Шама жөнінде ұғым

Жоспар
1. Шама жөнінде ұғым. Шамаларды өлшеу.
2. Шамаларды өлшеу бірліктерінің даму тарихы.
3. Шама ұғымын оқытуда ұлттық өлшемдерді пайдалану.

Жиын жөніндегі ұғым сияқты, шама жөніндегі ұғым да бастапқы ұғым деп саналады,сондықтан шамаға анықтама бермей, тек мысалдар қарастыру арқылы ол ұғым жөнінде түсінік берумен қанағаттанамыз.
Математикада екі текті шама қарастырылады; дискретті (үздікті) және үздіксіз (тұтас) шамалар.
Дискретті шамалардың мысалы ретінде мына сияқты жиындарды алуға болады: табын мал, сыныптағы оқушылар, натурал сандардың жиыны т.с.с.
Керісінше, ұзындық (ең, жуандық, биіктік, ұзындық кейде осылайша аталады), (аудан) бет, көлем (сыйымдылық), масса, уақыт, күн, бұрыш, температура, жылу сыйымдылығы, жылдамдық, қуат ток, күші, кернеу т.с.с үздіксіз шамалар.
Адам баласына өзінің мәдени дамуының алғашқы сатыларынан бастап- ақ әр түрлі жинақтардың (дискретті шамалардың) жеке нәрселерін санаумен қатар түрліше қашықтықтарды, жер участоктарының аудандарын өлшеуге егіске керек тұқым мөлшерін анықтауға, бір пункттен екінші пунктке жету үшін кереті уақыт ұзақтығын т.с.с. анықтауға тура келген; осы сияқты практикалық мәселлерді шешу қажеттігі үздіксіз шамаларды өлшеудің қарапайым тәсілдерінің пайда болуына себеп болған. Қандай да болсын бір шаманы өлшеу дегеніміз ол шаманың мәнін оның өлшеу бірлігі ретінде алынған басқа мәнімен салыстыру деген сөз болады.
Өзімен тектес басқа шамаларды өлшеу үшін қолданылатын белгілі шама өлшеу бірлігі немесе бұл тектес шамалардың өлшеуіші деп аталады.
Тақтаның ұзындығын өлшеп білгіміз келсін дейік. Ол үшін ұзындығы қандай екенін өзіміз жақсы білетін сызғышты аламыз да, оны тақтаның ұзындығының бойына өлшеп саламыз. Егер сызғыш дәл 6 рет қайталанып салынса, онда тақтаның ұзындығы біздің қолданып отырған сызғышымыздан 6 есе артық болады, немесе, басқаша айтқанда, тақтаның ұзындығы жаңағыдай 6 сызғыштың ұзындығына тең болады. Егер өлшеу бірлігі ретінде ұзындығы екі есе кем сызғыш алсақ, онда мұндай сызғыш тақтаның ұзындығының бойына 12 рет өлшеніп салынады, сондықтантақтаның ұзындығы осындай екі сызғыштың ұзындығына тең болады.
Сөйтіп, бір шаманың өзін өлшегендегі нәтиже өлшеу бірлігі ретінде алынған шаманың өлшеміне байланысты болады.
Өлшеу бірліктерін қалауымызша таңдап алуымызға болады. Алайда таңдап алған өлшеу бірлігіміздің өлшемі өзімізге толық айқын болмаса, онда өлшеніліп отырған шама жөнінде де айқын түсінік ала алмайтын боламыз.
Шамаларды еркімізше таңдап алған өлшеу бірліктерімен өлшегенде белгілі бір тұрақты бірліктер пайдаланылады. өлшеуіштерді мемлекеттік өкімет немесе ғылымдар тағайындайды, я болмаса кейде өлшеуіштер дәстүр бойынша тағайындалады.

Пайдаланылған әдебиеттер


1. Жолымбаев О.М, Берікханова Г.Е «Математика»
Алматы 2004

2. Қ.Шалғынбаева , Ә. Төлешова «Бастауыш мектеп»
№ 2 2006