жеткілікті емес. Нарықтың өзгермелілігіне байланысты, бүгінгі тиімді портфель ертең тиімсіз болуы мүмкін. Осыған байланысты жұмысымның екінші бөлімі бағалы қағаздар портфелін басқару мәселесіне арналған. Онда портфельді басқарудың үш стратегиясы қарастырылады: активті, пассивті және теңгерілген стратегиялар. Инвестициялау кезінде белгілі бір стратегияны ұстана отырып, инвестициялаудың мақсатын, портфельдің құрамын, бағалы қағаздардың түрлерін, олардың сапасын, т.б. анықтаған жөн. Стратегиялардың әрқайсысы нарықтағы өзгерістерді бақылауға, яғни инвестордың талғамына сай құрылған бағалы қағаздар портфкль тиімділігін көтеруге мүмкіндік береді.
Жұмыстың үшінші бөлімі тәжірибелік зерттеулерге арналған. Қазақстандағы бағалы қағаздар портфелін басқару ерекшеліктерін анықтау үшін Қазақстан инвесторларының инвестициялық басылымдықтары мен портфельдерінің құрамын анықтау мақсат қойылды. Осы бөлімде инвестициялық портфельдерді басқаруды жүзеге асыратын «Seven Rivers Capital» АҚ-ның ұйымдастырушылық және басқару ерекшеліктері, олардың инвестициялық үдерісті жүзеге асыру ережелері, инвестициялық портфельді басқару барысында қолданылатын әдістері қарастырылады. Сонымен қатар, компанияның басқаратын инвестициялық қожын мәліметтерін қолдана отырып, есептеулер мен сараптама жүргізу негізінде оның оңтайлы құрылымын анықтап, қорытынды ұсыныстар жасау көзделген. Жұмыстың соңғы бөлімінде қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымша мәліметтер келтіріледі.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде Қазақстанның және шетел ғалымдарының, экономисттердің ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасының Заңдары, сондай-ақ «Seven Rivers Capital» АҚ мәліметтері қолданылған. Жұмыс барысында салыстырмалы және орта шамаларды есептеу жүргізіліп, әртүрлі графиктер, кестелер келтірілген.
Бағалы қағаздар портфелін басқару әдістемесі мен стратегиялары қазіргі кезде Қазақстанның бағалы қағаздар нарығын қарқынды дамыту және барлық экономика субъектілерінің инвестициялық қызметке деген қызығушылығын арттыру мақсатындағы аса маңызды тақырыптардың біріне айналды. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында еліміздің Орталық Азия елдері арасында бәсекеге барынша қабілетті және серпінді дамып келе жатқан елінің біріне айналу мақсатында, Қазақстанның жан-жақты дамуының басымдылықтары ретінде ішкі және сыртқы саясатымыздың ең маңызды 30 бағыты белгіленген. Сондағы алтыншы бағыт – қаржы жүйесінің жаңа тұрақтылық және бәсекеге қабілеттілік деңгейіне жету үшін тиімді жұмыс істейтін қор нарығын құру, яғни халықты өз қаражаттарын бағалы қағаздарға салу белсенділігін арттыру көзделген. Бұған жетудің жолы ретінде Президент халықтың инвестициялық сауаттылығын көтеруді атап өтеді /1/. Сондықтан бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру мен оны тиімді басқару мәселесі еліміздің дамуы үшін, аталған стратегияға қол жеткізу үшін айрықша маңызды.
Бағалы қағаздар портфелін, қаржы құралдарды басқару проблемасы қаржы теориясы мен тәжірибесінде, белгісіздік жағдайда басқару ретінде шешім қабылдау теориясында өзекті болып табылады.
Инвестициялық бағалы қағаздар портфелін құру шамамен бағалы қағаздардың пайда болған кезеңінен бастау алады және инвестордың өз қаржылық жағдайын тек бір ғана компаниямен байланыстырғысы келмеуінің салдары болып табылады. Сондықтан қор нарығында инвестициялаудан мүмкіндігінше үлкен қайтарым алу үшін оның қатысушылары өз салымдарының тәуекелдігін азайтып және пайдалылық пен тиімділігін көтере отырып, бағалы қағаздар портфельдерін құра бастады.
Осы салада негізгі зерттеулер Р.Беллман, Дж.Данциг, Р.Мертон, У.Шарп, А.Буренин, А.Первозанский және т.б. сияқты әйгілі ғалымдар жасаған. Сонымен қатар, аталған тақырыпты Уотшем, О.Брайн және т.б. шетел авторлары зерттеген. Ресейдің ғалымдары В.Евстигнеев, С.Тертышный, В.Жуков бұл мәселеге өз үлестерін қосқан болатын.
Дж. Данцигтің шәкірті Г.Марковиц ең бірінші болып белгісіздік жағдайды кездейсоқ процесс ретінде сипаттап, және математикалық күтім мен дисперсия көмегімен, портфельді басқару мәселесін ойын теориясы мен операцияларды зерттеу есебі ретінде алғаш құрастырған.
Осы салада жасалған көлемді жұмыстарға қарамастан, портфельдік теорияда шешім қабылдау процесін моделдеудің тәуекелді бағалауға байланысты кейбір аспектілері зерттелмеген. Инвестицияны мәжбүрлеп ұзарту, нарықтың жеткіліксіз өтімділігі, портфельдік инвестициялауға қатысты инвестициялық мүмкіндіктердің өте аздығы – осының бәрі бүгінгі экономикалық әдебиетте толық көрініс таппаған тақырыптар.
Аталған мәселе шетелде өте терең зерттеліп жетілген болса, біздің елде бұл тақырып жаңа ғана дамып келуде. Бағалы қағаздар портфелін тиімсіз басқару және портфель құрылымының нақты болмауы инвесторларды өте үлкен шығындарға апаруы мүмкін.
Осы дипломдық жұмыстың мақсаты – бағалы қағаздар портфелін құру мен басқару процесін талдау және Қазақстандағы портфельдік инвестициялаудың ерекшеліктерін анықтау болып табылады. Тақырыпты толық ашу үшін келесі міндеттер алға қойылды:
• бағалы қағаздар портфелін құрудың негізгі теориялық алғышарттарын анықтау;
• бағалы қағаздар портфелін құру мен басқарудың әдістемесін қарастыру;
• бағалы қағаздар портфелін құру мен басқарудың заңдылық процесстерін анықтау;
• бағалы қағаздар портфелін басқарудың негізгі стратегияларын анықтау;
• бағалы қағаздар портфелін басқару тиімділігін анықтаудың жолдарын қарастыру;
• Қазақстандағы бағалы қағаздар портфелін басқару ерекшеліктерін анықтау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектілері – бағалы қағаздар мен оларды басқару процестері.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде бағалы қағаздар портфелін құрастырудың негізгі түсініктерін қарастыру көзделген. Сонымен қатар, бұл бөлімде алғашқы пайда болған портфель құрастырудың модельдері қамтылған. Оған Марковицтің моделі, Шарптың индекстік моделі жатады. Аталған модельдерді қолдану инвестор қабылдайтын тәуекел деңгейінде ең үлкен табыс әкелетін бағалы қағаздар портфелін құруға мүмкіндік береді. Алайда, жақсы портфеьді құру жеткілікті емес. Нарықтың өзгермелілігіне байланысты, бүгінгі тиімді портфель ертең тиімсіз болуы мүмкін. Осыған байланысты жұмысымның екінші бөлімі бағалы қағаздар портфелін басқару мәселесіне арналған. Онда портфельді басқарудың үш стратегиясы қарастырылады: активті, пассивті және теңгерілген стратегиялар. Инвестициялау кезінде белгілі бір стратегияны ұстана отырып, инвестициялаудың мақсатын, портфельдің құрамын, бағалы қағаздардың түрлерін, олардың сапасын, т.б. анықтаған жөн. Стратегиялардың әрқайсысы нарықтағы өзгерістерді бақылауға, яғни инвестордың талғамына сай құрылған бағалы қағаздар портфкль тиімділігін көтеруге мүмкіндік береді.
Жұмыстың үшінші бөлімі тәжірибелік зерттеулерге арналған. Қазақстандағы бағалы қағаздар портфелін басқару ерекшеліктерін анықтау үшін Қазақстан инвесторларының инвестициялық басылымдықтары мен портфельдерінің құрамын анықтау мақсат қойылды. Осы бөлімде инвестициялық портфельдерді басқаруды жүзеге асыратын «Seven Rivers Capital» АҚ-ның ұйымдастырушылық және басқару ерекшеліктері, олардың инвестициялық үдерісті жүзеге асыру ережелері, инвестициялық портфельді басқару барысында қолданылатын әдістері қарастырылады. Сонымен қатар, компанияның басқаратын инвестициялық қожын мәліметтерін қолдана отырып, есептеулер мен сараптама жүргізу негізінде оның оңтайлы құрылымын анықтап, қорытынды ұсыныстар жасау көзделген. Жұмыстың соңғы бөлімінде қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымша мәліметтер келтіріледі.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде Қазақстанның және шетел ғалымдарының, экономисттердің ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасының Заңдары, сондай-ақ «Seven Rivers Capital» АҚ мәліметтері қолданылған. Жұмыс барысында салыстырмалы және орта шамаларды есептеу жүргізіліп, әртүрлі графиктер, кестелер келтірілген.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, «Қазақстан – 2030» стратегиясы Қазақстан дамуының жаңа кезеңінде, Ішкі және сыртқы саясатымыздың аса маңызды 30 серпінді бағыты, ІІ бөлім, Астана, 2007.
2. Бағалы қағаздар нарығы туралы 2003 жылғы 2 шілдедегі № 461-II Қазақстан Республикасының Заңы (2009.13.02. берілген өзгерістер мен толықтырулармен). 1-бап. Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар.
3. Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық . Алматы: 2007, 534-538 б.
4. Бланк И.А. Словарь-справочник финансового менеджера. К.: Ника-Центр, 2001, с.56-57.
5. Искаков Ұ.М. Қаржы нарығы және делдалдары: Оқулық. Алматы: Экономика, 2008, 362 б.
6. Бочаров В.В. Инвестиционный менеджмент (управление инвестициями): Учебное пособие. С-Пб.: Издательство С-Пб, 2000, с.78-80.
7. Семенкова Е.В. Операции с ценными бумагами. М: Перспектива, 2004, с.96-97.
8. Жуков Е.Ф. Ценные бумаги и фондовые рынки.: Учебное пособие для экономических ВУЗов. М.: Банки и биржи; Юнити, 2003. с. 320.
9. Килячков А.А., Чалдаева Л.А. Рынок ценных бумаг и биржевое дело. М.: Норма-Юристъ, 2001, с.125-127.
10. В. С. Золотарёва. Рынок ценных бумаг. Ростов н / Д: «Феникс», 2000, с. 289-291.
11. Шарп У., Александер Г., Бэйли Дж. Инвестиции: Пер. с англ. М.: Инфра-М, 1998, с.256-258.
12. В.И. Колесникова и В.С.Торкановского. Ценные бумаги: Учебник. М.: ФиС, 2002, с. 206-210.
13. В.А. Галанова, А.И. Басова. Рынок ценных бумаг. М: Финансы и Статистика, 2003, с.118-120.
14. Д.А. Ендовицкий. Комплексный анализ и контроль инвестиционной деятельности. Москва. Финансы и статистика, 2001, с.348-390.
15. А.Т. Грязнова. Биржевая деятельность. М.: Финансы и статистика, 2004, с.455-467.
16. Гитман Л., Джонк М. Основы инвестирования. М: Дело, 2006, с. 211.
17. Шарп У., Александер Г., Бэйли Дж. Инвестиции: Пер. с англ. М.: Инфра-М, 1998, с.288-290.
18. Ілиясов. Қ.Қ. Қаржы: Оқулық. II- бөлім. Алматы, 2003, 201 б.
19. В.А. Галанова, А.И. Басова. Рынок ценных бумаг. М: Финансы и Статистика, 2004, с. 104-106.
20. Гитман Л., Джонк М. Основы инвестирования. М: Дело, 2006, с. 218.
21. Ильина Л.И. Организация и финансирование инвестиций: Учебное пособие. Сыктывкар, 2002, с.78-80.
22. Шарп У., Александер Г., Бэйли Дж. Инвестиции: Пер. с англ. М.: Инфра-М, 1998, с.382-385.
23. Е.В. Семенкова. Операции с ценными бумагами. М: Перспектива, 2004, с.92.
24. Зви Боди, Роберт К. Мертон. Финансы: Пер. с англ. М: Вильямс, 2007, с.429.
25. Бригхем Ю., Гапенски Л.. Финансовый менеджмент. С-Пб: Экономическая школа, 2001, с.113-114.
26. Коттл С., Мюррей Р.Ф., Блок Ф.Е. «Анализ ценных бумаг». М.: ЗАО «Олимп-Бизнес», 2000, с. 248.
27. Смағұлова Р. О. Қаржы, ақша айналысы және несие: Оқу кұралы. Алматы: Экономика, 2008. 62 б.
28. В.А. Галанова, А.И. Басова. Рынок ценных бумаг, М: «Финансы и статистика», 2003, с.177-178.
29. Гитман Л., Джонк М. Основы инвестирования. М: Дело, 2006, с. 66.
30. Крейнина М. Н. Финансовый менеджмент. М.: Дело и Сервис, 2000, с.235.
31. В. С. Золотарёва. Рынок ценных бумаг. Ростов н / Д: «Феникс», 2000, с.252-253.
32. Инвестициялық қорлар туралы 2004 жылғы 7 шілдедегі №576-ІІ Қазақстан Республикасының Заңы, 4-бап. Инвестициялық қор түрлері.
33. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі басқармасының «Инвестициялық портфельді басқару бойынша қызметті жүзеге асыру ережелерін бекіту» туралы 21 сәуір 2003 жылғы №137 Қаулысы;
34. Қазақстан Республикасы Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігінің «Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығында брокерлік және дилерлік қызмет атқару бойынша ережелерді бекіту» туралы 27 тамыз 2005 жылғы № 317 Қаулысы;
35. Қазақстан Республикасы Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігінің «Бағалы қағаздар нарығында инвестициялық портфельді басқару қызметімен айналысатын ұйымдарға тәуекелді басқару жүйесіне қатысты қойылатын талаптар» туралы 26 қырқүйек 2009 жылғы №209 Қаулысы;
36. «Seven Rivers Capital» АҚ қаржы құралдарымен операцияларды жүзеге асыру кезінде «stop-loss» пен «take-profit» шектерін анықтау әдістемесі.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, «Қазақстан – 2030» стратегиясы Қазақстан дамуының жаңа кезеңінде, Ішкі және сыртқы саясатымыздың аса маңызды 30 серпінді бағыты, ІІ бөлім, Астана, 2007.
2. Бағалы қағаздар нарығы туралы 2003 жылғы 2 шілдедегі № 461-II Қазақстан Республикасының Заңы (2009.13.02. берілген өзгерістер мен толықтырулармен). 1-бап. Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар.
3. Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық . Алматы: 2007, 534-538 б.
4. Бланк И.А. Словарь-справочник финансового менеджера. К.: Ника-Центр, 2001, с.56-57.
5. Искаков Ұ.М. Қаржы нарығы және делдалдары: Оқулық. Алматы: Экономика, 2008, 362 б.
6. Бочаров В.В. Инвестиционный менеджмент (управление инвестициями): Учебное пособие. С-Пб.: Издательство С-Пб, 2000, с.78-80.
7. Семенкова Е.В. Операции с ценными бумагами. М: Перспектива, 2004, с.96-97.
8. Жуков Е.Ф. Ценные бумаги и фондовые рынки.: Учебное пособие для экономических ВУЗов. М.: Банки и биржи; Юнити, 2003. с. 320.
9. Килячков А.А., Чалдаева Л.А. Рынок ценных бумаг и биржевое дело. М.: Норма-Юристъ, 2001, с.125-127.
10. В. С. Золотарёва. Рынок ценных бумаг. Ростов н / Д: «Феникс», 2000, с. 289-291.
11. Шарп У., Александер Г., Бэйли Дж. Инвестиции: Пер. с англ. М.: Инфра-М, 1998, с.256-258.
12. В.И. Колесникова и В.С.Торкановского. Ценные бумаги: Учебник. М.: ФиС, 2002, с. 206-210.
13. В.А. Галанова, А.И. Басова. Рынок ценных бумаг. М: Финансы и Статистика, 2003, с.118-120.
14. Д.А. Ендовицкий. Комплексный анализ и контроль инвестиционной деятельности. Москва. Финансы и статистика, 2001, с.348-390.
15. А.Т. Грязнова. Биржевая деятельность. М.: Финансы и статистика, 2004, с.455-467.
16. Гитман Л., Джонк М. Основы инвестирования. М: Дело, 2006, с. 211.
17. Шарп У., Александер Г., Бэйли Дж. Инвестиции: Пер. с англ. М.: Инфра-М, 1998, с.288-290.
18. Ілиясов. Қ.Қ. Қаржы: Оқулық. II- бөлім. Алматы, 2003, 201 б.
19. В.А. Галанова, А.И. Басова. Рынок ценных бумаг. М: Финансы и Статистика, 2004, с. 104-106.
20. Гитман Л., Джонк М. Основы инвестирования. М: Дело, 2006, с. 218.
21. Ильина Л.И. Организация и финансирование инвестиций: Учебное пособие. Сыктывкар, 2002, с.78-80.
22. Шарп У., Александер Г., Бэйли Дж. Инвестиции: Пер. с англ. М.: Инфра-М, 1998, с.382-385.
23. Е.В. Семенкова. Операции с ценными бумагами. М: Перспектива, 2004, с.92.
24. Зви Боди, Роберт К. Мертон. Финансы: Пер. с англ. М: Вильямс, 2007, с.429.
25. Бригхем Ю., Гапенски Л.. Финансовый менеджмент. С-Пб: Экономическая школа, 2001, с.113-114.
26. Коттл С., Мюррей Р.Ф., Блок Ф.Е. «Анализ ценных бумаг». М.: ЗАО «Олимп-Бизнес», 2000, с. 248.
27. Смағұлова Р. О. Қаржы, ақша айналысы және несие: Оқу кұралы. Алматы: Экономика, 2008. 62 б.
28. В.А. Галанова, А.И. Басова. Рынок ценных бумаг, М: «Финансы и статистика», 2003, с.177-178.
29. Гитман Л., Джонк М. Основы инвестирования. М: Дело, 2006, с. 66.
30. Крейнина М. Н. Финансовый менеджмент. М.: Дело и Сервис, 2000, с.235.
31. В. С. Золотарёва. Рынок ценных бумаг. Ростов н / Д: «Феникс», 2000, с.252-253.
32. Инвестициялық қорлар туралы 2004 жылғы 7 шілдедегі №576-ІІ Қазақстан Республикасының Заңы, 4-бап. Инвестициялық қор түрлері.
33. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі басқармасының «Инвестициялық портфельді басқару бойынша қызметті жүзеге асыру ережелерін бекіту» туралы 21 сәуір 2003 жылғы №137 Қаулысы;
34. Қазақстан Республикасы Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігінің «Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығында брокерлік және дилерлік қызмет атқару бойынша ережелерді бекіту» туралы 27 тамыз 2005 жылғы № 317 Қаулысы;
35. Қазақстан Республикасы Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігінің «Бағалы қағаздар нарығында инвестициялық портфельді басқару қызметімен айналысатын ұйымдарға тәуекелді басқару жүйесіне қатысты қойылатын талаптар» туралы 26 қырқүйек 2009 жылғы №209 Қаулысы;
36. «Seven Rivers Capital» АҚ қаржы құралдарымен операцияларды жүзеге асыру кезінде «stop-loss» пен «take-profit» шектерін анықтау әдістемесі.
ҚАЗАҚСТАН БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қазақстан-Британ Техникалық Университеті
Экономика және менеджмент кафедрасы
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
Кафедра меңгерушісі
Есенғалиева Қаламқас
Сембайқызы
(э.ғ.к., доцент)
________________
________________ 2010 ж.
дИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫ БАСҚАРУ ПОРТФЕЛІ
Мамандығы: 5B050700 Менеджмент
Нормалық бақылау:
Каженова Айгүл Ешежанқызы
(магистр)
_________________
____ ____________ 2010 ж.
Рецензия беруші:
Муханбетова С.М.
Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ
Статистика және бағалау кафедрасының доценті
_________________
_________________ 2010 ж.
Алматы 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ПОРТФЕЛІН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 7
1.1 Бағалы қағаздар портфелі ұғымы, түрлері және оны құру қағидалары 7
1.2 Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру модельдері 15
1.3 Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру кезеңдері 23
2 СТРАТЕГИЯ НЕГІЗІНДЕ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУ 26
2.1 Портфельдік статегиялардың түрлері 26
2.2 Таңдалған стратегия негізінде бағалы қағаздар портфелін басқару 32
2.3 Бағалы қағаздар портфелін басқару тиімділігін бағалау 38
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПОРТФЕЛЬДІК ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 43
3.1 Қазақстан Республикасындағы инвесторлардың инвестициялық
басымдылықтарын анықтау 43
3.2 Қазақстандағы инвестициялық портфельдер құрылымын талдау 45
3.3 Seven Rivers Capital АҚ-ның ұйымдастырушылық және басқару құрылымы
51
3.4 Seven Rivers Capital АҚ инвестициялық портфелін талдау және оның
оңтайлы құрылымын анықтау 64
ҚОРЫТЫНДЫ 71
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 79
ҚОСЫМШАЛАР 82
КІРІСПЕ
Бағалы қағаздар портфелін басқару әдістемесі мен стратегиялары қазіргі
кезде Қазақстанның бағалы қағаздар нарығын қарқынды дамыту және барлық
экономика субъектілерінің инвестициялық қызметке деген қызығушылығын
арттыру мақсатындағы аса маңызды тақырыптардың біріне айналды. Қазақстан
Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауында еліміздің Орталық Азия елдері арасында бәсекеге барынша
қабілетті және серпінді дамып келе жатқан елінің біріне айналу мақсатында,
Қазақстанның жан-жақты дамуының басымдылықтары ретінде ішкі және сыртқы
саясатымыздың ең маңызды 30 бағыты белгіленген. Сондағы алтыншы бағыт –
қаржы жүйесінің жаңа тұрақтылық және бәсекеге қабілеттілік деңгейіне жету
үшін тиімді жұмыс істейтін қор нарығын құру, яғни халықты өз қаражаттарын
бағалы қағаздарға салу белсенділігін арттыру көзделген. Бұған жетудің жолы
ретінде Президент халықтың инвестициялық сауаттылығын көтеруді атап өтеді
1. Сондықтан бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру мен оны тиімді
басқару мәселесі еліміздің дамуы үшін, аталған стратегияға қол жеткізу үшін
айрықша маңызды.
Бағалы қағаздар портфелін, қаржы құралдарды басқару проблемасы қаржы
теориясы мен тәжірибесінде, белгісіздік жағдайда басқару ретінде шешім
қабылдау теориясында өзекті болып табылады.
Инвестициялық бағалы қағаздар портфелін құру шамамен бағалы
қағаздардың пайда болған кезеңінен бастау алады және инвестордың өз
қаржылық жағдайын тек бір ғана компаниямен байланыстырғысы келмеуінің
салдары болып табылады. Сондықтан қор нарығында инвестициялаудан
мүмкіндігінше үлкен қайтарым алу үшін оның қатысушылары өз салымдарының
тәуекелдігін азайтып және пайдалылық пен тиімділігін көтере отырып, бағалы
қағаздар портфельдерін құра бастады.
Осы салада негізгі зерттеулер Р.Беллман, Дж.Данциг, Р.Мертон,
У.Шарп, А.Буренин, А.Первозанский және т.б. сияқты әйгілі ғалымдар жасаған.
Сонымен қатар, аталған тақырыпты Уотшем, О.Брайн және т.б. шетел авторлары
зерттеген. Ресейдің ғалымдары В.Евстигнеев, С.Тертышный, В.Жуков бұл
мәселеге өз үлестерін қосқан болатын.
Дж. Данцигтің шәкірті Г.Марковиц ең бірінші болып белгісіздік
жағдайды кездейсоқ процесс ретінде сипаттап, және математикалық күтім мен
дисперсия көмегімен, портфельді басқару мәселесін ойын теориясы мен
операцияларды зерттеу есебі ретінде алғаш құрастырған.
Осы салада жасалған көлемді жұмыстарға қарамастан, портфельдік
теорияда шешім қабылдау процесін моделдеудің тәуекелді бағалауға
байланысты кейбір аспектілері зерттелмеген. Инвестицияны мәжбүрлеп ұзарту,
нарықтың жеткіліксіз өтімділігі, портфельдік инвестициялауға қатысты
инвестициялық мүмкіндіктердің өте аздығы – осының бәрі бүгінгі экономикалық
әдебиетте толық көрініс таппаған тақырыптар.
Аталған мәселе шетелде өте терең зерттеліп жетілген болса, біздің
елде бұл тақырып жаңа ғана дамып келуде. Бағалы қағаздар портфелін тиімсіз
басқару және портфель құрылымының нақты болмауы инвесторларды өте үлкен
шығындарға апаруы мүмкін.
Осы дипломдық жұмыстың мақсаты – бағалы қағаздар портфелін құру мен
басқару процесін талдау және Қазақстандағы портфельдік инвестициялаудың
ерекшеліктерін анықтау болып табылады. Тақырыпты толық ашу үшін келесі
міндеттер алға қойылды:
• бағалы қағаздар портфелін құрудың негізгі теориялық алғышарттарын
анықтау;
• бағалы қағаздар портфелін құру мен басқарудың әдістемесін
қарастыру;
• бағалы қағаздар портфелін құру мен басқарудың заңдылық
процесстерін анықтау;
• бағалы қағаздар портфелін басқарудың негізгі стратегияларын
анықтау;
• бағалы қағаздар портфелін басқару тиімділігін анықтаудың жолдарын
қарастыру;
• Қазақстандағы бағалы қағаздар портфелін басқару ерекшеліктерін
анықтау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектілері – бағалы қағаздар мен оларды
басқару процестері.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде бағалы қағаздар портфелін
құрастырудың негізгі түсініктерін қарастыру көзделген. Сонымен қатар, бұл
бөлімде алғашқы пайда болған портфель құрастырудың модельдері қамтылған.
Оған Марковицтің моделі, Шарптың индекстік моделі жатады. Аталған
модельдерді қолдану инвестор қабылдайтын тәуекел деңгейінде ең үлкен табыс
әкелетін бағалы қағаздар портфелін құруға мүмкіндік береді. Алайда, жақсы
портфеьді құру жеткілікті емес. Нарықтың өзгермелілігіне байланысты,
бүгінгі тиімді портфель ертең тиімсіз болуы мүмкін. Осыған байланысты
жұмысымның екінші бөлімі бағалы қағаздар портфелін басқару мәселесіне
арналған. Онда портфельді басқарудың үш стратегиясы қарастырылады: активті,
пассивті және теңгерілген стратегиялар. Инвестициялау кезінде белгілі бір
стратегияны ұстана отырып, инвестициялаудың мақсатын, портфельдің құрамын,
бағалы қағаздардың түрлерін, олардың сапасын, т.б. анықтаған жөн.
Стратегиялардың әрқайсысы нарықтағы өзгерістерді бақылауға, яғни
инвестордың талғамына сай құрылған бағалы қағаздар портфкль тиімділігін
көтеруге мүмкіндік береді.
Жұмыстың үшінші бөлімі тәжірибелік зерттеулерге арналған.
Қазақстандағы бағалы қағаздар портфелін басқару ерекшеліктерін анықтау үшін
Қазақстан инвесторларының инвестициялық басылымдықтары мен портфельдерінің
құрамын анықтау мақсат қойылды. Осы бөлімде инвестициялық портфельдерді
басқаруды жүзеге асыратын Seven Rivers Capital АҚ-ның ұйымдастырушылық
және басқару ерекшеліктері, олардың инвестициялық үдерісті жүзеге асыру
ережелері, инвестициялық портфельді басқару барысында қолданылатын әдістері
қарастырылады. Сонымен қатар, компанияның басқаратын инвестициялық қожын
мәліметтерін қолдана отырып, есептеулер мен сараптама жүргізу негізінде
оның оңтайлы құрылымын анықтап, қорытынды ұсыныстар жасау көзделген.
Жұмыстың соңғы бөлімінде қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымша
мәліметтер келтіріледі.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде
Қазақстанның және шетел ғалымдарының, экономисттердің ғылыми еңбектері,
Қазақстан Республикасының Заңдары, сондай-ақ Seven Rivers Capital АҚ
мәліметтері қолданылған. Жұмыс барысында салыстырмалы және орта шамаларды
есептеу жүргізіліп, әртүрлі графиктер, кестелер келтірілген.
1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ПОРТФЕЛІН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бағалы қағаздар портфелі ұғымы, түрлері және оны құру
қағидаттары
Қор нарығының әлемдік тәжірибесінде инвестициялық портфель деп –
жеке немесе заңды тұлға иелігіндегі басқарылатын бағалы қағаздар жиынтығы
түсініледі. Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы заңына
сәйкес бағалы қағаздар – мүліктік құқықтарды куәландыратын белгілі бір
жазбалар мен басқа да белгілеулердің жиынтығы 2.
Бағалы қағаздар портфелі – бұл корпоративті акциялар, әртүрлі пайда
беретін және әртүрлі тәуекелді облигация және мемлекетпен кепілденген
тұрақты пайда әкелетін қаржылық құралдар жиынтығы. Теориялық тұрғыдан
портфель бағалы қағаздардың бір түрінен құрала алады, сонымен қатар оларды
басқа бағалы қағаздарға алмастыру арқылы оның құрылымы өзгере алады. Бағалы
қағаздар портфелі – инвесторды минималды тәуекел мен қажетті табыспен
қамтамасыз ететін құрал. Бағалы қағаздар портфель табысы – бұл тәуекелді
ескергенде, портфельге кіретін барлық қағаздар жиынтығынан түсетін табыс
сомасы 3. Табыс пен тәуекел арасында сандық қатынас, құрылған портфельдің
құрылымын үнемі жетілдіру мақсатына және инвестордың қалауына сай болуы
тиіс. Инвестициялық портфельді құрудың басты мақсаты – ең табысты және ең
қауіпсіз инвестициялау объектілерін іріктеп алу болып табылады. Анықталған
басты мақсат негізінде бағалы қағаздар портфелін құрудың нақты міндеттер
тізімі айқындалады. Олардың ішінде ең негізгілері:
а) ұзақ мерзімде капиталдың жоғары қарқынмен өсуін қамтамасыз ету;
ә) ағымдағы периодта жоғары табыс деңгейін қамтамасыз ету;
б) инвестициялық тәуекелдің төмен деңгейін қамтамасыз ету;
в) инвестициялық портфель өтімділігінің жеткілікті деңгейін
қамтамасыз ету.
Инвестициялық портфельді құрудың аталған нақты міндеттері өзара
баламалы келеді. Ұзақ мерзімде капиталдың жоғары қарқынмен өсуін қамтамасыз
ету, белгілі бір деңгейде инвестициялық портфельдің ағымдағы табыстылығын
төмендетуді қажет етеді. Ал капиталдың өсу қарқыны мен инвестициялық
портфельдің ағымдағы табыстылық деңгейі инвестициялық тәуекелмен тікелей
тәуелділікте. Жеткілікті өтімділікті қамтамасыз ету портфель құрамына ұзақ
мерзімде капитал өсімінің жоғары қарқынын қамтамасыз ететін бағалы
қағаздардың кіруіне тосқауыл бола алады. Инвестициялық портфель құру
мақсаттарының баламалығын ескере отырып, әрбір инвестор басымдылықтарды өзі
анықтайды. Таңдалған басымдылықтарға байланысты қаржылық инвестициялаудың
белгілі бір саясаты және құрылатын инвестициялық портфельдің түрі
анықталады 4.
Кез келген инвестициялық портфель екі шамамен сипатталады: күтілетін
табыстылық пен тәуекел. Егер белгілі бір тәуекел деңгейінде жоғары
табыстылықты немесе сол табыстылық деңгейде төмен тәуекелмен қамтамасыз
ететін портфельдің басқа түрлері табылмаса, ондай портфель тиімді саналады.
Табыстылықты барынша көбейту мен тәуекелді барынша азайту арасында
таңдау әртүрлі факторларға байланысты: инвестордың тәуекелге деген жеке
көзқарасы, қолда бар қаражат көлемі, инвестициялық тәжірибесі. Алайда,
тиімді портфельдердің бәріне ортақ сипат бар. Бұл - әртараптандыру, яғни
инвестицияны әртүрлі қаржы құралдары арасында үлестіру: акциялар, үлестік
қорлар, облигация, ақша активтері, т.б. Әртараптандыру – бұл тәуекел мен
табыстылық арасында оңтайлы қатынасты алудың ең жақсы тәсілі.
Активтерді дұрыс үлестіру инвестициялық портфельді нарықтың үлкен
ауытқуларынан қорғап, оның тұрақты өсуіне қолайлы жағдай жасап қана
қоймайды. Әртараптандырудың көмегімен инвестициялардың табыстылығын
тәуекелді өсірмей көтеруге болады. Мәселен, қаражаттың 100%-і бір
компанияның акцияларына салынған болсын делік. Акциялардың төмендеуі
жағдайында бүкіл портфель зардап шегеді. Инвестицияларды акциялар мен
облигация арасында үлестіру арқылы әлеуетті тәуекелді елеулі төмендетуге
болады 5. Алайда активтерді үлестіру терең тәжірибе, сондай-ақ нарық
индекстерінің күтілетін табыстылығын, салалар мен компаниялар анализін,
жеке активтердің табыстылығы мен тәуекелін болжауға мүмкіндік беретін терең
зерттеулерді қажет етеді. Саяси, экономикалық жағдай, нарық жағдаяты және
инвестордың жеке басымдылықтарының өзгеруіне байланысты, инвестициялық
портфель уақыт өткен сайын түзетулерді енгізуді қажет етеді. Әрине,
портфельді құру кезінде инвестициялық құралдарды таңдау маңызды орын алады.
Бұл жерде қаржы қаражаттарын активтердің негізгі түрлері бойынша үлестіру
ғана емес, сонымен қатар, оңтайлы әртараптандыру нарықтың әртүрлі
секторларын қамтуы керек. Бұл жерде халықаралық инвестициялық құралдар
ерекше орын алуда. Себебі, қаражатты әртүрлі елдердің нарықтары арасында
үлестіру капиталды жағымсыз экономикалық жағдайларынан сақтап қалуға
мүмкіндік береді 6.
Бағалы қағаздардың инвестициялық қасиеттеріне байланысты әртүрлі
портфельдер құруға болады. Олардың әрқайсысының белгілі бір уақыт
аралығында тәуекел мен күтілетін табыстылық арасында жеке қатынасы болады.
Осы факторлардың қатынасына байланысты бағалы қағаздар портфелінің бірнеше
түрі анықталады. Портфельдің түрі – бұл портфельдің табыстылық пен тәуекел
қатынасына негізделген оның инвестициялық сипаттамасы. Портфель түрлерін
жіктеуде маңызды фактор – табыс көзі: бағам құнының өсуі, не ағымдағы
төлемдердің, яғни дивидендтер мен пайыздың өсуі 7. Табыс көзіне
байланысты бағалы қағаздар портфельдің үш негізгі түрі бөлінеді:
дивидендтер мен пайыз арқылы табыс алуға бағытталған портфель – табыс
портфелі; бағалы қағаздардың бағам құнының өсуіне бағытталған портфель –
өсу портфелі; және аралас түрі – өсу және табыс портфелі (1 сурет).
Өсу портфелі бағам құны өсіп жатқан компания акцияларынан құрылады.
Бұл типті портфельдің мақсаты – портфель құнын өсіру және дивидендтер алу.
Бағалы қағаздар портфелінің классификациясы
Дивидендтік төлемдер әдетте аз көлемде келеді. Сондықтан портфельге
кіретін акциялардың бағам құнының өсу қарқыны портфель түрін анықтайды.
Күтілетін капитал өсіміне және тәуекелге байланысты өсу портфелі бірнеше
түрге ажыратылады: агрессивті, консервативті, орташа өсу портфелі.
Агрессивті өсу портфелінің басты мақсаты: капиталдың барынша жоғары
өсіміне қол жеткізу. Мұндай портфельдің құрамына жас және тез дамып, өсіп
жатқан компаниялардың акциялары кіреді. Аталған портфкльге инвестициялар
салу қауіпі өте жоғары.
Консервативті өсу портфелі – өсу портфельдердің арасында ең қауіпсіз
түрі болып табылады. Басты мақсаты: барынша сенімді, әрі минималды тәуекел
жағдайында салыстырмалы жоғары емес және тұрақты табыс алу. Портфель
көбінесе курстық құнының өсу қарқыны жоғары емес бірақ тұрақты болатын ірі,
елге танымал компаниялардың акцияларынан құралады. Әдетте портфель құрамы
ұзақ уақыт бойы тұрақты қала береді. Мұндай портфельге инвестициялар
капиталдың сақталуына бағытталған.
Орташа өсу портфелі агрессивті және консервативті портфельдердің
инвестициялық қасиеттерінің үйлесуі болып келеді. Мұндай портфель құрамына
ұзақ уақыт мерзіміне алынатын сенімді бағалы қағаздармен қатар құрамы
белгілі бір уақыт сайын жаңарып отыратын қауіпті қаржы құралдары кіреді.
Осындай портфельдер капиталдың орташа өсімін және тәуекелдің орынды
деңгейін қамтамасыз етеді. Бұл жерде сенімділік рөлін консервативті өсу
қағаздары атқарса, табыстылық рөлін агрессивті өсу қағаздары атқарады.
Орташа өсу портфелі портфельдің ең көп таралған түрі және жоғары тәуекелге
бейімсіз инвесторлар арасында танымал.
Табыс портфелі ағымдағы жоғары табыс, яғни жоғары проценттік және
дивидендтік төлемдер алуға бағытталған. Табыс портфелі көбінесе бағам
құнының өсуі біркелкі келетін, жоғары дивидендтік төлемдермен сипатталатын
акциялардан және жоғары ағымдағы төлемдерді қамтамасыз ететін облигация мен
басқа да бағалы қағаздардан құралады.
Тұрақты табыс портфелі сенімділік деңгейі жоғары бағалы қағаздардан
құрылады және инвесторға өте төмен тәуекел деңгейінде орташа табыс әкеледі.
Табысты қағаздар портфелі табыстылығы жоғары корпорациялар
облигацияларынан және орташа тәуекел деңгейінде жоғары табыс әкелетін
бағалы қағаздардан тұрады.
Өсу және табыс портфелі бағам құнының төмендеуінен, төмен проценттік
пен дивидендтік төлемдер нәтижесінде шығындардың алдын алу мақсатында
құрылады. Осындай портфельдің құрамына кіретін қаржы активтерінің бір
бөлігі портфель құнының өсуін қамтамасыз етсе, екіншісі – табыс әкелуге
бағытталады.
Екі бөліктің біреуі жоғалса, екіншісімен орны тола алады. Өсу және
табыс портфелінің екі түрі бар.
Екі мақсатты портфель иеленушіге салынған капиталдың өсуі жағдайында
жоғары табыс әкелетін бағалы қағаздардан құралады.
Теңгерілген портфель – тәуекелі мен табыстылығы теңгерілген
портфель. Теңгерілген портфель белгілі бір қатынаста бағам құны қарқынды
өсетін бағалы қағаздардан және жоғары табысты бағалы қағаздардан құралады.
Портфель құрамына тәуекелі жоғары бағалы қағаздар кіруі мүмкін. Көбінесе
оған жай және артықшылықты акциялар, сондай-ақ облигациялар кіреді.
Портфельдердің түрлері өте көп. Әрбір иеленуші бағалы қағаздар
нарығының жағдайын ескеріп, портфель құрамын өзгерте отырып, өзінің жеке
инвестициялық саясатын ұстанады. Портфельдің әрбір түрі үшін өзінің ерекше
басқару әдістері бар 8.
Бағалы қағаздар портфелін құру кезінде инвестор портфельдің келесі
сипатқа жауап беретіндей етіп құруға ұмтылуы қажет:
• салымның қауіпсіздігі;
• табыстың тұрақтылығы;
• салымның өтімділігі, яғни оның тез әрі шығынсыз қолма қол ақшаға
айналуы 9.
Шарттың үшеуі де бірдей орындалуы мүмкін емес. Сондықтан ымыра
жасауға тура келеді. Мысалы, егер бағалы қағаздың сенімділігі жоғары болса,
онда табыстылығы төмен болады. Портфель құруда ең басты мақсат инвестор
үшін тәуекел мен табыстылықтың ең оңтайлы ара қатынасына қол жеткізу.
Инвестициялық құралдардың белгілі бір жиынтығы бір мезгілде тәуекелді
барынша азайтып, және табысты барынша көтере алады. Портфельді тиімді
басқару үшін қаржы менеджері әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылатын келесі
қағидаларды қолдануы қажет:
1. Белгілі бір бағалы қағаздарға инвестициялар салу тәуекелі табыстың
күтілетін нәтижеден ауытқу ықтималдығы арқылы анықталады. Табыстың
болжанған шамасын осы қағаздарға инвестициялардың динамикасының
статистикалық мәліметтерін өңдеу негізінде анықтауға болады. Ал
тәуекел күтілетін табыстан орташа квадраттық ауытқу арқылы анықталады.
2. Портфельдің жалпы табыстылығы мен тәуекелі оның құрылымын түрлендіру
арқылы өзгере алады. Қазіргі кезде актив түрлерінің қалаған қатынасын
құруға мүмкіндік беретін бағдарламалар бар, мысалы, берілген күтілетін
табыс деңгейінде тәуекелді төмендететін немесе берілген тәуекел
деңгейінде табысты барынша жоғарлататын қатынасты анықтай алады.
3. Инвестициялық портфельді құрастыру кезінде қолданылатын бағалар
ықтималды сипат алады 10.
Инвестицияның табысты болуы негізінен қаражатты актив түрлеріне
дұрыс үлестіруге байланысты. Жасалған тәжірибелер бойынша түсімнің:
• 94%-ы таңдалған инвестициялық құрал түрімен (ірі компаниялардың
акциялары, қысқа мерзімді қазынашылық вексель, ұзақмерзімді
облигация, т.б);
• 4%-ы нақты бағалы қағаздарды таңдаумен;
• 2%-ы бағалы қағаздарды сатып алу кездегі баға берумен анықталады
11.
Бұның себебі, бір түрлі бағалы қағаздар бір-бірімен өте тығыз байланыста
орналасады.
Портфельді құруда негізгі мәселе – қасиеттері әртүрлі бағалы
қағаздар арасында қатынасты анықтау. Классикалық бағалы қағаздар портфелін
құруда негізгі қағидалар: кертартпалық, әртараптандыру және жеткілікті
өтімділік қағидалары.
Кертартпалық қағидаты. Жоғары сенімді активтер және тәуеклді
активтер ара қатынасын, тәуекелді активтерден мүмкін шығындар сенімді
активтердің табыстарымен орны басатындай етіп ұстау. Сонда инвестициялық
тәуекел негізгі капиталдың шығындалуы емес, тек жоғары емес табыстан
құралады. Әрине, тәуекелсіз жоғары табысқа жету қиын. Алайда тәжірибе
көрсеткендей инвесторлардың көбісі жоғары емес, бірақ сенімді табысқа
қанағаттанып, жоғары табыс үшін жоғары тәуекелге барғысы келмейді.
Әртараптандыру қағидаты. Әртараптандыру – портфельдік
инвестициялаудың ең негізгі қағидаты болып табылады. Қаншалықты табысты
болып көрінгенмен, барлық қаражатты бір қағазға салуға болмайды.
Әртараптандыру – бағалы қағаздардың бір түрінен жоғары емес табыстар басқа
қағаздардың жоғары табыстарымен орнын толтыру негізінде тәуекелді
төмендетеді. Яғни, портфельге бір бірімен тығыз байланыспаған, әртүрлі
салалардан бағалы қағаздарды енгізу арқылы тәуекел азаяды. Бағалы қағаздар
түрлерінің оңтайлы саны 8-ден 20-ға дейін. Егер портфельдегі түрлі
активтердің, яғни бағалы қағаздар түрлерінің санын 8-ден сәл асатын болса,
онда портфель тәуекелі айтарлықтай төмендемейді. Тәуекелді барынша
төмендету үшін портфель құрамына кемінде 10-15 түрлі бағалы қағаздар кіруі
қажет. Алайда, портфельді тым әртараптандырып жіберуден де сақ болған жөн
12. Тым артық әртараптандыру жағымсыз нәтижелерге әкелуі мүмкін:
• портфельді сапалы басқаруға кедергі туғызады;
• табыстылығы, сенімділігі, өтімділігі жеткіліксіз қағаздарды сатып
алу;
• бағалы қағаздарды іздестіруге және бастапқы анализ жасауға кететін
шығындардың өсуі;
• бағалы қағаздардың шағын партияларын алу нәтижесінде шығындардың
туындауы, т.б. 13.
Артық әртараптандырылған портфельді басқарудан туындайтын шығындар
жақсы нәтижеге апармайды. Себебі, тез өсетін шығындарға қарағанда,
портфельдің табыстылығы жоғары қарқынмен өсетіні күмәнді.
Портфельдегі қаражаттың жеткілікті көлемі салалық және аймақтық
әртараптандыру жасауға мүмкіндік береді. Салалық әртараптандыру портфельдің
тек бір саладағы кәсіпорындардың бағалы қағаздарына қарай бағытталуынан
сақтайды. Мысалы, әлемдік нарықта мұнай бағасының түсуі барлық мұнай
өңдейтін компаниялардың акция бағаларының құлауына апаруы мүмкін. Сонда,
қаражаттың осы саланың әртүрлі кәсіпорындарына үлестірілуі шығындардан
құтқармайды. Дәл сол сияқты аймақтық жағдайда, бір аймақта орналасқан
кәсіпорындардың акция бағасының төмендеуі белгілі бір аймақтың саяси
тұрақсыздығы, ереуілдер немесе табиғи апаттар, т.б. нәтижесінде болуы
мүмкін 14.
Статистикалық зерттеулер көрсетіп отырғандай, айқын байланысы жоқ
болғанымен көптеген акциялар бірдей өсіп және төмендеп отырады. Ал кебір
акция бағаларының өсуі басқа акция бағаларының керісінше төмендеуіне
апарады. Корреляциялық анализ әдісін қолдана отырып, портфель құрамына
енетін осындай әртүрлі бағалы қағаздар арасында оңтайлы баланс табуға
мүмкіндік береді 15.
Жеткілікті өтімділік қағидаты. Негізгі мәні – портфель құрамында тез
өтетін активтердің үлесін тиімді, кенет жоғары табысты келісім жасауға және
клиенттердің қаражатқа қажеттілігін қанағаттандыруға болатындай жеткілікті
үлесте ұстап тұру. Тәжірибе, қаражаттың белгілі бір бөлігін, табыстылығы
салыстырмалы төмен болса да, өтімді бағалы қағаздарға салған жөн деп
көрсетеді. Бұл нарық жағдаятының өзгерістеріне орай және жеке тиімді
келісімдерге тез әрекет етуге мүмкіндік береді.
Портфельді құру мәселесін қарастырған кезде, әрбір инвестор қажетті
параметрлерді анықтап алуы қажет:
• портфельдің оңтайлы түрін таңдап алу қажет;
• өзіне жарамды тәуекел мен табыстылық қатынасын және үлесін
анықтау;
• портфельдің бастапқы құрамын анықтау;
• портфельді ары қарай басқарудың бағытын таңдау 16.
1.2 Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру модельдері
1.2.1 Марковиц моделі
Инвесторлардың көпшілігі портфельді қалыптастырған кезде пайданың
өте жоғары нормасын алуға ғана бағыттамайды, сонымен бірге өз салымдары
тәуекелін төмендетуге ұмтылады, яғни олардың алдында портфель құрамын
таңдау мәселесі пайда болады. Дәстүрлі тәсілдеме салымдарды
әртараптандырудан тұрады. Егер инвестор өз салымын бөлетін болса, мысалы,
10 түрлі акцияларға салу үшін 10 тең бөлікке бөлсе, онда осыған ұқсас
операцияның өзі инвестициялар тәуекелін төмендетуді білдіреді. Дегенмен,
мұндай тәсілдеме негізінен сапалы болады, өйткені бұл ретте әдетте
портфельдегі барлық бағалы қағаздарды нақты сандық бағалау жүргізілмейді,
бағалы қағаздарды сапалы іріктеу ғана жүргізіледі және пайданың күтілетін
нормасы немесе портфель тәуекел дәрежесінің қандай да болмасын белгіленген
шамасына міндет қойылмайды. Алайда, егер кез келген дамыған және кейбір
дамушы елдердің өзінде де айналымда мыңдаған акциялар бар екендігін
ескерсек, онда инвесторды таңдау жоғары және көрнекі түрде іріктеу анық
жеткіліксіз болады 17.
1950 жылдардың басына дейін тәуекел сапалы түрде ғана анықталды,
яғни менеджерлердің көбі акцияларды: кертартпа, арзан, өсу, табыс және алып-
сату акциялары деп бөле отырып, акциялардың жинақталған жалпы жіктемесін
пайдаланды. Инвестицияларды бағалауға қатысты мұндай жетілдірілмеуі
ғалымдар үшін – инвестицияларды таңдаумен байланысты тәжірибелік
проблемаларға нысаналы талдамалық техниканы қолдануды байқап көруге айрықша
қолайлы жағдай жасады. Нәтижесінде, инвестициялық үдеріске қатысты жаңа
идеялардың әжептәуір саны пайда болды, ол инвестицияларды бағалаудың
қазіргі заманғы теориясын немесе портфельдік теорияны қалыптастырды.
Портфельдің қазіргі заманғы теориясы, тәуекелді сандық түрде түсіндіріп
және жеке бағалы қағаздарды мұқият талдау мен бағалауға негіздей отырып,
портфельдің мақсаттарына сандық айқындылық береді, және портфельдің табыс
пен тәуекел арақатынасының берілген өлшемдеріне байланысты портфельдің
құрамын анықтайды 18.
Портфельдің тәуекелі мен пайдасының күтілетін нормасына байланысты
портфельді қалыптастыру қағидаттары баяндалған бірінші жұмыс Портфельді
таңдау: инвестицияларды тиімді әртараптандыру атты Гарри Марковицтің
жұмысы болды. Ол 1952 жылғы журналда жарияланды, ал 1959 жылы жеке кітап
болып басылды. Бұл жұмыс бағалы қағаздарды бағалаумен байланысты
зерттеулер мен жарияланымдардың толық сериясы үшін дүмпу берді, соның
нәтижесінде инвестицияларды бағалау теориясының негіздері әзірленді, оның
мәнін Қаржылық активтерді бағалау моделі құрайды.
Марковицтің мынадай болжамға сүйенген, егер жоғары тәуекел
инвестициялардың ең жоғары табыстылығынан өтелмесе, онда инвесторлардың
көбі тәуекелден қашуға ұмтылады. Инвесторлардың көпшілігі қандай да
болмасын берілген күтілетін пайда нормасы үшін, сол күтілетін мәннен
мейлінше аз ауытқуды қамтамасыз ететін портфельді артық көретін болады.
Осылайша, тәуекелді Марковиц стандарттық ауытқу арқылы өлшенетін
белгісіздік немесе күтілетін нәтиженің алшақтау мүмкіндігі ретінде
анықтаған болатын. Бұл портфельді қалыптастырған кезде ескерілетін,
инвестициялық тәуекел дәрежесінің сандық бағасын берудің бірінші салдары
болды. Инвесторлардың тәуекелден қашуға ұмтылысын болжай отырып, Марковиц
инвесторлар портфельдегі бағалы қағаздарды әртараптандыру жолымен портфель
табыстылығының стандарттық ауытқуын мейлінше азайтуға әрекеттенеді деген
тұжырымға келеді. Марковиц атап өткендей, портфельдегі әртүрлі бағалы
қағаздардың үйлесімі, егер осы бағалы қағаздар оң коварияцияның жоғарғы
дәрежесіне ие болса, күтілетін табыстылық ауытқуын аз ғана төмендетеді.
Әртараптандырудан шығатын нәтиже, тек егер портфель ұқсас емес бағалы
қағаздардан құралатын болса ғана қол жеткізіледі. Бұл жағдайда портфель
табыстылығының стандарттық ауытқуы портфельдегі жекелеген бағалы қағаздар
ауытқуына қарағанда едәуір аз болуы мүмкін 19.
Марковиц моделін іс жүзінде пайдалану үшін әрбір акция үшін
күтілетін табыстылықты, оның стандарттық ауытқуын және акциялар арасында
коварияция шамасы қажет. Егер осындай ақпарат бар болса, онда Марковиц
көрсеткендей, квадраттық бағдарламалау көмегімен тиімді портфельдер
жиынтығын анықтауға болады (2 сурет).
Марковицтің дәлелдемеге сәйкес, егер қандай да бір А портфелі болса,
онда ол қосалқы оңтайлы немесе тиімсіз болып табылады, өйткені В портфелі
күтілетін табыстылықтың сол деңгейінде тәуекелдің ең төменгі дәрежесімен
қамтамасыз ете алады, сол уақытта С портфелі сол тәуекелдік дәрежесінде ең
жоғарғы күтілетін пайдалылықты қамтамасыз ете алады.
Марковицтің тиімді шекарасы
Сонымен, барлық тиімді портфельдер EF қисығында жатуы тиіс, оны
Марковицтің тиімді шекарасы деп атайды 20. Қисықтың орта бөлігінде
жатқан портфельдер әдетте көптеген бағалы қағаздарға ие, ал шеттегілерге
тек бірнеше бағалы қағаздар ғана кіреді. F нүктесі барлық салым күтілетін
табыстылығы ең жоғарғы болатын бір түрлі акцияға салынғандығын білдіреді.
Ал Е нүктесі портфельдегі бірнеше акциялар үйлесімі портфель тәуекелінің ең
төменгі дәрежесін қамтамасыз еткен жағдайға сәйкес келеді.
Марковицтің моделіне сәйкес бағалы қағаздар табыстылығы үш факторға
байланысты: сатып алу бағасы, аралық төлемдер (мысалы, облигациялар бойынша
купон төлемдері, акциялар бойынша дивиденттер) және сату бағасы. Бірінші
шама – айқындалған, ал қалған екеуі – ықтималдылық сипатқа ие.
Инвестор портфелі бағалы қағаздардың бірнеше түрлерінен қалыптасады.
Әрбір бағалы қағаз (n) кезең ішінде белгілі бір (ri) табыстылығымен
сипатталады:
(1)
мұнда Cio – бастапқы уақыт кезеңіндегі бағалы қағаздар құны,
Cin - n кезеңіндегі сол қағаздың құны.
Бағалы қағаздардың күтілетін табыстылығы мына өрнек бойынша
есептеледі:
(2)
Тәуекел шамасы бағалы қағаздар табыстылығының орташа квадраттық
ауытқуының бағасы болып табылады:
(3)
Бағалы қағаздардың табыстылығының бір-бірімен тәуелділігінің
тығыздылығы коварияция арқылы табылады:
(4)
Сонда Марковицтің моделі бойынша оңтайландырудың тура есебі
келесідей болады. Егер портфель бағалы қағаздардан құралатын болса
және xi бұл і-ші бағалы қағаздың портфельдегі үлесі, онда есеп төмендегідей
өрнектеледі:
мұнда (5) – тәуекелді азайтудың мақсатты функциясы, (6) – портфель
табыстылығының берілген шамасы, (7) – бюджеттік шектеу, мұнда оңтайлы
құрылымды, яғни әрбір қағаз үлесін xi табу қажет 21.
1.2.2 Шарп моделі
1963 жылы Марковиц оқушысы Уильям Шарп капиталдар нарығының бір
факторлы моделін ұсынды. Марковиц моделінің басты кемшілігі ол ауқымды
ақпаратты қажет етеді. У. Шарп моделінде едәуір аз ақпарат пайдаланылады.
Соңғысын Марковиц моделінің жеңілдетілген нұсқасы деп санауға болады. Егер
Марковиц моделін мультииндекстік модель деп атасақ, онда Шарп моделін
диагональды модель немесе дара индекстік модель деп атауға болады.
Шарпқа сәйкес, әрбір жекелеген акция пайдасы жалпы нарықтық
индекспен өзара байланысты болады, ол тиімді портфельді табу тәртіптемесін
едәуір жеңілдетеді 22. Шарп моделін қолдану аз есептеулердің талап
етеді, сондықтан ол іс жүзінде пайдалануға едәуір жарамды болды.
Нарықтағы акциялардың жай-күйін талдай отырып, Шарп әрбір акцияның
бір-бірімен ковариациясын анықтау міндетті емес деген қорытындыға келді.
Әрбір акция жалпы нарықпен қалай өзара әрекет ететіндігін белгілеу
жеткілікті. Бағалы қағаздар туралы сөз болып жатқандықтан, тиісінше есепке
бағалы қағаздар нарығының жалпы көлемін алу қажет. Бірақ, бағалы қағаздар
және ең алдымен барлық акциялар саны кез келген елде жеткілікті үлкен
шамада екенін ескеру қажет. Олармен биржалық және биржадан тыс күнделікті
нарықта мәмілелердің көп саны жүзеге асырылады. Акция бағасы тұрақты
өзгеріп отырады, сондықтан нарықтың барлық көлемі бойынша қандай да бір
көрсеткішті анықтау тіптен мүмкін емес. Осы уақытта бағалы қағаздардың
бірқатар көлемін алсақ, онда олар бағалы қағаздардың барлық нарығының
қозғалысын нақты сипаттай алатындығы белгілі болды. Осындай нарықтық
көрсеткіш ретінде қор индекстерін пайдалануға болады. Портфель
құрылымының портфель тәуекеліне әсерін 3 суреттен көруге болады.
Суреттен портфель тәуекелінің төмендеу серпінінің бар екендігін және
портфельдегі акциялар санының артуымен оның белгілі бір шекке жақындайтыны
көрінеді.
Портфель тәуекелі
Оған қарамастан, портфельдің тәуекелі қаншалықты кең
әртараптандырылғанымен кейбір тәуекел әрқашан қалып қояды. Портфельдегі
акцияларды әртараптандыру жолымен алып тастауға мүмкін болатын акциялар
тәуекелінің бөлігін әртараптандырылған (жүйесіз, жеке) тәуекел деп атайды;
алып тастауға мүмкін емес тәуекел бөлігі әртараптандырылмайтын (жүйелі,
нарықтық) тәуекел деп аталады. Жеке тәуекел заңнамадағы өзгерістер,
көтерілістер, жемісті және жеміссіз маркетингтік саясат, маңызды шарттар
жасасу немесе жоғалту тәрізді құбылыстармен және осы фирма үшін салдары бар
басқа да жағдаяттармен байланысты. Осындай жағдаяттардың акция портфеліне
әсер етуін портфельді әртараптандыру жолымен алып тастауға болады. Нарықтық
тәуекел барлық акцияларға әсер ететін факторлардың болуымен сипатталады.
Осындай факторларға соғыс, инфляция, өндірістің құлдырауы, пайыздық
мөлшерлемесінің өсімі және т.б. жатады. Осындай факторлар бір бағыттағы
көптеген акцияларға әсер ететіндіктен, нарықтық және жүйелі тәуекел
диверсификация жолымен жойылуы мүмкін емес 23.
Шарп өзінің нарықтық моделінде әрбір бағалы қағаздың табыстылығын
нарық жағдайына байланысты түрінде қарастырады (немесе, жеке жағдайда
кейбір нарықтық индекске байланысы түрінде):
(8)
мұнда ri – берілген кезеңдегі бағалы қағаздың i табыстылығы;
rI – осы кезеңдегі I нарықтық индекске табыстылық;
αiI – ығысу коэффициенті;
εiI – кездейсоқ қателік.
βiI – бағалы қағаздың индекс өзгерісіне сезімталдығын білдіретін еңіс
коэффициенті, ол төмендегі өрнек бойынша әрбір бағалы қағаз үшін жеке
есептеледі:
(9)
У.Шарп оңтайлы экономикалық теория арнасында активтерге баға
қалыптастырудың сипаттамалық инвестициялық моделін ұсынды. Оның моделінде
барлық инвесторлар капиталдарды орналастырған кезде жоғарыда жазылған
әдістерді пайдаланатындығы болжануда. Осы модельдің ең маңызды жері
активтің күтілетін табыстылығы осы активтің тәуекелділік дәрежесімен
байланысады, ол бета коэффициентімен өлшенеді 24. Осы тәуелділіктің
нақты сипаттамасы қаржылық активтерді бағалау моделінде көрсетілген. Ол
инвестициялық тәжірибеде қолданылатын әртүрлі әдістер қатарының теориялық
негізі болып табылады.
Шарп моделінде оңтайлы құрылымды іздестіру Марковиц
шектеулеріндегідей тәуекелдің ең төменгі деңгейін іздестірумен жинақталады.
Портфель тәуекелінің өрнегі ретінде төмендегі өрнек қолданылады:
(10)
Бұл өрнекте бірінші қосылғыш – портфельдің нарықтық немесе жүйелік
тәуекелі, екінші қосылғыш – портфельдің қалдық немесе жеке тәуекелі, егер
портфельдің құрылымы нарықтық портфельге жақын болса, ол нөлге ұмтылады.
Портфельді қалыптастыру кезінде осы модельді басты шектеуі осымен
анықталады 25.
1.3 Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру кезеңдері
Бағалы қағаздар портфелін оңтайландыруға мүмкіндік беретін заманауи
портфельдік теорияны іске асыру алгоритмі төмендегі кезеңдерден тұрады:
1. Инвестициялаудың қаржылық құралдарының жекелеген түрлерінің
инвестициялық сапасын бағалау портфельді қалыптастырудың алдын ала кезеңі
болып табылады. Ол нақты бір инвестор тұрғысынан, оның қалыптастырған
қаржылық инвестициялау саясатына байланысты инвестициялау құралдарының
әртүрінің артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастыру үдерісін білдіреді.
Портфельді қалыптастырудың осы кезеңінің нәтижесі портфельдегі үлестік
және қарыздық қаржылық инвестициялау құралдарының қатынасын анықтау болып
табылады, сондай-ақ әрбір топтағы жекелеген қаржылық құралдар үлесі де
анықталады.
2. Портфельге инвестициялаудың жекелеген құралдарын қосуға қатысты
инвестициялық шешімдерді қалыптастыру
Осы кезең төмендегілермен негізделеді:
• қаржылық инвестициялау саясатын іске асыратын портфельдің
таңдалған типіне;
• нарықтағы жекелеген қаржы құралдары ұсынысының болуына;
• жекелеген қаржы құралдарының пайдалылық деңгейі мен құнын бағалау
нәтижесіне;
• әрбір қаралып жатқан қаржы құралы бойынша жүйелік тәуекел деңгейін
бағалау.
Портфельді қалыптастырудың осы кезеңінің нәтижесі табыстылық және
тәуекел деңгейінің қатынасы бойынша іріктелген портфельге енгізуге болатын
нақты бағалы қағаздар тізбесі болып табылады.
3. Табыстылықтың берілген деңгейінде тәуекелділік деңгейін төмендетуге
бағытталған портфельді оңтайландыру портфель құралдарының ковариациялық
бағасына және тиісті әртараптандыруға негізделеді.
4. Табыстылық пен тәуекел деңгейлерінің қатынасы бойынша
қалыптастырылған портфельдің жиынтық бағасы оны қалыптастыру бойынша
жүргізілген барлық жұмыстың тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді.
Портфельдің табыстылық деңгейі төмендегі өрнек бойынша есептеледі:
(11)
мұнда:
Rp — инвестициялық портфелінің табыстылық деңгейі;
ri — портфельдегі жекелеген қаржы құралдарының табыстылық деңгейі;
Wi — ондық бөлшекпен берілген жекелеген қаржы құралдарының
инвестициялық портфельдің жиынтық құнындағы үлес салмағы.
Портфельдің тәуекел деңгейі төмендегі өрнек бойынша есептеледі:
,
(12)
мұнда:
- инвестициялық портфельдің тәуекел деңгейі;
- портфельдің жүйелік тәуекел деңгейі;
- әртараптандыру нәтижесінде қол жеткізілген портфельдің жүйелік
емес тәуекел деңгейі.
Портфельді бағалаудың осы кезеңінің нәтижесі инвестициялық портфель
табыстылығының белгіленген деңгейінде оның тәуекел деңгейінің
қалыптастырылған орташа нарықтық деңгейіне қатысты қаншалықты төмен екенін
анықтау болып табылады. Қор нарығының жұмыс істеу жағдайында
қалыптастырылған портфельдің өтімділік деңгейінің көрсеткішін анықтау қажет
26.
Типі бойынша, сондай-ақ қосылған қаржылық құралдардың құрамы бойынша
портфельді қалыптастыру мақсатына толық жауап беретін инвестициялық
портфель тиімді болып саналады.
Инвестициялық портфельді басқару – оны басқарумен байланысты
шығындарды төмендету және оның өтімділігінің қажетті деңгейін сақтау үшін
портфельдің құрамын жоспарлау, талдау және реттеу болып табылады.
Өндіріс көлемі құлдыраған, тапшы инфляциялық экономика жағдайында
портфельдік инвестициялардың мақсаттары:
• капиталдың сақталуы және ұлғаюы;
• есептеулер үшін қолданылуы мүмкін бағалы қағаздарды сатып алу;
• бағалы қағаздар арқылы белгілі бір қызметтерге, құқықтарға,
өнімдерге қолжетімділік;
• ықпалдылық саласын кеңейту болып табылады.
Портфельдік инвестициялау объектісі қор биржасында айналыстағы
бағалы қағаздар (акционерлік қоғамдар мен кәсіпорындардың акциялары мен
облигациялары, сондай-ақ олардың туынды бағалы қағаздары, мемлекеттік
облигациялар мен қарыз міндеттемелері), сондай-ақ айналымға түспейтін
вексель, банктердің депозиттік сертификаты болып табылады.
2 СТРАТЕГИЯ НЕГІЗІНДЕ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУ
2.1 Портфельдік статегиялардың түрлері
Бағалы қағаздар портфелі иесінің мақсаттары мен талаптарына жауап
беруі үшін оны қалыптастырудан басқа осы портфельді құрайтын активтерді
уақытымен алмастыруды талап етеді. Портфель құрамын өзгерту үшін
қабылданатын іс-әрекеттер портфельді басқару деп аталады. Сонымен, бағалы
қағаздар портфелін басқару әртүрлі бағалы қағаздардың жиынтығына белгілі
әдістері мен технологияларды қолдану түсіндіріледі, олар :
• бастапқы инвестицияланған қаражатты сақтауға;
• инвестициялық табыстың ең жоғары деңгейіне қол жеткізуге;
• портфельдің инвестициялық бағыттылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік
береді 27.
Басқаша айтсақ, басқару үдерісі меншік иесінің мүддесіне сәйкес
келетін қасиеттерді және қалыптастыру кезінде берілген портфельдің негізгі
инвестициялық сапасын сақтауға бағытталған. Сондықтан, портфельдің құрамдас
бөліктерінде өзгеріс тудыра алатын факторлардың мониторингі негізінде
портфельдің құрылымын ағымдағы түзету қажет.
Бағалы қағаздар портфеліне қолданылатын әдістер мен технологиялардың
жиынтығы портфельді басқару стратегиясын білдіреді. Стратегиялар активті,
пассивті немесе теңгерілген болып сипаттала алады.
Пассивті стратегия ұзақ мерзімді болашаққа есептелген, тәуекел
деңгейі алдын ала белгіленген, жақсы әртараптандырылған портфельдер құруды
білдіреді. Бұл тәсіл жақсы бағалы қағаздармен қаныққан нарықтың жеткілікті
тиімділік кезінде мүмкін болады. Портфельдің әрекет ету ұзақтығы қор
нарығындағы үдерістердің тұрақтылығын қажет етеді. Инфляция жағдайында,
тиісінше негізінен қысқа мерзімді бағалы қағаздардың әрекет етуі, сондай-
ақ қор нарығының тұрақсыз жағдаяты, пассивті басқарудың тиімділігін
төмендетеді.
Біріншіден, пассивті басқару тәуекелі төмен бағалы қағаздардан
тұратын портфель үшін ғана тиімді, ал мұндай бағалы қағаздар отандық
нарықта аз.
Екіншіден, портфель ұзақ уақыт бойы өзгеріссіз қалуы үшін бағалы
қағаздар ұзақ мерзімді болуы қажет. Бұл пассивті басқарудың негізгі
артықшылығын – үстеме шығындардың төменгі деңгейін іске асыруға мүмкіндік
береді.
Кейбір қор нарықтарында бағалы қағаздар портфелін басқарудың индекс
қоры деп аталатын пассивті әдісі қолайлы келеді. Индекс қоры — бұл барлық
бағалы қағаздар нарығының жай-күйін сипаттайтын биржалық индексінің
қозғалысын бейнелейтін портфель 28.
Егер инвестор нарықтың жай-күйін сипаттайтын портфельді қаласа, онда
қоржындағы бағалы қағаздардың үлестері индексті есептеу кезінде бағалы
қағаздардың құрайтын дәл сондай үлесін қамтуы тиіс. Портфельді басқарудың
осындай тәсілі басқарушыға талдауға кететін шығынды қысқартуға мүмкіндік
береді, өйткені осы жағдайда әрбір эмиссия жүргізушінің жеке-жеке емес,
нарықтың жалпы беталысын талдау ғана қажет етіледі.
Активті стратегия. Бағалы қағаздар портфелін басқарудың активті
стратегиясы нарық құбылмалылығымен ойнау есебінен қосымша пайдаға қол
жеткізу мақсатында портфель құрылымын тұрақты өзгертуді білдіреді. Нарық
құбылмалылығымен ойнау үшін портфельдің меншік активтері, сондай- ақ
өтеусіз мәмілелер пайдаланылады. Маржиналдық мәмілелер – бұл брокерлер
иеленетін активтермен, яғни қарызға алынған активтермен жасалынатын
мәмілелер.
Маржиналдық мәмілелер екі класқа бөлінеді: қарызға ақша алынатын
жағдайда – бағалы қағаздар несиеге сатып алу және өтеусіз сату, яғни
қарызға бағалы қағаздар алынады. Осындай операцияларды жүзеге асырған кезде
портфельдің негізі болып табылатын активтер алынған несиеге кепілдік
ретінде шығады.
Портфельді басқарудың активті стратегиясын пайдалану салымның үлкен
тәуекелдігімен қатарласады, сондықтан осы әдістің құрылымын төмендегідей
келтіруге болады:
• портфель құрылымын басқару;
• портфель тәуекелін басқару;
• портфельдің өтімділігін басқару.
Осы үш құрамдас бөліктерін жекелеп қарастырайық.
Портфель құрылымын басқару портфельге кіретін қағаздарды басқаруды
және олардың портфельдегі қатынасын басқаруды білдіреді. Ол үшін негізі
әдіс мониторинг болып табылады. Мониторинг – төмендегілерді:
• қор нарығын және оның даму серпінін;
• қор нарығының секторларын;
• салалардың экономикалық-статистикалық көрсеткіштер;
• эмиссия жүргізуші кәсіпорындардың қаржы-экономикалық
көрсеткіштерін;
• бағалы қағаздардың инвестициялық сапасын үздіксіз түбегейлі
талдауды қамтиды.
Сонымен, мониторингтің соңғы мақсаты портфельдің берілген түріне
сәйкес келетін инвестициялық қасиетке ие бағалы қағаздарды таңдау болып
табылады.
Басқарудың активті моделі портфельдің инвестициялық мақсатына сай
құралдарды түбегейлі бақылауды және кідіріссіз тез арада сатып алуды,
сондай-ақ портфельге кіретін қор құралдарының құрамын күрт өзгертуді
білдіреді. Мониторинг салынған қаражаттан түсетін табыс көлемін болжауға
және бағалы қағаздармен операцияларды үдетуге арналған базаны қамтамасыз
етеді.
Активті басқарумен айналысатын басқарушы аса бағалы қағаздарды
іздестіріп, сатып алуы және табысы төмен активтерден жылдам құтылуы тиіс.
Бұл жерде портфель құнының төмендеуіне және олардың инвестициялық сапасын
жоғалтпауға жол бермеген маңызды. Сондықтан, жаңадан сатып алынған және
табысы төмен бағалы қағаздарды сатуды ескеріп, жаңартылған портфельдің
құнын, табыстылығын, тәуекелін және өзге де инвестициялық сипаттамасын
салыстыру қажет.
Портфельдің құрамын өзгерту жөніндегі шығындарды ескерген жөн,
өйткені өзгерістермен айналысқан басқарушы өзінің қосымша табыс жасау
әрекетін шығынға ұшыратуы мүмкін, мұндай жағдайда шығындар өзгеріс
енгізуден түскен нәтижеден асады. Басқарушы қор нарығының жағдаятынан асып
түсіп, талдауда көрсетілетін нәтижелерді шындыққа ұштастыруы тиіс.
Басқарушыдан нақты есептеулер жүргізу шеберлігі және өз ойын жүзеге асыруда
батылдылық пен қайсарлық талап етіледі. Осыдан портфельді активті басқару
шығындары едәуір артық, бірақ одан мүмкін болатын табыс әжептәуір жоғары.
Тәуекел — қандай да бір жағдаймен немесе оның салдарымен (мысалы,
портфельдің табысымен) байланысты белгісіздік болып табылады. Портфельді
басқарудың активті әдісі кезіндегі негізгі тәуекелдік бұл жүргізілген
операциялардан түскен табысты ала алмау тәуекелі болып табылады. Осы
тәуекелдікті төмендету үшін мынадай әдістер пайдаланылады:
• операция мөлшеріне шек белгілеу;
• операциядан болатын шығынның ең жоғарғы шегін анықтау;
• маржиналдық операциялардың шекті деңгейін белгілеу.
Операция мөлшеріне шек орнату дегеніміз операцияны жүзеге асыруға
қатысатын портфельдің шекті үлесін білдіреді. Бұл әрекет операция
нәтижесінің портфельдің толық нәтижесіне әсер ету тәуекелдігін шектеуге
мүмкіндік береді.
Операциядан кеткен шығынның ең жоғарғы деңгейі – егер басқарушы
активті таңдау немесе операция түрін таңдаудан (сатып алу немесе сату) қате
жіберген кезде жоғалтуға рұқсат етілетін операцияға салынған қаражат үлесі.
Маржиналдық операциялардың шекті деңгейін белгілеу – бұл
басқарушының брокерден несиеге алуға болатын портфель қаражатының үлесін
шектеу, сондай-ақ басқарушының ашық ұстанымды қолдау уақытын шектеу.
Сонымен бірге, маржиналдық мәмілелер жүргізілуі мүмкін бағалы қағаздар
жинағы шектеледі. Осы айтылған барлық шектеулердің көлемі басқаруды
ұйымдастырушының (портфельдің меншік иесі) тәуекелге төзімділік деңгейіне
және белгілі бір уақытта қалыптасқан бағалы қағаздар нарығының жағдайына
байланысты болады.
Өтімділік деп активтің ең қысқа мерзімде және өз құнын сақтай
отырып, ақша ресурстарына айналу қасиетін айтамыз. Активтің бұл қасиеті
маржа мәмілелер жүргізу кезінде ерекше маңызды бола бастайды. Себебі, қағаз
бағасының шамалы болса да теріс жаққа өзгеруі нәтижесінде пайда болатын
шығындар шекті мәнге жетуі мүмкін. Әрбір активтің өтімділігін нарық
белгілейді және басқарушы оған әсер ете алмайды, бірақ ол өтімділіктің
талап етілген деңгейдегі активтерді қосу жолымен портфель өтімділігіне әсер
ете алады және әсер етуі керек. Сонымен, портфель өтімділігін басқару
ретінде талап етілген мәнге қол жеткізу мақсатында әртүрлі өтімділік
деңгейдегі активтерді портфельге қосу үдерісін түсінеміз.
Теңгерілген стратегия. Бағалы қағаздар портфелін басқарудың
теңгерілген әдісі жоғарыда ұсынылған әдістердің бірігуін білдіреді. Осы
әдісті таңдап алған басқарушы бастапқыда портфель базасын құрады.
Портфель базасы бұл төмен тәуекелді бағалы қағаздар жиынтығы, оның негізгі
міндеті капиталды сақтау болып табылады. Әдетте, базаға мемлекеттік және
корпоративтік облигациялар, сондай-ақ жетекші эмитенттердің артықшылықты
және жай акциялар енгізіледі. Кейде базаға ұзақ мерзімді инвестициялар
ретінде сатылып алынған екінші, тіпті үшінші эшелон эмитенттерінің
акциялары енгізіледі. Базаны басқару пассивті әдіске негізделеді, яғни
оның құрылымы сирек, тоқсанына кемінде 1 рет, көбінесе, жылына 1 рет қайта
қарастырылады.
Басқарушы базаны құрғаннан кейін портфельдің ойын бөлігін
құрастыруға кіріседі. Ойын бөлік – нарық құбылмалылығы есебінен
капиталдың өсімін алуға бағытталған бағалы қағаздарға агрессивті және өте
тәуекелді салымдар. Әдетте қарапайым акциялардан және фьючерстік
келісімдерден тұратын портфельдің осы бөлігіне басқарушы басқарудың
активті әдісін қолданады, және кепілдік ретінде толық портфельді ала
отырып, маржиналдық мәмілелерді жиі қолданады.
Осы әдісті қолдану басқарудың активті әдісіне қатысты капиталды
жоғалту тәуекелдігін төмендетуге мүмкіндік береді, ал портфельді басқарудың
пассивті әдісіне қатысты портфельдің табыстылығын едәуір арттыруға
мүмкіндік береді.
Портфельді басқару әдісін таңдау бағалы қағаздар нарығының
қалыптасқан конъюнктурасына жиі тәуелді болады. Егер нарық анық
белгіленген трендке ие болса, онда көптеген басқарушылар портфельді
басқарудың активті әдісін таңдайды, ал егер нарық бір деңгейдің айналасында
ретсіз қозағалатын болса, онда пассивті әдіс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан-Британ Техникалық Университеті
Экономика және менеджмент кафедрасы
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
Кафедра меңгерушісі
Есенғалиева Қаламқас
Сембайқызы
(э.ғ.к., доцент)
________________
________________ 2010 ж.
дИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫ БАСҚАРУ ПОРТФЕЛІ
Мамандығы: 5B050700 Менеджмент
Нормалық бақылау:
Каженова Айгүл Ешежанқызы
(магистр)
_________________
____ ____________ 2010 ж.
Рецензия беруші:
Муханбетова С.М.
Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ
Статистика және бағалау кафедрасының доценті
_________________
_________________ 2010 ж.
Алматы 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ПОРТФЕЛІН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 7
1.1 Бағалы қағаздар портфелі ұғымы, түрлері және оны құру қағидалары 7
1.2 Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру модельдері 15
1.3 Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру кезеңдері 23
2 СТРАТЕГИЯ НЕГІЗІНДЕ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУ 26
2.1 Портфельдік статегиялардың түрлері 26
2.2 Таңдалған стратегия негізінде бағалы қағаздар портфелін басқару 32
2.3 Бағалы қағаздар портфелін басқару тиімділігін бағалау 38
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПОРТФЕЛЬДІК ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 43
3.1 Қазақстан Республикасындағы инвесторлардың инвестициялық
басымдылықтарын анықтау 43
3.2 Қазақстандағы инвестициялық портфельдер құрылымын талдау 45
3.3 Seven Rivers Capital АҚ-ның ұйымдастырушылық және басқару құрылымы
51
3.4 Seven Rivers Capital АҚ инвестициялық портфелін талдау және оның
оңтайлы құрылымын анықтау 64
ҚОРЫТЫНДЫ 71
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 79
ҚОСЫМШАЛАР 82
КІРІСПЕ
Бағалы қағаздар портфелін басқару әдістемесі мен стратегиялары қазіргі
кезде Қазақстанның бағалы қағаздар нарығын қарқынды дамыту және барлық
экономика субъектілерінің инвестициялық қызметке деген қызығушылығын
арттыру мақсатындағы аса маңызды тақырыптардың біріне айналды. Қазақстан
Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауында еліміздің Орталық Азия елдері арасында бәсекеге барынша
қабілетті және серпінді дамып келе жатқан елінің біріне айналу мақсатында,
Қазақстанның жан-жақты дамуының басымдылықтары ретінде ішкі және сыртқы
саясатымыздың ең маңызды 30 бағыты белгіленген. Сондағы алтыншы бағыт –
қаржы жүйесінің жаңа тұрақтылық және бәсекеге қабілеттілік деңгейіне жету
үшін тиімді жұмыс істейтін қор нарығын құру, яғни халықты өз қаражаттарын
бағалы қағаздарға салу белсенділігін арттыру көзделген. Бұған жетудің жолы
ретінде Президент халықтың инвестициялық сауаттылығын көтеруді атап өтеді
1. Сондықтан бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру мен оны тиімді
басқару мәселесі еліміздің дамуы үшін, аталған стратегияға қол жеткізу үшін
айрықша маңызды.
Бағалы қағаздар портфелін, қаржы құралдарды басқару проблемасы қаржы
теориясы мен тәжірибесінде, белгісіздік жағдайда басқару ретінде шешім
қабылдау теориясында өзекті болып табылады.
Инвестициялық бағалы қағаздар портфелін құру шамамен бағалы
қағаздардың пайда болған кезеңінен бастау алады және инвестордың өз
қаржылық жағдайын тек бір ғана компаниямен байланыстырғысы келмеуінің
салдары болып табылады. Сондықтан қор нарығында инвестициялаудан
мүмкіндігінше үлкен қайтарым алу үшін оның қатысушылары өз салымдарының
тәуекелдігін азайтып және пайдалылық пен тиімділігін көтере отырып, бағалы
қағаздар портфельдерін құра бастады.
Осы салада негізгі зерттеулер Р.Беллман, Дж.Данциг, Р.Мертон,
У.Шарп, А.Буренин, А.Первозанский және т.б. сияқты әйгілі ғалымдар жасаған.
Сонымен қатар, аталған тақырыпты Уотшем, О.Брайн және т.б. шетел авторлары
зерттеген. Ресейдің ғалымдары В.Евстигнеев, С.Тертышный, В.Жуков бұл
мәселеге өз үлестерін қосқан болатын.
Дж. Данцигтің шәкірті Г.Марковиц ең бірінші болып белгісіздік
жағдайды кездейсоқ процесс ретінде сипаттап, және математикалық күтім мен
дисперсия көмегімен, портфельді басқару мәселесін ойын теориясы мен
операцияларды зерттеу есебі ретінде алғаш құрастырған.
Осы салада жасалған көлемді жұмыстарға қарамастан, портфельдік
теорияда шешім қабылдау процесін моделдеудің тәуекелді бағалауға
байланысты кейбір аспектілері зерттелмеген. Инвестицияны мәжбүрлеп ұзарту,
нарықтың жеткіліксіз өтімділігі, портфельдік инвестициялауға қатысты
инвестициялық мүмкіндіктердің өте аздығы – осының бәрі бүгінгі экономикалық
әдебиетте толық көрініс таппаған тақырыптар.
Аталған мәселе шетелде өте терең зерттеліп жетілген болса, біздің
елде бұл тақырып жаңа ғана дамып келуде. Бағалы қағаздар портфелін тиімсіз
басқару және портфель құрылымының нақты болмауы инвесторларды өте үлкен
шығындарға апаруы мүмкін.
Осы дипломдық жұмыстың мақсаты – бағалы қағаздар портфелін құру мен
басқару процесін талдау және Қазақстандағы портфельдік инвестициялаудың
ерекшеліктерін анықтау болып табылады. Тақырыпты толық ашу үшін келесі
міндеттер алға қойылды:
• бағалы қағаздар портфелін құрудың негізгі теориялық алғышарттарын
анықтау;
• бағалы қағаздар портфелін құру мен басқарудың әдістемесін
қарастыру;
• бағалы қағаздар портфелін құру мен басқарудың заңдылық
процесстерін анықтау;
• бағалы қағаздар портфелін басқарудың негізгі стратегияларын
анықтау;
• бағалы қағаздар портфелін басқару тиімділігін анықтаудың жолдарын
қарастыру;
• Қазақстандағы бағалы қағаздар портфелін басқару ерекшеліктерін
анықтау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектілері – бағалы қағаздар мен оларды
басқару процестері.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде бағалы қағаздар портфелін
құрастырудың негізгі түсініктерін қарастыру көзделген. Сонымен қатар, бұл
бөлімде алғашқы пайда болған портфель құрастырудың модельдері қамтылған.
Оған Марковицтің моделі, Шарптың индекстік моделі жатады. Аталған
модельдерді қолдану инвестор қабылдайтын тәуекел деңгейінде ең үлкен табыс
әкелетін бағалы қағаздар портфелін құруға мүмкіндік береді. Алайда, жақсы
портфеьді құру жеткілікті емес. Нарықтың өзгермелілігіне байланысты,
бүгінгі тиімді портфель ертең тиімсіз болуы мүмкін. Осыған байланысты
жұмысымның екінші бөлімі бағалы қағаздар портфелін басқару мәселесіне
арналған. Онда портфельді басқарудың үш стратегиясы қарастырылады: активті,
пассивті және теңгерілген стратегиялар. Инвестициялау кезінде белгілі бір
стратегияны ұстана отырып, инвестициялаудың мақсатын, портфельдің құрамын,
бағалы қағаздардың түрлерін, олардың сапасын, т.б. анықтаған жөн.
Стратегиялардың әрқайсысы нарықтағы өзгерістерді бақылауға, яғни
инвестордың талғамына сай құрылған бағалы қағаздар портфкль тиімділігін
көтеруге мүмкіндік береді.
Жұмыстың үшінші бөлімі тәжірибелік зерттеулерге арналған.
Қазақстандағы бағалы қағаздар портфелін басқару ерекшеліктерін анықтау үшін
Қазақстан инвесторларының инвестициялық басылымдықтары мен портфельдерінің
құрамын анықтау мақсат қойылды. Осы бөлімде инвестициялық портфельдерді
басқаруды жүзеге асыратын Seven Rivers Capital АҚ-ның ұйымдастырушылық
және басқару ерекшеліктері, олардың инвестициялық үдерісті жүзеге асыру
ережелері, инвестициялық портфельді басқару барысында қолданылатын әдістері
қарастырылады. Сонымен қатар, компанияның басқаратын инвестициялық қожын
мәліметтерін қолдана отырып, есептеулер мен сараптама жүргізу негізінде
оның оңтайлы құрылымын анықтап, қорытынды ұсыныстар жасау көзделген.
Жұмыстың соңғы бөлімінде қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымша
мәліметтер келтіріледі.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде
Қазақстанның және шетел ғалымдарының, экономисттердің ғылыми еңбектері,
Қазақстан Республикасының Заңдары, сондай-ақ Seven Rivers Capital АҚ
мәліметтері қолданылған. Жұмыс барысында салыстырмалы және орта шамаларды
есептеу жүргізіліп, әртүрлі графиктер, кестелер келтірілген.
1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ПОРТФЕЛІН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бағалы қағаздар портфелі ұғымы, түрлері және оны құру
қағидаттары
Қор нарығының әлемдік тәжірибесінде инвестициялық портфель деп –
жеке немесе заңды тұлға иелігіндегі басқарылатын бағалы қағаздар жиынтығы
түсініледі. Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы заңына
сәйкес бағалы қағаздар – мүліктік құқықтарды куәландыратын белгілі бір
жазбалар мен басқа да белгілеулердің жиынтығы 2.
Бағалы қағаздар портфелі – бұл корпоративті акциялар, әртүрлі пайда
беретін және әртүрлі тәуекелді облигация және мемлекетпен кепілденген
тұрақты пайда әкелетін қаржылық құралдар жиынтығы. Теориялық тұрғыдан
портфель бағалы қағаздардың бір түрінен құрала алады, сонымен қатар оларды
басқа бағалы қағаздарға алмастыру арқылы оның құрылымы өзгере алады. Бағалы
қағаздар портфелі – инвесторды минималды тәуекел мен қажетті табыспен
қамтамасыз ететін құрал. Бағалы қағаздар портфель табысы – бұл тәуекелді
ескергенде, портфельге кіретін барлық қағаздар жиынтығынан түсетін табыс
сомасы 3. Табыс пен тәуекел арасында сандық қатынас, құрылған портфельдің
құрылымын үнемі жетілдіру мақсатына және инвестордың қалауына сай болуы
тиіс. Инвестициялық портфельді құрудың басты мақсаты – ең табысты және ең
қауіпсіз инвестициялау объектілерін іріктеп алу болып табылады. Анықталған
басты мақсат негізінде бағалы қағаздар портфелін құрудың нақты міндеттер
тізімі айқындалады. Олардың ішінде ең негізгілері:
а) ұзақ мерзімде капиталдың жоғары қарқынмен өсуін қамтамасыз ету;
ә) ағымдағы периодта жоғары табыс деңгейін қамтамасыз ету;
б) инвестициялық тәуекелдің төмен деңгейін қамтамасыз ету;
в) инвестициялық портфель өтімділігінің жеткілікті деңгейін
қамтамасыз ету.
Инвестициялық портфельді құрудың аталған нақты міндеттері өзара
баламалы келеді. Ұзақ мерзімде капиталдың жоғары қарқынмен өсуін қамтамасыз
ету, белгілі бір деңгейде инвестициялық портфельдің ағымдағы табыстылығын
төмендетуді қажет етеді. Ал капиталдың өсу қарқыны мен инвестициялық
портфельдің ағымдағы табыстылық деңгейі инвестициялық тәуекелмен тікелей
тәуелділікте. Жеткілікті өтімділікті қамтамасыз ету портфель құрамына ұзақ
мерзімде капитал өсімінің жоғары қарқынын қамтамасыз ететін бағалы
қағаздардың кіруіне тосқауыл бола алады. Инвестициялық портфель құру
мақсаттарының баламалығын ескере отырып, әрбір инвестор басымдылықтарды өзі
анықтайды. Таңдалған басымдылықтарға байланысты қаржылық инвестициялаудың
белгілі бір саясаты және құрылатын инвестициялық портфельдің түрі
анықталады 4.
Кез келген инвестициялық портфель екі шамамен сипатталады: күтілетін
табыстылық пен тәуекел. Егер белгілі бір тәуекел деңгейінде жоғары
табыстылықты немесе сол табыстылық деңгейде төмен тәуекелмен қамтамасыз
ететін портфельдің басқа түрлері табылмаса, ондай портфель тиімді саналады.
Табыстылықты барынша көбейту мен тәуекелді барынша азайту арасында
таңдау әртүрлі факторларға байланысты: инвестордың тәуекелге деген жеке
көзқарасы, қолда бар қаражат көлемі, инвестициялық тәжірибесі. Алайда,
тиімді портфельдердің бәріне ортақ сипат бар. Бұл - әртараптандыру, яғни
инвестицияны әртүрлі қаржы құралдары арасында үлестіру: акциялар, үлестік
қорлар, облигация, ақша активтері, т.б. Әртараптандыру – бұл тәуекел мен
табыстылық арасында оңтайлы қатынасты алудың ең жақсы тәсілі.
Активтерді дұрыс үлестіру инвестициялық портфельді нарықтың үлкен
ауытқуларынан қорғап, оның тұрақты өсуіне қолайлы жағдай жасап қана
қоймайды. Әртараптандырудың көмегімен инвестициялардың табыстылығын
тәуекелді өсірмей көтеруге болады. Мәселен, қаражаттың 100%-і бір
компанияның акцияларына салынған болсын делік. Акциялардың төмендеуі
жағдайында бүкіл портфель зардап шегеді. Инвестицияларды акциялар мен
облигация арасында үлестіру арқылы әлеуетті тәуекелді елеулі төмендетуге
болады 5. Алайда активтерді үлестіру терең тәжірибе, сондай-ақ нарық
индекстерінің күтілетін табыстылығын, салалар мен компаниялар анализін,
жеке активтердің табыстылығы мен тәуекелін болжауға мүмкіндік беретін терең
зерттеулерді қажет етеді. Саяси, экономикалық жағдай, нарық жағдаяты және
инвестордың жеке басымдылықтарының өзгеруіне байланысты, инвестициялық
портфель уақыт өткен сайын түзетулерді енгізуді қажет етеді. Әрине,
портфельді құру кезінде инвестициялық құралдарды таңдау маңызды орын алады.
Бұл жерде қаржы қаражаттарын активтердің негізгі түрлері бойынша үлестіру
ғана емес, сонымен қатар, оңтайлы әртараптандыру нарықтың әртүрлі
секторларын қамтуы керек. Бұл жерде халықаралық инвестициялық құралдар
ерекше орын алуда. Себебі, қаражатты әртүрлі елдердің нарықтары арасында
үлестіру капиталды жағымсыз экономикалық жағдайларынан сақтап қалуға
мүмкіндік береді 6.
Бағалы қағаздардың инвестициялық қасиеттеріне байланысты әртүрлі
портфельдер құруға болады. Олардың әрқайсысының белгілі бір уақыт
аралығында тәуекел мен күтілетін табыстылық арасында жеке қатынасы болады.
Осы факторлардың қатынасына байланысты бағалы қағаздар портфелінің бірнеше
түрі анықталады. Портфельдің түрі – бұл портфельдің табыстылық пен тәуекел
қатынасына негізделген оның инвестициялық сипаттамасы. Портфель түрлерін
жіктеуде маңызды фактор – табыс көзі: бағам құнының өсуі, не ағымдағы
төлемдердің, яғни дивидендтер мен пайыздың өсуі 7. Табыс көзіне
байланысты бағалы қағаздар портфельдің үш негізгі түрі бөлінеді:
дивидендтер мен пайыз арқылы табыс алуға бағытталған портфель – табыс
портфелі; бағалы қағаздардың бағам құнының өсуіне бағытталған портфель –
өсу портфелі; және аралас түрі – өсу және табыс портфелі (1 сурет).
Өсу портфелі бағам құны өсіп жатқан компания акцияларынан құрылады.
Бұл типті портфельдің мақсаты – портфель құнын өсіру және дивидендтер алу.
Бағалы қағаздар портфелінің классификациясы
Дивидендтік төлемдер әдетте аз көлемде келеді. Сондықтан портфельге
кіретін акциялардың бағам құнының өсу қарқыны портфель түрін анықтайды.
Күтілетін капитал өсіміне және тәуекелге байланысты өсу портфелі бірнеше
түрге ажыратылады: агрессивті, консервативті, орташа өсу портфелі.
Агрессивті өсу портфелінің басты мақсаты: капиталдың барынша жоғары
өсіміне қол жеткізу. Мұндай портфельдің құрамына жас және тез дамып, өсіп
жатқан компаниялардың акциялары кіреді. Аталған портфкльге инвестициялар
салу қауіпі өте жоғары.
Консервативті өсу портфелі – өсу портфельдердің арасында ең қауіпсіз
түрі болып табылады. Басты мақсаты: барынша сенімді, әрі минималды тәуекел
жағдайында салыстырмалы жоғары емес және тұрақты табыс алу. Портфель
көбінесе курстық құнының өсу қарқыны жоғары емес бірақ тұрақты болатын ірі,
елге танымал компаниялардың акцияларынан құралады. Әдетте портфель құрамы
ұзақ уақыт бойы тұрақты қала береді. Мұндай портфельге инвестициялар
капиталдың сақталуына бағытталған.
Орташа өсу портфелі агрессивті және консервативті портфельдердің
инвестициялық қасиеттерінің үйлесуі болып келеді. Мұндай портфель құрамына
ұзақ уақыт мерзіміне алынатын сенімді бағалы қағаздармен қатар құрамы
белгілі бір уақыт сайын жаңарып отыратын қауіпті қаржы құралдары кіреді.
Осындай портфельдер капиталдың орташа өсімін және тәуекелдің орынды
деңгейін қамтамасыз етеді. Бұл жерде сенімділік рөлін консервативті өсу
қағаздары атқарса, табыстылық рөлін агрессивті өсу қағаздары атқарады.
Орташа өсу портфелі портфельдің ең көп таралған түрі және жоғары тәуекелге
бейімсіз инвесторлар арасында танымал.
Табыс портфелі ағымдағы жоғары табыс, яғни жоғары проценттік және
дивидендтік төлемдер алуға бағытталған. Табыс портфелі көбінесе бағам
құнының өсуі біркелкі келетін, жоғары дивидендтік төлемдермен сипатталатын
акциялардан және жоғары ағымдағы төлемдерді қамтамасыз ететін облигация мен
басқа да бағалы қағаздардан құралады.
Тұрақты табыс портфелі сенімділік деңгейі жоғары бағалы қағаздардан
құрылады және инвесторға өте төмен тәуекел деңгейінде орташа табыс әкеледі.
Табысты қағаздар портфелі табыстылығы жоғары корпорациялар
облигацияларынан және орташа тәуекел деңгейінде жоғары табыс әкелетін
бағалы қағаздардан тұрады.
Өсу және табыс портфелі бағам құнының төмендеуінен, төмен проценттік
пен дивидендтік төлемдер нәтижесінде шығындардың алдын алу мақсатында
құрылады. Осындай портфельдің құрамына кіретін қаржы активтерінің бір
бөлігі портфель құнының өсуін қамтамасыз етсе, екіншісі – табыс әкелуге
бағытталады.
Екі бөліктің біреуі жоғалса, екіншісімен орны тола алады. Өсу және
табыс портфелінің екі түрі бар.
Екі мақсатты портфель иеленушіге салынған капиталдың өсуі жағдайында
жоғары табыс әкелетін бағалы қағаздардан құралады.
Теңгерілген портфель – тәуекелі мен табыстылығы теңгерілген
портфель. Теңгерілген портфель белгілі бір қатынаста бағам құны қарқынды
өсетін бағалы қағаздардан және жоғары табысты бағалы қағаздардан құралады.
Портфель құрамына тәуекелі жоғары бағалы қағаздар кіруі мүмкін. Көбінесе
оған жай және артықшылықты акциялар, сондай-ақ облигациялар кіреді.
Портфельдердің түрлері өте көп. Әрбір иеленуші бағалы қағаздар
нарығының жағдайын ескеріп, портфель құрамын өзгерте отырып, өзінің жеке
инвестициялық саясатын ұстанады. Портфельдің әрбір түрі үшін өзінің ерекше
басқару әдістері бар 8.
Бағалы қағаздар портфелін құру кезінде инвестор портфельдің келесі
сипатқа жауап беретіндей етіп құруға ұмтылуы қажет:
• салымның қауіпсіздігі;
• табыстың тұрақтылығы;
• салымның өтімділігі, яғни оның тез әрі шығынсыз қолма қол ақшаға
айналуы 9.
Шарттың үшеуі де бірдей орындалуы мүмкін емес. Сондықтан ымыра
жасауға тура келеді. Мысалы, егер бағалы қағаздың сенімділігі жоғары болса,
онда табыстылығы төмен болады. Портфель құруда ең басты мақсат инвестор
үшін тәуекел мен табыстылықтың ең оңтайлы ара қатынасына қол жеткізу.
Инвестициялық құралдардың белгілі бір жиынтығы бір мезгілде тәуекелді
барынша азайтып, және табысты барынша көтере алады. Портфельді тиімді
басқару үшін қаржы менеджері әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылатын келесі
қағидаларды қолдануы қажет:
1. Белгілі бір бағалы қағаздарға инвестициялар салу тәуекелі табыстың
күтілетін нәтижеден ауытқу ықтималдығы арқылы анықталады. Табыстың
болжанған шамасын осы қағаздарға инвестициялардың динамикасының
статистикалық мәліметтерін өңдеу негізінде анықтауға болады. Ал
тәуекел күтілетін табыстан орташа квадраттық ауытқу арқылы анықталады.
2. Портфельдің жалпы табыстылығы мен тәуекелі оның құрылымын түрлендіру
арқылы өзгере алады. Қазіргі кезде актив түрлерінің қалаған қатынасын
құруға мүмкіндік беретін бағдарламалар бар, мысалы, берілген күтілетін
табыс деңгейінде тәуекелді төмендететін немесе берілген тәуекел
деңгейінде табысты барынша жоғарлататын қатынасты анықтай алады.
3. Инвестициялық портфельді құрастыру кезінде қолданылатын бағалар
ықтималды сипат алады 10.
Инвестицияның табысты болуы негізінен қаражатты актив түрлеріне
дұрыс үлестіруге байланысты. Жасалған тәжірибелер бойынша түсімнің:
• 94%-ы таңдалған инвестициялық құрал түрімен (ірі компаниялардың
акциялары, қысқа мерзімді қазынашылық вексель, ұзақмерзімді
облигация, т.б);
• 4%-ы нақты бағалы қағаздарды таңдаумен;
• 2%-ы бағалы қағаздарды сатып алу кездегі баға берумен анықталады
11.
Бұның себебі, бір түрлі бағалы қағаздар бір-бірімен өте тығыз байланыста
орналасады.
Портфельді құруда негізгі мәселе – қасиеттері әртүрлі бағалы
қағаздар арасында қатынасты анықтау. Классикалық бағалы қағаздар портфелін
құруда негізгі қағидалар: кертартпалық, әртараптандыру және жеткілікті
өтімділік қағидалары.
Кертартпалық қағидаты. Жоғары сенімді активтер және тәуеклді
активтер ара қатынасын, тәуекелді активтерден мүмкін шығындар сенімді
активтердің табыстарымен орны басатындай етіп ұстау. Сонда инвестициялық
тәуекел негізгі капиталдың шығындалуы емес, тек жоғары емес табыстан
құралады. Әрине, тәуекелсіз жоғары табысқа жету қиын. Алайда тәжірибе
көрсеткендей инвесторлардың көбісі жоғары емес, бірақ сенімді табысқа
қанағаттанып, жоғары табыс үшін жоғары тәуекелге барғысы келмейді.
Әртараптандыру қағидаты. Әртараптандыру – портфельдік
инвестициялаудың ең негізгі қағидаты болып табылады. Қаншалықты табысты
болып көрінгенмен, барлық қаражатты бір қағазға салуға болмайды.
Әртараптандыру – бағалы қағаздардың бір түрінен жоғары емес табыстар басқа
қағаздардың жоғары табыстарымен орнын толтыру негізінде тәуекелді
төмендетеді. Яғни, портфельге бір бірімен тығыз байланыспаған, әртүрлі
салалардан бағалы қағаздарды енгізу арқылы тәуекел азаяды. Бағалы қағаздар
түрлерінің оңтайлы саны 8-ден 20-ға дейін. Егер портфельдегі түрлі
активтердің, яғни бағалы қағаздар түрлерінің санын 8-ден сәл асатын болса,
онда портфель тәуекелі айтарлықтай төмендемейді. Тәуекелді барынша
төмендету үшін портфель құрамына кемінде 10-15 түрлі бағалы қағаздар кіруі
қажет. Алайда, портфельді тым әртараптандырып жіберуден де сақ болған жөн
12. Тым артық әртараптандыру жағымсыз нәтижелерге әкелуі мүмкін:
• портфельді сапалы басқаруға кедергі туғызады;
• табыстылығы, сенімділігі, өтімділігі жеткіліксіз қағаздарды сатып
алу;
• бағалы қағаздарды іздестіруге және бастапқы анализ жасауға кететін
шығындардың өсуі;
• бағалы қағаздардың шағын партияларын алу нәтижесінде шығындардың
туындауы, т.б. 13.
Артық әртараптандырылған портфельді басқарудан туындайтын шығындар
жақсы нәтижеге апармайды. Себебі, тез өсетін шығындарға қарағанда,
портфельдің табыстылығы жоғары қарқынмен өсетіні күмәнді.
Портфельдегі қаражаттың жеткілікті көлемі салалық және аймақтық
әртараптандыру жасауға мүмкіндік береді. Салалық әртараптандыру портфельдің
тек бір саладағы кәсіпорындардың бағалы қағаздарына қарай бағытталуынан
сақтайды. Мысалы, әлемдік нарықта мұнай бағасының түсуі барлық мұнай
өңдейтін компаниялардың акция бағаларының құлауына апаруы мүмкін. Сонда,
қаражаттың осы саланың әртүрлі кәсіпорындарына үлестірілуі шығындардан
құтқармайды. Дәл сол сияқты аймақтық жағдайда, бір аймақта орналасқан
кәсіпорындардың акция бағасының төмендеуі белгілі бір аймақтың саяси
тұрақсыздығы, ереуілдер немесе табиғи апаттар, т.б. нәтижесінде болуы
мүмкін 14.
Статистикалық зерттеулер көрсетіп отырғандай, айқын байланысы жоқ
болғанымен көптеген акциялар бірдей өсіп және төмендеп отырады. Ал кебір
акция бағаларының өсуі басқа акция бағаларының керісінше төмендеуіне
апарады. Корреляциялық анализ әдісін қолдана отырып, портфель құрамына
енетін осындай әртүрлі бағалы қағаздар арасында оңтайлы баланс табуға
мүмкіндік береді 15.
Жеткілікті өтімділік қағидаты. Негізгі мәні – портфель құрамында тез
өтетін активтердің үлесін тиімді, кенет жоғары табысты келісім жасауға және
клиенттердің қаражатқа қажеттілігін қанағаттандыруға болатындай жеткілікті
үлесте ұстап тұру. Тәжірибе, қаражаттың белгілі бір бөлігін, табыстылығы
салыстырмалы төмен болса да, өтімді бағалы қағаздарға салған жөн деп
көрсетеді. Бұл нарық жағдаятының өзгерістеріне орай және жеке тиімді
келісімдерге тез әрекет етуге мүмкіндік береді.
Портфельді құру мәселесін қарастырған кезде, әрбір инвестор қажетті
параметрлерді анықтап алуы қажет:
• портфельдің оңтайлы түрін таңдап алу қажет;
• өзіне жарамды тәуекел мен табыстылық қатынасын және үлесін
анықтау;
• портфельдің бастапқы құрамын анықтау;
• портфельді ары қарай басқарудың бағытын таңдау 16.
1.2 Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру модельдері
1.2.1 Марковиц моделі
Инвесторлардың көпшілігі портфельді қалыптастырған кезде пайданың
өте жоғары нормасын алуға ғана бағыттамайды, сонымен бірге өз салымдары
тәуекелін төмендетуге ұмтылады, яғни олардың алдында портфель құрамын
таңдау мәселесі пайда болады. Дәстүрлі тәсілдеме салымдарды
әртараптандырудан тұрады. Егер инвестор өз салымын бөлетін болса, мысалы,
10 түрлі акцияларға салу үшін 10 тең бөлікке бөлсе, онда осыған ұқсас
операцияның өзі инвестициялар тәуекелін төмендетуді білдіреді. Дегенмен,
мұндай тәсілдеме негізінен сапалы болады, өйткені бұл ретте әдетте
портфельдегі барлық бағалы қағаздарды нақты сандық бағалау жүргізілмейді,
бағалы қағаздарды сапалы іріктеу ғана жүргізіледі және пайданың күтілетін
нормасы немесе портфель тәуекел дәрежесінің қандай да болмасын белгіленген
шамасына міндет қойылмайды. Алайда, егер кез келген дамыған және кейбір
дамушы елдердің өзінде де айналымда мыңдаған акциялар бар екендігін
ескерсек, онда инвесторды таңдау жоғары және көрнекі түрде іріктеу анық
жеткіліксіз болады 17.
1950 жылдардың басына дейін тәуекел сапалы түрде ғана анықталды,
яғни менеджерлердің көбі акцияларды: кертартпа, арзан, өсу, табыс және алып-
сату акциялары деп бөле отырып, акциялардың жинақталған жалпы жіктемесін
пайдаланды. Инвестицияларды бағалауға қатысты мұндай жетілдірілмеуі
ғалымдар үшін – инвестицияларды таңдаумен байланысты тәжірибелік
проблемаларға нысаналы талдамалық техниканы қолдануды байқап көруге айрықша
қолайлы жағдай жасады. Нәтижесінде, инвестициялық үдеріске қатысты жаңа
идеялардың әжептәуір саны пайда болды, ол инвестицияларды бағалаудың
қазіргі заманғы теориясын немесе портфельдік теорияны қалыптастырды.
Портфельдің қазіргі заманғы теориясы, тәуекелді сандық түрде түсіндіріп
және жеке бағалы қағаздарды мұқият талдау мен бағалауға негіздей отырып,
портфельдің мақсаттарына сандық айқындылық береді, және портфельдің табыс
пен тәуекел арақатынасының берілген өлшемдеріне байланысты портфельдің
құрамын анықтайды 18.
Портфельдің тәуекелі мен пайдасының күтілетін нормасына байланысты
портфельді қалыптастыру қағидаттары баяндалған бірінші жұмыс Портфельді
таңдау: инвестицияларды тиімді әртараптандыру атты Гарри Марковицтің
жұмысы болды. Ол 1952 жылғы журналда жарияланды, ал 1959 жылы жеке кітап
болып басылды. Бұл жұмыс бағалы қағаздарды бағалаумен байланысты
зерттеулер мен жарияланымдардың толық сериясы үшін дүмпу берді, соның
нәтижесінде инвестицияларды бағалау теориясының негіздері әзірленді, оның
мәнін Қаржылық активтерді бағалау моделі құрайды.
Марковицтің мынадай болжамға сүйенген, егер жоғары тәуекел
инвестициялардың ең жоғары табыстылығынан өтелмесе, онда инвесторлардың
көбі тәуекелден қашуға ұмтылады. Инвесторлардың көпшілігі қандай да
болмасын берілген күтілетін пайда нормасы үшін, сол күтілетін мәннен
мейлінше аз ауытқуды қамтамасыз ететін портфельді артық көретін болады.
Осылайша, тәуекелді Марковиц стандарттық ауытқу арқылы өлшенетін
белгісіздік немесе күтілетін нәтиженің алшақтау мүмкіндігі ретінде
анықтаған болатын. Бұл портфельді қалыптастырған кезде ескерілетін,
инвестициялық тәуекел дәрежесінің сандық бағасын берудің бірінші салдары
болды. Инвесторлардың тәуекелден қашуға ұмтылысын болжай отырып, Марковиц
инвесторлар портфельдегі бағалы қағаздарды әртараптандыру жолымен портфель
табыстылығының стандарттық ауытқуын мейлінше азайтуға әрекеттенеді деген
тұжырымға келеді. Марковиц атап өткендей, портфельдегі әртүрлі бағалы
қағаздардың үйлесімі, егер осы бағалы қағаздар оң коварияцияның жоғарғы
дәрежесіне ие болса, күтілетін табыстылық ауытқуын аз ғана төмендетеді.
Әртараптандырудан шығатын нәтиже, тек егер портфель ұқсас емес бағалы
қағаздардан құралатын болса ғана қол жеткізіледі. Бұл жағдайда портфель
табыстылығының стандарттық ауытқуы портфельдегі жекелеген бағалы қағаздар
ауытқуына қарағанда едәуір аз болуы мүмкін 19.
Марковиц моделін іс жүзінде пайдалану үшін әрбір акция үшін
күтілетін табыстылықты, оның стандарттық ауытқуын және акциялар арасында
коварияция шамасы қажет. Егер осындай ақпарат бар болса, онда Марковиц
көрсеткендей, квадраттық бағдарламалау көмегімен тиімді портфельдер
жиынтығын анықтауға болады (2 сурет).
Марковицтің дәлелдемеге сәйкес, егер қандай да бір А портфелі болса,
онда ол қосалқы оңтайлы немесе тиімсіз болып табылады, өйткені В портфелі
күтілетін табыстылықтың сол деңгейінде тәуекелдің ең төменгі дәрежесімен
қамтамасыз ете алады, сол уақытта С портфелі сол тәуекелдік дәрежесінде ең
жоғарғы күтілетін пайдалылықты қамтамасыз ете алады.
Марковицтің тиімді шекарасы
Сонымен, барлық тиімді портфельдер EF қисығында жатуы тиіс, оны
Марковицтің тиімді шекарасы деп атайды 20. Қисықтың орта бөлігінде
жатқан портфельдер әдетте көптеген бағалы қағаздарға ие, ал шеттегілерге
тек бірнеше бағалы қағаздар ғана кіреді. F нүктесі барлық салым күтілетін
табыстылығы ең жоғарғы болатын бір түрлі акцияға салынғандығын білдіреді.
Ал Е нүктесі портфельдегі бірнеше акциялар үйлесімі портфель тәуекелінің ең
төменгі дәрежесін қамтамасыз еткен жағдайға сәйкес келеді.
Марковицтің моделіне сәйкес бағалы қағаздар табыстылығы үш факторға
байланысты: сатып алу бағасы, аралық төлемдер (мысалы, облигациялар бойынша
купон төлемдері, акциялар бойынша дивиденттер) және сату бағасы. Бірінші
шама – айқындалған, ал қалған екеуі – ықтималдылық сипатқа ие.
Инвестор портфелі бағалы қағаздардың бірнеше түрлерінен қалыптасады.
Әрбір бағалы қағаз (n) кезең ішінде белгілі бір (ri) табыстылығымен
сипатталады:
(1)
мұнда Cio – бастапқы уақыт кезеңіндегі бағалы қағаздар құны,
Cin - n кезеңіндегі сол қағаздың құны.
Бағалы қағаздардың күтілетін табыстылығы мына өрнек бойынша
есептеледі:
(2)
Тәуекел шамасы бағалы қағаздар табыстылығының орташа квадраттық
ауытқуының бағасы болып табылады:
(3)
Бағалы қағаздардың табыстылығының бір-бірімен тәуелділігінің
тығыздылығы коварияция арқылы табылады:
(4)
Сонда Марковицтің моделі бойынша оңтайландырудың тура есебі
келесідей болады. Егер портфель бағалы қағаздардан құралатын болса
және xi бұл і-ші бағалы қағаздың портфельдегі үлесі, онда есеп төмендегідей
өрнектеледі:
мұнда (5) – тәуекелді азайтудың мақсатты функциясы, (6) – портфель
табыстылығының берілген шамасы, (7) – бюджеттік шектеу, мұнда оңтайлы
құрылымды, яғни әрбір қағаз үлесін xi табу қажет 21.
1.2.2 Шарп моделі
1963 жылы Марковиц оқушысы Уильям Шарп капиталдар нарығының бір
факторлы моделін ұсынды. Марковиц моделінің басты кемшілігі ол ауқымды
ақпаратты қажет етеді. У. Шарп моделінде едәуір аз ақпарат пайдаланылады.
Соңғысын Марковиц моделінің жеңілдетілген нұсқасы деп санауға болады. Егер
Марковиц моделін мультииндекстік модель деп атасақ, онда Шарп моделін
диагональды модель немесе дара индекстік модель деп атауға болады.
Шарпқа сәйкес, әрбір жекелеген акция пайдасы жалпы нарықтық
индекспен өзара байланысты болады, ол тиімді портфельді табу тәртіптемесін
едәуір жеңілдетеді 22. Шарп моделін қолдану аз есептеулердің талап
етеді, сондықтан ол іс жүзінде пайдалануға едәуір жарамды болды.
Нарықтағы акциялардың жай-күйін талдай отырып, Шарп әрбір акцияның
бір-бірімен ковариациясын анықтау міндетті емес деген қорытындыға келді.
Әрбір акция жалпы нарықпен қалай өзара әрекет ететіндігін белгілеу
жеткілікті. Бағалы қағаздар туралы сөз болып жатқандықтан, тиісінше есепке
бағалы қағаздар нарығының жалпы көлемін алу қажет. Бірақ, бағалы қағаздар
және ең алдымен барлық акциялар саны кез келген елде жеткілікті үлкен
шамада екенін ескеру қажет. Олармен биржалық және биржадан тыс күнделікті
нарықта мәмілелердің көп саны жүзеге асырылады. Акция бағасы тұрақты
өзгеріп отырады, сондықтан нарықтың барлық көлемі бойынша қандай да бір
көрсеткішті анықтау тіптен мүмкін емес. Осы уақытта бағалы қағаздардың
бірқатар көлемін алсақ, онда олар бағалы қағаздардың барлық нарығының
қозғалысын нақты сипаттай алатындығы белгілі болды. Осындай нарықтық
көрсеткіш ретінде қор индекстерін пайдалануға болады. Портфель
құрылымының портфель тәуекеліне әсерін 3 суреттен көруге болады.
Суреттен портфель тәуекелінің төмендеу серпінінің бар екендігін және
портфельдегі акциялар санының артуымен оның белгілі бір шекке жақындайтыны
көрінеді.
Портфель тәуекелі
Оған қарамастан, портфельдің тәуекелі қаншалықты кең
әртараптандырылғанымен кейбір тәуекел әрқашан қалып қояды. Портфельдегі
акцияларды әртараптандыру жолымен алып тастауға мүмкін болатын акциялар
тәуекелінің бөлігін әртараптандырылған (жүйесіз, жеке) тәуекел деп атайды;
алып тастауға мүмкін емес тәуекел бөлігі әртараптандырылмайтын (жүйелі,
нарықтық) тәуекел деп аталады. Жеке тәуекел заңнамадағы өзгерістер,
көтерілістер, жемісті және жеміссіз маркетингтік саясат, маңызды шарттар
жасасу немесе жоғалту тәрізді құбылыстармен және осы фирма үшін салдары бар
басқа да жағдаяттармен байланысты. Осындай жағдаяттардың акция портфеліне
әсер етуін портфельді әртараптандыру жолымен алып тастауға болады. Нарықтық
тәуекел барлық акцияларға әсер ететін факторлардың болуымен сипатталады.
Осындай факторларға соғыс, инфляция, өндірістің құлдырауы, пайыздық
мөлшерлемесінің өсімі және т.б. жатады. Осындай факторлар бір бағыттағы
көптеген акцияларға әсер ететіндіктен, нарықтық және жүйелі тәуекел
диверсификация жолымен жойылуы мүмкін емес 23.
Шарп өзінің нарықтық моделінде әрбір бағалы қағаздың табыстылығын
нарық жағдайына байланысты түрінде қарастырады (немесе, жеке жағдайда
кейбір нарықтық индекске байланысы түрінде):
(8)
мұнда ri – берілген кезеңдегі бағалы қағаздың i табыстылығы;
rI – осы кезеңдегі I нарықтық индекске табыстылық;
αiI – ығысу коэффициенті;
εiI – кездейсоқ қателік.
βiI – бағалы қағаздың индекс өзгерісіне сезімталдығын білдіретін еңіс
коэффициенті, ол төмендегі өрнек бойынша әрбір бағалы қағаз үшін жеке
есептеледі:
(9)
У.Шарп оңтайлы экономикалық теория арнасында активтерге баға
қалыптастырудың сипаттамалық инвестициялық моделін ұсынды. Оның моделінде
барлық инвесторлар капиталдарды орналастырған кезде жоғарыда жазылған
әдістерді пайдаланатындығы болжануда. Осы модельдің ең маңызды жері
активтің күтілетін табыстылығы осы активтің тәуекелділік дәрежесімен
байланысады, ол бета коэффициентімен өлшенеді 24. Осы тәуелділіктің
нақты сипаттамасы қаржылық активтерді бағалау моделінде көрсетілген. Ол
инвестициялық тәжірибеде қолданылатын әртүрлі әдістер қатарының теориялық
негізі болып табылады.
Шарп моделінде оңтайлы құрылымды іздестіру Марковиц
шектеулеріндегідей тәуекелдің ең төменгі деңгейін іздестірумен жинақталады.
Портфель тәуекелінің өрнегі ретінде төмендегі өрнек қолданылады:
(10)
Бұл өрнекте бірінші қосылғыш – портфельдің нарықтық немесе жүйелік
тәуекелі, екінші қосылғыш – портфельдің қалдық немесе жеке тәуекелі, егер
портфельдің құрылымы нарықтық портфельге жақын болса, ол нөлге ұмтылады.
Портфельді қалыптастыру кезінде осы модельді басты шектеуі осымен
анықталады 25.
1.3 Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру кезеңдері
Бағалы қағаздар портфелін оңтайландыруға мүмкіндік беретін заманауи
портфельдік теорияны іске асыру алгоритмі төмендегі кезеңдерден тұрады:
1. Инвестициялаудың қаржылық құралдарының жекелеген түрлерінің
инвестициялық сапасын бағалау портфельді қалыптастырудың алдын ала кезеңі
болып табылады. Ол нақты бір инвестор тұрғысынан, оның қалыптастырған
қаржылық инвестициялау саясатына байланысты инвестициялау құралдарының
әртүрінің артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастыру үдерісін білдіреді.
Портфельді қалыптастырудың осы кезеңінің нәтижесі портфельдегі үлестік
және қарыздық қаржылық инвестициялау құралдарының қатынасын анықтау болып
табылады, сондай-ақ әрбір топтағы жекелеген қаржылық құралдар үлесі де
анықталады.
2. Портфельге инвестициялаудың жекелеген құралдарын қосуға қатысты
инвестициялық шешімдерді қалыптастыру
Осы кезең төмендегілермен негізделеді:
• қаржылық инвестициялау саясатын іске асыратын портфельдің
таңдалған типіне;
• нарықтағы жекелеген қаржы құралдары ұсынысының болуына;
• жекелеген қаржы құралдарының пайдалылық деңгейі мен құнын бағалау
нәтижесіне;
• әрбір қаралып жатқан қаржы құралы бойынша жүйелік тәуекел деңгейін
бағалау.
Портфельді қалыптастырудың осы кезеңінің нәтижесі табыстылық және
тәуекел деңгейінің қатынасы бойынша іріктелген портфельге енгізуге болатын
нақты бағалы қағаздар тізбесі болып табылады.
3. Табыстылықтың берілген деңгейінде тәуекелділік деңгейін төмендетуге
бағытталған портфельді оңтайландыру портфель құралдарының ковариациялық
бағасына және тиісті әртараптандыруға негізделеді.
4. Табыстылық пен тәуекел деңгейлерінің қатынасы бойынша
қалыптастырылған портфельдің жиынтық бағасы оны қалыптастыру бойынша
жүргізілген барлық жұмыстың тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді.
Портфельдің табыстылық деңгейі төмендегі өрнек бойынша есептеледі:
(11)
мұнда:
Rp — инвестициялық портфелінің табыстылық деңгейі;
ri — портфельдегі жекелеген қаржы құралдарының табыстылық деңгейі;
Wi — ондық бөлшекпен берілген жекелеген қаржы құралдарының
инвестициялық портфельдің жиынтық құнындағы үлес салмағы.
Портфельдің тәуекел деңгейі төмендегі өрнек бойынша есептеледі:
,
(12)
мұнда:
- инвестициялық портфельдің тәуекел деңгейі;
- портфельдің жүйелік тәуекел деңгейі;
- әртараптандыру нәтижесінде қол жеткізілген портфельдің жүйелік
емес тәуекел деңгейі.
Портфельді бағалаудың осы кезеңінің нәтижесі инвестициялық портфель
табыстылығының белгіленген деңгейінде оның тәуекел деңгейінің
қалыптастырылған орташа нарықтық деңгейіне қатысты қаншалықты төмен екенін
анықтау болып табылады. Қор нарығының жұмыс істеу жағдайында
қалыптастырылған портфельдің өтімділік деңгейінің көрсеткішін анықтау қажет
26.
Типі бойынша, сондай-ақ қосылған қаржылық құралдардың құрамы бойынша
портфельді қалыптастыру мақсатына толық жауап беретін инвестициялық
портфель тиімді болып саналады.
Инвестициялық портфельді басқару – оны басқарумен байланысты
шығындарды төмендету және оның өтімділігінің қажетті деңгейін сақтау үшін
портфельдің құрамын жоспарлау, талдау және реттеу болып табылады.
Өндіріс көлемі құлдыраған, тапшы инфляциялық экономика жағдайында
портфельдік инвестициялардың мақсаттары:
• капиталдың сақталуы және ұлғаюы;
• есептеулер үшін қолданылуы мүмкін бағалы қағаздарды сатып алу;
• бағалы қағаздар арқылы белгілі бір қызметтерге, құқықтарға,
өнімдерге қолжетімділік;
• ықпалдылық саласын кеңейту болып табылады.
Портфельдік инвестициялау объектісі қор биржасында айналыстағы
бағалы қағаздар (акционерлік қоғамдар мен кәсіпорындардың акциялары мен
облигациялары, сондай-ақ олардың туынды бағалы қағаздары, мемлекеттік
облигациялар мен қарыз міндеттемелері), сондай-ақ айналымға түспейтін
вексель, банктердің депозиттік сертификаты болып табылады.
2 СТРАТЕГИЯ НЕГІЗІНДЕ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУ
2.1 Портфельдік статегиялардың түрлері
Бағалы қағаздар портфелі иесінің мақсаттары мен талаптарына жауап
беруі үшін оны қалыптастырудан басқа осы портфельді құрайтын активтерді
уақытымен алмастыруды талап етеді. Портфель құрамын өзгерту үшін
қабылданатын іс-әрекеттер портфельді басқару деп аталады. Сонымен, бағалы
қағаздар портфелін басқару әртүрлі бағалы қағаздардың жиынтығына белгілі
әдістері мен технологияларды қолдану түсіндіріледі, олар :
• бастапқы инвестицияланған қаражатты сақтауға;
• инвестициялық табыстың ең жоғары деңгейіне қол жеткізуге;
• портфельдің инвестициялық бағыттылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік
береді 27.
Басқаша айтсақ, басқару үдерісі меншік иесінің мүддесіне сәйкес
келетін қасиеттерді және қалыптастыру кезінде берілген портфельдің негізгі
инвестициялық сапасын сақтауға бағытталған. Сондықтан, портфельдің құрамдас
бөліктерінде өзгеріс тудыра алатын факторлардың мониторингі негізінде
портфельдің құрылымын ағымдағы түзету қажет.
Бағалы қағаздар портфеліне қолданылатын әдістер мен технологиялардың
жиынтығы портфельді басқару стратегиясын білдіреді. Стратегиялар активті,
пассивті немесе теңгерілген болып сипаттала алады.
Пассивті стратегия ұзақ мерзімді болашаққа есептелген, тәуекел
деңгейі алдын ала белгіленген, жақсы әртараптандырылған портфельдер құруды
білдіреді. Бұл тәсіл жақсы бағалы қағаздармен қаныққан нарықтың жеткілікті
тиімділік кезінде мүмкін болады. Портфельдің әрекет ету ұзақтығы қор
нарығындағы үдерістердің тұрақтылығын қажет етеді. Инфляция жағдайында,
тиісінше негізінен қысқа мерзімді бағалы қағаздардың әрекет етуі, сондай-
ақ қор нарығының тұрақсыз жағдаяты, пассивті басқарудың тиімділігін
төмендетеді.
Біріншіден, пассивті басқару тәуекелі төмен бағалы қағаздардан
тұратын портфель үшін ғана тиімді, ал мұндай бағалы қағаздар отандық
нарықта аз.
Екіншіден, портфель ұзақ уақыт бойы өзгеріссіз қалуы үшін бағалы
қағаздар ұзақ мерзімді болуы қажет. Бұл пассивті басқарудың негізгі
артықшылығын – үстеме шығындардың төменгі деңгейін іске асыруға мүмкіндік
береді.
Кейбір қор нарықтарында бағалы қағаздар портфелін басқарудың индекс
қоры деп аталатын пассивті әдісі қолайлы келеді. Индекс қоры — бұл барлық
бағалы қағаздар нарығының жай-күйін сипаттайтын биржалық индексінің
қозғалысын бейнелейтін портфель 28.
Егер инвестор нарықтың жай-күйін сипаттайтын портфельді қаласа, онда
қоржындағы бағалы қағаздардың үлестері индексті есептеу кезінде бағалы
қағаздардың құрайтын дәл сондай үлесін қамтуы тиіс. Портфельді басқарудың
осындай тәсілі басқарушыға талдауға кететін шығынды қысқартуға мүмкіндік
береді, өйткені осы жағдайда әрбір эмиссия жүргізушінің жеке-жеке емес,
нарықтың жалпы беталысын талдау ғана қажет етіледі.
Активті стратегия. Бағалы қағаздар портфелін басқарудың активті
стратегиясы нарық құбылмалылығымен ойнау есебінен қосымша пайдаға қол
жеткізу мақсатында портфель құрылымын тұрақты өзгертуді білдіреді. Нарық
құбылмалылығымен ойнау үшін портфельдің меншік активтері, сондай- ақ
өтеусіз мәмілелер пайдаланылады. Маржиналдық мәмілелер – бұл брокерлер
иеленетін активтермен, яғни қарызға алынған активтермен жасалынатын
мәмілелер.
Маржиналдық мәмілелер екі класқа бөлінеді: қарызға ақша алынатын
жағдайда – бағалы қағаздар несиеге сатып алу және өтеусіз сату, яғни
қарызға бағалы қағаздар алынады. Осындай операцияларды жүзеге асырған кезде
портфельдің негізі болып табылатын активтер алынған несиеге кепілдік
ретінде шығады.
Портфельді басқарудың активті стратегиясын пайдалану салымның үлкен
тәуекелдігімен қатарласады, сондықтан осы әдістің құрылымын төмендегідей
келтіруге болады:
• портфель құрылымын басқару;
• портфель тәуекелін басқару;
• портфельдің өтімділігін басқару.
Осы үш құрамдас бөліктерін жекелеп қарастырайық.
Портфель құрылымын басқару портфельге кіретін қағаздарды басқаруды
және олардың портфельдегі қатынасын басқаруды білдіреді. Ол үшін негізі
әдіс мониторинг болып табылады. Мониторинг – төмендегілерді:
• қор нарығын және оның даму серпінін;
• қор нарығының секторларын;
• салалардың экономикалық-статистикалық көрсеткіштер;
• эмиссия жүргізуші кәсіпорындардың қаржы-экономикалық
көрсеткіштерін;
• бағалы қағаздардың инвестициялық сапасын үздіксіз түбегейлі
талдауды қамтиды.
Сонымен, мониторингтің соңғы мақсаты портфельдің берілген түріне
сәйкес келетін инвестициялық қасиетке ие бағалы қағаздарды таңдау болып
табылады.
Басқарудың активті моделі портфельдің инвестициялық мақсатына сай
құралдарды түбегейлі бақылауды және кідіріссіз тез арада сатып алуды,
сондай-ақ портфельге кіретін қор құралдарының құрамын күрт өзгертуді
білдіреді. Мониторинг салынған қаражаттан түсетін табыс көлемін болжауға
және бағалы қағаздармен операцияларды үдетуге арналған базаны қамтамасыз
етеді.
Активті басқарумен айналысатын басқарушы аса бағалы қағаздарды
іздестіріп, сатып алуы және табысы төмен активтерден жылдам құтылуы тиіс.
Бұл жерде портфель құнының төмендеуіне және олардың инвестициялық сапасын
жоғалтпауға жол бермеген маңызды. Сондықтан, жаңадан сатып алынған және
табысы төмен бағалы қағаздарды сатуды ескеріп, жаңартылған портфельдің
құнын, табыстылығын, тәуекелін және өзге де инвестициялық сипаттамасын
салыстыру қажет.
Портфельдің құрамын өзгерту жөніндегі шығындарды ескерген жөн,
өйткені өзгерістермен айналысқан басқарушы өзінің қосымша табыс жасау
әрекетін шығынға ұшыратуы мүмкін, мұндай жағдайда шығындар өзгеріс
енгізуден түскен нәтижеден асады. Басқарушы қор нарығының жағдаятынан асып
түсіп, талдауда көрсетілетін нәтижелерді шындыққа ұштастыруы тиіс.
Басқарушыдан нақты есептеулер жүргізу шеберлігі және өз ойын жүзеге асыруда
батылдылық пен қайсарлық талап етіледі. Осыдан портфельді активті басқару
шығындары едәуір артық, бірақ одан мүмкін болатын табыс әжептәуір жоғары.
Тәуекел — қандай да бір жағдаймен немесе оның салдарымен (мысалы,
портфельдің табысымен) байланысты белгісіздік болып табылады. Портфельді
басқарудың активті әдісі кезіндегі негізгі тәуекелдік бұл жүргізілген
операциялардан түскен табысты ала алмау тәуекелі болып табылады. Осы
тәуекелдікті төмендету үшін мынадай әдістер пайдаланылады:
• операция мөлшеріне шек белгілеу;
• операциядан болатын шығынның ең жоғарғы шегін анықтау;
• маржиналдық операциялардың шекті деңгейін белгілеу.
Операция мөлшеріне шек орнату дегеніміз операцияны жүзеге асыруға
қатысатын портфельдің шекті үлесін білдіреді. Бұл әрекет операция
нәтижесінің портфельдің толық нәтижесіне әсер ету тәуекелдігін шектеуге
мүмкіндік береді.
Операциядан кеткен шығынның ең жоғарғы деңгейі – егер басқарушы
активті таңдау немесе операция түрін таңдаудан (сатып алу немесе сату) қате
жіберген кезде жоғалтуға рұқсат етілетін операцияға салынған қаражат үлесі.
Маржиналдық операциялардың шекті деңгейін белгілеу – бұл
басқарушының брокерден несиеге алуға болатын портфель қаражатының үлесін
шектеу, сондай-ақ басқарушының ашық ұстанымды қолдау уақытын шектеу.
Сонымен бірге, маржиналдық мәмілелер жүргізілуі мүмкін бағалы қағаздар
жинағы шектеледі. Осы айтылған барлық шектеулердің көлемі басқаруды
ұйымдастырушының (портфельдің меншік иесі) тәуекелге төзімділік деңгейіне
және белгілі бір уақытта қалыптасқан бағалы қағаздар нарығының жағдайына
байланысты болады.
Өтімділік деп активтің ең қысқа мерзімде және өз құнын сақтай
отырып, ақша ресурстарына айналу қасиетін айтамыз. Активтің бұл қасиеті
маржа мәмілелер жүргізу кезінде ерекше маңызды бола бастайды. Себебі, қағаз
бағасының шамалы болса да теріс жаққа өзгеруі нәтижесінде пайда болатын
шығындар шекті мәнге жетуі мүмкін. Әрбір активтің өтімділігін нарық
белгілейді және басқарушы оған әсер ете алмайды, бірақ ол өтімділіктің
талап етілген деңгейдегі активтерді қосу жолымен портфель өтімділігіне әсер
ете алады және әсер етуі керек. Сонымен, портфель өтімділігін басқару
ретінде талап етілген мәнге қол жеткізу мақсатында әртүрлі өтімділік
деңгейдегі активтерді портфельге қосу үдерісін түсінеміз.
Теңгерілген стратегия. Бағалы қағаздар портфелін басқарудың
теңгерілген әдісі жоғарыда ұсынылған әдістердің бірігуін білдіреді. Осы
әдісті таңдап алған басқарушы бастапқыда портфель базасын құрады.
Портфель базасы бұл төмен тәуекелді бағалы қағаздар жиынтығы, оның негізгі
міндеті капиталды сақтау болып табылады. Әдетте, базаға мемлекеттік және
корпоративтік облигациялар, сондай-ақ жетекші эмитенттердің артықшылықты
және жай акциялар енгізіледі. Кейде базаға ұзақ мерзімді инвестициялар
ретінде сатылып алынған екінші, тіпті үшінші эшелон эмитенттерінің
акциялары енгізіледі. Базаны басқару пассивті әдіске негізделеді, яғни
оның құрылымы сирек, тоқсанына кемінде 1 рет, көбінесе, жылына 1 рет қайта
қарастырылады.
Басқарушы базаны құрғаннан кейін портфельдің ойын бөлігін
құрастыруға кіріседі. Ойын бөлік – нарық құбылмалылығы есебінен
капиталдың өсімін алуға бағытталған бағалы қағаздарға агрессивті және өте
тәуекелді салымдар. Әдетте қарапайым акциялардан және фьючерстік
келісімдерден тұратын портфельдің осы бөлігіне басқарушы басқарудың
активті әдісін қолданады, және кепілдік ретінде толық портфельді ала
отырып, маржиналдық мәмілелерді жиі қолданады.
Осы әдісті қолдану басқарудың активті әдісіне қатысты капиталды
жоғалту тәуекелдігін төмендетуге мүмкіндік береді, ал портфельді басқарудың
пассивті әдісіне қатысты портфельдің табыстылығын едәуір арттыруға
мүмкіндік береді.
Портфельді басқару әдісін таңдау бағалы қағаздар нарығының
қалыптасқан конъюнктурасына жиі тәуелді болады. Егер нарық анық
белгіленген трендке ие болса, онда көптеген басқарушылар портфельді
басқарудың активті әдісін таңдайды, ал егер нарық бір деңгейдің айналасында
ретсіз қозағалатын болса, онда пассивті әдіс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz