Италия туралы жалпы мәлімет

Жоспар
Кіріспе

I. Италия туралы жалпы мәлімет.
II. Табиғаты.
III. Тарихы.
IV. Экономикасы.
V. Әдебиеті.
VI. Өнері.
VII. Италиялықтар.
VIII. Италия тілі.

I. Италия (Italia), Италия Республикасы – Еуропаның оңтүстік бөлігінде, Жерорта теңізінің жағалауындағы Апеннин түбегінде, Сицилия, Сардиния және бірнеше ұсақ аралдарда орналасқан мемлекет. Жер көлемі – 301,2 мың км. Халқы – 57,5 млн. адам (1998). Халқының 94%-ы италиялықтар. Мемлекеттік тілі – италия тілі. Халқы христиан дінінің католик тармағын ұстанады. Астанасы – Рим қаласы. Бұған қоса Милан. Неаполь, Турин, т.б. ірі қалалар бар. Италия территориясында тәуелсіз 2 мемлекет (Ватикан, Сан-Марино) орналасқан. Әкімшілік тнрриториялық жағынан 20 облыстан тұрады. Оның 5-еуінің (Сицилия, Сардиния, Валле Д’Аоста, Фриули-Венеция-Джулия) ерекше автаномиялық мәртебесі бар. Облыстар 94 провинцияға бөлінеді. Италия – парламенттік республика. 1948 ж. қабылданған конституция бойынша елді Призидент басқарады (1992 ж. О.Л. Скальфаро). Ол 7 жыл сайын қоспалаталы: парламент депутаттары мен облыстардан келген өкілдердің бірлескен жиналысында қайта сайланып отырады. Заң шығарушы орган екі палатадан: Республика сенаты (372 сенатор) мен Депутаттар палатасынан (630 депутат) тұрады. Атқарушы билік Министірлік Кеңесінің қолында. Ұлттық ақша бірлігі – лира. Ұлттық мерекесі маусымның алғашқы жексенбісі – Республиканың құрылған күні (2 маусым, 1946).
II. Италия қоңыржай белдеудің орманды аймағы мен субтропиктік белдеуде орналасқан. Жерінің 4/5 бөлігі – тау мен қырат. Ең биік жері – Монблан шыңы (4807 м). Аралдарының көбі таулы, жанартаулы болып келеді. Орта және Оңтүстік Италияда жер сілкінісі болып тұрады. Пайдалы қазбалары: тас көмір, лигнит, мұнай, табиғи газ, қорғасын, темір кентасы, күкірт, т.б. Сынап кенінің табиғи қоры жағынан ел дүние жүзінде Испаниядан кейін 2-орында. Климаты, негізінен, субрпопиктік: жазы ыстық, қысы жылы. Шілдедегі орташа температурасы 20 – 22ºС (Солтүстікте) 28ºС дейін (оңтүстікте), қаңтарда 0ºС (сол.) 12ºС (оң.) дейін. Альпінің жоғарғы жағында қыста -15 -20ºС аяз болады. Жылдық жауын-шашын мөлшері 500 мм (Сицилия, Сардиния) 3000мм (Шығыс Альпі, Солтүстік Апеннин таулары) дейін. Елдің басты өзені – По (Ұзындығы 652 км), үлкен өзендер қатарына Адидже, Брента, Рено, Арно, Тибр, т.б. жатады. Ірі көлдердің көпшілігі (Гарда, Комо, т.б.) Альпі тауында орналасқан. Жері құнарлы қоңыр топырақты және шалғынды. Алпінің 800 м дейінгі биіктіктерінде жалпақ жапырақты (емен, үйеңкі) ормандар, ал онан жоғары қарай шамшат және қылқан жапырақты ормандар, ал ең жоғарғы бөлігінде субальпілік шалғындар өседі. Падан (По) жазығында егіншілік жақсы дамыған. Апеннин тауы мен Сицилия, Сардиния аралдарында мәңгі жасыл шық тоғайлар, емен, шамшат ағаштары өседі. Альпі және Апенин тауларында тау ешкі, жабайы мысық, сусар, күзен, абруц аюы кездеседі. Италияда 400-ге тарта құс мекендейді. Көрші теңздері балыққа бай.

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

I. Италия туралы жалпы мәлімет.

II. Табиғаты.

III. Тарихы.

IV. Экономикасы.

V. Әдебиеті.

VI. Өнері.

VII. Италиялықтар.

VIII. Италия тілі.

I. Италия (Italia), Италия Республикасы – Еуропаның оңтүстік бөлігінде,
Жерорта теңізінің жағалауындағы Апеннин түбегінде, Сицилия, Сардиния және
бірнеше ұсақ аралдарда орналасқан мемлекет. Жер көлемі – 301,2 мың км.
Халқы – 57,5 млн. адам (1998). Халқының 94%-ы италиялықтар. Мемлекеттік
тілі – италия тілі. Халқы христиан дінінің католик тармағын ұстанады.
Астанасы – Рим қаласы. Бұған қоса Милан. Неаполь, Турин, т.б. ірі қалалар
бар. Италия территориясында тәуелсіз 2 мемлекет (Ватикан, Сан-Марино)
орналасқан. Әкімшілік тнрриториялық жағынан 20 облыстан тұрады. Оның 5-
еуінің (Сицилия, Сардиния, Валле Д’Аоста, Фриули-Венеция-Джулия) ерекше
автаномиялық мәртебесі бар. Облыстар 94 провинцияға бөлінеді. Италия –
парламенттік республика. 1948 ж. қабылданған конституция бойынша елді
Призидент басқарады (1992 ж. О.Л. Скальфаро). Ол 7 жыл сайын қоспалаталы:
парламент депутаттары мен облыстардан келген өкілдердің бірлескен
жиналысында қайта сайланып отырады. Заң шығарушы орган екі палатадан:
Республика сенаты (372 сенатор) мен Депутаттар палатасынан (630 депутат)
тұрады. Атқарушы билік Министірлік Кеңесінің қолында. Ұлттық ақша бірлігі
– лира. Ұлттық мерекесі маусымның алғашқы жексенбісі – Республиканың
құрылған күні (2 маусым, 1946).
II. Италия қоңыржай белдеудің орманды аймағы мен субтропиктік белдеуде
орналасқан. Жерінің 45 бөлігі – тау мен қырат. Ең биік жері – Монблан
шыңы (4807 м). Аралдарының көбі таулы, жанартаулы болып келеді. Орта және
Оңтүстік Италияда жер сілкінісі болып тұрады. Пайдалы қазбалары: тас
көмір, лигнит, мұнай, табиғи газ, қорғасын, темір кентасы, күкірт, т.б.
Сынап кенінің табиғи қоры жағынан ел дүние жүзінде Испаниядан кейін 2-
орында. Климаты, негізінен, субрпопиктік: жазы ыстық, қысы жылы. Шілдедегі
орташа температурасы 20 – 22ºС (Солтүстікте) 28ºС дейін (оңтүстікте),
қаңтарда 0ºС (сол.) 12ºС (оң.) дейін. Альпінің жоғарғы жағында қыста -15
-20ºС аяз болады. Жылдық жауын-шашын мөлшері 500 мм (Сицилия, Сардиния)
3000мм (Шығыс Альпі, Солтүстік Апеннин таулары) дейін. Елдің басты өзені –
По (Ұзындығы 652 км), үлкен өзендер қатарына Адидже, Брента, Рено, Арно,
Тибр, т.б. жатады. Ірі көлдердің көпшілігі (Гарда, Комо, т.б.) Альпі
тауында орналасқан. Жері құнарлы қоңыр топырақты және шалғынды. Алпінің
800 м дейінгі биіктіктерінде жалпақ жапырақты (емен, үйеңкі) ормандар, ал
онан жоғары қарай шамшат және қылқан жапырақты ормандар, ал ең жоғарғы
бөлігінде субальпілік шалғындар өседі. Падан (По) жазығында егіншілік
жақсы дамыған. Апеннин тауы мен Сицилия, Сардиния аралдарында мәңгі жасыл
шық тоғайлар, емен, шамшат ағаштары өседі. Альпі және Апенин тауларында
тау ешкі, жабайы мысық, сусар, күзен, абруц аюы кездеседі. Италияда 400-ге
тарта құс мекендейді. Көрші теңздері балыққа бай.
III. Ежелгі дәуірде Италия территориясында Рим мемілекеті салтанат құрды
(Рим империясы). 4 – ғ. Рим империясына көошілес герман, ғұн, авар
тайпалары күйрете соққы берді. 476 ж. Батыс Рим империясы құлап, орнына
Одоакр корольдігі (476 – 493) құрылды. 488 ж. Солтүстік Италияға остготтар
басып кіріп, өз корольдіктерін (493 – 544) құрды. 554 ж. Италияның
көпшілік бөлігін Византия империясы басып алды. 754 – 56 ж. франктер
Апеннин түбегіне жорық жасап, елдің орталық бөлігін бөліп алды және ол
жерді Рим папасына тарту етті. Бұл қасиетті Папа мемілекетінің құрылуының
бастамасы болды. 774 ж. елді толығымен Ұлы Карл жаулап алды. Франктер
империясының ыдырау нәтижесінде 781 ж. Италия корольдігі құрылды. Герман
королі Оттон 1 басшылық жорықтары (951 және 961 – 62) нәтижесінде
корольдік 962 ж. Қасиетті Рим империясының құрамына қосылды. Ақсүйектер
арасындағы өзара қырқысулар, арабтар мен венгрлердің шапқыншылықтары
халықтың тұрмысын күрт жашарлатып жіберді. Италияның басқа Еуропа
елдерінен басты ерекшелігі мұнда қалалар өте көп болды және қолөнер мен
сауда-саттық үнемі қызу жүріп жатты. 10 ғ. бастап қалалардың сеньорламен
(герцог, граф, епископ) күресі нәтижесінде коммуналар (өзін-өзі басқаратын
қалалық қауымдар) құрыла бастады. Комунадағы билік қала шонжарларының, бай
көпестердің қолында болды. Бірте-бірте елдің аса ірі портты қалалары
(Генуя, Венеция, т.б.) Батыс пен Шығыс арасындағы басты сауда
орталықтарына айналды. 1154 – 76 ж. герман императоры Фридрих Барбаросса
Италия қалаларын бағындыру үшін елге 5 рет жорық жасады. Дегенімен
Констанц бітімі (1183) бойынша, Италия қалалары өз тәуелсіздіктерін сақтап
қалды. Германдарға қарсы күрес елде ұлттың сана-сезімінің оянуына ықпал
етіп, бірте-бірте италия ұлты мен италия әдеби тілі қалыптаса бастады. 11
ғ. Оңтүстік Италия мен Сицилияны нормандар басып алып, Сицилия корольдігін
құрды. 1282 ж. халық көтерілісі Сицилия корольдігінің құлауына алып келді.
13 ғ. аяғы мен 14 ғ. басында Сицилияны, 15 ғ. орта шенінде Оңтүстік
Италияны басып алған Арагон корольдігі бірте-бірте бүкіл Оңтүстік Италияға
испан үстемдігін орнатты. 13 ғ. Орталық және Солтүстік Италиядағы алдыңғы
қатарлы қалалар мен мемілекеттерде нарықтық қатынастар тез дами бастады.
Оларда банк ісі (Сиена, Флоренция), шығыс елдермен сауда (Гения, Венеция),
шұға тоқу (Болонья, Сиена, Флоренция, Милан) кең өріс алды. Дүние жүзінде
тұңғыш рет Италияда 14 ғ. шұға шеберханалары негізінде мануфактуралар
пайда болды. Осы кезде Италия мәдениетінің Қайта өрлеу дәуірі басталды (14
– 16 ғ.). Елдегі саси бытыраңқылық, сауда жолдарының Жерорта теңізінен
Атлант мұғитына ауысуы 16 ғ. өнеркәсіп пен сауданың құлдырауына алып
келді. Елдің бытыраңқылығын пайдаланған Франция мен Испания Италия жері
үшін өзара Соғыстар жүргізді (1494 – 1559). Нәтижесінде Сициляны,
Сардинияны, Милан герцогтығын, Оңтүстік Италиядағы мемілекеттерді
(Венеция, Папа облысы, Совоя герцогтығынан басқаларын) Испания басып алды.
16 – 17 ғ. Италия экономикасы жағынан құлдырап, өнеркәсіп орындары тек
Солтүстік Италияда ғана қалды. Иезуиттер ордені құрылып (1534), инквизиция
қалпына келтірілді (1542). Озық ойлы адамдар қуғынға ұшырады (Дж. Бруно,
Дж.Ч. Ванини отқа өртелді, П. Кампанелла, Г.Галилей, т.б. инквизиция
сотымен сотталды). Испан тағының мұрагерлігі үшін болған соғыстар (1701 –
14) Италия жерімен өтіп, халық мүлдем қайыршылыққа ұшырады. 1714 ж.
Италиядағы испан иелігі толығымен Австрияға өтіп, 1734 ж. Австрия Сицилия
мен Неаполитан корольдігін қайтадан испандарға берді. 1720 ж. Савоя
герцогтығы Австриядан Сардиняны алып, Сардиния корольдігі құрылды (1720 –
1861). 18 ғ. 2-жартысынан бастап елде қайтадан экономикалық өрлеу
басталып, ғ. аяғында Италияны бір орталыққа біріктіру жолында күрес
басталды. Бұл қозғалыс 1848 – 49 ж. революцияға алып келді. Бірігу
жолындағы шешуші күрес 1859 – 60 ж. Австрия-Италия-Франция соғысында
шешілді. 1859 ж. Австриядан Ломбардия азат етіліп, Орталық Италия
герцогтықтарындағы (Моден, Парм, Тоскан) және Романьедегі халық
көтерілістері жеңіске жетті. Елді біріктіруге халық батыры Дж.
Гарибальдидің Сицилия мен Неапольға жасалған жорықтары үлкен рөл атқарады.
Италияны біріктіру 1870 ж. Рим облысының қосылып, ондағы папа билігінің
жойылуымен аяқталды. Елдің бірігуінен кейін экономика жедел дами бастады.
1889 ж. Сомали жаулап алынды, Эфиопияға басып кіргенімен, 1896 ж. күйрей
жеңілуге мәжбүр болды, 1911 – 12 ж. Түркиямен соғысып, одан Ливия мен
Додеканес аралдарын тартып алды. 1882 ж. Үштік одаққа (Германия, Австрия-
Венгрия, Италия) қосылғанымен, 1-дүниежүзілік соғыста (1914 – 18) Антанта
(Ұлыбритания, Франция, Кеңес Одағы, т.б.) жағына шығып кетті. Осы соғыста
700 мең адамы өліп, 1 млн. астамы мүгедек болды, бүкіл Солтүстік Италия
қаңырап қалды. Дегенмен, соғыс нәтижесінде Трентиноны, Оңтүстік Тирольді,
Истрияны, Адриатикадағы кейбір жерлерді өзіне қосып алды. Тұрмыстың
ауырлығынан 1920 ж. елде жұмысшылардың кәсіпорындарды басып алу қозғалысы
басталды. Барлық металл өңдеу, машина жасау завоттары мен фабрикалар іс
жүзінде елдегі 600 мең жұмысшының қолына өтті. Оған қарсылық ретінде ірі
буржуазия 1919 ж. Б.Муссолини құрған фашистік партияға қаржылай көмекті
күшейтті. Нәтижесінде 1922 ж. фашистер үкімет басына келді. Фашистерге
қарсы партиялар ел парламентінен шығып кетіп, оппозициялық фракциясына
бірікті. Бірақ көп ұзамай фашистер шабуылға шығып, сөз бостандығына тыйым
салды. 1926 ж. фашистік партиядан басқа саяси ұйымдардың бәріне тыйым
салынды. Антифашистерді жазалау үшін Ерекше трибунал құрылды. 1936 ж.
майда И. Эфиопияны басып алды, 1936 – 39 ж. Испаниядағы фашистік
төңкеріске белсене араласты, 1937 ж. Антикоминтерндік пактіге қосылды,
1939 ж. Албанияны басып алды. 1940 ж. 10 маусымда Францияға шабуыл жасады,
осы жылы 27 қыркүйекте Германиямен және Жапониямен қосылып, Үштік
келісмшартқа отырды. 1940 ж. қазанда Грекияға, 1941 ж. сәуірде Югославияға
шабуыл жасады. 1941 ж. маусымда Германиямен бірігіп, КСРО шабуыл жасады.
Кеңес армиясы 1942 – 43 ж. қыста Отр Дон бойынша Италия армиясын толық
талқандады. 1941 – 1943 ж. Италия әскерлері Солтүстік Африкада да
толығымен талқандалды. 1943 ж. 25 шілдеде елде мемлекеттік төңкеріс болып,
Муссолини корольдің бұйрығымен тұтқындалды. Бірақ 8 қыркүйекте Германия
Италияға басып кіріп, Муссолиниді түрмеден босатты. 3 және 9 қыркүйекте
ағылышын-американ әскерлері (Апенин түбегінде) десант түсірді. Елде
фашистерге қарсы Қарсыласу қозғалысы күшейді. 1945 ж. сәуірде
жалпыхалықтық көтеріліс нәтижесінде ел толығымен азат етілді. 1946 ж. 2
маусымда елде референдум өтіп, Италия республика болып жарияланды.
Соғыстан кейінгі бейбіт келісім бойынша ол отарларынан бас тартып, Албания
мен Эфиопияның тәуелсіздігін мойындады. 1948 ж. Маршал жоспарына сәйкес,
АҚШ көмек алды. 1949 ж. НАТО мүше болып кіріп, елде АҚШ әскери базалары
орнастырылды. Соғыстан кейін өнеркәсіптің жаңа салалары (мұнай, газ,
химия, машина жасау, т.б.) тез дамып, Италия индустриялы-аграрлы елге
айналды. Ол көптеген халықаралық ұйымдарға: БҰҰ (1955), Еуропа кеңесіне
(1949), Еуропа одаққа (1957), т.б. мүше.
IV. Италия - әлемдегі аса жоғары дамыған жетекші елдердің бірі. Ұлттық
табыс көлемі (1146,2 млрд. АҚШ доллары, 1997) жағынан дүние жүзінде АҚШ,
Жапония, Германия, Франциядан кейін 5-орында, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.