Мемлекеттік басқару дағдарысы
1. Кіріспе
2. Дағдарыс жағдайында мемлекеттік реттеу
3. Дағдарыстарды мемлекеттік реттеу: шетел және Қазақстан Республикасының
тәжірибелері.
2. Дағдарыс жағдайында мемлекеттік реттеу
3. Дағдарыстарды мемлекеттік реттеу: шетел және Қазақстан Республикасының
тәжірибелері.
Мемлекеттік басқару дағдарысы- мемлекеттік басқару құрылымының тұрақсыздануымен, саяси институттардың ықпалының теңгермелуімен, саяси қақтығыстардың ұшығуымен, көпшіліктің белсенділігінің артуымен сипатталатын қоғамның саяси жүйесінің өркендеуі мен қызмет көрсетуінің ерекше өзгерген түрі.
Мемлекеттік басқарудағы дағдарыстың негізгі белгілері болып мыналар табылады.
- саяси және әлеуметтік қақтығыстардың ұшығуы, оның ашық саяси сипат алуы немесе талап пен сұраныс билік құрылысының саяси бағытын, басқарудың стратегиясы мен әдістерін өзгертуге бағытталады.
- Қақтығыстардың өсуін мемлекеттік биліктің басқара алмауы, саяси-экономикалық процесстер мен дәстүрлі әдістердің қатынастарын реттеу мемлекеттің ішкі және сыртқы саясат “зигзаг” түрінде көрінеді.
- Басқарудың құрылымдық-функционалдық жүйесінің және саяси билік институттарының теңестірілмеуі, қоршаған ортамен өзара қарым-қатынастың үзілуі, мемлекеттік биліктің легитимділігінің жойылуы, қоғамның саяси қауіпті және ұшыққан күйі.
Мемлекеттік басқарудағы дағдарыстың барлық белгілері кезеңдермен дамиды.
Бірінші, бастапқы кезең: қоғамдық өмірдің әр аумағында көптеген жанжалдар ошағынаң пайда болуымен сипатталады. Солқылдақ плюралистикалық жүйеде тоқырау күштер мен көзқарастардың жаңа арақатынасын көрсетеді, олардың шешімі саяси дамудың жаңа көздері болып табылады.Бұл жағдайда жанжалдар тұрақтандыру, түзету рөлін атқарады.
Қатаң көпшілік- саяси жүйеде жанжалдар тұрақсыздық, бұлғаңдату рөлін атқара отырып саяси күйзелісті тереңдетеді.
Екінші, мемлекеттік билік кезеңі: қоғамдық институттардың қызметі механизмінің ыдырауы, құрылымның сәйкес келмеуі, әлеуметтік- экономикалық жағдайдың түрлері мен әдістерінің өзгертілуін сипаттайтын және қоғамдағы төтенше жағдайдың келісімі арқылы шешіледі.
Үшінші, дағдарыстың өсуі мен ұшығу кезеңі: тұрақтанған саяси құрылымның ыдырауы, энтропияға бастайтын мемлекеттік билік жүйесі, яғни ыдырау, мемлекеттік биліктің құнсыздануы, билік органдарының негізгі сапасын жоғалтуы- қоғамдық процестері басқаруға ықпал етеді. Бұл жағдайда басқарудың жалпы жүйелілігін қарастырамыз.
Мемлекеттік басқарудағы дағдарыстың негізгі белгілері болып мыналар табылады.
- саяси және әлеуметтік қақтығыстардың ұшығуы, оның ашық саяси сипат алуы немесе талап пен сұраныс билік құрылысының саяси бағытын, басқарудың стратегиясы мен әдістерін өзгертуге бағытталады.
- Қақтығыстардың өсуін мемлекеттік биліктің басқара алмауы, саяси-экономикалық процесстер мен дәстүрлі әдістердің қатынастарын реттеу мемлекеттің ішкі және сыртқы саясат “зигзаг” түрінде көрінеді.
- Басқарудың құрылымдық-функционалдық жүйесінің және саяси билік институттарының теңестірілмеуі, қоршаған ортамен өзара қарым-қатынастың үзілуі, мемлекеттік биліктің легитимділігінің жойылуы, қоғамның саяси қауіпті және ұшыққан күйі.
Мемлекеттік басқарудағы дағдарыстың барлық белгілері кезеңдермен дамиды.
Бірінші, бастапқы кезең: қоғамдық өмірдің әр аумағында көптеген жанжалдар ошағынаң пайда болуымен сипатталады. Солқылдақ плюралистикалық жүйеде тоқырау күштер мен көзқарастардың жаңа арақатынасын көрсетеді, олардың шешімі саяси дамудың жаңа көздері болып табылады.Бұл жағдайда жанжалдар тұрақтандыру, түзету рөлін атқарады.
Қатаң көпшілік- саяси жүйеде жанжалдар тұрақсыздық, бұлғаңдату рөлін атқара отырып саяси күйзелісті тереңдетеді.
Екінші, мемлекеттік билік кезеңі: қоғамдық институттардың қызметі механизмінің ыдырауы, құрылымның сәйкес келмеуі, әлеуметтік- экономикалық жағдайдың түрлері мен әдістерінің өзгертілуін сипаттайтын және қоғамдағы төтенше жағдайдың келісімі арқылы шешіледі.
Үшінші, дағдарыстың өсуі мен ұшығу кезеңі: тұрақтанған саяси құрылымның ыдырауы, энтропияға бастайтын мемлекеттік билік жүйесі, яғни ыдырау, мемлекеттік биліктің құнсыздануы, билік органдарының негізгі сапасын жоғалтуы- қоғамдық процестері басқаруға ықпал етеді. Бұл жағдайда басқарудың жалпы жүйелілігін қарастырамыз.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Қазақстан Республикасының Алматы 2005 ж
2 Назарбаев Н Ә - 2030 және әл Ел Қазақстан халқына Жолдауы Алматы, Білім, 1997
3 Қазақстан Республикасының 26 // Қазақстан, 28 06 1998
4 Антикризисное управление Учебник под ред Короткова ЭМ М: ИНФРА-М, 2001
5 Антикризисный менеджмент Под ред и под ред Беляева СГ М:ЮНИТИ, 1996
7 Мухамбетов ТИ, АГ и пособие) Алматы, 2000
8 Справочник кризисного управляющего Под ред Уткина ЭА М: Экмос, 1999
9 Управление развитием организации: модульная программа для ГБ, Качалов РМ
1 Қазақстан Республикасының Алматы 2005 ж
2 Назарбаев Н Ә - 2030 және әл Ел Қазақстан халқына Жолдауы Алматы, Білім, 1997
3 Қазақстан Республикасының 26 // Қазақстан, 28 06 1998
4 Антикризисное управление Учебник под ред Короткова ЭМ М: ИНФРА-М, 2001
5 Антикризисный менеджмент Под ред и под ред Беляева СГ М:ЮНИТИ, 1996
7 Мухамбетов ТИ, АГ и пособие) Алматы, 2000
8 Справочник кризисного управляющего Под ред Уткина ЭА М: Экмос, 1999
9 Управление развитием организации: модульная программа для ГБ, Качалов РМ
Кіріспе
Мемлекеттік басқару дағдарысы- мемлекеттік басқару құрылымының
тұрақсыздануымен, саяси институттардың ықпалының теңгермелуімен, саяси
қақтығыстардың ұшығуымен, көпшіліктің белсенділігінің артуымен сипатталатын
қоғамның саяси жүйесінің өркендеуі мен қызмет көрсетуінің ерекше өзгерген
түрі.
Мемлекеттік басқарудағы дағдарыстың негізгі белгілері болып мыналар
табылады.
- саяси және әлеуметтік қақтығыстардың ұшығуы, оның ашық саяси сипат
алуы немесе талап пен сұраныс билік құрылысының саяси бағытын,
басқарудың стратегиясы мен әдістерін өзгертуге бағытталады.
- Қақтығыстардың өсуін мемлекеттік биліктің басқара алмауы, саяси-
экономикалық процесстер мен дәстүрлі әдістердің қатынастарын реттеу
мемлекеттің ішкі және сыртқы саясат “зигзаг” түрінде көрінеді.
- Басқарудың құрылымдық-функционалдық жүйесінің және саяси билік
институттарының теңестірілмеуі, қоршаған ортамен өзара қарым-
қатынастың үзілуі, мемлекеттік биліктің легитимділігінің жойылуы,
қоғамның саяси қауіпті және ұшыққан күйі.
Мемлекеттік басқарудағы дағдарыстың барлық белгілері кезеңдермен дамиды.
Бірінші, бастапқы кезең: қоғамдық өмірдің әр аумағында көптеген
жанжалдар ошағынаң пайда болуымен сипатталады. Солқылдақ плюралистикалық
жүйеде тоқырау күштер мен көзқарастардың жаңа арақатынасын көрсетеді,
олардың шешімі саяси дамудың жаңа көздері болып табылады.Бұл жағдайда
жанжалдар тұрақтандыру, түзету рөлін атқарады.
Қатаң көпшілік- саяси жүйеде жанжалдар тұрақсыздық, бұлғаңдату рөлін
атқара отырып саяси күйзелісті тереңдетеді.
Екінші, мемлекеттік билік кезеңі: қоғамдық институттардың қызметі
механизмінің ыдырауы, құрылымның сәйкес келмеуі, әлеуметтік- экономикалық
жағдайдың түрлері мен әдістерінің өзгертілуін сипаттайтын және қоғамдағы
төтенше жағдайдың келісімі арқылы шешіледі.
Үшінші, дағдарыстың өсуі мен ұшығу кезеңі: тұрақтанған саяси
құрылымның ыдырауы, энтропияға бастайтын мемлекеттік билік жүйесі, яғни
ыдырау, мемлекеттік биліктің құнсыздануы, билік органдарының негізгі
сапасын жоғалтуы- қоғамдық процестері басқаруға ықпал етеді. Бұл жағдайда
басқарудың жалпы жүйелілігін қарастырамыз.
Әрине, бұл кезеңдерді бөліп қарау салыстырмалы және шартты сипат
алады.Іс жүзінде барлығы әлде қайда күрделірек. Көрсетілген кезеңдер
арасында “қытай қабырғасы” жоқ .Өмір өзені “тоғызыншы валюталарды”
тудыратын толқындардың қайда және қашан жиналатынын байқауға мүмкіндік
бермейді.
Мемлекеттік биліктің күйзеліске ұшырауының себептерін нақтырақ
қарастырайық .
Жанжал- адамзат қатынасындағы объективті элемент екені белгілі. Бұл
қоғамдық қарым-қатынастың өнебойы болып тұратын және мүлдем жойып
жіберуге болмайтын, потенциалды мүмкіндіктер мен субъектілердің деректі
қақтығыстары, мүддесі мен мәнін жоғары қоюға дағдыланған динамика түрі.
Өтпелі кезеңдегі қоғамның дамуының негізгі жанжал доминанты ретінде
қоғамдық өмірдің маңызды саласына өтетін үлкен көлемді әлеуметтік-саяси
жанжал болып табылады. Өтпелі кезеңнің мәні қарама-қарсы бағытта екі
процесс өтіп жататындығында – бір жағынан: дәстүрлі мемлекеттік
институттардың демонтажы, билік функциясын жүргізудегі дағды мен
стереотиптер болса, екінші жағынан: жаңа дәстүрлі емес институционалдық
құрылымды көбейту және саяси тәртіптің ережелері мен мөлшері.
Өтпелі кезең экономикалық және саяси кеңістікте бір уақытта қарама-
қарсы қызығушылық пен құндылықтары бар әртүрлі тасығыштар болған
глобальды бетбұрыс алады. Бұл күйзелістерде байқалады өтпелі кезеңнің
әлеуметтік –саяси күйзелісінің өзгешелігі қоғамдық тұрақтылықта көлденең
сипат алса (тәртіп шеңберіндегі күрес) , онда өтпелі кезең-тік-тәртіпке
қарсы жаңа күрес сипатына ие болады.
Әлеуметтік-саяси күйзеліс келесі тенденциялардың қақтығысуымен
сипатталады:
- бір жағынан: қоғамның ресми декларацияланған қажеттілікпен регидтік
ахуалдан плюралистікке өтуі болса, екінші жағынан: субъективті
тартылыстың қоғам мен мемлекетті басқарудың бұрынғы қатаң механизміне
өтуімен сипатталады.
- бір жағынан: бүкіл қоғамның саяси қарым-қатынасының түбегейлі
демократиялық түрлендіруінің алғашқы бағыттылығынан, ал екінші
жағынан: тек жаңа элитаның қызығушылығын жүргізу ұмтылысынан көрінеді.
- бір жағынан: “нарық бостандығы” ұранымен, екінші жағынан: нарық қарым-
қатынасына қоғамның субъектілерінің қатысу тиімділігі үшін
жасанды,бастапқы тең емес мүмкіндіктер құру.
- Бір жағынан: мемлекет ішіндегі және мемлекет арасындағы ұлттық қарым-
қатынастардың өркендету құрылымдарын жетілдіру қажеттілігі, екінші
жағынан: корпаративті мақсаттарды орындау үшін этникалық дичтатты
пайдалану.
Өтпелі кезеңде де сананың, қондырмалы механизмдердің, саяси –идеологиялық
факторлардың рөлі елеулі өседі және анықтаушы ретінде қалыптасады.
Ескілерді бұзу және жаңа тағайындауларды орнату қоғамның санасында
мәдениетпен сүйемелденеді. Қоғамда алауызды құнды әлемдік қойылымдар
толған уақытта күйзелістерді жеңу қиынға соқтырады, өйткені екі жақ та
бірінің ұсынысын бірі қабылдағысы келмейді.
Жалпы айтқанда, саяси немесе мемлекеттік басқару күйзелісі дегеніміз-
билікті ұйымдастыру, іске асыру және қайта бөлудегі тойталас. Бұл
күйзелісті шешу, ымыраға келу және нақты жағдайда келісім табу,
мемлекеттік биліктің табанды қажеттілігі болып саналатын басты императиві
болып табылады. Мемлекеттік басқарудың өркендеуінің парадигмасын
қалыптастыру және мемлекеттік билікті ұйымдастырылған, тұрақтанған
қоғамның орталығына айналдыру мәселесі туындайды.
Елдегі дағдарыс тұрақсыздық болғандықтан туындамайды.Олар жоғарыда
айтылып кеткендей, әрқашан болған және қоғамда әр кезде болады. Қысым
көрсету дер кезінде бұл процесті бақылай және реттей алмағандықтан, яғни
оны бақыламағандықтан болады. Атап өтетін болсақ:
1) басқаруды қоғамның қызығушылығының немесе оның жеке субъектілерінің
кейбіркүйзелістерін реттеу, шешу және басу деп түсінуге болады.
2) “жанжалдарды реттестіру” мен “жанжалдарды шешу” терминдері үйлесімсіз.
Жанжалдарды шешу- дегеніміз жанжалдасушы жақтардың ортақ мүддесін
қанағаттандыру немесе белгілі тәсілмен бір жақты басу деген сөз.
Жанжалды реттестіру- анықталған ережеге бағынып, “құқықтық қорларға”
жанжал енгізу .
3) Саяси - әлеуметтік жанжалдардың көпшілігі кез-келген сатыда және кез-
келген кезеңде тиімді болуы мүмкін. Жанжалдарды басқарудағы
тактикалық іс-әрекеттің жүйелігі мынадай болуы мүмкін:
- институттандыру- жанжалды шешудегі ережелер мен мөлшерлерді
тағайындау.
- легитимділік-институтцияландыру процесіндегі жанжалға қатысушылардың
көпшілігінің белгіленген мөлшер мен ережені ерікті түрде сақтануынан
қатаң тәуелділікке жеткізу.
- Қарама-қайшы топтарды құрылымдандыру; коллективті субъектілерді-
тасығыштардың түрлі қызығушылығын көрсетуге және ұйымдастыруына жағдай
туғызу:
- Жанжалдың қысаңдануы, яғни бұл басқа кезеңге өтуіне байланыста
біртіндеп босаңсуы;
4) күйзеліске қарсы басқару жанжалды процестер формасын саяси,
әлеуметтік, экономикалық және өнегелілік зияндылылығын азайтуды
қамтамасыз етуді білдіреді. Осыдан барып әлеуметтік- саяси жанжалдарға
стратегиялық бағдар беру көптеген көлемді, өткір және қауіпті
жанжалдар ұзақ , қауіпсіз жанжалдарға түрленеді. Қоғамның өмірінен
болуы мүмкін, белгісіздік деңгейі жоғары күйзелістерді максималды
түрде шығару керек , демек бақылаулықтың төменгі пайызымен;
5) белгіленген қайшылықтарды тиістеу және әлеуметтік-саяси қарым-
қатынастарды үйлесімдеу мүмкін болады, егер адекватты “күйзелістік
дабыл” беру механизмін құру төменнен жоғары қарай болса;
6) жанжалға билік ұстаушылардың көзімен құндылық ретінде қарауға болады,
өйткені ол қоғамдағы сәтсіздікті меңзейді, белгілі мәселелерді
көрсетеді және саясаттың мақсатын жақсырақ қалыптастыруға , қауіпті
нүктелерді қадағалауға , әлеуметтік дамудың жаңа бағыттарын ашуға
көмектеседі. Оның қалыптасуы “біз шығаруды” жеңілдетеді, қоғамдағы
жауласудың деңгейін төмендетеді,одан басқа , саясаткерлерге өздерін
бейбітшілік орнатушы, басшы етіп көрсетуге көмектеседі.
Әрине, үкімет әрбір күйзеліске кірісуге міндетті емес, мемлекеттен тыс
күйзелістерді шешетін басқа да институттар бар. Мемлекеттік- әкімшілік
органдардың араласуы мынадай жағдайда болады, егер күйзелістер оған
қатыспаған азаматтардың қызығушылығына қауіп төндірсе, егер ұлттық
қауіпсіздікке қауіп төнсе , егер күйзеліс актілерінің заңсыз озбырлығына
субъектілермен құқық тәртібіне қауіп төнсе.
Сонымен қатар, мемлекеттік органдар өздерін саяси процесті жеке,
субъект етіп көрсете алмайды, өздерін азаматтық қоғамға қарсы қоя
алмайды.
Бірақ , азаматтық қоғамның субъектілері саяси өнімді (шешімдер,
программалар, жобалар, нормативті құқықтық акт.тағы да басқа) өндіру
жөнінен мемлекетпен жарысқа түсе алады, саяси қозғалыстар мен
процесстерге қатысады, мемлекеттік билікке үміткер бола алмайды, ал
дәлірек айтқанда мемлекеттің заңдастырылған, тікелей зорлық-зомбылыққа
апармайтын билік-әкімшілік беделіне әсер ете алмайды.
7) мемлекеттік басқару профилактикалық түрде қалыптасу керек. Мұндай
басқару шешуші қол сұғушылық алдында күйзелісті реттеу мақсатымен
тоқтамайды. Мемлекеттің әлсіздігі оның іс-әрекетінің кішігуі үшін жиі
саналады. Басқару, яғни алдын-ала болжау деген сөз, мемлекеттік билік
себептердің орнына күйзеліс белгілерімен күресуі керек.
Дағдарыс жағдайында мемлекеттік реттеу
Қаржылық күйреуінің төмендеуі мен көтерілуі-әлемдік экономикасының
өнеркәсібінің “серік” шаруашылығы.
Кәсіпкерлік менеджмент ұстанымы-басқару объектісі, техникалық,
коммерциялық, қаржылық, сақтандыру, есептік және әкімшілдік операциялары
болып бөлінеді. Ең біріншіден кәсіпкерлік ұстаным акционерінің қызметі,
ақша қаражатымен тығыз байланыста. Кәсіпкерлік мемлекетте ол елдің
микроэкономикалық әлуеті.
Кәсіпкерлік менеджмент ұстанымының негізгі операциясының схемасы.
Жалпы кәсіпкерлік және үйшаруашылығынң көтерілу тұрақтылығы,
кедейліктің азаюы, жоғарғы білім алу, дұрыс тамақтану және денсаулық
сақтау, мәдени өмір жатады.
Бұндай байланыстар, шынды, сұрақ туғызады, экономика өсуін мойындау,
кәсіпкерлікті және үй шаруашылығын сақтап қалу.
Мемлекет рөлі, мемлекеттік реттеу тағы басқа да жетістіктер.
Дағдарыс классификациясының жіктелуі;
1) “ішкі ” талдырудың дағдарыстағы нәтижесі негізінде.Бұл жағдайда дағдарыс
түсінігі, экономикалық шаруашылық жалғасы, ол географиялық болып
табылады.
2) Дағдарыс кезеңі. Экономиканың көтерілуі механизмі мен әлеуметтік
процесс.
3) Құрылымдық дағдарыс. Экономикалық және жалпы динамика шаруашылыққа кіру
барысында тұрақты импульс береді.
4) Өндірістік дағдарыс тәсілі. Қарама-қайшы дағдарыс мінездемесінің
шиеленісуі.
Белгілі француз экономисі Робер Буайс 4 негізгі дағдарыс типологиясын
ойлап тапты.
Дағдарыстың бірінші типі-сипатты бұзу
Екінші типі-жүйе реттеуднгі ішінараны бұзу.
Үшінші типі- жүйе реттеу дағдарысы
Төртінші типі-жүйе реттеу және қор жинаудағы дағдарыс тәртібі.
Бұл типтік дағдарыстардың ішіндегілерді жіктесек.
Бірінші дағдарыс типі-“ішкі” талдыру дағдарыс нәтижесіне жатады.
Екінші типтік дағдарыс-құрылымдық кезеңге сәйкес.
Үшінші және төртінші типтік дағдарыс-тағы да басқа кезеңдер негізінде.
Реттеу дегеніміз - ол басқару функциясы. Экономикалық жүйенің
институттық білімінің қамтамасыз етілу жиынтығы.
Экономикалық эффекттің анықталуы мыналар;
- кәсіпкерліктің эффекті , максималды шығумен қамтамасыз етеді. Оның
түсінігі инженер-технологиямен сәйкес.
- Тамақтану эффектісінің құрылымы, тауар өндіру мен оңтайлы ұштастыру.
- Қажеттілік эффектісі –мінезделуі тұтынушы кірісінің бөлінуімен, тауардың
максималды шегіне жетуі.
Дағдарыс жағдайындағы әлемдік экономиканың кезеңдері:
1) Инновацияны іздеу. Экономикалық өсуге өзгеріс енгізу. Ол ішкі ұйымның
және бәсеке қабілетінің кәсіпкерлікке жылжуы.
2) Инновацияны тарату шарты.инновация қажет болуы да мүмкін емес, шарт
микро және макро кезеңде болса, онда бейімделуді қабылдау. Сол себептен
факторға сұрақ қойылып. Инновацияны тарту қандай дағдарыс шартымен
анықталады.
3) Локольды және глобальды өзгертуді анықтау. Құрылымдық өзгертумен шартты
тексеру инновациялық өзгерту арасында.
4) Құрылымның бір қалыпты өзгеруі. Бұл дағдарыс жағдайындағы реттеу
процессі қисындық ығыстыру өндірістік өзгерту, өткізу мақсаты мен
салдары.
5) Ұйымның-құрылымдық ортасы, Әкімшілдік механизмнің аспектісін іздеу.
Мемлекет өзінің басқару функциясын көптеген сферадан өткізеді.
Біріншіден бұл–кәсіпорынның федеральды бағыныштылығы. Ұйымның басқару
мүлкін кешенді жүзеге асыру мемлекеттік министрлігі Ресей мүлкінде.
Екіншіден - мемлекет қатысуы кәсіпорынның жарғы капиталында. Осы
негізде кәсіпорындар мемлекет қатысуымен акцияны сатуға жібермейді және де
олар мемлекет жағы объектінің қатынасы. Басқару органының осы кәсіпорынды
мемлекеттік танысуды қосу.
Үшіншіден- мемлекеттің жылжымайтын мүлік кешені. Бұл мемлекет
негізіндегі алтын қор. Бұл әрқашанда эффективті жұмыс істейді.
Төртіншіден- жер қатынасымен тығыз байланыста.
Бұл жүйеде көптеген заңдық актілер бар.
Мемлекеттік реттеу өз аймағында жүзеге асады. Бұл базада оңтайлы
жұмыскерлер ынтасын өткізеді, және кәсіпорын мен мемлекетте өнімді өткізу
еңбектен материалды және қаржылық ресурспен байланыста болады.
Экономиканы мемлекеттік реттеу маңызды міндеттерінің бірі болып,
кәсіпорын қызметіндегі дағдарыстық құбылыстардан өтуге жағдайлар жасау
табылады. Бұл міндет дағдарысты мемлекеттік реттеу шараларын жасау мен
өткізу арқылы шешіледі. Дағдарысты мемлекеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мемлекеттік басқару дағдарысы- мемлекеттік басқару құрылымының
тұрақсыздануымен, саяси институттардың ықпалының теңгермелуімен, саяси
қақтығыстардың ұшығуымен, көпшіліктің белсенділігінің артуымен сипатталатын
қоғамның саяси жүйесінің өркендеуі мен қызмет көрсетуінің ерекше өзгерген
түрі.
Мемлекеттік басқарудағы дағдарыстың негізгі белгілері болып мыналар
табылады.
- саяси және әлеуметтік қақтығыстардың ұшығуы, оның ашық саяси сипат
алуы немесе талап пен сұраныс билік құрылысының саяси бағытын,
басқарудың стратегиясы мен әдістерін өзгертуге бағытталады.
- Қақтығыстардың өсуін мемлекеттік биліктің басқара алмауы, саяси-
экономикалық процесстер мен дәстүрлі әдістердің қатынастарын реттеу
мемлекеттің ішкі және сыртқы саясат “зигзаг” түрінде көрінеді.
- Басқарудың құрылымдық-функционалдық жүйесінің және саяси билік
институттарының теңестірілмеуі, қоршаған ортамен өзара қарым-
қатынастың үзілуі, мемлекеттік биліктің легитимділігінің жойылуы,
қоғамның саяси қауіпті және ұшыққан күйі.
Мемлекеттік басқарудағы дағдарыстың барлық белгілері кезеңдермен дамиды.
Бірінші, бастапқы кезең: қоғамдық өмірдің әр аумағында көптеген
жанжалдар ошағынаң пайда болуымен сипатталады. Солқылдақ плюралистикалық
жүйеде тоқырау күштер мен көзқарастардың жаңа арақатынасын көрсетеді,
олардың шешімі саяси дамудың жаңа көздері болып табылады.Бұл жағдайда
жанжалдар тұрақтандыру, түзету рөлін атқарады.
Қатаң көпшілік- саяси жүйеде жанжалдар тұрақсыздық, бұлғаңдату рөлін
атқара отырып саяси күйзелісті тереңдетеді.
Екінші, мемлекеттік билік кезеңі: қоғамдық институттардың қызметі
механизмінің ыдырауы, құрылымның сәйкес келмеуі, әлеуметтік- экономикалық
жағдайдың түрлері мен әдістерінің өзгертілуін сипаттайтын және қоғамдағы
төтенше жағдайдың келісімі арқылы шешіледі.
Үшінші, дағдарыстың өсуі мен ұшығу кезеңі: тұрақтанған саяси
құрылымның ыдырауы, энтропияға бастайтын мемлекеттік билік жүйесі, яғни
ыдырау, мемлекеттік биліктің құнсыздануы, билік органдарының негізгі
сапасын жоғалтуы- қоғамдық процестері басқаруға ықпал етеді. Бұл жағдайда
басқарудың жалпы жүйелілігін қарастырамыз.
Әрине, бұл кезеңдерді бөліп қарау салыстырмалы және шартты сипат
алады.Іс жүзінде барлығы әлде қайда күрделірек. Көрсетілген кезеңдер
арасында “қытай қабырғасы” жоқ .Өмір өзені “тоғызыншы валюталарды”
тудыратын толқындардың қайда және қашан жиналатынын байқауға мүмкіндік
бермейді.
Мемлекеттік биліктің күйзеліске ұшырауының себептерін нақтырақ
қарастырайық .
Жанжал- адамзат қатынасындағы объективті элемент екені белгілі. Бұл
қоғамдық қарым-қатынастың өнебойы болып тұратын және мүлдем жойып
жіберуге болмайтын, потенциалды мүмкіндіктер мен субъектілердің деректі
қақтығыстары, мүддесі мен мәнін жоғары қоюға дағдыланған динамика түрі.
Өтпелі кезеңдегі қоғамның дамуының негізгі жанжал доминанты ретінде
қоғамдық өмірдің маңызды саласына өтетін үлкен көлемді әлеуметтік-саяси
жанжал болып табылады. Өтпелі кезеңнің мәні қарама-қарсы бағытта екі
процесс өтіп жататындығында – бір жағынан: дәстүрлі мемлекеттік
институттардың демонтажы, билік функциясын жүргізудегі дағды мен
стереотиптер болса, екінші жағынан: жаңа дәстүрлі емес институционалдық
құрылымды көбейту және саяси тәртіптің ережелері мен мөлшері.
Өтпелі кезең экономикалық және саяси кеңістікте бір уақытта қарама-
қарсы қызығушылық пен құндылықтары бар әртүрлі тасығыштар болған
глобальды бетбұрыс алады. Бұл күйзелістерде байқалады өтпелі кезеңнің
әлеуметтік –саяси күйзелісінің өзгешелігі қоғамдық тұрақтылықта көлденең
сипат алса (тәртіп шеңберіндегі күрес) , онда өтпелі кезең-тік-тәртіпке
қарсы жаңа күрес сипатына ие болады.
Әлеуметтік-саяси күйзеліс келесі тенденциялардың қақтығысуымен
сипатталады:
- бір жағынан: қоғамның ресми декларацияланған қажеттілікпен регидтік
ахуалдан плюралистікке өтуі болса, екінші жағынан: субъективті
тартылыстың қоғам мен мемлекетті басқарудың бұрынғы қатаң механизміне
өтуімен сипатталады.
- бір жағынан: бүкіл қоғамның саяси қарым-қатынасының түбегейлі
демократиялық түрлендіруінің алғашқы бағыттылығынан, ал екінші
жағынан: тек жаңа элитаның қызығушылығын жүргізу ұмтылысынан көрінеді.
- бір жағынан: “нарық бостандығы” ұранымен, екінші жағынан: нарық қарым-
қатынасына қоғамның субъектілерінің қатысу тиімділігі үшін
жасанды,бастапқы тең емес мүмкіндіктер құру.
- Бір жағынан: мемлекет ішіндегі және мемлекет арасындағы ұлттық қарым-
қатынастардың өркендету құрылымдарын жетілдіру қажеттілігі, екінші
жағынан: корпаративті мақсаттарды орындау үшін этникалық дичтатты
пайдалану.
Өтпелі кезеңде де сананың, қондырмалы механизмдердің, саяси –идеологиялық
факторлардың рөлі елеулі өседі және анықтаушы ретінде қалыптасады.
Ескілерді бұзу және жаңа тағайындауларды орнату қоғамның санасында
мәдениетпен сүйемелденеді. Қоғамда алауызды құнды әлемдік қойылымдар
толған уақытта күйзелістерді жеңу қиынға соқтырады, өйткені екі жақ та
бірінің ұсынысын бірі қабылдағысы келмейді.
Жалпы айтқанда, саяси немесе мемлекеттік басқару күйзелісі дегеніміз-
билікті ұйымдастыру, іске асыру және қайта бөлудегі тойталас. Бұл
күйзелісті шешу, ымыраға келу және нақты жағдайда келісім табу,
мемлекеттік биліктің табанды қажеттілігі болып саналатын басты императиві
болып табылады. Мемлекеттік басқарудың өркендеуінің парадигмасын
қалыптастыру және мемлекеттік билікті ұйымдастырылған, тұрақтанған
қоғамның орталығына айналдыру мәселесі туындайды.
Елдегі дағдарыс тұрақсыздық болғандықтан туындамайды.Олар жоғарыда
айтылып кеткендей, әрқашан болған және қоғамда әр кезде болады. Қысым
көрсету дер кезінде бұл процесті бақылай және реттей алмағандықтан, яғни
оны бақыламағандықтан болады. Атап өтетін болсақ:
1) басқаруды қоғамның қызығушылығының немесе оның жеке субъектілерінің
кейбіркүйзелістерін реттеу, шешу және басу деп түсінуге болады.
2) “жанжалдарды реттестіру” мен “жанжалдарды шешу” терминдері үйлесімсіз.
Жанжалдарды шешу- дегеніміз жанжалдасушы жақтардың ортақ мүддесін
қанағаттандыру немесе белгілі тәсілмен бір жақты басу деген сөз.
Жанжалды реттестіру- анықталған ережеге бағынып, “құқықтық қорларға”
жанжал енгізу .
3) Саяси - әлеуметтік жанжалдардың көпшілігі кез-келген сатыда және кез-
келген кезеңде тиімді болуы мүмкін. Жанжалдарды басқарудағы
тактикалық іс-әрекеттің жүйелігі мынадай болуы мүмкін:
- институттандыру- жанжалды шешудегі ережелер мен мөлшерлерді
тағайындау.
- легитимділік-институтцияландыру процесіндегі жанжалға қатысушылардың
көпшілігінің белгіленген мөлшер мен ережені ерікті түрде сақтануынан
қатаң тәуелділікке жеткізу.
- Қарама-қайшы топтарды құрылымдандыру; коллективті субъектілерді-
тасығыштардың түрлі қызығушылығын көрсетуге және ұйымдастыруына жағдай
туғызу:
- Жанжалдың қысаңдануы, яғни бұл басқа кезеңге өтуіне байланыста
біртіндеп босаңсуы;
4) күйзеліске қарсы басқару жанжалды процестер формасын саяси,
әлеуметтік, экономикалық және өнегелілік зияндылылығын азайтуды
қамтамасыз етуді білдіреді. Осыдан барып әлеуметтік- саяси жанжалдарға
стратегиялық бағдар беру көптеген көлемді, өткір және қауіпті
жанжалдар ұзақ , қауіпсіз жанжалдарға түрленеді. Қоғамның өмірінен
болуы мүмкін, белгісіздік деңгейі жоғары күйзелістерді максималды
түрде шығару керек , демек бақылаулықтың төменгі пайызымен;
5) белгіленген қайшылықтарды тиістеу және әлеуметтік-саяси қарым-
қатынастарды үйлесімдеу мүмкін болады, егер адекватты “күйзелістік
дабыл” беру механизмін құру төменнен жоғары қарай болса;
6) жанжалға билік ұстаушылардың көзімен құндылық ретінде қарауға болады,
өйткені ол қоғамдағы сәтсіздікті меңзейді, белгілі мәселелерді
көрсетеді және саясаттың мақсатын жақсырақ қалыптастыруға , қауіпті
нүктелерді қадағалауға , әлеуметтік дамудың жаңа бағыттарын ашуға
көмектеседі. Оның қалыптасуы “біз шығаруды” жеңілдетеді, қоғамдағы
жауласудың деңгейін төмендетеді,одан басқа , саясаткерлерге өздерін
бейбітшілік орнатушы, басшы етіп көрсетуге көмектеседі.
Әрине, үкімет әрбір күйзеліске кірісуге міндетті емес, мемлекеттен тыс
күйзелістерді шешетін басқа да институттар бар. Мемлекеттік- әкімшілік
органдардың араласуы мынадай жағдайда болады, егер күйзелістер оған
қатыспаған азаматтардың қызығушылығына қауіп төндірсе, егер ұлттық
қауіпсіздікке қауіп төнсе , егер күйзеліс актілерінің заңсыз озбырлығына
субъектілермен құқық тәртібіне қауіп төнсе.
Сонымен қатар, мемлекеттік органдар өздерін саяси процесті жеке,
субъект етіп көрсете алмайды, өздерін азаматтық қоғамға қарсы қоя
алмайды.
Бірақ , азаматтық қоғамның субъектілері саяси өнімді (шешімдер,
программалар, жобалар, нормативті құқықтық акт.тағы да басқа) өндіру
жөнінен мемлекетпен жарысқа түсе алады, саяси қозғалыстар мен
процесстерге қатысады, мемлекеттік билікке үміткер бола алмайды, ал
дәлірек айтқанда мемлекеттің заңдастырылған, тікелей зорлық-зомбылыққа
апармайтын билік-әкімшілік беделіне әсер ете алмайды.
7) мемлекеттік басқару профилактикалық түрде қалыптасу керек. Мұндай
басқару шешуші қол сұғушылық алдында күйзелісті реттеу мақсатымен
тоқтамайды. Мемлекеттің әлсіздігі оның іс-әрекетінің кішігуі үшін жиі
саналады. Басқару, яғни алдын-ала болжау деген сөз, мемлекеттік билік
себептердің орнына күйзеліс белгілерімен күресуі керек.
Дағдарыс жағдайында мемлекеттік реттеу
Қаржылық күйреуінің төмендеуі мен көтерілуі-әлемдік экономикасының
өнеркәсібінің “серік” шаруашылығы.
Кәсіпкерлік менеджмент ұстанымы-басқару объектісі, техникалық,
коммерциялық, қаржылық, сақтандыру, есептік және әкімшілдік операциялары
болып бөлінеді. Ең біріншіден кәсіпкерлік ұстаным акционерінің қызметі,
ақша қаражатымен тығыз байланыста. Кәсіпкерлік мемлекетте ол елдің
микроэкономикалық әлуеті.
Кәсіпкерлік менеджмент ұстанымының негізгі операциясының схемасы.
Жалпы кәсіпкерлік және үйшаруашылығынң көтерілу тұрақтылығы,
кедейліктің азаюы, жоғарғы білім алу, дұрыс тамақтану және денсаулық
сақтау, мәдени өмір жатады.
Бұндай байланыстар, шынды, сұрақ туғызады, экономика өсуін мойындау,
кәсіпкерлікті және үй шаруашылығын сақтап қалу.
Мемлекет рөлі, мемлекеттік реттеу тағы басқа да жетістіктер.
Дағдарыс классификациясының жіктелуі;
1) “ішкі ” талдырудың дағдарыстағы нәтижесі негізінде.Бұл жағдайда дағдарыс
түсінігі, экономикалық шаруашылық жалғасы, ол географиялық болып
табылады.
2) Дағдарыс кезеңі. Экономиканың көтерілуі механизмі мен әлеуметтік
процесс.
3) Құрылымдық дағдарыс. Экономикалық және жалпы динамика шаруашылыққа кіру
барысында тұрақты импульс береді.
4) Өндірістік дағдарыс тәсілі. Қарама-қайшы дағдарыс мінездемесінің
шиеленісуі.
Белгілі француз экономисі Робер Буайс 4 негізгі дағдарыс типологиясын
ойлап тапты.
Дағдарыстың бірінші типі-сипатты бұзу
Екінші типі-жүйе реттеуднгі ішінараны бұзу.
Үшінші типі- жүйе реттеу дағдарысы
Төртінші типі-жүйе реттеу және қор жинаудағы дағдарыс тәртібі.
Бұл типтік дағдарыстардың ішіндегілерді жіктесек.
Бірінші дағдарыс типі-“ішкі” талдыру дағдарыс нәтижесіне жатады.
Екінші типтік дағдарыс-құрылымдық кезеңге сәйкес.
Үшінші және төртінші типтік дағдарыс-тағы да басқа кезеңдер негізінде.
Реттеу дегеніміз - ол басқару функциясы. Экономикалық жүйенің
институттық білімінің қамтамасыз етілу жиынтығы.
Экономикалық эффекттің анықталуы мыналар;
- кәсіпкерліктің эффекті , максималды шығумен қамтамасыз етеді. Оның
түсінігі инженер-технологиямен сәйкес.
- Тамақтану эффектісінің құрылымы, тауар өндіру мен оңтайлы ұштастыру.
- Қажеттілік эффектісі –мінезделуі тұтынушы кірісінің бөлінуімен, тауардың
максималды шегіне жетуі.
Дағдарыс жағдайындағы әлемдік экономиканың кезеңдері:
1) Инновацияны іздеу. Экономикалық өсуге өзгеріс енгізу. Ол ішкі ұйымның
және бәсеке қабілетінің кәсіпкерлікке жылжуы.
2) Инновацияны тарату шарты.инновация қажет болуы да мүмкін емес, шарт
микро және макро кезеңде болса, онда бейімделуді қабылдау. Сол себептен
факторға сұрақ қойылып. Инновацияны тарту қандай дағдарыс шартымен
анықталады.
3) Локольды және глобальды өзгертуді анықтау. Құрылымдық өзгертумен шартты
тексеру инновациялық өзгерту арасында.
4) Құрылымның бір қалыпты өзгеруі. Бұл дағдарыс жағдайындағы реттеу
процессі қисындық ығыстыру өндірістік өзгерту, өткізу мақсаты мен
салдары.
5) Ұйымның-құрылымдық ортасы, Әкімшілдік механизмнің аспектісін іздеу.
Мемлекет өзінің басқару функциясын көптеген сферадан өткізеді.
Біріншіден бұл–кәсіпорынның федеральды бағыныштылығы. Ұйымның басқару
мүлкін кешенді жүзеге асыру мемлекеттік министрлігі Ресей мүлкінде.
Екіншіден - мемлекет қатысуы кәсіпорынның жарғы капиталында. Осы
негізде кәсіпорындар мемлекет қатысуымен акцияны сатуға жібермейді және де
олар мемлекет жағы объектінің қатынасы. Басқару органының осы кәсіпорынды
мемлекеттік танысуды қосу.
Үшіншіден- мемлекеттің жылжымайтын мүлік кешені. Бұл мемлекет
негізіндегі алтын қор. Бұл әрқашанда эффективті жұмыс істейді.
Төртіншіден- жер қатынасымен тығыз байланыста.
Бұл жүйеде көптеген заңдық актілер бар.
Мемлекеттік реттеу өз аймағында жүзеге асады. Бұл базада оңтайлы
жұмыскерлер ынтасын өткізеді, және кәсіпорын мен мемлекетте өнімді өткізу
еңбектен материалды және қаржылық ресурспен байланыста болады.
Экономиканы мемлекеттік реттеу маңызды міндеттерінің бірі болып,
кәсіпорын қызметіндегі дағдарыстық құбылыстардан өтуге жағдайлар жасау
табылады. Бұл міндет дағдарысты мемлекеттік реттеу шараларын жасау мен
өткізу арқылы шешіледі. Дағдарысты мемлекеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz