Экологиялық сараптаманың түсінігі

Кіріспе 3
1. Экологиялық сараптаманың түсінігі 4
1.1 Экологиялық сараптамының түсігіні, мақсаты, міндеті 4
1.2 Экологиялық сараптаманың қағидалары 4
1.3 Экологиялық сараптаманың объектілері 4
2. Сараптама комиссиясы 4
Қорытынды 4
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 44

Қазіргі әлемде экологиялық проблемалар өзінің қоғамдық мәні жағынан алдыңғы қатардағы мәселелердің біріне айналды, тіпті ядролық соғыс қаупі де оның көлеңкесінде қалып қойды. Адамның шаруашылық іс-әрекетінің қауырт дамуы, айналадағы ортаға үдемелі, көбіне білдірушілік сипатта әсер етуде. Азамттың табиғатқа әсері мыңдаған жылдар бойында қалыптасқан табиғи жүйелерді өзгерту, сондай-ақ, топырақты, су көздерін, ауаны ластау арқылы жүзеге асуда. Бұл табиғат ахуалының күрт төмендеуіне әкеліп соқты, көп жағдайларда орны толмас зардаптар қалдыруда. Қазіргі кезде экологиялық дағдарыс шын мәніндегі қауіпті төңдіріп отыр: іс жүзінде тез өріс алып бара жатқан дағдарыстық жағдайларды кез-келген аумақтардан көруге болады.
Экологияны қорғау жөніндегі жұмыстар қысқа мерзімді жұмыстар емес, жүйелі түрде, кешенді жүргізілетін, ұзақ мерзімді, халық шаруашылығының барлық саласын қамтитын мемлекеттік зор маңызы бар проблемаларға айналып отыр. Өйткені, жалпы айтқанда экологияны қорғау еліміздің тұрмысы мен әл-ауқатының артуына, денсаулығының мықты болуына, айналаның, қоршаған ортаның жақсара түсуіне, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының барлық салаларының өркендеуіне және т.б. жағдайларды жақсаруына әкеп соғады.
Еліміздің экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы – экологиялық қауіпсіздіктің негізгі стратегиялық бағыттарын айқындай отырып, қоршаған ортаны қорғаудағы және табиғат пайдаланудағы экологиялық шектеулер арқылы мемлекетіміздің экологиялық қауіпсіздігін және тұрақты дамуының негізгі ірге тасы болып табылады. Бірақ, қазіргі мекемелер белгіленген лимиттерді және қоршаған ортаны қорғау талаптарын үнемі орындай бермейді. Мекемелер экологиялық акцияларды жүргізу барысында қазіргі және болашақ ұрпақ алдында қоршаған ортаның ластануының алдын алу жауапкершілігін біледі. Бірақ, экологиялық зиянды қызметпен айналысатын адамдар пайда табудың арқасында, өз уақыттарын экологиялық жағдайдың қауіпсіздігіне және қоршаған ортаға қолайлы жағдай жасауға жұмсамайды. Сондықтан да мемлекет экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуші субъект ретінде барлық субъектілерге бірінші кезекте экологиялық мүдденің тұруына ықпал етуі қажет. Сол себептен азаматтардың экологиялық мүдделерін қорғау үшін қоршаған ортаны қорғауда қолайлы механизм табу қажет. Бұл үшін экологиялық сараптама институтының рөлі маңызды болып табылады.

1. А.Н. Каримов, Н.П. Мажренова, А.Г.Сармурзина, Экологиялық сараптама. Бағалау. Бақылау. Алматы, “Қазақ Университетің 2003ж.
3. Еренов А.Е., Мухитдинов Н.Б., Ильяшенко Л.В. Предмет и система советского земельного права. Алматы 1981 г.
4. Байсалов С.Б., Ильяшенко Л.В. Законодательства об охране природы. КазССР Алматы 1977 г.
5. Байдельдинов Д.Л. Правовой механизм государственного управления в области экологии. Алматы; КазМҰУ, 1998 ж.
6. Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство Республики Казахстан. Алматы. Жеті жарғы, 1995 ж.
7. Байдельдинов Д.Л., Куратов С.Г. Правовые проблемы реформирования экологического законодательства Республики Казахстан. Алматы. Зеленое спасение, 1998 ж.
8. Байдельдинов Д.Л., Бекишева С.Д. Экологическое право Республики Казахстан Алматы 2004 г.
9. Баймбетов Н.С. Проблемы правового регулирования экологической экспертизы в РК. Алматы КазГУ 1999 г.
10. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасы - 2030 ж. 1997 ж.
11. Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. Атамұра, 2003ж.
12. Стамкулов А.С. Правовая охрана природы в Казахской ССР. Алма-Ата. Мектеп, 1982 ж.
13. Петров В.В. Экологическое право Росси. Москва 1995 г.
14. Голиченков А.К. Экологический контроль: теория, практика правового регулирования. Москва 1992 г.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1. Экологиялық сараптаманың түсінігі 4
1.1 Экологиялық сараптамының түсігіні, мақсаты, міндеті 4
1.2 Экологиялық сараптаманың қағидалары 10
1.3 Экологиялық сараптаманың объектілері 17
2. Сараптама комиссиясы 21
Қорытынды 33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 44

Кіріспе
Қазіргі әлемде экологиялық проблемалар өзінің қоғамдық мәні жағынан алдыңғы қатардағы мәселелердің біріне айналды, тіпті ядролық соғыс қаупі де оның көлеңкесінде қалып қойды. Адамның шаруашылық іс-әрекетінің қауырт дамуы, айналадағы ортаға үдемелі, көбіне білдірушілік сипатта әсер етуде. Азамттың табиғатқа әсері мыңдаған жылдар бойында қалыптасқан табиғи жүйелерді өзгерту, сондай-ақ, топырақты, су көздерін, ауаны ластау арқылы жүзеге асуда. Бұл табиғат ахуалының күрт төмендеуіне әкеліп соқты, көп жағдайларда орны толмас зардаптар қалдыруда. Қазіргі кезде экологиялық дағдарыс шын мәніндегі қауіпті төңдіріп отыр: іс жүзінде тез өріс алып бара жатқан дағдарыстық жағдайларды кез-келген аумақтардан көруге болады.
Экологияны қорғау жөніндегі жұмыстар қысқа мерзімді жұмыстар емес, жүйелі түрде, кешенді жүргізілетін, ұзақ мерзімді, халық шаруашылығының барлық саласын қамтитын мемлекеттік зор маңызы бар проблемаларға айналып отыр. Өйткені, жалпы айтқанда экологияны қорғау еліміздің тұрмысы мен әл-ауқатының артуына, денсаулығының мықты болуына, айналаның, қоршаған ортаның жақсара түсуіне, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының барлық салаларының өркендеуіне және т.б. жағдайларды жақсаруына әкеп соғады.
Еліміздің экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы - экологиялық қауіпсіздіктің негізгі стратегиялық бағыттарын айқындай отырып, қоршаған ортаны қорғаудағы және табиғат пайдаланудағы экологиялық шектеулер арқылы мемлекетіміздің экологиялық қауіпсіздігін және тұрақты дамуының негізгі ірге тасы болып табылады. Бірақ, қазіргі мекемелер белгіленген лимиттерді және қоршаған ортаны қорғау талаптарын үнемі орындай бермейді. Мекемелер экологиялық акцияларды жүргізу барысында қазіргі және болашақ ұрпақ алдында қоршаған ортаның ластануының алдын алу жауапкершілігін біледі. Бірақ, экологиялық зиянды қызметпен айналысатын адамдар пайда табудың арқасында, өз уақыттарын экологиялық жағдайдың қауіпсіздігіне және қоршаған ортаға қолайлы жағдай жасауға жұмсамайды. Сондықтан да мемлекет экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуші субъект ретінде барлық субъектілерге бірінші кезекте экологиялық мүдденің тұруына ықпал етуі қажет. Сол себептен азаматтардың экологиялық мүдделерін қорғау үшін қоршаған ортаны қорғауда қолайлы механизм табу қажет. Бұл үшін экологиялық сараптама институтының рөлі маңызды болып табылады.
Экологиялық сараптама институты іске қосылатын объектінің нақты экологиялық жағдайдағы мүмкіншілігін және қоршаған ортаға деген жағымсыз әсер ету дәрежесін анықтап, жобаны жүзеге асыруға экологиялық көзқарас тұрғысында ғылыми қортындылармен сипаттамалар береді. Яғни, экологиялық сараптама шаруашылық және өзге де қызметтің мүмкін болатын жағымыз әсерін ескертеді және бұл қызметтің экологиялық талаптарға сай келетінін анықтайды. Экологиялық сараптама жүзеге асырылатын объектінің экологиялық зиянды қызмет екендігін анықтайтындықтан табиғат қорғау қызметінің басты құрамы болып табылады. Себебі экологиялық сараптама қоршаған ортаның ластануынан сақтайтын алдын алу шарасы болып табылады.
Экологиялық сараптаманы дұрыс ұйымдастыру және жүзеге асыру үшін құқықтық реттеу қажет. Тәуелсіздігімізді алғаннан кейін шаруашылық қызметтің көп түрі дамуына байланысты қоршаған ортаны қорғау және де табиғатты ұтымды пайдалану мақсатында 18 1997 жылдың наурызында "Экологиялық сараптама туралың заң қабылданды. Бұл заңда "қоршаған ортаны қорғау туралың заңда бекітілген экологиялық сараптаманың жағдайы жетілдірілді.
1. Экологиялық сараптаманың түсінігі
1.1 Экологиялық сараптамының түсігіні, мақсаты, міндеті

Қазақстан Республикасының "Экологиялық сараптама туралы заңы экологиялық сараптаманы жүзеге асырушы органдардың қызметін реттеуші заңи негіз болып табылады. Сонымен қатар бұл заң Қазақстан Республикасының "Қоршаған ортаны қорғау туралың заңның он бірінші тарауын толықтырушы және түсіндіруші құқықтың құжат ретінде қарастырылады.
"Экологиялық сараптама туралың заңның негізгі басты қызметі - экологиялық сараптаманы жүзеге асыру қатынастарын реттеу. Бұл заң экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің, табиғат ресурстарын ұтымды пайдаланудың және экологиялық жағдайдың нашарлауының алдын алудың, сондай-ақ қазіргі және болашақ ұрпақтың әлеуметтік, экологиялық, экономикалық қажеттіліктерін қамтамасыз етудің кепілі болып табылады.
Қазақстан Республикасының "Экологиялық сараптама туралың заңы 18 наурыз 1997 жылы қабылданды. Бұл заң күшіне енгенге дейін 25 қазан 1991 жылы қабылданған, Қазақстан Респубикасының үкіметі бекіткен "Мемлекеттік экологиялық сараптама туралың ереже қолданылып келді. Жаңа заң 9 тарауға бөлінген 41 баптан тұрады. Бұл заңда экологиялық сараптаманың, мемлекеттік экологиялық сараптаманың, қоғамдық экологиялық сараптаманың нақты түсінігі, экологиялық сараптаманы жүргізудегі қаржыландыру мәселелері, сараптама комиссиясының қорытындысының мазмұны, экологиялық сараптама органы мен тапсырушы арасындағы келіспеушілікті қарау тәртібі, экологиялық сараптамаға байланысты құқық бұзушылардың түрлері және халықаралық ынтымақтастық жайлы мәселелер қарастырылған.
Сонымен, экологиялық сараптама дегеніміз шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған орта сапасының нормативтері мен экологиялық талаптарға сәйкестігінің, осы қызметінің қоршаған ортаға жасауы ықтимал теріс әсерлерінің және оларға байланысты зардаптардың алдын алу мақсатында сараптама объектісін іске асыруға қол жеткізілетіндігінің анықтамасы1.
Экологиялық сараптама өз алдына жеке экологиялық бақылаудың бір түрі ретінде қарастырылады. Экологиялық сараптаманың негізгі басты айырмашылығы бұл алдын ала сақтындыру ретінде қолданылады, яғни экологиялық зиянды қызмет жүргізілгенге дейін жүзеге асырылады. Мұндағы алдын ала сақтандыру - шаруашылық қызмет нәтижесінің қоршаған ортаны қорғау талатарына сәйкестігін алдын ала тексерумен көрініс табады. Бірақ кез келген алдын ала тексеріс экологиялық сараптамаға жатпайды. Экологиялық сараптама арнайы тапсырыстарды жүзеге асыру арқылы, алдына қойылған мақсаттарға жетеді2.
Әлемнің дамыған елдерінде қоршаған ортаны ластауға рұқсат беру қоршаған ортаға әсерді міндетті бағалау негізінде кешенді жүзеге асырылады.
Бұл қағидаттың бір құқықтық көрінісі әлемнің көптеген елдерінің экологиялық заңнамасына енгізілген қоршаған ортаға әсерді бағалау тәртібі болып табылады. Осындай елдер қатарына Қазақстан Республикасы да кіреді.
Қазақстанда, әдетте, ТМД-ң басқа елдеріндегідей, қоршаған ортаға әсерді міндетті бағалаумен қатар, мемлекеттіке экологиялық сараптама жүргізіледі.
Қазіргі кезде экологиялық сараптама өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Экологиялық сараптаманың атқаратын бірнеше қызметтері бар. Оларға:
oo біріншіден табиғат пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау үшін мемлекеттік басқаруда көмегін тигізеді.
oo екіншіден, экологиялық сараптама қоршаған ортаның сапасын жақсартуға, экологиялық талаптардың сақталуына және де керекті табиғатты қорғау шараларын жүргізудің белгілі бір механизмі ретінде қарастырылады.
oo үшіншіден, экологиялық сараптама мемлекет пен азаматтардың экологиялық мүдделері мен құқықтарын қамтамасыз етеді.
Жалпы экологиялық сараптамаға байланысты берілген экологиясы мамандарының әртүрлі анықтамалары бар. Украинаның экологиялық маманы В.Н. Андейцевтің берген анықтамасы бойынша "экологиялық жүйеде іске асырылуға жобаланып отырған объектінің қоршаған ортаны қорғау нормалары мен ережелеріне, экологиялық қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін және де оның жағымсыз салдарының алдын алуға бағытталған мемелекеттік органдардың және арнайы құрылған экологиялық сараптама комиссиясын заңға сәйкес қызметің1.
Экологиялық сараптамаға байланысты Қазақстандық экология маманы Н.С.Байымбетовтың берген анықтамасы бойынша "экологиялық сараптамаң дегеніміз - қармаған ортаны қорғау саласындағы мемелекеттің басқару құқық механизмі және экологиялық бақылаудың сақтандырушылық нысаны2.
Экологиялық сараптаманы кейбір ғалымдар экологиялық сараптаманы экологиялық бақылаудың бір бөлігі ретінде емес, бір түрі ретінде қарастырады себебі, екеуінің манадай ұқсас функциялары табиғатты қорғау, болжау, құқықпен қамтамасыз етілуі және т.б. Қазіргі кезде экологиялық сараптаманың өзектілігіне байланысты оның маңыздылығы арта түсуде. Экологиялық сараптама институтының дамуына байланысты, көптеген дамыған елдерде экологиялық сараптаманы экологиялық бақылаудың бір түрі ретінде қарастыруға үлкен мән беріп отыр. Осыған байланысты А.К. Голиченковтың көзқарасы бойынша экологиялық сараптама бұл сақтандырушылық бақылаудың ұйымдастырушылық құқықтық нысаны деген. Екеуінің арақатынасын айқындайтын болсақ, екеуін бір бүтінге біріктіретін маңызды дұрыстықтары көп болады, сонымен қатар бір-бірі басқару функциясына байланысты бір-бірінен ажырататын өзіндік ерекшеліктерін сақтап қалады1.
Экологиялық сараптама түсінігі оның негізгі бағыттарын, мақсаты мен міндеттерін және мұндағы қызметтің мазмұннын айқындайды.
Заңда белгіленген экологиялық сараптаманың түсінігі оның алдына қойған негізгі өзіндік арнайы мақсаттарын айқындайды. Бұл мақсаттарға мыналар жатады: жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге де қызметті іске асырудың халық денсаулығы мен қоршаған ортаға ықтимал теріс зардаптарын болдырмау; жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге де қызметті іске асыру туралы шешім қабылданар алдындағы сатыларда, сондай-ақ оларды салу және іске асыру процессінде олардың экологиялық талаптарға сәйкес келуін бағалау; өңдіргіщ күштерді орналастыру мен дамыту салдарынан экологиялық жай күйдің болжамдалып отырған өзгерістеріне сараптамалық бағалауды қамтамасыз ету2.
Бұл жерде заң шығарушы экологиялық сараптаманың өзіндік арнайы мақсаттарын нақты көрсеткен. Осы арнайы мақсаттарды 3 топқа бөліп қарастыруға болады. Олар: теріс зардаптарды болдырмау; экологиялық талаптарға сәйкес келуін бағалау; экологиялық жай-күйінің болжамдалып отырған өзгерістеріне сараптамалық бағалауды қамтамасыз ету. Заңда белгіленген мақсаттар экологиялық сараптаманың мазмұнын толық көлемде ашып көрсетеді. Заңда берілген анықтамаға қарағанда, экологиялық - заңгер ғалымдары экологиялық сараптаманың мақсаттарын қысқа әрі нұсқа етіп көрсеткен. Мысалы, В.В.Петровтың берген анықтамасы бойынша экологиялық сараптаманың мақсаты - шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған ортаға, адамзаттың денсаулығына, қоғамның экономикалық қауіпсіздігіне деген зиянды әсердің алдын алуды қамтамасыз ету1 деген.
Б.В.Ерофеев мемелкеттік реттеуде табылады табиғи ресурстар мен қоршаған ортаны қорғау үшін экологиялық сараптамаға негізгі орын бере отырып, экологиялық сараптаманың мақсатына мынадай анықтама берген. Экологиялық сараптама мақсаты дегеніміз - табиғи ресурстарды тиімді пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау саласындағы сақтандырушылық бақылауды жүргізу2.
Украинаның ғалым В.Н.Анрейцевтің берген анқытамасы бойынша бірнеше топқа бөліп қарастырылған:
oo құзіретті мемлекеттік органның бекітуіне дейін жобаның экологиялық талаптарға сәкестігін қамтамасыз ету;
oo жоспарланып отырған қызметтің қоршаған табиғи ортаға және халықтың өмірі мен денсаулығына ықтимал теріс әсердің алдын алу;
oo экологиялық қауіп-қатерді бодырмау және де мен талаптарға сәйкестігін қамтамасыз ету.
Экологиялық сараптаманың міндеттері мыналар: ықтимал, әлеуметтік, экономикалық және экологиялық зардаптарға талдау жасауды қоса алғанда, объектілерде атқарылған қоршаған орта мен халықтың денсаулығына, табиғи ресурстарға жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық инвестициялық және өзге де қызметтің әсер етуін анықтау жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық инвестициялық және өзге де қызметтің қоршаған орта мен халықтық денсаулығына әсерін жан-жақты, ғылыми негізделген талдау мен бағалауды ұйымдастыру; Қазақстан Республикасының заңдарындағы, Қазақстан Республикасының аумағында қолданылып жүрген стандарттар мен ережелердегі экологиялық талаптардың сараптама жасалып отырған құжаттамаларда сақталуын тексеру; экологиялық сарптама қортындыларын әзірлеу, оларды сарптама объектісін іске асыру толышешім қабылдайтын ұйымдарға беру және мүдделі органдармен халыққа қажетті ақпарат беру болып табылады1.
Сонымен экологиялық сарапаманың міндеттері оның мақсатына жету мен қатар, экологиялық сараптаманы жүргізуші органдардың да қызметін жүзеге асыруға көмегін тигізеді.
В.И.Андрейцев экалогиялық сараптаманың міндеттерін өте кең көлемде қарастырған: Яғни көзқарасы бойынша
- Жобаланып отырған объектлерді бағалау мен тексеру нормативтік құқықтық акттілердің талаптарына сәйкес жүргізілуі қажет;
- Нақты табиғи жағдайда іске қосылатын объектінің қоршаған ортаға және адам өміңріне келтіретін зиянның алдын алуы қамтамасыз ету;
- Экологиялық сараптама қортындыларын, негізгі табылған жобаларды тиісті мемлекттік органдарға дер кезінде ұсыну;
- Жобаланылған шешімдердің сапалы дәрежеде болуын қамтамасыз ету;
Андрейцевтің берген экологиялық сараптама міндеттерінің тізімі, Қазақстан Республикасының азаматтарының конституциялық құқытқтарын және де табиғи ортаның қолайлы жағдайда болуы мен экологиялық қауісіздікті қамтамасыз етудің алғы шартты ретінде көрініс табады. Тәжербиеде экологиялық сараптама экологиялық мәселелерді шешуші мемлектеттік басқарудың нысаны ретінде қарастырылады. Жобаланып отырған объектілердің іске қосылғанға дейін оны дұрыс тексеріп, қоршаған ортаға келтіретін теріс әсерлерін бағалап алу маңызды болып табылады. Себебі бұл онсыз да өте қиын жағдайда тұрған экологиямызға келетін зиянды алдын алады.
Экологиялық сараптамаларды жүргізу барысында жоспарланған және жобаланған шешімдер қоршаған ортаға зиян келтіретін болса,сарапшылар ол шешімдерге өзгерістер енгізуі қажет. Өйткені бастапқы сатыда енгізген өзгерістер, іске қосылған объектінің қызметін басқаша құруға жол бермейді және бұған шығында көп кетпейді. Міне осындай жолдармен экологиялық сапаптаманың міндеттері жүзеге асырылуы тиіс.
Н.С.Байметовтың көзқарасы бойынша экологиялық сараптаманың негізгі міндеті, бұл экологиялық сараптауға жататын объектінің іске қосылуына дейін, оның экологиялық номативтерге және талаптарға сәйкестігін анықтау.

1.2 Экологиялық сараптаманың қағидалары

Экологиялық сараптама институт ретінде және қызмет түрі ретінде өзінің арнайы және жалпы қағидаларын басшылыққа ала отырып жүзеге асырылады. Негізінен қағидалар құқықтық жүйеде қоғамдық қатынастарды реттеу үшін басшылыққа алынатын ережелер болып табылады.
Экологиялық сараптаманың жалпы қағидалары қорғаушы сипатта болады. бұл көзқарасты Колбасов О.С. өз еңбегінде анық көрсетіп кеткен. Ол былай деген: табиғатты қорғауды үзіліссіз жүргізу және халықтың жағдайын көтеру; табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану; адамның өміріне қолайлы жағдай жасау үшін табиғи жағдайды жақсарту; табиғатты қорғауда ұлттық және халықаралық шараларды үйдестіру;
Заңи қағидаларды теориялық тұрғыда талдау, тәжірибеде көптеген мәселелерді шешуде және құқықтық реттеуді жетілдіруде маңызды орын алады. сондықтан заңгер-ғалымдар қағидаларды зертеу барысында оның күрделі құбылыс екендігіне аса үлкен мән береді1.
Сонымен экологиялық сараптаманың қағидасы -қазіргі заңда бекітілген, құқықтық нормалардың маңызын көрсететін және де экологиялық сараптаманы жүзеге асыру барысында қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу үшін бағытталған алғы ережелер.
1) мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізудің міндеттілігі
2) министрлердің, мемлекеттік комитеттер мен ведомстволардың өзге де орталық және жергілікті атқару органдардың бақылаушы және қадағалаушы органдармен өзара іс қимылы;
3) экологиялық сараптама тұжырымдарының объектілігі мен ғылыми негізділігі;
4) сараптама органдары мен сарапшылардың өз өкілеттігін жүзеге тасырған кезде тәуелсіз болуы;
5) жариялылық;
6) экологиялық сараптаманың кешенділігі мен алуан түрлі болуы;
7) экологиялық және медициналық биологияның мүдделерінің басымдылығы;1
Мемлекеттік экологиялық сараптама міндеттілік қағида-қоршаған ортаны қорғаудың, шаруашылық шешімді қабылдауға бастама болуы мен қаржыландырылуы мемлекеттік экологиялық сараптама қорытындысы оң болған жағдайда ғана міндетті шара болып табылады.
Бұл қағида мемлекеттік экологиялық сараптаманың жүргізілуі алдында сарапталатын объектілерінің қауіпсіздік ережелерінің талаптарына сәйкестігін есепке алу және оған қызметін босату үшін экологиялық сараптама шешімінің қаулысы берілмей мемлекеттік экологиялық сараптама міндетілігі туралы хабарландырылады. Мемлекеттік экологиялық сараптама шешімінің дұрыс болуы іске асырылатын объектінің қаржыландырылуының шарттарының бірі бола алады, сонымен бірге сараптама шешімінің дұрыс болмау қаржыландырылмайтын объект екенін көрсетеді. Бұл қағида халықаралық құққықтық қызметке де қатысты, яғни халықаралық келісім бойынша мемлекеттік экологиялық сараптама талаптарының міндеттілігін орындамау - келісімнің орындала алмауына негіз бола алады. Экологиялық сараптаманың міндеттілігі қоршаған ортаға зиянды әсер ете алатын жобалар мен бағдарламаларға қатысты болады.
Міндеттілік қағидасы бойынша біріншіден экологиялық сараптаманы заң талап еткен жағдайда жүргізіледі. Экологиялық сараптама қоршаған ортаға өзінің зиянды және де теріс әсерін тигізетін объектілерге қатысты жүргізіледі. Екіншіден міндетті экологиялық сараптаманың қорытындысы, оның міндетті орындалуына да әкеп соғады. Сонымен міндетті экологиялық сараптама 2 мағынада қарастырылады; міндетті жүргізілу мен талаптардың міндетті түрде орындалуымен.
Министрлердің, мемлекеттік комитеттер мен ведомстволардың өзге де орталық және жергілікті атқарушы органдардың бақылаушы және қадағалаушы органдармен өзара іс-қимылы қағидасы экологиялық мүдделердің барлық мемлекеттік органдардың міндеті екендігін көрсетеді.
Елімізде табиғаттың жекелеген объектілерін қорғайтын арнайы органдардан басқа, барлық нормативтік құқықтық актілердің, оның ішінде табиғаты қорғау заңдарының сақталуын қадағалайтын органдар бар.1
Экологиялық сараптама туралы заңға сәйкес қоршаған ортаны қорғау министрлігі мемлекеттік экологиялық сараптаманы жүргізуге қолайлы, басқа министрліктерден, мемлекеттік комитеттермен өзге де орталық және жергілікті атқарушы органдардан, заңды тұлғалардан керекті анықтамалар мен құжаттар алуға, сондай-ақ мемлекеттік экономикалық сараптаманың орындалуына бақылау жасайтын орталық атқарушы орган болып табылады. Бұдан басқа орталық атқарушы орган жоспарлау алдыңдағы, жобалау алдындағы және жобалау құжаттамасын әзірлеу кезінде табиғат қорғау нормалары мен ережелері талаптарының орындалуын қамтамасыз ету бөлігінде министрліктердің ведомстволар мен ұйымдардың тиісті қызметтерін бақылауды және үйлестіруді жүзеге асырады.
Экологиялық мүддені қорғау барлық мемлекеттік органдармен жүзеге асуы тиіс. Бұл туралы С.Б.Байсалов былай деген: табиғатты қорғау барлық министрліктермен ведомстволардың міндеті болып табылады.
Сондай-ақ орталық атқарушы орган кансультациялар, бірлескен экологиялық сараптамалар жүргізу, ғылыми және әдістемелік талдамалар алмасу, ол осындай жұмыстарға шетелдік мамандарды тарту мақсатында белгіленген тәртіппен басқа мемлекеттерді экологиялық сараптама органдары мен өзара іс қимыл жасайды.
Экологиялық сараптама тұжырымдарының объективтілігімен ғылыми негізділігі қағидасы - бұл мемлекеттік экологиялық сараптама және қоршаған ортаға әсерді бағалау ғылыми зерттеу процесі екені және оның бүгінгі күнгі ғылыми техникалық жетістіктерді, жаңа әдіс -тәсілдерді қолдана отырып, экологиялық сараптаманың қортындылары мен шешімдері объективті сипатта және экологиялық мүдделерді қорғаушы, сонымен қатар ғылыми деректерге негізделген, қорытындылары ғылыми тұрғыда дәлелденген болып, білікті сарапшы мамандардың жасауы тиіс. Сараптаманың міндеттерін қарастыратын болса, сарапшы экологиялық сараптаманың объективті, сараптаманы нормалар мен ережелер және стандарттарға сүйене отырып, экологиялық сараптаманың қорытындысын қажетті айғақтармен дайындауы қажет. Сонымен қатар зерттеу нәтижелерінде тек жіберілген қателіктер нақтылап қоймай, ол қажеттіліктердің зардаптары көрсетіліп, шешім қабылдайтын органдарға және жеке тұлғаларға ұсыныстар мен кемшіліктерді жою үшін не істеу керек қажеттігі көрсетіледі.
Бұл қағида қоршаған орта мен адам денсаулығын және өмірін қорғай отырып, экологиялық мүдделердің үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Өйткені объективтік пен ғылыми негізділік экологиялық зиянды әрекеттерден қорғану кепілдігі мен адамның салауатты өмірі мен бақытты тіршілігіне құқықтылығын қамтамасыз етеді. Сараптама органдары мен сараптамалардың өз өкілеттігін жасауда тәуелсіз болу қағидасы - мемлекеттік экологиялық сараптаманың тиімді болуының негізгі шарттарының бірі экологиялық сараптаманы ұйымдастырушы органдардың және сарапшының қызметі мен оның қаржы жағынан тәуелсіз болуында. Бұл экологиялық комиссия мен оның мүшелерінің өз ойларын еркін айтуға, фактілерді ғылыми негіздегі әдістермен белгілі құқықтық дәрежеде қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Экологиялық сараптаманы ұйымдастыру мен өткізуде сарапшы органдардың меңгерушілеріне ҚР заңдары мен басқа да норма құқық актілері олардың еркіндігі мен қызметіне мемлекеттік органдармен лауазымды кісілердің араласуына тиым салынған мемлекеттік экологиялық сарапшының құқықтарына немесе басқа да материалдық зиян келтіретіндей жағдайға себепші болғандарға Қазақстан Республикасының заңына сәйкес жаза қолданылады.
Сарапшы органдардың тәуелсіздігіне өз қызметтерінің атқарылуы кезінде заң жағынан кепілдік беріледі, бірақ экологиялық сараптама және оның органдары мен құрылымдары табиғи ресурстары және қоршаған ортаны қорғау министрлігінің құрамында болып, ол министрліктің ішкі тәртіп ережелеріне қарай оның қарамағындағы меншік иесі бола отырып, қызметін атқарады. демек табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлігі табиғи ресурстарының сол меншікке экологиялық норманы да өзі жүргізуші болып табылады. Яғни, бұл министрлік өзінің меншігіндегі қызметкерлерді тексереді және өздеріне экологиялық сараптама жүргізеді.
Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің бекітілген ережелерінде төменгі функциялар көрсетілген:
1. Жұмыс тапсырысшы ретінде болу;
2. Қоршаған ортаны қорғау саласында мемлекеттік -экологиялық сараптама жүргізеді.
Министр негізгі басты экологиялық сарапшыны тағайындайды. Бұл жерде тәуелсіздік шектеулі екені көрініп тұр. Сондықтан, министрлік өз қарауындағы табиғи ресурстардың экологиялық сараптамасын өзі жасағандығынан оның қарамағындағы сарапшылар әрине тәуелсіз сараптама жасайды деп айту қиын.
Бұл қағида ведомстволық ұғыммен толықтырылса жоғарыда айтылған кемшіліктерден арылып, сарапшылардың кепілдігі пайда болып, комиссияның объективті қорытынды жасауға мүмкіндігі туар еді. Өйткені, экологиялық сараптама өзінің қызметін тәуелсіз орындап жеке ведомствоның мүдделерін емес, экологияның мүддесін жақтауы, қолдауы қажет. Сонда ғана экологиялық сараптаманың мақсаты мен міндеттері орындалады,1 - деп өз еңбегінде Н.С.Баймбетов көрсеткен.
Жариялылық қағидасы - сараптау жүргізу кезінде алынатын деректердің, қабылданған шешімдердің іске қосылайын деп отырған объектінің қабылданған шешімдерді есепке алуы, қоғам мүшелерінің және қоғамдық ұйымдардың дұрыс ақпарат алып, оны шешім қабылдаушы органдарға жеткізе алуы, экологиялық ақпараттың дұрыстығы мен жариялылығы қоғамдық ұйымдардың мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізуге белсенді қатысуына мүмкіндік береді. Бұл қағидаға сәйкес азаматтардың құқықтары мен экологиялық мүдделерін қорғау үшін, азаматтар мен қоғамдық ұйымдардың ұсыныстарын қарауды, олардың өкілдерін сараптау комиссиясының құрамына енгізу қажет. Жариялылық тиісті дәрежеде жүзеге асырылған жағдайда, халықтың қызметін жаңдандырып бұл қағида қоғамдық пікірмен толықтырылады.
Экологиялық сараптаманың келесі қағидасы, бұл экологиялық сараптаманың кешенділігі мен оның алуан түрлілігі қағидасы.
Экологиялық сараптаманың сарапшысы экологиялық сараптаманың кешенді, объективті сапалы жүргізілуін қамтамасыз етуі қажет.
Экологиялық сараптама жасалатын объектінің қоршаған ортаға және адам денсаулығына әсері жан-жақты бағалануы тиіс сондықтан сарапшылар тобының әртүрлі мамандардан құралуының маңызы зор. Әрбір объект жоспарланып отырған қызметіне қарай, әсеріне қарай мамандар тобы төмендегі ғылыми мамандықтар бойынша топталғаны жөн: медицина, санитария, экология, гигиена, биология, химия, география, геофизика, геология, топырақтану, гидрология және өндірістік құрылыс, сарқынды сулармен атмосфера ластағыштарын тазалау, социология, құқықтану, жүйелі талдау, экономика экоинформатика.
Сарапшы өзінің бар тәжірибесі мен білімін қолданып, жасалатын сараптамаға өзін жауапты сезінуінің мәні үлкен. Экономикалық мүдделердің, яғни, адам денсаулығы мен қоршаған ортаның сапасы экономикалық мүдделерден жоғары тұруы қажет. Барлық табиғат қорғау заңдары экологиялық мүдделерді қорғайды. Экологиялық заңдарды бұзумен, біз тек қор ортаға ғана емес, өзімізге де зиян келтіреміз.
Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау туралы заңдардың бұзылу нәтижесіндегі қоршаған ортаның ластануы, еліміздегі азаматардың денсаулығының нашарлауына әкеп соғуда. Адамдардың денсаулығына келтірілген зиян, көбінесе орны толмас зиян болып келеді1.
Экологиялық мүдделер сонымен қатар медициналық - биологиялық мүдделермен тығыз байланысты болып келеді. Өйткені біздің денсаулығымыздың жақсы болу қоршаған ортаның сапасына байланысты. Біздің денсаулығымызды қорғайтын нормативті құқықтық актілердің бірі, бұл Қазақстан Республикасы "Санитарлық -эпидемиологиялық қызмет туралы" заңы. Бұл занның экологиялық сараптамаға ұқсас жерлері бар. Мысалы: бұл нормативті актіде шаруашылық қызметке қойылатын санитарлы - эпидемиялық талаптар деген тарау бар, ал экологиялық сараптама шаруашылық қызметке өз талаптарын қояды. Бірақ, бұл екі заңның алдына қойған мақсаттары бір, яғни бұл бір-бірімен тығыз байланысты азаматтардың денсаулығымен қоршаған ортаны қорғау экологиялық сараптама шаруашылық қызметтің экологиялық ережелер мен нормаларға сәйкестігін анықтайды, ал мемлекеттік санитарлы - эпидемиялық қызмет мекемелердің, ұйымдардың, лауазымды тұлғалар мен азаматтардың санитарлдық ережелер мен нормаларды, гигиеналық нормативтердің және санитарлық заңдардың орындалуына бақылау жасайды. Мемлекеттік саниптарлы-эпидемиялық қызметтің функциясына санитарлы-эпидемиялық сараптаманы ұйымдастыру кіреді. бұл қызмет шаруашылық және өзге де субъектілер өз қызметін жүзеге асырған кезде, экологиялық және медико-биологиялық нормативтер мен талаптарды орындалуын бақылауға бағытталған.
Экологиялық сараптаманың басшылыққа алатын қағидаларын қарастырып және оларға теориялық талдау жасаған соң, сараптау қызметінің тіреуші болып саналатын қағидасына потенциалды экологиялық қауіпсіздік қағидасын қосуға болады. Бұл қағида бойынша ешқандай айырым жасамай экологиялық сараптама жасалуы тиіс. Экологиялық қауіпсіздік қағидасын іске асыру кейде қиындықтарға да ұшырасады. Заңда бекітілген қағидалар мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізілуі кезінде ғана түгел орындалуы шарт.

1.3 Экологиялық сараптаманың объектілері

Экологиялық сараптама объектілері болып мыналар табылады: табиғат пайдалану алдындағы және жобалау құжаттамасы, шаруашылықтар, келісім-шаруашылықтар, соның ішінде халықаралық шаруашылықтар мен келісім шаруашылық Қазақстан Республикасында қабылданбақ болып белгіленіп отырған, қоршаған орта мен халық денсаулығына ықпал жасайтын заң актілері мен нормативтік құқықтық актілердің жобалары; шаруашылық қызметті жүзеге асыру кезінде табиғат пайдаланушылардың қоршаған ортаны және халық денсаулығын қорғау жөніндегі талаптарды (экологиялық аудитті) сақтауын бағалау материалдары; табиғи ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаны қорғау саласында лицензиялар мен сертификаттарды алу кезінде экологиялық негіздеме үшін табыс етілетін құжаттама.
Кейіннен ерекше құқықтық мәртебе (табиғи қорық қорының объектілері, экологиялық жағынан қолайсыз аймақтар және т.б.) беру мақсатында аумақтардың учаскелерін кешенді зерттеу материалдары да экономикалық сараптама объектілері болып табылады.
Жоғарыда көрсетілген образдар техникалық прогрестің дамуына байланысты түпкілікті образдар бола алмайды. Заң экологиялық объектілерінің, тек жалпы мазмұны ғана көрсетеді. себебі, текниканың дамуына байланысты шаруашылық субъектілер экологиялық зиянды қызметтің жаңа түрлерін дамытып, экологиялық сараптама объектілерінің қатарын көбейте түсіреді.
Қазақстан Республикасының экологиялық сараптама туралы заңында экологиялық сараптама объектілері тізімі өте қысқа түрде көрсетілген. Мүмкін заң шығарушы құзыретті органдар экологиялық сараптама объектілерін өздері анықтауға құқылы деп ұйғарған болар.
ТМД елдерінің Парламентаралық ассамблиясының 7 пленарлы мәжілісінде қабылданған заңнамаға сәйкес Баймбетов Н.С. бұл тізімді келесідей тармақтармен толтырған:
1) іске асыру барысында қоршаған ортаға әсер ететін кешенді, ұлттық әлеуметтік экономикалық, ғылыми -техникалық жобалар мен өзге де ұлттық бағдарламалар;
2) Мемлекеттің халық шаруашылық салалары мен өнеркәсіпті дамыту схема жобалары;
3) Мемлекеттің территориялық өндірістік күштерін ұйымдастырудағы және табиғат пайдаланудың бас схема жобалары;
4) табиғатты пайдалануды және ірі өлкелердегі өндірістік күшті ұйымдастыруы, мемлекеттік білімді орналастыру схемаларының жобалары;
5) Мемлекет қатысатын мемлекетаралық инвестициялық бағдарламалар мен ұлттық инвестициялық бағдарламалар жобасы;
6) Мемлекеттің қарамағындағы табиғи ресурстарды пайдаланатын тау-кен және қайта өңдеуші өндірістік ұйымдарды құру құжаттары;
7) Өнімді бөлу туралы келісім шарттар және концепционды шарттар, сонымен қатар мемлекет қарамағындағы табиғи ресурстарды пайдалану мен өндірістік қалдықтар туралы өзге де шарттар мен құжаттар;
8) мемлекеттік орталық атқару органдарының заңға сәйкес қызметті жүзеге асыруға берілген лицензияны негіздейтін құжаттар;
9) белгілі бір территорияға ерекше қорғалатын табиғи аймақ, төтенше экологиялық аймақ, экологиялық апат аймағы деген құққытық статус беруге бағытталған кешенді экологиялық зерттеу құжаттары;
10) Мемлекеттің қарамағындағы су, орман, жер және өзге де табиғи ресурстарды пайдалану мен қорғау үлгі жобалары;
11) Ерекше қорғалатын табиғи аймақтың статусын өзгертетін аймақтар;
Сонымен қатар экологиялық сараптама туралы заң мазмұнына сәйкес алдында экологиялық сараптама қортындысын алған объект экологиялық сараптаманың объектісі бола алады. Оларға мыналар жатады:
а) алдында экологиялық сараптамамен жасалған ескертулерден кейінгі түзетулер;
б) қоршаған ортаны қорғау саласындағы арнайы мемлекеттік құзыретті органдардың табиғатты пайдалану шарттарын өзгертуі;
в) оң қорытынды алған экологиялық сараптаманың мерзімінен өтіп кетуі;
г) экологиялық сараптаманың оң қорытындысын алған жобалар мен өзге де құжаттарға өзгертулер енгізу;
2. Сараптама комиссиясы

Мемлекеттік экологиялық сараптаманы жасау Қазақстан Респубьликасының "экологиялық сараптама туралың заңына және 30 желтоқсанда 1993 ж. қабылданған "мемлекеттік экологиялық сараптаманы жасау тәртібің туралы ережемен реттеледі.
Мемлекеттік экологиялық сараптаманы жүргізудің ұйымдық нысанына келетін болсақ, бұл:
- Қазақстан Респубьликасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқару органы, яғни қоршаған ортаны қорғау министрлігі мен және оның жергілікті жерлердегі бөлімшелерінің сараптама қызметінің штаттағы қызметкерлері;
- Қазақстан Респубьликасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқару органы мен оның жергілікті жерлердегі бөлімшелері штаттан тыс сарапшыларды тарта отырып құратын сараптама комиссиялары;
- ҚР қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқару органдары құратын қалааралық сараптама комиссиялары жүргізеді.
Экологиялық сараптаманы жүргізу үшін экологиялық сараптама комиссиясы құрылады. Сараптаманың комиссиясын мемлекеттік және қоғамдық экологиялық сараптама тағайындауға, оған бастамашылық етуге және оны жүргізуге құқығы бар орган нақты объектіге экологиялық сараптама жасау үшін құрады. Бұған аудандық, қалалық, облыстық сараптама бөлімшелерінің басшылары және Қазақстан Респубьликасы бас экологиялық сарапшысы жатады. Бұл сараптама бөлімелері басшыларының мынандай құқықтары бар:
1) белгіленген тәртіппен экологиялық сараптама жасау үшін экологиялық сараптама комиссиялырын, топтарын өзге де құрамаларды құруға, шарт негізінде олардың жұмысына қатысуға жоғарғы білікті, отандық, шетелдік және заңды тұлғаларды тартуға;
2) сараптама бөлімшелерінің (мекемелердің, ұйымдардың) құрылатын комиссиялары мен топтардың қызметіне бақылау жасауды жүзеге асыруға;
3) экологиялық сараптама кеңестерін басқаруға олардың қызметін ұйымдастыруға;
1) сараптама жүргізу әдістерін белгілеуге;
2) экологиялық сараптамаға ұсынылған экологиялық нормалар мен ережелерге сай келмейтін материалдарды қабылдамауға;
3) есептеулерде қателіктерімен және басқа да олқылықтар жіберілген, оны түзету қосымша зерттеулерді, іздестіру жұмыстарын не қосымша қаражат бөлуді керек ететін жағдайларда, құжаттар мен материалдарды пысықтау үшін қайтаруға;
4) экологиялық сараптама қорытындыға қол қоюға;
5) қоршаған ортаға қауіп төндіретін мән-жайлардың жаңадан анықталуына байланысты не жоғарыда аталған қорытынды талаптарын тапсырыс беруші орындамаған жағдайда бұрын берілген экологиялық сараптаманың оң қорытындыларын қайтарып алуға;
6) сараптама жүргізуге қажетті ғылыми, жобалық, әдістемелік немесе өзге сипаттағы материалдарды сұратып алуға;
7) банк және басқа да қаржыландырушы органдарға мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы алынбаған объективтер бойынша материалдар табыс етуге;
8) Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдарының бұзылуына кінәлі адамдарды жауапқа тарту туралы мәселелерді шешу үшін тиісті дайындап құқық қорғау органдары мен өзге де органдарға тапсыруға құқығы бар1.
Сараптама комиссиясы экологиялық сараптаманы жүргізу барысында ешкімге тәуелді болмайды, егер де кімде-кім сараптама комиссиясының қорытынды шығаруына ықпал жасайтын болса, онда ол Қазақстан Респубьликасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа тартылады.
Сараптама комиссиясы экологиялық сараптаманы жүргізу барысында тапсырма берушіден мынандай құжаттарды талап етуге құқылы:
- жоспарланған отырған қызметтің бүкіл жүзеге асырылуы кезеңінде оның қоршаған ортаның жай-күйіне, халықтың денсаулығына тигізетін әсеріне берілген кешенді экологиялық әлеуметтік және экономикалық бағаны және осы қызметтің экономикалық зардаптары туралы мәлімдемені;
- жоспарланып отырған қызметті іске асыру туралы орталық және жергілікті атқару органдарымен келісу құжаттарын, сондай-ақ ҚР-ң қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқару органы, яғни қоршаған ортаны қорғау министрлігі белгіленетін тәртіпке сәйкес қоғамдық пікірді ескеру нәтижелерін;
Сонымен қатар қоршаған ортаны қорғау министрлігінің тиісті сараптама бөлімшесімен құрылған сараптама комиссиясы экологиялық сараптама жүргізу үшін қосымша материалдарды сұратып алуға құқылы.
Мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізу нұсқауында (төмендегідей) жағдайларға байланысты МЭС жүргізіледі:
1. Үкіметтің тапсыруы бойынша.
2. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.