Халық қолөнері

Кіріспе
Әшекей
Моншақ тізген хас шебер

«Бисер тоқу»-ертеден келе жатқан қолөнердің бір түрі болғандықтан мектептегі технология пәнінің оқу жоспарына кіреді. Себебі, бұл өнер түрі соңғы кезде қарқынды даму үстінде. Бисермен түрлі киім-кешектерді әшекейлеп, кестелеуге, түрлі сыйға тартуға арналған.
Бұйым түрлерін жасауға, сондай-ақ, сәнді бұйымдарды-сырға, білезік, алқа тоқуға да болады. Қазақша «бисерді»-су моншақ, ұсақ моншақ, ұсақ моншақ, жалған маржан деп те атайды. Бисермен жұмыс істеу әдемілікті, нәзіктікті, талғамды талап ете отыра, оқушы қиялын және шеберлігін дамытуға септігін тигізеді. Сызбамен жұмыс істегенде оқушының есте сақтау қабілеті, моншақтарды тізгенде саусақтардың икемділік қабілеті жоғарылап, соның нәтижесінде оқушының жазу үлгілері түзіледі. Сонымен бірге, оқушылардың эстетикалық талғамын арттыруға, әсемдікке, көркемдікке, сұлулыққа тәрбиелеуге, тиянақтылық деңгейін көтеруге әсер етеді.
Оқушылардың қолынан шыққан бұйымдардың ерекше көркем, сәнді, ой туғызатындай болуына көңіл бөлу әр технология пәні мұғалімінің міндеті.

Бисердің шығу тарихы: Бисер тоқу өнері ертеде кеңінен тарап, танылып келе жатқан халық шығармашылығының және әшекей бұйымдар дайындаудың бір түрі. Бисермен жай суреттерден бастап өте күрделі түрлі-түсті жұмыстар жасауға (тоқуға), алқа, тұмарша, шаш буғыш, сырға, білезік, белдік, сөмкелерді де әшекейлеп тоқуға болады, сонымен қатар ойыншақтар да тоқуға болады. Қолдан жасалатын бисер моншақтары Ресейде, шет елдерде өте жоғары бағаланады. Нақ осы кезде халық шығармашылығының осы түрі жаңа өрлеу үстінде, дамудың сатысында. Бисер тоқу өнері өте нәзіктікті, әдемілікті, шыдамдылықты және фантазия мен шеберлікті талап етеді. Әр адам бисер тоқумен айналасуына болады. Схемамен жұмыс істегенде есте сақтау қабілеті жоғары болып, түстерді айыра білу керек. Барлық қолөнер сияқты, бисер тоқудың да тарихы бар. Бисердің шығу тарихы әйнектің пайда болуымен тікелей байланысты. Ал. әйнектің қашан пайда болғанынан әлі күнге дейін дерек жоқ. Дегенмен әйнекті пайдаланудың ең
алғаш құпиясы Финикия елі ашқан деген аңыз бар. Бұл аңызда Финикиялық көпестер әлемді жүзіп жүріп Сирияға тоқталады. Өздеріне азық дайындау
мақсатымен отқа қазан қою үшін аралдан үлкен таз іздейді. Ешнәрсе таппаған олар кемедегі селитраның үлкен бөлігін пайдаланады. Жалынның ыстық температурасынан селитра еріп, өзен құмына араласып, сұйық әйнек болып аққан екен. Осылай ма, жоқ әлде басқа тәсілмен бе әйнек дүниеге келген. Бірақ Финикиялық көпестер бүкіл Жерорта теңізінің халқына әйнектен жасалған бұйымдарды сатқан екен.
Ұсақ, домалақ, сопақ, әр түрлі хрусталь, шыны, металл керамикалы металдардан жасалған моншақтарды бисер деп атайды.
Бисерден үлкендерін кәдімгі моншақ деп атайды.
Стекулярустың бсерден айырмашылығы ол ұзындығы 3мм түтікше тәріздес болып келеді.
Кейбір деректер бойынша әйнектің Отаны ежелгі Египет болған. Әйнектен жасалған моншақтар, амулет, ыдыс-аяқтар біздің заманымызға дейін УІ ғасырдың ескерткіштерінен табылған. Әйнекті массаға, кобальт, мыс, марганец қосу арқылы египеттіктер көгілдір, жасыл, алқызыл түсті әйнек алған, мұндай әшекейлерді еркектер де, әйелдер де ақ түсті киімдермен таққан деседі.
Ең алғашқы «бисер» атауы дәл осы Египет елімен байланысты. Оның атауы арабтың «Бусра» немесе «Бусер» деген сөзінен шыққан, мағынасы «жалған маржан». Рим империясы Египет елін басып алғанда әйнек өндіру Рим еліне өтіп, империя құлағаннан кейін Византияға өтеді. Ал Константинопольды түрік жауынгерлері жаулап алған соң, әйнек өндіруші шеберлер жан-жаққа тарап әлемге бисер атауы мәлім бола бастады.
Қазіргі кезде бисерден тоқылған бұйымдар, жастар мен орта жастағы әйелдерге арналған сәндік киімдерге жапсырылған немесе түрлі оюлармен әшекейленген киісдер, аяқкйімдерді, сөмкелер жиі кездестіруге болады. «Өмір жасы» ұзақ болу үшін мықты болып келетін жібек жіппен лескімен орындалады. Бисермен қазақтың ою-өрнектерін тұмарша, өңіржиек, бойтұмар, сондай-ақ алқа, шашпау тағы басқа өте сәнді әшекейлер: сырғалар, мойынға тағатын алқалар тоқу өте сәнді көрінеді.

1.Ш.Әбдуалиева «Халық қолөнері»
2. «Мектептегі технология», «Технология в школе» журналдары.
3. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы.
4.Ғаламтор материалдары

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Моншақ — мойынға тағатын әшекей бұйым. Моншақ ұсақ, түрлі-түсті, пішіні әр
түрлі (шар тәрізді, сопақша, қырлы) болады. Асыл тастардан, басқа да бағалы
заттардан жасалынады. Моншақ сөзі екі түбірдің бірігуі арқылы жасалған.
Сөздің алғашқы буыны “мон” көне түрік тіліндегі бойун (бойын), богін,
“Кодекс куманикусте” кездесетін “Мойын” – дене мүшесінің атауы екендігі
аңғарылады. Ал сөздің екінші сыңары жәй жасаушы жұрнақ қана емес. Көне
түрік тілінде “Чағ”, “Чек” мағынасындағы сөздер қазіргі ұғымымызда байлау
етістігі орнына жұмсалған, яғни Моншақ сөзінің әу бастағы алғашқы мағынасы
“мойынға байлау” екендігі сөзсіз. Моншақтың сонау ерте замандарда
қолданыста болғандығын қазба жұмыстары нәтижесінде табылған әшекей
бұйымдары дәлелдейді. Моншақ неолит дәуірінде тастан және сүйектен, қола
дәуірінде металдан, Ежелгі Египетте шыныдан, орта
ғасырларда Венецияда, Русьте, Орта Азияда, т.б. жерлерде шыныдан, асыл
тастардан жасалды

Соңғы кездері баспасөздер де болсын, радио, телеарналардан беріліп жататын
үлкенді-кішілі көлемді түрлі сыр-сұхбат, хабарларда болсын қазіргі кезде
кітап жазушылар көбейіп кетті, бұрын мемлекет тарапынан жарық көретін
шығармаларды екшеп, тексеріп, сан-сапасына қарап, бір орталықтан реттеп
отырушы еді, енді болса қолында қаржысы бар кім-болса сол кітап жазып,
көркем әдебиеттің де, тарихи шындықтың да шырқын бұзып, ненің дұрыс, ненің
бұрыс екенін қарапайым оқырман біле алмай қалды, әуесқой тарихшы көбейді,
ақын-жазушы біткен тарихшы болып алды, шежірешілер шектен шықты деген
сөздер жиі айтылатын болды. Шынында да жазғыштар жалғандықққа барып, жоқтан
бар жасап, ойдан ойына келгенін құрастырып, ат-атағын шығару үшін қолдан
тарих тудырып, жазылған нәрсенің ақ-қарасын, шын-өтірігін дәлелдеп,
дәйектей алмай жатса айтар жоқ, жоғарыдағы уәжге шүбә бар ма? Ал егер,
тарихшылар саясаттың сілтеуімен, кертартпа идеологияның құрсауынан шыға
алмай, біреудің жұмсауымен шындықты бұрмалап, ақиқаттан айналып, аттап өтіп
жатса, олардың айта алмағанын ақын-жазушы айтса, кәсіби тарихшының ақ
дегені алғыс, қара дегеніні қарғыс деп, басқалар қол қусырып қарап отыруы
керек пе? Олардың жазбаларын көзге ілмеуге бола ма? Болмайды екен. Жуықта
менің қолыма Талдықорған қаласында тұратын зейнеткер ұстаздың көлемі жиырма
баспа табаққа жуық ғұмырнамалық-тарихи қолжазбасы түсті. Жазбаның
тартымдылығы сондай қолыма алған жерде бас көтермей бір деммен оқып шықтым.
Маған редакторлыққа ұсынған қолжазбаның ат-атауын ауыстырып, айдар-
тақырыптарына аздаған өзгерістер енгізгенім болмаса қолжазбаға қалам ұшын
тигізбедім десем әбден болады. Өйкені автордың жазу мәнері, келтірілген
дәлел-дәйектеріне дейін өте-мөте нанымды, иландырады. Автор алғысөзінде
Мен шежіреші, ғылымға терең бойлап мұрағат қазған тарихшы немесе жазушы,
ата тегім дейтін құр айқайшы да емес, қарапайым ұстазбын. Көрген көз,
естіген құлақта жазық жоқ- деген қағиданы еске ала, ойда жүргенді ортаға
салып, ұрпаққа айтып кетуді өз парызым деп санадым деп ағынан жарылады. Ал
жазбалары еш жерде жарияланбаған, жарық көрмеген, тарихшылардың көзіне
ілікпеген тұнып тұрған тарих, этнография зерттеушілердің де назарына
ілікпеген ұлттық жәдігер, ескі дүниелердің ат-атаулары, жасалу жолдарының
өзі бір зерттеуге тұрарлық бай мұра екеніне көз жеткізеді.
Әр бір адам бір тарих. Өйткені ол қоғамнан тыс, қоршаған ортадан аулақ өмір
сүре алмайтындықтан бір адам басындағы тағдыр қоғамның барлық мүшесіне айна
қатесіз тән болмаса да оладың тыныс-тіршілігімен сабақтасып, байланысып,
енді біреудің басында қайталанып жатуы әбден мүмкін. Демек, қоғам тарихы
дегеніміз әр бір адамның басынан кешкен тағдыр жиынтығы. Ал оны асыра
сілтемей, аттап, айналып өтпей, бұрмалап бұзбай, біреудің жұмсауымен
жұмыстап, саяси идеологияның жетегінде кетпей шынайылықпен көркем, нақышын
тауып жатық баяндап беру екінің бірінің қолынан келе бермейді. Ал қолынан
келген күннің өзінде әлгінде атап өткеніміздей әлде кімнің жұмсауымен
жазылған, әлде кімнің нұсқауымен етілген еңбектерде ала-құлалық, жасырып-
жапқан, айтылмай қалған ақ таңдақтар көп болады. Осы тұрғыдан келгенде
біздің назарға алып отырған тақылеттес саясиланбаған, біреуге қолбалалық
қызмет атқармаған, шикілігі жоқ, қоқаң-лоқысыз адал жазылған туындыларда
шынайы өмірдің ақиқаты, нағыз тарихы ашылады. Олар тапсырыспен жазылған
жасанды, жылтырақ дүниелерден, жүз мыңдаған есе артық болса керек. Сондай
кітаптың бірі, міне оқырманға жол тартқан зейнеткер-ұстаз, Талдықорған
қаласының тұрғыны Арқалық Сүлейменұлының Айыр шоқ, сылдыр моншақ атты
тарихи деректі еңбегі. Автор мұнда кәсіби тарихшылар әлі күнге дейін айта
алмаған ақтаңдақты ашып, зерттеушлердің зердесі жеткенмен, жігері жетпеген
өткен беймаза заманның зар-мұңынан сыр шертеді. Шығарманың ат-атауының өзі
бірден оқушы назарын өзіне тартады. Көкейге бірден Айыр шоқ, сылдыр
моншақ дегеніміз не деген сұрақ туындайды. Баяғы өткен замандарда ел
ішінде өз өнерімен аты шығып, атақ-абыройы көпке тараған адамдардың лақап
аттары болғанын білеміз: Сегіз Сері, Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақ, Біржан
сал... Айыр шоқ, сылдыр моншақ Алтай-Боғда өңірінде Қытай мен Моңғолияның
арасында 1945 жылға дейін тартысты тағдырлы өмір сүрген, Ай қасқа атының
төрт аяғын бірдей жіліншігінен алтын-күміспен аптап білезік таққан, алаштың
ең соңғы атақты Серісі болса керек. Ол айтулы сері ғана емес, оң қолынан
өнер тамған қайқы бармақ ұста, оюдан ой өргізген зергер болыпты.
Қолындағысын айналасындағы жоқ-жітікпен бөлісіп, ел-жұртының көңілінен
шыққан жомарттығы үшін Көпес те атаныпты.
Туындыгер Айыр шоқ, сылдыр моншақ атанған Көпес Жұмажан Бүлтікейұлының
жүріс-тұрысын былайша суреттейді: Шынтақ жең, құлын жарғақ құла түс
мешпеттерін жалпақ күміс белбеумен қынай буынып, сары ала қамшыны кең
бүлдіргесінен білектеріне іліп, кестелі шалбардың кер езу балағын сірі
өкшесін құймалап, тіреме қаққан, оюлы саптама етіктің сыртына салып, сегіз
қабат үзеңгібауға шірене тіреп, айқасқа ердің артқы қасына қисая жамбастай
отырып, даланы әнге бөлеп, боз атын тербелте жол жорғалатып келе жатқанда
таңданып тамсанбайтын, таңдайын қағып, көз салмайтын жан қалмайтын.Мұндай
көркем, келіскен суретті мен бұрын соңды еш жерден оқымаппын. Осы бір ауыз
сөздің өзінде қаншама этнографикалық атау-теңеу жатыр. Ал кітаптың іші
тұнып тұрған маржан, көнерген, ескірген, ұмыт болған лағыл сөздер.
Мен осы кітапты оқып шыққаннан кейін бас кейіпкер Көпес Жұмажан туралы осы
жөн біледі-ау деген бірнеше адамнан тарихшы, этнограф, өнер
зерттеушілерінен сұрағанымда еш қайсысы ештеме тіс жарып айта алмады. Ал
бізге, оқырман қауымға осындай құнды дүниені қарапайым зейнеткер-ұстаз
Арқалық Сүлейменұлы ұсынып отыр. Ел іші кеніш деген міне осы болса керек.

Моншақ тізген хас шебер

Ежелгі қазақ жерінің таңбалы тасқа тұнып тұрғаны, адамзат жазуының негізін
қалаған тасқа басылған таңбалардың молдығы көне өркениет мұрасынан сыр
шертеді. Петроглифтер – тасқа салынған суреттер, тас бетіндегі кітап. Енді
моншақпен сурет салғанды қашан көріп едік? Ол инемен құдық қазғаннан бетер,
көз майын тамызған михнатты өнер екенін көрмесек те сеземіз. Таяуда Ұлттық
академиялық кітапханада бейнелеу өнерінің қылқаламымен салатын
суреттен сипаты бөлек бір таңғажайып көрме өтті. Көрме иесі –
Күләнда Ғалиасқарқызы Есекина.
Ол – Арқалық педагогикалық колледжінің сәндік-қолданбалы өнерінің мұғалімі
болып қызмет істеген, шебер. Күләнда Ғалиасқарқызы ұлтжандылығымен баурады.
Осы қасиет қолтаңбасынан анық байқалады. Оның жас кезінде Қостанайда бір
қазақ мектебі, Арқалықта бір қазақша физмат факультеті болған. Әке шешеден
жастай жетім қалған Күләнда сіңлілерін қазақша оқыту үшін Арқалыққа кеткен.
Есеке атасынан дарыған мінез. Суретші академик Манаш Қозыбаев туған
елдің қызы, аталас туыс болып келеді. Арқалықта гуманитарлық колледж ашқан
Айша Жүнісова Күләнданы Шебердің қолы ортақ деп бірден сабақ беруге
шақырған.
1992 жылы еліміз тәуелсіздігін алғаннан соң Арқалықта қазақ кластарын ашуға
белсене кіріскен өзінің туған сіңлісі Роза Есекина мен Күләнда болатын. Сол
үшін Роза физматтан бөлек филологияны бітірген. Сол мектепте жүріп, суретші
қазақтың төл қолданбалы өнерін еңбек сабақтарына енгізуді парыз санайды. Ер
балаларға ұршық жасатса, қыз балаларға жүн түткізіп, иіртіп, тоқытуды
үйретеді. Қазақтың ұлттық тағамдарын дайындауды, дәстүрді үйретеді.
Қостанайда сегіз
жапырақ құрақ болса, Торғайда шешен құрақ деген көрпе түрі қолданылады.
Құрақ құраудың қыр-сыры, кілем тоқу, ұлттық киім үлгілері, басқұр, т.б.
істеуді үйретті.
Бұл балаларға этнографиялық тәрбие ретінде берілді.
Күләнда Ғалиасқарқызының айтуынша, Айша Бибі кесенесінде оюдың 200 түрі
бар. Тұмарша – үшбұрыш атауы бар ою. Ирек – су. Жазу болмаған кезде
ирекпен суды бейнелеген.
Балтасап, жапырақ, қошқармүйіз сим метриялық үлгіде, күрделілеу болған соң
жоғарырақ класта оқытты.
Суретшінің моншақпен картина салуына түрткі болған нәрсе – бір тойда
сыйлыққа шетелден әкелген арзанқол картина еді. Моншақты жапсырып, баттап
жасаған екен. Ол мен бұдан әдемі шығарар едім деп ойлайды. Шебер
моншақпен көрме жасап шығаруға табаны күректей бес жыл уақытын сарп етті.
Мақсаты – жас ұрпаққа үлгі болсын деу. Өйткені, еңбек, сурет
сабағы отансүйгіштікке тәрбиелеуі керек. Түр мен түсті, пропорцияны білу
қаршадайынан баланың сана- сезімін, отансүйгіштігін оятатын сабақтар,
әрі этика, эстетика көзі деп ұғады. Қазіргі индустриялы-
инновациялық Қазақстанда жеңіл өне ркәсібі ақсап тұр, ол үшін мектепте
сурет, еңбек с а б а қ т а р ы н көбірек беру керек.
Күләнда апайдың асыл мұраты – мектептерде қолданбалы өнерді кіргізуге
мұрындық болу! Бұл –расында барды ұқсату, бұрынғы көл-көсір қолөнерді
қалпына келтіру. Оны ғылыми жағынан негіздеу керек. Себебі, мұғалімдердің
негізгі парызы ұлт тәрбиелеуге атсалысу деп түйсінеді. Бұл идеяның
жасампаздығын тілейік! Технология десе де, кейбір ауылда оны толық
кіргізе алмайды. Балалар әлі күнгі орыстан үйренген үлгімен сурет
салады. Мақсат – одан атымен безіну емес, өзіндік төл өнерден жерінбеу.
Өзі соның әдістемесін жасады.
Х ғасырда қазақ жеріне арабы кілем кірген. Суретші Күләнда Есекина осы
арабы кілемді шағын фрагмент қылып тоқып, картинаға салып қойды. Бұл – өзге
жұрт қызықса, үлгісін алсын дегеннен туған оңды идея. Кілемді тоқығанда ол
қазақтың боскесте, алабас деген оюларын пайдаланды. Расында бұл кілемді
бала кезде, 10-11 жасында тоқыған, сол сұлба ұмытылмай, есте қалып қойған,
соны жаңғыртты. Олжа демей көріңіз!
Қазақтың қолданбалы өнері – тұнып тұрған ата тарихымыз. Торғайда қыз ұзатар
тойда қоржын, Қостанайда дорба жүреді. Осы ұлттық салт-дәстүрге сай
дорбаның жаңа үлгісін жасау – шебердің ойында. Көрмедегі тойға
арнаған дорбаның үлгісі көз тартты. Қазақы ою, бір түріне қос аққу
салынған. Жас жұбайлардың символы той сарқыты бар дорбада болмағы
жарасымды. Қайын атасы Сәрсенбай Мұхамедиев көршілес үш облысқа аты шыққан
әйгілі ұста болатын. Үлкен кісілердің шапаны мен камзолдарының түйме,
ілгек, алқа, сырға, жүзік тәрізді сәндік бұйымдарын күмістен соққан. Бұрын
қазақтың қыздары тебетейлері, кемзалдарының шеттеріне күміс қадағ ан.
Ұсталар ел арасында аттары шығады, бірақ сол дәуірінде қалып қояды. Олардан
бренд жасау қазіргі қазақ үшін аса маңызды екенін ұғар уақыт әбден жетті.
Қазіргі тілде косметичка, ертеде халық айнақап, айнақалта деп аталатын қыз-
келіншек жасанатын заттар салынатын шағын қалтаны кестелей, оюлай, көз
жауын алардай қылып істеген. Қазақ еуропалық стильді білмей, дара тұрғанда
оның өзіне тән таңғажайып түркілік мәдениеті болды ғой. Этнографиялық
деректе: перзент көрмей зарыққан отбасы кенеттен тәңірі жарылқап, ұлды
болса, баланың төбесіне бір шоқ шаш қойып, оған маржан- моншақ араластырып
өріп қоятын
салт болған.
Күләнда Ғалиасқарқызының шығармашылық бір көргенде-ақ, оның инемен сұлулық
дүниесін тірнектей қалпына келтірген хас шебер екенін мойындайсыз. Кей әйел
осы моншақ теңізінің бір тамшысын, дәлірегі бір түйірін қадай алмас еді.
Көк инені түртпейтіндер үшін мағынасыз тер төгу. Ең әуелі суретшінің
жолбарыс тұқымды үш полотнода, әрі сүйіп салатынын аңдадым. Өткен ғасырдың
ортасында Сыр бойы мен Балқаш, Іленің қалың қамыстарын мекендеген Тұран
жолбарысының тұқымы тұздай құрыды. Сол фаунаны жоқтап, көркем прозада
жазған жазушы болған соң бейжай қала алмай, арбалып қарадым. Көркем,
шынайы! Шатқалдағы жолбарыс көрмедегі елдің көзіне оттай басылды. Даланың
маңғаз аңы тылсым тыныштықта, түнгі табиғатта шоқайып отыр. Теңбіл түктері
мен ақжағал бет-әлпеті дәл берілген, даналық пен айбын бар. Жалғыз
жолбарыс. Жаратылыстың өз баласымен деп тұрғандай. Натюрморт моншақ
арқылы тізуге айрықша үйлесетінін Күнбағыстар, Ақ гүлдер,
Раушан гүлімен құмыра және шай сервизі, Алма салынған себет,
Жеміс салынған себет, Қызыл райхандар сияқты сериялы картиналардан көз
айырмай қарап қалғанда ұғуға болады. Сұлулыққа іңкәрлік бұл суреттердің
астары мен сырын ашады.

Көрмеде суретшінің 18 жұмысы қойылды. Зиялы қауым, суретші әріптестері
мұндай өзгеше реңкті көрмені алғаш көргендерін айтып тамсанды. Адамдарға
қуаныш, шаттық пен әсемдік сыйлайды. ҚР ҰАК директорының орынбасары Ғалия
Исаханова моншақтардан қазақтың өнерін, тарихын насихаттайтын көркем
дүниелер жасап отырған шеберге ризашылығын білдірді. Астана қаласы
Суретшілер одағының директоры Игорь Гойденко Күләнда Есекинаға алғыс хат
тапсырды.
Мынадай мың құбылған әсем моншақтармен кесте тігу өнерін көрген қыз
балалардың көзі шырадай жанып, өз ісін таңдап, қаласа құлшына кірісері
айқын. Балғын жүректерде нәзіктік пен сұлулыққа, шеберлікке махаббат оты
тұтанбақ. Жарық дүниені сұлулық сақтайды деген асыл қағиданы білеміз.
Әлпия Орманшина есімді замандасы шеберлік иесін көргенде тебіреніп жыр
арнапты:
Маржан моншақ түрленіп он саусақтан
Жан бітірген қолымен Күләнда қыз.
Он саусағы майысқан шебер болып,
Өзіңізге ұқсасын қыздарымыз.

ОҚО, Бәйдібек ауданы, Қ.Байменов атындағы
жалпы орта мектебінің технология
пәні мұғалімі Нысанбекова Айгүл

Кіріспе

Бисер тоқу-ертеден келе жатқан қолөнердің бір түрі болғандықтан
мектептегі технология пәнінің оқу жоспарына кіреді. Себебі, бұл өнер түрі
соңғы кезде қарқынды даму үстінде. Бисермен түрлі киім-кешектерді
әшекейлеп, кестелеуге, түрлі сыйға тартуға арналған.
Бұйым түрлерін жасауға, сондай-ақ, сәнді бұйымдарды-сырға, білезік,
алқа тоқуға да болады. Қазақша бисерді-су моншақ, ұсақ моншақ, ұсақ
моншақ, жалған маржан деп те атайды. Бисермен жұмыс істеу әдемілікті,
нәзіктікті, талғамды талап ете отыра, оқушы қиялын және шеберлігін дамытуға
септігін тигізеді. Сызбамен жұмыс істегенде оқушының есте сақтау қабілеті,
моншақтарды тізгенде саусақтардың икемділік қабілеті жоғарылап, соның
нәтижесінде оқушының жазу үлгілері түзіледі. Сонымен бірге, оқушылардың
эстетикалық талғамын арттыруға, әсемдікке, көркемдікке, сұлулыққа
тәрбиелеуге, тиянақтылық деңгейін көтеруге әсер етеді.
Оқушылардың қолынан шыққан бұйымдардың ерекше көркем, сәнді, ой
туғызатындай болуына көңіл бөлу әр технология пәні мұғалімінің міндеті.

Бисердің шығу тарихы: Бисер тоқу өнері ертеде кеңінен тарап, танылып келе
жатқан халық шығармашылығының және әшекей бұйымдар дайындаудың бір түрі.
Бисермен жай суреттерден бастап өте күрделі түрлі-түсті жұмыстар жасауға
(тоқуға), алқа, тұмарша, шаш буғыш, сырға, білезік, белдік, сөмкелерді де
әшекейлеп тоқуға болады, сонымен қатар ойыншақтар да тоқуға болады.
Қолдан жасалатын бисер моншақтары Ресейде, шет елдерде өте жоғары
бағаланады. Нақ осы кезде халық шығармашылығының осы түрі жаңа өрлеу
үстінде, дамудың сатысында. Бисер тоқу өнері өте нәзіктікті, әдемілікті,
шыдамдылықты және фантазия мен шеберлікті талап етеді. Әр адам бисер
тоқумен айналасуына болады. Схемамен жұмыс істегенде есте сақтау қабілеті
жоғары болып, түстерді айыра білу керек. Барлық қолөнер сияқты, бисер
тоқудың да тарихы бар. Бисердің шығу тарихы әйнектің пайда болуымен тікелей
байланысты. Ал. әйнектің қашан пайда болғанынан әлі күнге дейін дерек жоқ.
Дегенмен әйнекті пайдаланудың ең
алғаш құпиясы Финикия елі ашқан деген аңыз бар. Бұл аңызда Финикиялық
көпестер әлемді жүзіп жүріп Сирияға тоқталады. Өздеріне азық дайындау
мақсатымен отқа қазан қою үшін аралдан үлкен таз іздейді. Ешнәрсе таппаған
олар кемедегі селитраның үлкен бөлігін пайдаланады. Жалынның ыстық
температурасынан селитра еріп, өзен құмына араласып, сұйық әйнек болып
аққан екен. Осылай ма, жоқ әлде басқа тәсілмен бе әйнек дүниеге келген.
Бірақ Финикиялық көпестер бүкіл Жерорта теңізінің халқына әйнектен жасалған
бұйымдарды сатқан екен.
Ұсақ, домалақ, сопақ, әр түрлі хрусталь, шыны, металл керамикалы
металдардан жасалған моншақтарды бисер деп атайды.
Бисерден үлкендерін кәдімгі моншақ деп атайды.
Стекулярустың бсерден айырмашылығы ол ұзындығы 3мм түтікше тәріздес болып
келеді.
Кейбір деректер бойынша әйнектің Отаны ежелгі Египет болған. Әйнектен
жасалған моншақтар, амулет, ыдыс-аяқтар біздің заманымызға дейін УІ
ғасырдың ескерткіштерінен табылған. Әйнекті массаға, кобальт, мыс, марганец
қосу арқылы египеттіктер көгілдір, жасыл, алқызыл түсті әйнек алған, мұндай
әшекейлерді еркектер де, әйелдер де ақ түсті киімдермен таққан деседі.
Ең алғашқы бисер атауы дәл осы Египет елімен байланысты. Оның атауы
арабтың Бусра немесе Бусер деген сөзінен шыққан, мағынасы жалған
маржан. Рим империясы Египет елін басып алғанда әйнек өндіру Рим еліне
өтіп, империя құлағаннан кейін Византияға өтеді. Ал Константинопольды түрік
жауынгерлері жаулап алған соң, әйнек өндіруші шеберлер жан-жаққа тарап
әлемге бисер атауы мәлім бола бастады.
Қазіргі кезде бисерден тоқылған бұйымдар, жастар мен орта жастағы
әйелдерге арналған сәндік киімдерге жапсырылған немесе түрлі оюлармен
әшекейленген киісдер, аяқкйімдерді, сөмкелер жиі кездестіруге болады. Өмір
жасы ұзақ болу үшін мықты болып келетін жібек жіппен лескімен орындалады.
Бисермен қазақтың ою-өрнектерін тұмарша, өңіржиек, бойтұмар, сондай-ақ
алқа, шашпау тағы басқа өте сәнді әшекейлер: сырғалар, мойынға тағатын
алқалар тоқу өте сәнді көрінеді.
Қолөнер – халық өмірімен, тұрмысымен бірге жетіліп, біте қайнасып келе
жатыр. Ата бабамыз айтқандай Өнер көзі – халықта, Халықсыз өнер -
өнерсіз халық жоқ, оны жаңғыртып іске асыру біздің перзенттік парызымыз.
Қазақ халқы талғампаз халық. Ұрпағына қалдырған бай мұрасы – тұнған ғибрат
өнеге. Сондықтан әр түрлі қолөнер бұйымдарының әсемдігі, өрнегі, тұрмысқа
сән берумен адамдарға рухани ләззат әкелген. Өресі биік, өрісі кең өнер
атауларының қай саласында болсын, жер жүзіндегі басқа да халықтар сияқты
қазах халқы да өзінің көне замандардан бері келе жатқан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.