Киім қию этикасы мен мәдинеті (Дизайн)
I Бөлім. «СЕМСЕР» КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1. «СЕМСЕР» киімінің үлгілерін айқындау бағытындағы ізденістер.
1.2. «СЕМСЕР» сән үлгілерінің қызметі және дизайн обьектісі
1.3. Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы
1.4. «СЕМСЕР» сән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу
II Бөлім. «СЕМСЕР» СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ КОНСТРУКЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
2.1. Конструкциялау әдістерін топтастыру
2.2. «СЕМСЕР» сән үлгілерінің сызбасын құрастыру үшін негізгі өлшемдерді және киімнің еркін қонымдылығына берілетін қосымшаларды таңдап негіздеу
III Бөлім. «СЕМСЕР» СӘН ҮЛГІЛЕРІН ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1. «АЛАШҰЛЫ» сән үлгілеріне техникалық құжатнама жасау
3.2. Үлгіге арналған негізгі және қосымша маталардың шығыны
Қорытынды
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕЬИЕТТЕР
ҚОСЫМШАЛАР
1.1. «СЕМСЕР» киімінің үлгілерін айқындау бағытындағы ізденістер.
1.2. «СЕМСЕР» сән үлгілерінің қызметі және дизайн обьектісі
1.3. Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы
1.4. «СЕМСЕР» сән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу
II Бөлім. «СЕМСЕР» СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ КОНСТРУКЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
2.1. Конструкциялау әдістерін топтастыру
2.2. «СЕМСЕР» сән үлгілерінің сызбасын құрастыру үшін негізгі өлшемдерді және киімнің еркін қонымдылығына берілетін қосымшаларды таңдап негіздеу
III Бөлім. «СЕМСЕР» СӘН ҮЛГІЛЕРІН ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1. «АЛАШҰЛЫ» сән үлгілеріне техникалық құжатнама жасау
3.2. Үлгіге арналған негізгі және қосымша маталардың шығыны
Қорытынды
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕЬИЕТТЕР
ҚОСЫМШАЛАР
Киімнің ынғайлылығы әрі тиімділігімен қатар, бүгінде оның эстетикалық және мәдени қасиеттерін меңгеру маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Киім үлгісін жасауда халықтың әдеп- ғұрпына үлкен мағына беріледі және ата-бабаларымыздан ғасырлар бойы мұра етіп келген өнерін көрсете білу. Дипломдық жобадағы «Қазақтың ұлттық ер киімдерін жаңа заманауи сән ағымына сай қазақша ұлттық стилінде жасалған «Алашұлы» атты сән үлгісінде таңдалынып алынды.
Дизайн (design) – ағылшын тілінен аударғанда жобалау, сызу, ойлап табу, сондай-ақ жоба, сызба, сурет деген мағынаны білдіреді. Қазіргі кезде бұл термин өндіріс бұйымдарын әрі ыңғайлы, әрі әдемі көркемдеп жобалау дегенді білдіреді Киімнің ынғайлылығы әрі тиімділігімен қатар, бүгінде оның эстетикалық және мәдени қасиеттерін меңгеру маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Киім үлгісін жасауда халықтың әдеп- ғұрпына үлкен мағына беріледі және ата-бабаларымыздан ғасырлар бойы мұра етіп келген өнерін көрсете білу. Біздің мақсатымыз, қазақтың және өзге ұлттардың сән үлгілері өнерінің тарихи сыры мен оны дамытушы киім дизайнерлердің мәнін ашу болып табылады. Бүгінде киім дизайнердің сән үлгілерге, яғни, халық өнеріне қосқан өзіндік ерекше өрнегін, жаңалықтары мен ой-кеңестерін зерделеп, талқылап, бұл киім үлгілері саласындағы қосқан шығармашылық үлесіне арнайы баға беру, әлі күнге дейін шын мәнінде қолға алынған жоқ. Костюм дизайн өнері халықтың шынайы рухани-эстетикалық танымымен біте қайнасып кеткен этнографиялық мәнге ие көрінісімен ерекше, құнды болғандықтан, ұлт мәдениетін айқындайтын өте маңызды және аса қажетті сала. Міне, осы сән коллекциялық үлгілерінде ою-өрнектің тарихын, ерекшеліктері мен дамуын зерттеуші ғалымдар, бұл саланың да өзіндік үлгіде дамытып, жаңғыртып отыратын шеберлері болатынын, олардың шығармашылық еңбектері өзге өнер түрлеріндегі адамдардікі сияқты көзге түсіп, бағалана бермейтіні және олардың шығармашылығы жөнінде өз бағасын беріп, саралау кезеңі туғаны жөнінде сауалды мәселелерді қозғап, көңіл бөлер жәйіттері алға тарта бастауда. Оқу құралы болашақ маманның киім әзірлеу барысында шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға әсер етеді, киім стилі мен сән ұғымы жөнінде мәліметтер беріп, жаңа үлгідегі моделдер мен киім жиынтығын әзірлеуде, шығармашылық іс - әрекеттің негізгі қағидалары, киім жобалау ерекшеліктері жөнінде білім береді.
Пәнді оқытудың негізгі мақсаты: болашақ мұғалімге киім қию этикасы мен мәдинеті жөнінде білім беру, көркемдік талғамын қалыптастыру, алған білімдерін жалпы білім беретін мектептер мен мектептен тыс мекемелердің оқу тәрбие үлгісінде қолдана білуге үйрету:
- жаңа үлгідегі киім үлгілерін әзірлеуге студенттердің шығармашылық іс - әрекетіне жетекшілік жасауға студенттерді дайындау;
- киімді жобалау мен көркемдеп сәндеудің негізгі қағидалары, әдістерімен таныстыру;
- қазіргі заман сән ағымын талдап, зерделеп, белсенді түрде меңгеруге, әрі халық дәстүрін қолдана білуге жағдай жасау;
- мәдениет пен тұрмыстық жағдайға сәйкес, жаңа киім үлгілерін әзірлеуге кәсіби білімі мен дағдысын қалыптастыру;
- белгілі кейіпкерді ойлап шығаруға шығармашылық қабілетін, эстетикалық, көркемдік талғамын дамыту әрі жетілдіру.
Осы курсты меңгеруде студенттер костюм композициясы мен көркем кейіпкерді құрастыру ерекшеліктері, форманың кеңістікте қабылдануы, костюм графикасы мен сурет салу ерекшеліктеріне үйренеді.
Дизайн (design) – ағылшын тілінен аударғанда жобалау, сызу, ойлап табу, сондай-ақ жоба, сызба, сурет деген мағынаны білдіреді. Қазіргі кезде бұл термин өндіріс бұйымдарын әрі ыңғайлы, әрі әдемі көркемдеп жобалау дегенді білдіреді Киімнің ынғайлылығы әрі тиімділігімен қатар, бүгінде оның эстетикалық және мәдени қасиеттерін меңгеру маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Киім үлгісін жасауда халықтың әдеп- ғұрпына үлкен мағына беріледі және ата-бабаларымыздан ғасырлар бойы мұра етіп келген өнерін көрсете білу. Біздің мақсатымыз, қазақтың және өзге ұлттардың сән үлгілері өнерінің тарихи сыры мен оны дамытушы киім дизайнерлердің мәнін ашу болып табылады. Бүгінде киім дизайнердің сән үлгілерге, яғни, халық өнеріне қосқан өзіндік ерекше өрнегін, жаңалықтары мен ой-кеңестерін зерделеп, талқылап, бұл киім үлгілері саласындағы қосқан шығармашылық үлесіне арнайы баға беру, әлі күнге дейін шын мәнінде қолға алынған жоқ. Костюм дизайн өнері халықтың шынайы рухани-эстетикалық танымымен біте қайнасып кеткен этнографиялық мәнге ие көрінісімен ерекше, құнды болғандықтан, ұлт мәдениетін айқындайтын өте маңызды және аса қажетті сала. Міне, осы сән коллекциялық үлгілерінде ою-өрнектің тарихын, ерекшеліктері мен дамуын зерттеуші ғалымдар, бұл саланың да өзіндік үлгіде дамытып, жаңғыртып отыратын шеберлері болатынын, олардың шығармашылық еңбектері өзге өнер түрлеріндегі адамдардікі сияқты көзге түсіп, бағалана бермейтіні және олардың шығармашылығы жөнінде өз бағасын беріп, саралау кезеңі туғаны жөнінде сауалды мәселелерді қозғап, көңіл бөлер жәйіттері алға тарта бастауда. Оқу құралы болашақ маманның киім әзірлеу барысында шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға әсер етеді, киім стилі мен сән ұғымы жөнінде мәліметтер беріп, жаңа үлгідегі моделдер мен киім жиынтығын әзірлеуде, шығармашылық іс - әрекеттің негізгі қағидалары, киім жобалау ерекшеліктері жөнінде білім береді.
Пәнді оқытудың негізгі мақсаты: болашақ мұғалімге киім қию этикасы мен мәдинеті жөнінде білім беру, көркемдік талғамын қалыптастыру, алған білімдерін жалпы білім беретін мектептер мен мектептен тыс мекемелердің оқу тәрбие үлгісінде қолдана білуге үйрету:
- жаңа үлгідегі киім үлгілерін әзірлеуге студенттердің шығармашылық іс - әрекетіне жетекшілік жасауға студенттерді дайындау;
- киімді жобалау мен көркемдеп сәндеудің негізгі қағидалары, әдістерімен таныстыру;
- қазіргі заман сән ағымын талдап, зерделеп, белсенді түрде меңгеруге, әрі халық дәстүрін қолдана білуге жағдай жасау;
- мәдениет пен тұрмыстық жағдайға сәйкес, жаңа киім үлгілерін әзірлеуге кәсіби білімі мен дағдысын қалыптастыру;
- белгілі кейіпкерді ойлап шығаруға шығармашылық қабілетін, эстетикалық, көркемдік талғамын дамыту әрі жетілдіру.
Осы курсты меңгеруде студенттер костюм композициясы мен көркем кейіпкерді құрастыру ерекшеліктері, форманың кеңістікте қабылдануы, костюм графикасы мен сурет салу ерекшеліктеріне үйренеді.
1. А. Асанова, Г. Тастанбекова, Киімді констукциялау және тігу технологиясы. Астана - 2008ж.
2. А. Асанова, Ж. Айдынбекова, С. Нұрпейісова, Киімді конструкциялау. Астана - 2008ж.
3. Е. Никитина, А.Талғатбекова, Киімді конструкциялау. Астана - 2008 ж.
4. Б.С. Сатыбалдинова, М.А. Сәлімбаева, Тігін өндірісінің технологиясы. Астана - 2008 ж.
5. Г. Тәкішева, Б. Асанова, Киімді модельдеу және көркемдік безендіру. Астана - 2008 ж.
6. С. Асанова, Қазақтың ұлттық киімдері. Астана - 2008 ж.
7. А. Бикенов, Қазақтың материалдық мәдениеті. Астана - 2008 ж.
8. Х, А. Арғынбаев, Қазақ халқының қол өнері. Алматы - 1987 ж.
9. «Қазақтың дәстүрлі киім - кешектері» Халық баспасы - 2006 ж.
10. С. Қасиманов “Қазақ халқының қол өнері” Алматы - 1989 ж.
11. Х. Арғынбаев “Қазақ халқының қол өнері” Алматы “Өнер баспасы” - 1987 ж.
12. Б. Хинаят “Қазақ халқының ұлттық киімдері” Алматы “Алматы кітап” - 2007 ж.
13. Қазақстан Респібликасы Мемлекеттік Орталық мұражайының этнографиялық коллекциясы (серия) Қазақтың дәстүрлі ким - кешегі \\иллюстрацияланған ғылыми каталог// Алматы: Өнер - 2009ж.
14. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd” - 2005 ж
15. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Орталық музейінің этнографиялық коллекциясы (серия) Қазақтың дәстүрлі киім - кешегі \\иллюстрацияланған ғылыми каталог\\ Алматы: Өнер - 2009ж.
ҚОСЫМШАЛАР
1. Әбдіғапбарова Ұ.М. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері (оқу құралы). Өнер, 1999ж., 152 б.
2. Әбдуалиева Ш. Халық қолөнері: А: Рауан.
3. Бағжаева С. Әйел және балалар киімдерін сәндеп өңдеу. Алматы.
4. Байбатшаева А.Е., Жолдасбекова С.А. Тоқыма материалдарының негіздері. Шымкент: ОҚМУ, 2002 ж-71 бет.
5. Жолдасбекова С.А. Киімді көркемдеп сәндеу.- Шымкент, М.Әуезов
атындағы ОҚМУ 2003. 114 б.
6. Қоянбаев М., Қоянбаев С. Педагогика. ЖОО студенттерге
арналған оқу құралы. Гумилев атындағы ЕАУ Астана, 1999-321
7. Құтпанбаев Ә. Еңбекке баулу және ұлттық тәрбие /көмекші құрал/-
Алматы, 2001 ж. 94 бет.
8. Қоңыратбай Т. Кәсіп және мәдениет. /Оқу құралы/
9. Кругликов Г.И. Методика преподавания технологии с практикумом. Учеб. Пособ. М.: Издательский центр «Академия», 2004.- 480 с.
10. Ұзақова А.С. Тігін өндірісінің техникасы мен технологиясы. Шымкент. 1999.- 47 б.
2. А. Асанова, Ж. Айдынбекова, С. Нұрпейісова, Киімді конструкциялау. Астана - 2008ж.
3. Е. Никитина, А.Талғатбекова, Киімді конструкциялау. Астана - 2008 ж.
4. Б.С. Сатыбалдинова, М.А. Сәлімбаева, Тігін өндірісінің технологиясы. Астана - 2008 ж.
5. Г. Тәкішева, Б. Асанова, Киімді модельдеу және көркемдік безендіру. Астана - 2008 ж.
6. С. Асанова, Қазақтың ұлттық киімдері. Астана - 2008 ж.
7. А. Бикенов, Қазақтың материалдық мәдениеті. Астана - 2008 ж.
8. Х, А. Арғынбаев, Қазақ халқының қол өнері. Алматы - 1987 ж.
9. «Қазақтың дәстүрлі киім - кешектері» Халық баспасы - 2006 ж.
10. С. Қасиманов “Қазақ халқының қол өнері” Алматы - 1989 ж.
11. Х. Арғынбаев “Қазақ халқының қол өнері” Алматы “Өнер баспасы” - 1987 ж.
12. Б. Хинаят “Қазақ халқының ұлттық киімдері” Алматы “Алматы кітап” - 2007 ж.
13. Қазақстан Респібликасы Мемлекеттік Орталық мұражайының этнографиялық коллекциясы (серия) Қазақтың дәстүрлі ким - кешегі \\иллюстрацияланған ғылыми каталог// Алматы: Өнер - 2009ж.
14. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd” - 2005 ж
15. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Орталық музейінің этнографиялық коллекциясы (серия) Қазақтың дәстүрлі киім - кешегі \\иллюстрацияланған ғылыми каталог\\ Алматы: Өнер - 2009ж.
ҚОСЫМШАЛАР
1. Әбдіғапбарова Ұ.М. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері (оқу құралы). Өнер, 1999ж., 152 б.
2. Әбдуалиева Ш. Халық қолөнері: А: Рауан.
3. Бағжаева С. Әйел және балалар киімдерін сәндеп өңдеу. Алматы.
4. Байбатшаева А.Е., Жолдасбекова С.А. Тоқыма материалдарының негіздері. Шымкент: ОҚМУ, 2002 ж-71 бет.
5. Жолдасбекова С.А. Киімді көркемдеп сәндеу.- Шымкент, М.Әуезов
атындағы ОҚМУ 2003. 114 б.
6. Қоянбаев М., Қоянбаев С. Педагогика. ЖОО студенттерге
арналған оқу құралы. Гумилев атындағы ЕАУ Астана, 1999-321
7. Құтпанбаев Ә. Еңбекке баулу және ұлттық тәрбие /көмекші құрал/-
Алматы, 2001 ж. 94 бет.
8. Қоңыратбай Т. Кәсіп және мәдениет. /Оқу құралы/
9. Кругликов Г.И. Методика преподавания технологии с практикумом. Учеб. Пособ. М.: Издательский центр «Академия», 2004.- 480 с.
10. Ұзақова А.С. Тігін өндірісінің техникасы мен технологиясы. Шымкент. 1999.- 47 б.
Ф-ОБ-00916
Кіріспе
Киімнің ынғайлылығы әрі тиімділігімен қатар, бүгінде оның эстетикалық және мәдени қасиеттерін меңгеру маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Киім үлгісін жасауда халықтың әдеп- ғұрпына үлкен мағына беріледі және ата-бабаларымыздан ғасырлар бойы мұра етіп келген өнерін көрсете білу. Дипломдық жобадағы Қазақтың ұлттық ер киімдерін жаңа заманауи сән ағымына сай қазақша ұлттық стилінде жасалған Алашұлы атты сән үлгісінде таңдалынып алынды.
Дизайн (design) - ағылшын тілінен аударғанда жобалау, сызу, ойлап табу, сондай-ақ жоба, сызба, сурет деген мағынаны білдіреді. Қазіргі кезде бұл термин өндіріс бұйымдарын әрі ыңғайлы, әрі әдемі көркемдеп жобалау дегенді білдіреді Киімнің ынғайлылығы әрі тиімділігімен қатар, бүгінде оның эстетикалық және мәдени қасиеттерін меңгеру маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Киім үлгісін жасауда халықтың әдеп- ғұрпына үлкен мағына беріледі және ата-бабаларымыздан ғасырлар бойы мұра етіп келген өнерін көрсете білу. Біздің мақсатымыз, қазақтың және өзге ұлттардың сән үлгілері өнерінің тарихи сыры мен оны дамытушы киім дизайнерлердің мәнін ашу болып табылады. Бүгінде киім дизайнердің сән үлгілерге, яғни, халық өнеріне қосқан өзіндік ерекше өрнегін, жаңалықтары мен ой-кеңестерін зерделеп, талқылап, бұл киім үлгілері саласындағы қосқан шығармашылық үлесіне арнайы баға беру, әлі күнге дейін шын мәнінде қолға алынған жоқ. Костюм дизайн өнері халықтың шынайы рухани-эстетикалық танымымен біте қайнасып кеткен этнографиялық мәнге ие көрінісімен ерекше, құнды болғандықтан, ұлт мәдениетін айқындайтын өте маңызды және аса қажетті сала. Міне, осы сән коллекциялық үлгілерінде ою-өрнектің тарихын, ерекшеліктері мен дамуын зерттеуші ғалымдар, бұл саланың да өзіндік үлгіде дамытып, жаңғыртып отыратын шеберлері болатынын, олардың шығармашылық еңбектері өзге өнер түрлеріндегі адамдардікі сияқты көзге түсіп, бағалана бермейтіні және олардың шығармашылығы жөнінде өз бағасын беріп, саралау кезеңі туғаны жөнінде сауалды мәселелерді қозғап, көңіл бөлер жәйіттері алға тарта бастауда. Оқу құралы болашақ маманның киім әзірлеу барысында шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға әсер етеді, киім стилі мен сән ұғымы жөнінде мәліметтер беріп, жаңа үлгідегі моделдер мен киім жиынтығын әзірлеуде, шығармашылық іс - әрекеттің негізгі қағидалары, киім жобалау ерекшеліктері жөнінде білім береді.
Пәнді оқытудың негізгі мақсаты: болашақ мұғалімге киім қию этикасы мен мәдинеті жөнінде білім беру, көркемдік талғамын қалыптастыру, алған білімдерін жалпы білім беретін мектептер мен мектептен тыс мекемелердің оқу тәрбие үлгісінде қолдана білуге үйрету:
Ф-ОБ-00916
- жаңа үлгідегі киім үлгілерін әзірлеуге студенттердің шығармашылық іс - әрекетіне жетекшілік жасауға студенттерді дайындау;
- киімді жобалау мен көркемдеп сәндеудің негізгі қағидалары, әдістерімен таныстыру;
- қазіргі заман сән ағымын талдап, зерделеп, белсенді түрде меңгеруге, әрі халық дәстүрін қолдана білуге жағдай жасау;
- мәдениет пен тұрмыстық жағдайға сәйкес, жаңа киім үлгілерін әзірлеуге кәсіби білімі мен дағдысын қалыптастыру;
- белгілі кейіпкерді ойлап шығаруға шығармашылық қабілетін, эстетикалық, көркемдік талғамын дамыту әрі жетілдіру.
Осы курсты меңгеруде студенттер костюм композициясы мен көркем кейіпкерді құрастыру ерекшеліктері, форманың кеңістікте қабылдануы, костюм графикасы мен сурет салу ерекшеліктеріне үйренеді.
Пәнді оқу барысында студенттерге қойылатын талаптар:
- лекция сабақтарында берілген әдебиеттерді зерделеу әрі талдау;
- костюм композициясы ережелері мен заңдылықтарын танып білу;
- практикалық сабақтарда ұсынылған тапсырмаларды орындау;
- мода журналдары мен танысып, соңғы сән бағытындағы өзгешеліктерді зерделеу және салыстыру;
- киім үлгілері мен адам тұлғасының эскизін салып үйрену.
Жалпы киім ұғымы - адамдардың уақытқа қоғамдық жағдайларға сәйкес сұлулық туралы белгілі бір ұғыммен бейнеленетін сәнмен тығыз байланыста болады. Қай заманда болмасын адамзат алдындағы ұлы мұрат - міндеттердің ең баты - өз ісін, өнерін жалғастыратын салауатты ұрпақ тәрбиелеу. Ал ойы - пайымды, білімді, мәдениетті, іскер, еңбекшіл адамзат тәрбиелеуді адамзаттың ақыл - ойымен мәдениеттің дамуындағы бағалы байлықтың бәрін игере отырып, оны бүгінгі ұрпақтың санасына ұстаздық шеберлікпен біртіндеп сіңіру арқылы ғана жүзеге асыруға болады. Адамзат қоғамы дамыған сайын бұл өзгерістер, көзқарастар өзгереді, яғни сәнде үнемі жаңарып отырады. Киімді әркім өз бетінше таңдайды, таңдау барысында адам жеке талғамымен сән ағымына сүйенеді. Жақсы киіне білуде өнер. Киім таңдаудағы жақсы талғамды білдіретін кең тараған анықтамалардың бірі - әдемілік, сәнділік. Сәнділік ұғымы ең алды мен киім түсі мен сәніне қарай дұрыс құрай білуге тікелей байланысты, киімге деген талғампаздық адамның өзіне сын көзбен қарай алатынының белгісі болып табылады. Киімді жарасымды етіп пішу - қонымды киімдердің кепілі екенін ұмытпауымыз керек. Киімнің шығуы адам еңбегінің ерекшелігіне қоғамдық өндіріспен мәдениеттің дамуына тығыз байланысты. Алғашқы кезде киімді қазақтар мал терісінен илеп, жүннен тоқып, тігіп киетін болған, кейін бертін келе матаға жүн салып сыратын болады. Қазіргі кездегі киімдер мынадай түрлерге бөлінеді: ерекше маталарды қажет ететін өндірістік, арнайы киімдер, жұмысқа қыдыруға, саяжай мен курорттарға.
Ф-ОБ-00916
Студенттердің лекция барысында алған білімдері мен практикалық дағдысы негізінде орындалған шығармашылық жұмыстарының нәтижесі бойынша графикалық жұмыстардың көрмесін ұйымдастырып, киім үлгілерін демонстрациялауға болады.
Ф-ОБ-00916
I Бөлім. СЕМСЕР КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1. СЕМСЕР киімінің үлгілерін айқындау бағытындағы ізденістер.
Біздің елімізде киімді модельдеудің мемлекеттік маңызы зор. Модельдеу бір жағынан, әртүрлі киімдегі қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандырса, екінші жағынан адам талғамын арттырып отырады.
Костюм - бұл киім, бас киім, аяқ киім мен қол қап және т.б. бұйымдардың жиынтығын құрайды. Адам тұлғасының формасын шығаруда костюм белсенді роль атқарады. Костюм арқылы адамның сырт көрінісін анықтауға, өзгертуге, ерекшелеуге болады: тұлғаның табиғи нәзіктілігі мен жеңілдігі, форманың монументалдығы, бет әлпеттің пішімі, өңінің қызыл шырайлылығын немесе аққұбалылығын, тіпті қара өңділігін. Костюмнің көмегімен адамның табиғи сырт келбетін өзгертуге болады: тұлғаның көлемі мен бойының биіктілігін көзбояушылық әсер арқылы ұлғайтуға немесе кішірейтуге немесе олардың қатынасын өзгертуге, кемшіліктерді жасыруға болады. Сонымен қатар, костюмнің түстері арқылы көздің, шаштың және беттің түсін айқындап, адамның ішкі жеке маңыздылығын бейнелейді. Ұқыпты әрі жинақы адамның костюмі болбыр, ұқыпсыз адамның киімінен өзгеше болып келеді.
Костюм нақты уақыттағы адамның рухани және моральді сапасын көрсету құралы болып табылады. Костюм арқылы адамның ішкі жан дүниесі - темпераменті, рухани және ақыл ойы, эстетикалық талғамы мен тәрбиесін айқындауға және анықтауға болады. Қазіргі өндіріс саласында модель, модуль сөзі кеңінен қолдануда.
Модель - өлшем, бейне, норма деген мағына береді, модуль - бұл киім, аяқ киім, бас киімдерді; белгілі бір бұйымның түрі мен маркасын сериялы шығаруға эталон ретінде қолданылады. Модель - латын тілінен аударғанда - ʺүлгіʺ деген мағынаны білдіреді. Өндірісте сериялы нақты киім шығаруда киім моделі үлгі болады. Сондықтан киімді модельдеу - бұл жаңа киім үлгілерін әзірлеу барысы. Киімді моделдеу процесінің басты мазмұнын - композиция құрайды. Киімнің әсемділігі мен мәнділігін композициялау өнерінің арқасында іске асады, яғни киімнің жеке бөліктері және олардың түсі мен формасы, материалының өзара үйлесімділігін костюмнің әсемділігін құрайды. Композицияның негізгі компоненттеріне мыналар жатады: көркемдеу стилі, силуэт пен сызықтар, материал пропроция, түс әшекей. Тарихқа көз салсақ, әрбір дәуірдің және әрбір халықтың өзіндік көркем стилі қалыптасқан. Олар сәулет өнерінде, тұрмыстық бұйымдарда байқалады. Белгілі бір стильдің озінде киімнің жеке бөліктерінде өзгерістер болады. Бұл өзгерістер белгілі бір уақыт аралығында байқалады және ол киім тарихында сән ағымы яғни мода деп аталады.
Ф-ОБ-00916
Мысалы тымақ, найман тымақ, қыпшақ тымақ, адай бөрік, қызай бөрік, ноғай бөрік тағы сондай сияқты кейде географиялық мекен атына қарайды ерекше үлгіге бөлінеді: Қоңырат үлгісі, жетісу үлгісі, арқаның үлгісі т.б. Мұндай бөліп атау киімдердің кеңдігі, ықшамдылығы, бойға қонымдылығы және әшекейлеу мәнерінің ерекшеліктеріне қарай ажыратылады. Мысалы шапан үлгісін алайық. Ұлы жүздің шапандары көбінесе жолақты, сырмалы етек жеңдері ұзын ашық жағалы келеді. Оңтүстік елі осы жүздің киімдерімен бар жағдайды жасап отырған. Өз құрамына көптеген тайпалар мен халықтарды енгізген және еуроазия даласы тарихында маңызды роль атқарған қазақ этносы, халықтардың бірі болып табылады. Ежелгі және орта ғасырлық Қазақстанның қазақ халқының қалыптасу және бірігу үдерісіне осы тайпалар халықтардың әлеуметтік тарихи даму барысында тудырған тарихи этникалық нақтылы көп санының қатысу ортақтығы қазақ халқын мәдени мұраның мирасқоры деп қарауға негіздеме береді.
Қазақстандағы оңтүстік өңірде шапанның да, ішіктіңде, ойып етек түрлері кездеседі. Ондай ойық кейде тұра арт бойдың етегінен, кейде екі жақ шабудың үстінен жасалады да айналасы жұрындалып, кестеленіп, әдемі өрнектер мен әшекейленеді. Шалбарды барқыт, пүліш, шұға, тібен трико, шөшінше, шибарқыт, шегрен, ләмбас, қырмызы, көк мауыт сияқты ширақы маталардан, қой, ешкі терілерінен тігеді. Шалбардың бауы ышқырға өткізіледі, қалтасыз кең балақ болып келеді. Оның кең тігілуі салт атқа мініп-тұруға молдас құрып отыруға өте қолайлы болған. Шалбардың балағы етік қонышының ішіне салынатыны да бар, кейде қоныштың сыртындада жүреді. Жеңіл шапан мен бешпеттің етегін де ышқыр астынан жіберіп, шалбарланып алады. Шалбардың балағы екі жағынан ойық болып, ол кестеленіп қойылатын. Сондықтан да шалбар өте сәнді, көрікті киімдердің бірі болып саналады. Еркектер көбінесе сырт киімдерін түймесіз, тек белбеумен ғана киген. Белбеуден бірнеше метр оралған. Белдік пен кісені қайыстан, қабатталған былғары, білезіктермен, терме, белбеулер де болған.
Әйелдер киімдері де әр айшықта әр түрлі болған. Олардың түрлері де әр алуан болған. Солардың ішінде қазаққа тән түрлері: көйлек, кимешек, жаулық, сәукеле, кебіс, мәсі, көкірекше сияқты заттар. Әйелдер киімдері әшекей ажар жағынан жағынан ел салты бойынша төрт топқа арналып тігілген. Олар қыз киімдері, келіншек киімдері, орта жастағы әйелдер қарт бәйбішелердің киімдері. Қыз киімдерінің кеуделері тар, қынамалы, омырауы мен жаға-жеңдері кестелі көйлектері қос етекті, бас киімдері үкілі, моншақты, аяқ киімдері өкшелі, жеңіл және қай киімі болса да алтын, күміс, меруерт моншақтар мен әшекейленеді. Қыздар көбінесе құндыз бөрік, қатипа тақия киіп, шолпы тағып жүреді. Қыздар төсін жасыру үшін көкірекшесімен кеудесін қатты тартып тастап жүрген. Қазақтың ұлттық киімдері өзінің сипаты мен сыры мен, сұлулығы мен сәнімен сан
Ф-ОБ-00916
ғасырлық тарихтық куәсі ретінде бізге жеткен асыл мұра, ерекше өнер түрі. Модаға байланысты киім жаңарып және жетіліп отырады. Әрбір мода бағытына сай киімнің мынадай сызықтары айқындалады: силуэтті, констру ктролы және сәндік.
Силуэт сызықтары - иық сызығы, бел сызығы және бұйымның төменгі сызығы (киімнің орналасу деңгейіне және қыналу дәрежесіне қарай). Осы негізгі үш сызық арқылы киімнің силуэтін айқындап, оның мәнділігін арттырып пропроционалдығын ашып көрсетеді. Констру ктролы сызықтар -бұл бұйымның негізгі формасын шығаруға қатысатын сызықтар жатады, атап айтсақ: иық сызығы, бүйір сызығы, бел сызығы, жең ойындысы мен жаға ойындысы, бүкперлер мен қатпарлар.
Сәндік сызықтар - олар түрлі әшекейлердің (кестелер, мережкалар, шымшымалар, бүрмелер және т.б.) сонымен қатар сәндік бөлшектер (жағалар, манжеттер, қақпақтар және т.б.) арқылы киімге түседі. Сәндік - констру ктролы сызықтар киім формасын шығаруда негізгі роль атқарады. Констру ктролық сызықтар көбіне сәндік те рольді атқарады. Мысалыға: жағаның, қақпақтың, қалтаның жиек, рельефті сызықтары әрі констру ктролы, әрі сәндік сызықтар болып саналады. Киімдегі сызықтардың ерекше маңыздылығымен анықталады: олар көлемді формаға біздің назарымызды аудара отырып, түрлі эмоциялық күйге ұшыратады. Мысалы: көлденең сызықтар - бір қалыптылықты, вертикалды сызықтар - биікке бағыттап, қисық сызықтар - қимыл қозғалысты, көлбеу сызықтар - тұрақсыздықты білдіреді. Түрлі кейіпкердің киімін әзірлеу үшін эмоциялық күйді білдіреді. Киімнің композициялық шешімін табуда эстетикалық талаптарға сай келу үшін констру ктролы сызықтар сәнді констру ктролы рольді атқару тиіс. Сондықтан ондағы сызықтар вертикальды, горизонтальді, диагональді және қиғаш қисық сызықтар болуы мүмкін.
Композицияның басты элементтерінің бірі киім элементтерінің пропроциясы мен киімнің адам денесіне пропроционалды қатынасы. Киімнің силуэтіне және жалпы композициясына адам тұлғасының қатынасына сай бұйымның ұзындығы мен енін анықтап бел сызығының деңгейін белгілейді. Мысалы: ұзын бойлы толық әйелге, қысқы киім қонымсыз болады, себебі пропроциялық қатынас өзгеріп, дене тұлғасы қысқарып көрінеді, тіпті қысқа бойлы әйел көйлегі квадрат ауыр секілді көрінеді. Ал жас әрі бойы орташа, толық емес әйелдерге мұндай көйлектер жарасымды келеді.
Киімді композициялауда матиралдың сыртқы корінісі көркемдік қасиетке ие олар: матаның фактурасы, суреті түсі. Тандалған алғаш модельге сай киімдегі мата суретінің көрерменге әсерін ескеру қажет. Мата суретінің ерекшелігі болашақ бұйымның кострукциясын анықтауға әсер етеді. Киімді көркем кострукциялауда мата түсі үлкен роль атқарады. Белгілі бір түстер арқылы адамның жеке ерекшеліктерін айқындауға немеве оны керісінше жоғалтуға болады.
Ф-ОБ-00916.
Композиция өнері дегеніміз ол латынның compositio ойлап табу, құрастыру деген созінен шыққан ұғым. Композиция сабақтары тақырыпқа сай түрлі сызықтар, таңбалар арқылы түрлі көлемдегі пішімдер арқылы образды айқындау. Пішімдерді стилизациялау арқылы бір немесе екі түс беру берілген тақырыптың мазмұнын ашады. Түрлі көлемді бұзу, сындыру, өзгерту және түрлі сызықтар арқылы образ жасау мен әдемілік пен әсемдік әлемін алып келеді. Осы процестер бейнелеу өнеріндегі Композиция пәнінің тақырыбын кеңейтіп дамыта түседі. Табиғат әлеміне тән композициялық бастама (бүтіндік, симетрия, ырғақ) өнерде өзіндік ерекшелігі мен сипатталады. Композиция - барлық өнер түріне тән. Композицияның бастауы архитектуралық құрылыс негізінде, музыкалық және әдеби шығармалар, мүсіндеу (скультура), кескіндеме (картина), театр құрылымдары мен кинофильмдер енгізінде жатыр. Танымал суретшілердің өнерпаздық өрлеуін талдап айғақтайтындай, олардың теориялық еңбегін - композиция заңдылықтарының негіздері деп мыналарды атауға болады:
1. Бүтіндік заңы.
2. Үлгі заңдылығы.
3. Қарама - қарсылық (контраст) заңдылығы.
4. Композицияның барлық заңдылықтары мен амалдарының негізгі идеялық түпкі ойға бағынуы.
Бүтіндік заңының сақтылуының нәтижесінде өнер шығармалары бір тұтас қалпында қабылданады. Бүдіндік заңының мәні композицияның тұтастығын көрсетеді. Бұдан біз композицияны жеке дербес биліктер жиынтығы ретінде қабылдау еместігін байқаймыз. Үлгі заңдылығы бейнелеу өнері шығармаларындағы жағдай мен мінез үлгісінің нақтылы берілуін, композициядағы іс - әрекеттің өрістеуін көрсетеді. Қарама - қарсылық заңдылығы түс қарама - қайшылығын, обьект пішінінің айырмашылығын, көңіл қарама - қайшылығын, бейнеленетін адамдардың психологиялық жағдайының бейнеленуін қарастырады. Композицияның барлық заңдылықтары мен адамдарының негізгі идеялық түпкі ойға бағынуы - суретші туындысындағы ұғымның бүтіндігін, шығарманың айқындығын, идеялық мазмұндылығын, ондағы жоғары көркем шеберлікті байланыстырады.
Қазақ халқының ұлттық киімдері үлгілерінің көшпелі тұрмыс пен құбылмалы ауа райына бейімделіп дамығаны, көрші халықтармен арадағы мәдени, шаруашылық байланыстар әсер еткендігі сөзсіз.
Ерлер бас киімдері:
1.Айыр қалпак
2.Бөрік
3.Тақия
4.Құндыз бөріктер және т.б Ф-ОБ-009
Қазақтың ұлттық киімдері - халқымыздың ақыл-ойы мен биік эстетикалық талғамының жемісі. Тігілген матасы, ою-өрнегі мен ондағы әшекей тастарының өзі көп нәрседен хабар беріп, киім иесінің кім екенін елге танытып тұрады. Үлкен талғампаздықпен, әрі аса тапқырлықпен тігілген ұлттық киімдеріміздің бірі - сәукеле.
Сәукеле - ұзатылар қыздың бас киімі. Қалыңдық болғанда бір-ақ рет киетін оны қыз ұзатылғанда күйеу еліне киіп бару үшін арнайы алдын-ала тіктіреді. Ағартушы ғалым Ыбырай Алтынсариннің Орынбор ведомствосы қазақтарының құда түсу, қыз ұзату және той жасау дәстүрлері очеркінен Күйеу қалыңдығына ұрын келіп кеткеннен кейін қалыңдықтың ата-анасы көптеген кілем, шапан, ішік сықылды жасау әзірлей бастайды, зергерлерге сәукеле жасатады деген жолдарды кездестіруге болады.
Ұлттық құндылықтарымызды ұлықтаған салт-дәстүр, әдет-ғұрып - асыл қазынамыз. Халқым қандай десең, салтымнан сұрап біл дейтін қазақ салт-дәстүрден кенде емес. Мән-мағынасы тереңде жатқан салтымыздың бірі - сәукеле кигізу.
Сәукеле - тек сәндік үшін киілетін бас киім емес, бұлғақтап өскен оң жақтағы өмір мен ақ босаға аттар арасындағы қимас та, қызықты сәттің , жаңа өмірге жасалар қадам.
Камзол -- қазақ әйелдерінің киімінде камзолдың орны ерекше болған. Ол да әрі жылулық, әрі сәндік міндеттерді атқарған. Әйелдің сырт киімі болып табылатын бұл камзолды тек қазақ қана емес, басқа да түркі халықтарының тұрмысына кездестіуге болады.
Әйелдердің камзолы қысқа жеңді немесе жеңсіз болып тігіледі. Өйткені, мұндай камзолдар жұмыс істеуге өте ыңғайлы, ешқандай кедергі келтірмейді. Әйелдердің күні ұзақ үй шаруасымен айналысып, кіріп-шығып жүретінін ескерсек, бұл камзолдар иесін суықтан қорғайды, оның үстіне оның иіліп-бүгіліп жұмыс істеуіне өте қолайлы келеді.
Ф-ОБ-00916
Камзолдардың материалы көбіне түкті пүліш маталар болады. Бархыттан, шұғадан да тігіледі. Ал, түсіне келсек, ол міндетті түрде бір түсті матадан тігілген. Онда да шымқай қанық түстер таңдалады. Әйелдердің жасына қарай камзол түрі де өзгеріп отырған. Қыздар мен жас келіншектер көбінесе алқызыл түсті камзолдар киген. Мұның өзі жасыл дала, көгілдір ауа астында көзге отттай басылып, алыстан мен-мұндалғандай болған. Ал, орта және одан жоғары жастағы әйелдер негізінен көк, жасыл, сарғыш түсті камзолдар киеді
Көйлек -- әйел әдемілік деген ұйыммен егіз жаратылғаны анық. Әйел затын әдемі ететін оны жан дүниесі ғана емес, көзге көрік, көңілге өрт құятын киім екендігі даусыз. Неше түрлі қос етек көйлекті қыздар тобын қызықпай, құмартпай көру бозбалалар мен жігіттерге мүмкін болмаған. Қырды өртейтін қызғалдақтардай алаулап, көзге оттай басылатын мұндай көркем көйлектер - қазақтың ұлттық киімдерінің басты бөлігі болып табылады. Халық әніндегі: "Қос етек, бұраң бел, қуалай соғар қоңыр жел" деген сазды жолдарды елтімей айту мүмкін емес. Шынында жеңіл де төгілген жібек, шәйі көйлектер кеудеге самал соққандай сезімдер ұялатар еді.
Әйел көйлегін пішудің екі түрі болған: бірі-ұзыннан тұтастай пішу де, екіншісі-мықынға дейін бөлек пішіп, кейін қосып тігу. Қазақтар әйел көйлегінде міндетті түрде жең болуын ойластырған. Сол жеңнің өзіне бір немесе екі қатар желбір жасау арқылы да көркемдік жағы қарастырылады. Тұтастай тігіліп, мойнынан тобыққа дейін төгіліп тұратын көйлектер әдетте ерекше мәнді жағдайларға арналады. Әсіресе, қалыңдықтардың немесе дәулетті адамдардың қыздары мен келіндерінің көйлектері осылай тігіліп, бір қараған адамның назарын өзіне аударуды мақсат етеді.
Көйлектерді сыртынан біз бұған дейін толық сипаттап кеткен камзолдар толықтырып тұрады.
Ойын-сауыққа, той - думанға арналған бір киер көйлектер жібектің, шұғаның, барқыттың және басқа құнды маталардың ең қымбат түрлерінен тігілетін болған. Оның үстіне бұл көйлектерге қосымша әшекей бедерлері жасалады. Көйлектердің көрініп тұратын кеуде тұсына атын жіптермен зер жүргізіледі немесе басқадай кестелер төгіледі. Жиын-тойларда киілетін көйлектердің ұзындықтары да ерекше болған. Олар тура жерге тиер-тиместей етіп өте ұзын тігіледі. Оның есесіне, күнделікті киілетін әйел көйлегі сәл қысқарақ болады. Соның өзінде жиырмасыншы ғасырдың отызыншы жылдарына дейін қазақ әйелдерінің көйлектері балтырды жабатын.
Ф-ОБ-00916
1.2. СЕМСЕР сән үлгілерінің қызметі және дизайн обьектісі
Өркениеттің дамуына байланысты киімнің түрі де, пішіні де өзгерді. Ер адамдарға, қыз-келіншектерге, балаларға арналған киім үлгілері шыға бастады. Күнделікті және мерекелік киімдер, үйлену тойы киімдері, сондай-ақ қаралы күндерге арналған киім үлгілері пайда болды. Еңбектің түріне қарай әр түрлі кәсіп саласына арналған киімдер де өндіріле бастады. Сән үлгісінің демократияландырылуы киімнің жаңа үлгідері технологиясының дамуына себеп болды, оның функционалдық, рационалдық экономикалық қасиеттері аса бағаланды.
Қазіргі ұғымда киім дегеніміз - үлбірден, теріден, тоқыма бұйымдарынан, мата материалдарынан пішімделген жиынтық. Ол тек сәндік қана емес, декорациялық, әлеуметтік, эстетикалық және утилитарлық қызметтерді де атқарады. Киім мынадай заттар кешенінен тұрады: іш киім, сырт киім, бас киім, аяқ киім, қолғап, шұлық, т.б. Бұйым қызметі деп осы бұйымның нақты атқаратын қызметінің сипаттамасын айтамыз. Қызмет мазмұны дегеніміз - адамның қолынан шыққан бұйымға қойған сұраныс-талабы мен оған берген жауабының тепе-теңдігі. Адамдар ерте заманнан бастап түстік символға үлкен назар аударып отыр. Мысалыға, ақ түс қайырымдылық, айығу мен адалдықты, тазалықты, қара күшті жеңетін: қызыл түс өмір энергия, күш символы болып саналады. Тұрмыстық қажетті бұйымдар дайындауда оның бетін түрлі түске бояу арқылыадамды аурудан айықтыратын, куш қуат беретін және бақыт, ырыс әкелетін түс деп сенім білдірген.
Қазіргі уақытта суретшілер түс арқылы адамның көңілін көтеріп немесе төмен түсіріп, затты қабылдауда белгілі реттілікпен назар аударға бағыттайтын қасиеттерін басшылыққа алуда. Сондықтан да түс костюм композициялауда үлкен орынға ие. Халықтың тұрмыс жағдайының жақсаруының арқасында сонымен қатар мәдениеттің көркеюі костюм дайындайтын суретші мамандардан киімнің эстетикалық сапасын, көркемділігін талап етеді. Киімді композициялауда материалдың сыртқы көрінісі көркемдік қасиетке ие. Олар: матаның фактурасы, суреті, түсі. Мата фактурасы түкті, умаждалған, кедір - бұдырлы, сонымен қатар тығыз, қалың, жылтыр болса, киімнің көлемін ұлғайтып, ауырлығын арттыра түседі. Жұқа жылтырақ тегіс бетте маталар матаға жеңілдік беріп, оның көлемін кішірейтіп көрсетеді. Алғаш таңдалған модельге сай киімдегі мата суретінің көрерменге әсерін ескеру қажет. Мата суретінің сипаты болашақ бұйымның конструкциясын анықтауға әсер етеді. Киімді көркем конструкциялауда мата түсі үлкен рөл атқарады. Белгілі бір түстер арқылы адамдардың жеке ерекшеліктерін айқындауға немесе оны керісінше жоғалтуға болады. Костюм үлгісін әзірлеуде түстің қасиетін ескеруді қажет етеді. Біріншіден бұлар
Ф-ОБ-00916
ақжарқын келбетті әйелге ашық күн астында, жарық жерде табиғат аясында кисе үйлесімді келеді, екіншіден, ерекше ашық түсті киім әсіресе ірі оюлы болса, ол тұлғаны дөрекілеу етіп көрсетеді, үшіншіден, ондай киім айналадағылардын, әсіресе жұмыс үстіндігі адамдарда реніш тудырады. Нақ осы ашық түстерді пайдаланғанда әсіресе қанағатшылық сезім, нәзік талғам қажет. Сонымен қатар жас ерекшеліктеріне байланысты кең таралған, жазылмаған шектеулер де бар: ашық гүлді көңілді түстер жастарға жарасымды, егде жастағылар болса өзіне неғұрлым қарапайым түстерді лайық көреді. Стилді болып көріну үшін тек қана өз түсіңді білу жеткіліксіз. Сонымен қоса олардың өзіндік сәйкестігін ажырата алуы керек.
Түсті қабылдаудың психологиялық ерекшеліктері бар. Түс көрерменнің белсенді эмоциялық реакциясын тудыратын басты ұйымдастырушы кеңістік болып саналады. Тарихқа жүгінетін болсақ түстің адам психологиясына әсері жөнінде көптеген мысалдар бар. Оның бірі физика зертханасының бастығы өндіріс орнында қабырғаларды қара "түске" бояу нәтижесінде жұмысшылардың басым көпшілігі жүйке ауруымен ауырғандығы анықталады. Сол сияқты Умкадағы заводта жұмысшылар асханада тамақ ішуден бас тартады, асхана ішіндегі мұнтаздай таза ақ түстер, адамдарға аурухананы елестетіп отырды. Ұшақ кабинасын ʺкөңілдіʺ түстерге бояу нәтижесінде, адамдардың басы айналып вестубуляр аппаратының жұмыс істеу қабілетін нашарлатқан. Сондықтан суретші түстің қабылдаудың психологиялық және физологиялық ерекшеліктерінде ескерту қажет.
Өткен ғасырдың Швед сұңғатшысы Ф.Ходляр түстің қасиетін зерттейтін отырып мынадай пікір айтқан: Түс затқа сиппаттама беріп оны әсемдеп, сәндік эффектілерді жоғарылатуға әсер етеді. Түс формаға тәуелді болмай тәуелді болмай күшті музыкалық кері әсер тудырады. Түс моральды әсер етеді. Онда қуаныш пен көңілді элементтер қалыптасқан. Ашық бояулар мен көк түс демалуға әсер етіп, шаршағанды басады. Түстердің мұндай адам психологиясына әсері, мынаған байланысты, жекелеген түстер немесе олардың үйлесілімділігі көрерменде түстік ассоциация туғызуы мүмкін, ол өмір тәжірибесі, белгілі эмоция немесе кейіпкермен байланысты. Дегенмен түстік ассоциация барлық адамдарда бірдей емес. Ол адамның түпік мәні, этикалық тегіне, мәдени салт - дәстүріне, іс - әрекет қызметіне, жас шамасына, гемпараментіне байланысты.
Түс неғұрлым қанық болған сайын ол адам бойында белсенді әрі тұрақты әсер туғызады. Түстік ассоциация физологиялық және эмоциялық болып бөлінеді. Физологиялық түріне мынадай ассоцияациялар жатады:
Температуралық - кез келген түс суық немесе ыстық күйге ие, жылы түске қызыл, қызыл - сары, сары және т.б. от пен күн түстері жатады; суық түстер қар, мұз, су түстері көк, көгілдір, көкшіл - жасыл түс жатады; оларға қара түсті қосу арқылы оны жылытуға керісінше ақ түс қосу арқылы суық етіп көрсетуге болады.
Ф-ОБ-00916
Салмақтылық - кейбір түстер ауыр болып, келесі түстері жеңіл болып қабылданады; хроматикалық және ахромаьтикалық қою түстер ауыр болып көрінсе қанықпаған түстер жеңіл сезіледі.
Кеңістікті - бір бейнелеу жазықтығында орналасқанымен бір түс таңбасы алға қарай шығып көрінсе келесі түс біршама қашықта болып көрінеді. Суық түстер кейін қарай алыстап көрінсе, жылы түстер шығыңқы болып көрінеді.
Акустикалық - кейбір түс айқайлап тұрса, екінші бір түс өте тыныш секілді қабылданады, әсіресе жылы түстер айқайлап көрінсе, хроматикалық және қанық емес, ақшыл, спектрлі суық түстер тыныштықпен үнсіздікті байқатады.
Фактуралық - кейбір түстер материал, тығыз әрі бұйым формасын шығаруға, фактурасын сезуге, көрсетуге көмектеседі; оларға жылы, шамалы қанықпаған түстер жатады; кейбір түстер фактурасыз, жеңіл болып көрінеді, оларға бейматериалды суық, шегініп көрінетін түстерді жатқызуға болады. Эмоциялық күй туғызатын түстер ассоциациясына мыналар жатады.
Позитивті - ашық қаныққан, ашық, жылы түстер қуанышты, көңілді, жылышырайлық, жағымды болып көрінеді.
Негативті - кейбір түстер қайғы, көңіл күйді түсіріп, реніш қорқыныштылықты тудырады, ондай түстерге сиякөк, қаралау, шамалы қаныққан түстер жатады.
Бейтарап - көптеген түстер пассивті болып аса белсенді реакция тудырмай керісінше тыныш, бейтарап, тұрақты болып қабалданады, мұндай түстерге ахроматикалық түстер, оншалықты қою немесе ашық емес түстер жатады.
Физиологиялық түстік ассоциация көптеген адамдарда олардың өмір сүру образы, тұрмысы мен темпераментімен қарамастан біркелкі әсер етеді. Дегенімен, түстің адамдарға эмоциялық әсері түрліше байқалады, көбіне халықтың мәдени салт - дәстүріне байланысты, мысалы, европалықтарда ақ түс қуаныш түсі болып саналса, қытай халқы үшін бұл түс, қыс мезгілі мен адамның қаза болуына орай қайғы түсі болып саналады.
Сонымен, қорыта айтқанда түстердің гармониялық үйлесімділігі және түстік ассоциация, түстің адамға психологиялық әсер етуі, көз бояушылық әсері адам мінезіне, тұлғасы мен қызметіне сай әрі киімді қолдану мақсатына орай киім материалының түсін дұрыс қабылдай білуге баулып, дұрыс тәрбие беру болып саналады. Әрбір адам өз имиджін қалыптастыруда түстік гамманың атқаратын ролі зор. Түс адамның тұлғалық қасиетін айқындай отырып, тіпті керісінше оның бейнесін жағымсыз етіп көрсетеді. Түстік гамманы таңдауда тек қана дизайнерлер ғана емес, сонымен қатар, бұл сұрақ медиктерді, социологтарды, психологтарды қызықтырады. Өйткені түс тек қана сырт стильді көрсетіп қоймайды, сондай - ақ, ол өз сезімдерін көрсетуге, өзіңді тану және ішкі гармонияны қалыптастыруға көмектеседі.
Ф-ОБ-00916
Өткен ғасырдың 70 - ші жылдарында неміс педагогі және түстер теоретиті Иоханнес Иттен адамдарды жыл мезгілдеріне сай қатар төрт типке бөлуді ұсынды. Яғни "жаз", "қыс", "көктем", "күз". Олардың әрқайсысына белгілі бір түстік гамма сәйкес келеді. Жыл мезгілдер теориясы бүкіл әлемге әйгілі болды. Ол өте қарапайым және костюм түсін таңдауда жақсы қызмет атқарады. Алайда кез - келген теория секілді бұл да өзіне шығармашылық
көзқарасты талап етеді. Жылдың әр мезгіліне өзіндік бояу анықталған. Көктемде сары ашық жасыл, қызғылт түстер басым, таза түстік гамма, ашық жұмсақ бояуларда құралады. Мысалыға, осы түстердің өзі адамға көктем секілді тазалықты жылылықты білдіреді, яғни көктемнің табиғатты көргендей сезінесін. Адамның бет бейнесінде жастық шақ сәуле шашып тұрғандай әсер қалдырады, адам психологиясында көңіл - күйі өзгеріп, ішкі жан дүниесі белгілі бір құбылыстың әсерінен толғаныс тудырады.
Қыс. Бұл типтегі адам табиғи бояудың тазалығын, айқындығын көрсетеді. Осы типке жататын адамдар көбінесе аппақ, мұз тәріздес көгілдір, лимон түсті немесе қызыл, қанық көк түсті киімдерді киеді. Бұл типке жататын адамдар жастық энергияны, күш - қуатты, салқындықты білдіреді.
Жаз. Бұл типке негізінен салқын, онша айқын емес түстер тән. Жаз типіне жататын түстер көбінесе аралас түстерден құралады. Оған көгілдір, изумруд тәрізді жасыл, бөтелке шыны түсі, қарбыз түсті қызыл, ашық сары, сұр, маржан түсті, түстер гаммасы, яғни жиынтығы кіреді. Жалпы, бұл типтегі адамдар айқын түсті бояуларсыз - ақ өзін қоршаған ортасына таныта алады. Жаз табиғаттың ең жылы мезгілі болса, жаз типіндегі адамдар салқындықты көрсетіп тұрады. Мұның өзіндік мәні мынадай: яғни салқын түстерді қолдана отырып айнала толық үйлесімділікке жетуге болады.
Күз типіне жататын адамдардың сыртқы бейнесі қанық (айқын) әрі жылы бояуға толып тұрғандай күйге енгізеді. Яғни жаңа піскен жемісті еске түсіреді. Табиғат оларға бар сүйікті бояуын бергендей - ақ, алтын түсті, қызыл - қоңыр және қалың жасыл түс ерекше назар аудартады.
Бұл типке салқын түстер, яғни сұрғылт, көгілдір түстер сәйкес келмейді. Мұндай түстер күз типіндегі адамдарды әлсіз, елеусіз адамға айналдырады, яғни өз - өзін айқын таныту үшін бұл типтегі адамдар қанық бояуларды қолдану керек. Егер түстер өз үйлесілімділігін тапса ол сезімталдықты, жылылықты көрсетеді.
Ақ түс - адалдықтың, пәк сезімнің, имандылықтың, тазалықтың, жасыл түс - көктемнің, жастықтың, тойымдылықтың; сары түс - білімділіктің, даналықтың; көк түс - ашық аспанның, судың символдарын білдіреді. Қанық емес ашық түстер жұмсақ үнді бояу, әрі жеңілділік, тыныштық пен нәзіктік күйді береді. Егер қуанышты білдірсе онда толық қуанышты, егер ашуды болса, буырқанған күйді көрсетеді. Ал ашық қанық емес түс жай қуанышты жеңілдікті білдіреді. Ал, енді қанық қызыл сары түске қара түсті қосқанда не
Ф-ОБ-00916
болатынын анықтайық. Қызыл сары түс ашық, таза, қуанышты түстер қатарына жатады. Егер осы түске қара түсті қоссақ, түс өзгеріп бұлт төнгендей, қуанышты күй жоғалып түс ауырлап кетеді.
Табиғат әрбір адамды өзіне тән бояулар жиынтығымен қоршайды. Адамның шырайына жарасымды түстерді айқын олардың жыл мезгілдеріне ұқсастығын байқауға болады, және ол арқылы түстер сәйкестігін анықтайды. Адам жасына байланысты табиғи бояулар өзінің түрін өзгертеді. Оған сонымен қатар көңіл - күй, жыл мезгілдері тағы басқалары әсер етеді. Қандай түсті таңдасаңыз да оның серігі әрқашанда сіздің өз табиғи бет бейнеңіз
болатынын ұмытпағаныңыз жөн. И. Павловтың зерттеуі бойынша жүйке жүйесінің типтеріне түстік үйлесімділікті атап көрсетеді. Флегматик және мелонхолик типтегі адамдар мінезі ауыр, салмақты, сезімтал, көпшілік ортада ұстамды болып келеді. Соның салдарынан олар көбінесе елеусіз болып қалуы мүмкін. Сондықтанда оларды ерекше етіп көрсетуі үшін, бірден назар аудартатын айқын түсті костюммен киіндірсек, онда оның мінезінде жүріс тұрысында бір ерекшелік байқалады. Түстер арқылы оларды сыртқы ортаға тартымды етуіміз керек. Ол үшін ойнақы, қанық түстер қолданамыз, яғни адамның көңіл - күйін көтеріп, сыртқы орта көңілін, соларға аудартуға тырысу қажет. Ал сангвиник пен холерик типтегі адамдардың мінезі жеңіл, көңілді, шапшаң, пысық, күйгелек, тұрақсыз болып келеді. Оларды салмақты етіп көрсету үшін бір тонды костюдерді кигізуге болады. Мысалыға қара түс адамды іскер кейіпте көрсетеді. Сондықтан оларға қаралау түстер немесе салмақты тондарды қолдануға болады.
Адам көзі қоршаған ортаға байланысты өз қалпында қабылдай бермейді, яғни заттардың бейнесін адам көзіне сырт қарағанда сол заттардың шын бейнесі әр уақытта дұрыс көре алмайды. Көздің мұндай кемшілігін киімді модельдеу барысында қолдану өте тиімді. Модельерлер киім үлгілерін дайындауда осы көз бояушылық білімін қолданып, адам денесінің сымбаты мен бет әлпет сұлулығын барлық адамдарда кездесе бермейді. Осы кемшіліктерді жасыру үшін модельерлер киімінің көз бояушылық әсерін пайдаланады. Модельерлер киімді көркемдеп жобалау барысында негізгі міндеті адам тұлғасындағы кейбір кемшіліктерді көрсетпей әдемі сұлу етіп көрсетуді алдына міндет етіп кояды. Көлемі бірдей төрт фигура ішінде үш бұрыштың ауданы үлкен болып көрінеді онан соң шеңбер, сосын овал, соңында төрт бұрыш пішімі кішірейіп көрінеді.
Қара және ақ түсті екі бірдей квадраттардың пішімдері әртүрлі болып көрінеді. Қара квадрат ақ түсті квадраттан кіші болып көрінеді. Квадратты екі бірдей бөлікке горизонталь және вертикал сызықтармен бөлсек, вертикаль сызықты квадрат ұзын, горизонталь сызықты квадрат қысқа болып көрінеді.
Көзбояушылық әсердің (иллюзия - латын тілінен аударғанда "illusium" призрак) үш түрі кездеседі. Олар:
Ф-ОБ-00916
Физикалық - ол күн сәулесінің шағылысуы, сәуленің сынуы (стакан ішінде суда тұрған қасық) барысында байқауға болады.
Физиологиялық - көзбояу, ол адам көзінің құрылымына байланысты (көздің көрермендік жазықтығына қарай түрліше сезінуі).
Психологиялық - тұтас форманы қабылдауға, назар аударуы, жинақталған тәжірибенің әсері болуы мүмкін.
Ал костюмнің көзбояушылық әсері физологиялық, психологиялық тұрғыда (яғни, түсті қабылдау, сәуле, бұрыш, өлшем, форма, жазықтық бағыты мен арақашықтықтарды салыстыруда т.с.с.) пайда болады. Әсіресе түстік үйлесімділікті қабылдауда көзбояушылық әсер күшті байқалады. Ұзындықтары бірдей екі кесіндінің біріншісінің ұшы сүйір ал екіншісі доғал
болса онда біріншісінің көлемі ұзын болып көрінеді, екіншісі қысқа болып көрінеді.
Етегі кең киімдер адам фигурасын толық етіп әрі кішірейгіш көрсетеді. Егер жолақты матадан көйлек тіккенде жолақтарын көлденен орналастырса, дене толық болып көрінеді. Матаның жолақтарын тігінен етіп орналастырып тіксе, арық етіп корсетеді. Арық немесе толықтау келген әйелге киім тіккенде осы жағдайды ескеру қажет. Үш бұрышты мойын ойындысы иықты үлкен,бөксені кішкентай етіп көрсетеді. Практикада дене құрылысында мынадай кемшіліктер кездеседі. Мысалы, оң иығы сол иығынан биік болады бұл кезде биік бөксеге жолақ қойып немесе белдік, шарф, жапсырма қолданып кемшілікті жасыруға болады.
Үлкен және кіші шеңбердің контрасты әсерінен ішіндегі шеңбер кіші болып көрінеді. Адам бетін кішірейту үшін кең шеңберлң қалпақ кигізіледі, ал сопақ беттерді үлкейту үшін кіші шеңберлі бас киім кигізіледі немесе киім жағасын пайдалана отырып адам бетін әдемі етіп көрсетуге болады. Биік қалпақты қыз бой ұзын болып көрінеді. Иығы қушық қыздар үшін иықты үлкен болып көріну үшін иінішті киім кигені дұрыс.
Киім жан - жанқты толық болып көріну үшін киімді иллюзиялық көзбояушылық сызықтар мен түстер өзара үйлесімін табуы тиіс. Түстер де адам денесіне өз әсерін тигізеді. Мысалы, суық түстер адам денесін кішірейтіп жеңіл етіп көрсетеді. Ал, жылы түстер адам денесін үлкейтіп айшықты етіп корсетеді. Суретші модельерлер киім дайындау барысында бірнеше композициялық тәсілдерді пайдаланады:
1. Композициялық орталықты табуды қажет етеді, ол белдік, жаға, қаусырма, түрлі әшекейлер болуы мүмкін.
2. Кіші элементтер өзара үйлесімді болуы тиіс, яғни жаға, жең мен киім етегі, белдігі т.б.
3. Киім түрі оның қолдану мақсатына сай келуін ескеру қажет.
Костюм композициялау элементтерінің бірі сәндеу. Киімді сәндеу барысында киім сызығына, түсіне үйлестіре таңдау қажет. Сәндеу бұл киімге әсемдік беру мақсатында қолданады. Бірақ, сәндеу кез - келген костюмде
Ф-ОБ-00916
қолданылмайды. Тарихи кезеңдерде киімді сәндеу элементтері киім тігуде негізгі рол атқарады. Мысалы, бір киімнің өзінде әртүрлі сәндеулерді қолданып киімді ауырлатып, тіпті адамнан киім басым етіп көрсетеді.
Мысалы, 1912 жылы модада қазіргі кездегі мода ағымындағы сәндеулер қолданылған. Тарихи кезеңдерде мода ағымына байланысты киімді сәндеуде және оны пайдалануға өз ерекшеліктері болады. Моданың уақытша ағымы барысында сәндеудің кейбір түрлері қайталанып отырады. Мысалы, тоқыма, бау, таспа, сутаж, кең түрде қолданылған. Осы таспа мен сутажды 70 жылдардың басында мода ағымына қайтадан киімді сәндеу қолданылатын жаңа композициялық шешімін тапқан.
Қазіргі кезде киімді сәндеуде мынадай сәндеулер қолданылады: үлпек, табиғи және жасанды үлпектер, мата, тоқыма терілерді және жасанды ұсақ түйек заттар машина тігістері қантты, опликация, моншақтар, кестенің
түрлері, шашақтар т.б. және сонымен қатар бүрмелер, буфалар, қатпарлар, ролик және бантиктерді әр түрлі материалдардан киімді әшекейледі. Жоғарыда айтылғандай сәнлеу киімге қосымша әсем түр береді.
Киімді сәндеу барысында сол киімді қай мезгілде киетінін анықтап және киілу мақсатына (үй киімі, сән - салтанатқа жұмысқа, спорттық) көңіл аудару керек. Күзге киетін жеңіл польтоның жағасы каракелдің терісінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Киімнің ынғайлылығы әрі тиімділігімен қатар, бүгінде оның эстетикалық және мәдени қасиеттерін меңгеру маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Киім үлгісін жасауда халықтың әдеп- ғұрпына үлкен мағына беріледі және ата-бабаларымыздан ғасырлар бойы мұра етіп келген өнерін көрсете білу. Дипломдық жобадағы Қазақтың ұлттық ер киімдерін жаңа заманауи сән ағымына сай қазақша ұлттық стилінде жасалған Алашұлы атты сән үлгісінде таңдалынып алынды.
Дизайн (design) - ағылшын тілінен аударғанда жобалау, сызу, ойлап табу, сондай-ақ жоба, сызба, сурет деген мағынаны білдіреді. Қазіргі кезде бұл термин өндіріс бұйымдарын әрі ыңғайлы, әрі әдемі көркемдеп жобалау дегенді білдіреді Киімнің ынғайлылығы әрі тиімділігімен қатар, бүгінде оның эстетикалық және мәдени қасиеттерін меңгеру маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Киім үлгісін жасауда халықтың әдеп- ғұрпына үлкен мағына беріледі және ата-бабаларымыздан ғасырлар бойы мұра етіп келген өнерін көрсете білу. Біздің мақсатымыз, қазақтың және өзге ұлттардың сән үлгілері өнерінің тарихи сыры мен оны дамытушы киім дизайнерлердің мәнін ашу болып табылады. Бүгінде киім дизайнердің сән үлгілерге, яғни, халық өнеріне қосқан өзіндік ерекше өрнегін, жаңалықтары мен ой-кеңестерін зерделеп, талқылап, бұл киім үлгілері саласындағы қосқан шығармашылық үлесіне арнайы баға беру, әлі күнге дейін шын мәнінде қолға алынған жоқ. Костюм дизайн өнері халықтың шынайы рухани-эстетикалық танымымен біте қайнасып кеткен этнографиялық мәнге ие көрінісімен ерекше, құнды болғандықтан, ұлт мәдениетін айқындайтын өте маңызды және аса қажетті сала. Міне, осы сән коллекциялық үлгілерінде ою-өрнектің тарихын, ерекшеліктері мен дамуын зерттеуші ғалымдар, бұл саланың да өзіндік үлгіде дамытып, жаңғыртып отыратын шеберлері болатынын, олардың шығармашылық еңбектері өзге өнер түрлеріндегі адамдардікі сияқты көзге түсіп, бағалана бермейтіні және олардың шығармашылығы жөнінде өз бағасын беріп, саралау кезеңі туғаны жөнінде сауалды мәселелерді қозғап, көңіл бөлер жәйіттері алға тарта бастауда. Оқу құралы болашақ маманның киім әзірлеу барысында шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға әсер етеді, киім стилі мен сән ұғымы жөнінде мәліметтер беріп, жаңа үлгідегі моделдер мен киім жиынтығын әзірлеуде, шығармашылық іс - әрекеттің негізгі қағидалары, киім жобалау ерекшеліктері жөнінде білім береді.
Пәнді оқытудың негізгі мақсаты: болашақ мұғалімге киім қию этикасы мен мәдинеті жөнінде білім беру, көркемдік талғамын қалыптастыру, алған білімдерін жалпы білім беретін мектептер мен мектептен тыс мекемелердің оқу тәрбие үлгісінде қолдана білуге үйрету:
Ф-ОБ-00916
- жаңа үлгідегі киім үлгілерін әзірлеуге студенттердің шығармашылық іс - әрекетіне жетекшілік жасауға студенттерді дайындау;
- киімді жобалау мен көркемдеп сәндеудің негізгі қағидалары, әдістерімен таныстыру;
- қазіргі заман сән ағымын талдап, зерделеп, белсенді түрде меңгеруге, әрі халық дәстүрін қолдана білуге жағдай жасау;
- мәдениет пен тұрмыстық жағдайға сәйкес, жаңа киім үлгілерін әзірлеуге кәсіби білімі мен дағдысын қалыптастыру;
- белгілі кейіпкерді ойлап шығаруға шығармашылық қабілетін, эстетикалық, көркемдік талғамын дамыту әрі жетілдіру.
Осы курсты меңгеруде студенттер костюм композициясы мен көркем кейіпкерді құрастыру ерекшеліктері, форманың кеңістікте қабылдануы, костюм графикасы мен сурет салу ерекшеліктеріне үйренеді.
Пәнді оқу барысында студенттерге қойылатын талаптар:
- лекция сабақтарында берілген әдебиеттерді зерделеу әрі талдау;
- костюм композициясы ережелері мен заңдылықтарын танып білу;
- практикалық сабақтарда ұсынылған тапсырмаларды орындау;
- мода журналдары мен танысып, соңғы сән бағытындағы өзгешеліктерді зерделеу және салыстыру;
- киім үлгілері мен адам тұлғасының эскизін салып үйрену.
Жалпы киім ұғымы - адамдардың уақытқа қоғамдық жағдайларға сәйкес сұлулық туралы белгілі бір ұғыммен бейнеленетін сәнмен тығыз байланыста болады. Қай заманда болмасын адамзат алдындағы ұлы мұрат - міндеттердің ең баты - өз ісін, өнерін жалғастыратын салауатты ұрпақ тәрбиелеу. Ал ойы - пайымды, білімді, мәдениетті, іскер, еңбекшіл адамзат тәрбиелеуді адамзаттың ақыл - ойымен мәдениеттің дамуындағы бағалы байлықтың бәрін игере отырып, оны бүгінгі ұрпақтың санасына ұстаздық шеберлікпен біртіндеп сіңіру арқылы ғана жүзеге асыруға болады. Адамзат қоғамы дамыған сайын бұл өзгерістер, көзқарастар өзгереді, яғни сәнде үнемі жаңарып отырады. Киімді әркім өз бетінше таңдайды, таңдау барысында адам жеке талғамымен сән ағымына сүйенеді. Жақсы киіне білуде өнер. Киім таңдаудағы жақсы талғамды білдіретін кең тараған анықтамалардың бірі - әдемілік, сәнділік. Сәнділік ұғымы ең алды мен киім түсі мен сәніне қарай дұрыс құрай білуге тікелей байланысты, киімге деген талғампаздық адамның өзіне сын көзбен қарай алатынының белгісі болып табылады. Киімді жарасымды етіп пішу - қонымды киімдердің кепілі екенін ұмытпауымыз керек. Киімнің шығуы адам еңбегінің ерекшелігіне қоғамдық өндіріспен мәдениеттің дамуына тығыз байланысты. Алғашқы кезде киімді қазақтар мал терісінен илеп, жүннен тоқып, тігіп киетін болған, кейін бертін келе матаға жүн салып сыратын болады. Қазіргі кездегі киімдер мынадай түрлерге бөлінеді: ерекше маталарды қажет ететін өндірістік, арнайы киімдер, жұмысқа қыдыруға, саяжай мен курорттарға.
Ф-ОБ-00916
Студенттердің лекция барысында алған білімдері мен практикалық дағдысы негізінде орындалған шығармашылық жұмыстарының нәтижесі бойынша графикалық жұмыстардың көрмесін ұйымдастырып, киім үлгілерін демонстрациялауға болады.
Ф-ОБ-00916
I Бөлім. СЕМСЕР КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1. СЕМСЕР киімінің үлгілерін айқындау бағытындағы ізденістер.
Біздің елімізде киімді модельдеудің мемлекеттік маңызы зор. Модельдеу бір жағынан, әртүрлі киімдегі қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандырса, екінші жағынан адам талғамын арттырып отырады.
Костюм - бұл киім, бас киім, аяқ киім мен қол қап және т.б. бұйымдардың жиынтығын құрайды. Адам тұлғасының формасын шығаруда костюм белсенді роль атқарады. Костюм арқылы адамның сырт көрінісін анықтауға, өзгертуге, ерекшелеуге болады: тұлғаның табиғи нәзіктілігі мен жеңілдігі, форманың монументалдығы, бет әлпеттің пішімі, өңінің қызыл шырайлылығын немесе аққұбалылығын, тіпті қара өңділігін. Костюмнің көмегімен адамның табиғи сырт келбетін өзгертуге болады: тұлғаның көлемі мен бойының биіктілігін көзбояушылық әсер арқылы ұлғайтуға немесе кішірейтуге немесе олардың қатынасын өзгертуге, кемшіліктерді жасыруға болады. Сонымен қатар, костюмнің түстері арқылы көздің, шаштың және беттің түсін айқындап, адамның ішкі жеке маңыздылығын бейнелейді. Ұқыпты әрі жинақы адамның костюмі болбыр, ұқыпсыз адамның киімінен өзгеше болып келеді.
Костюм нақты уақыттағы адамның рухани және моральді сапасын көрсету құралы болып табылады. Костюм арқылы адамның ішкі жан дүниесі - темпераменті, рухани және ақыл ойы, эстетикалық талғамы мен тәрбиесін айқындауға және анықтауға болады. Қазіргі өндіріс саласында модель, модуль сөзі кеңінен қолдануда.
Модель - өлшем, бейне, норма деген мағына береді, модуль - бұл киім, аяқ киім, бас киімдерді; белгілі бір бұйымның түрі мен маркасын сериялы шығаруға эталон ретінде қолданылады. Модель - латын тілінен аударғанда - ʺүлгіʺ деген мағынаны білдіреді. Өндірісте сериялы нақты киім шығаруда киім моделі үлгі болады. Сондықтан киімді модельдеу - бұл жаңа киім үлгілерін әзірлеу барысы. Киімді моделдеу процесінің басты мазмұнын - композиция құрайды. Киімнің әсемділігі мен мәнділігін композициялау өнерінің арқасында іске асады, яғни киімнің жеке бөліктері және олардың түсі мен формасы, материалының өзара үйлесімділігін костюмнің әсемділігін құрайды. Композицияның негізгі компоненттеріне мыналар жатады: көркемдеу стилі, силуэт пен сызықтар, материал пропроция, түс әшекей. Тарихқа көз салсақ, әрбір дәуірдің және әрбір халықтың өзіндік көркем стилі қалыптасқан. Олар сәулет өнерінде, тұрмыстық бұйымдарда байқалады. Белгілі бір стильдің озінде киімнің жеке бөліктерінде өзгерістер болады. Бұл өзгерістер белгілі бір уақыт аралығында байқалады және ол киім тарихында сән ағымы яғни мода деп аталады.
Ф-ОБ-00916
Мысалы тымақ, найман тымақ, қыпшақ тымақ, адай бөрік, қызай бөрік, ноғай бөрік тағы сондай сияқты кейде географиялық мекен атына қарайды ерекше үлгіге бөлінеді: Қоңырат үлгісі, жетісу үлгісі, арқаның үлгісі т.б. Мұндай бөліп атау киімдердің кеңдігі, ықшамдылығы, бойға қонымдылығы және әшекейлеу мәнерінің ерекшеліктеріне қарай ажыратылады. Мысалы шапан үлгісін алайық. Ұлы жүздің шапандары көбінесе жолақты, сырмалы етек жеңдері ұзын ашық жағалы келеді. Оңтүстік елі осы жүздің киімдерімен бар жағдайды жасап отырған. Өз құрамына көптеген тайпалар мен халықтарды енгізген және еуроазия даласы тарихында маңызды роль атқарған қазақ этносы, халықтардың бірі болып табылады. Ежелгі және орта ғасырлық Қазақстанның қазақ халқының қалыптасу және бірігу үдерісіне осы тайпалар халықтардың әлеуметтік тарихи даму барысында тудырған тарихи этникалық нақтылы көп санының қатысу ортақтығы қазақ халқын мәдени мұраның мирасқоры деп қарауға негіздеме береді.
Қазақстандағы оңтүстік өңірде шапанның да, ішіктіңде, ойып етек түрлері кездеседі. Ондай ойық кейде тұра арт бойдың етегінен, кейде екі жақ шабудың үстінен жасалады да айналасы жұрындалып, кестеленіп, әдемі өрнектер мен әшекейленеді. Шалбарды барқыт, пүліш, шұға, тібен трико, шөшінше, шибарқыт, шегрен, ләмбас, қырмызы, көк мауыт сияқты ширақы маталардан, қой, ешкі терілерінен тігеді. Шалбардың бауы ышқырға өткізіледі, қалтасыз кең балақ болып келеді. Оның кең тігілуі салт атқа мініп-тұруға молдас құрып отыруға өте қолайлы болған. Шалбардың балағы етік қонышының ішіне салынатыны да бар, кейде қоныштың сыртындада жүреді. Жеңіл шапан мен бешпеттің етегін де ышқыр астынан жіберіп, шалбарланып алады. Шалбардың балағы екі жағынан ойық болып, ол кестеленіп қойылатын. Сондықтан да шалбар өте сәнді, көрікті киімдердің бірі болып саналады. Еркектер көбінесе сырт киімдерін түймесіз, тек белбеумен ғана киген. Белбеуден бірнеше метр оралған. Белдік пен кісені қайыстан, қабатталған былғары, білезіктермен, терме, белбеулер де болған.
Әйелдер киімдері де әр айшықта әр түрлі болған. Олардың түрлері де әр алуан болған. Солардың ішінде қазаққа тән түрлері: көйлек, кимешек, жаулық, сәукеле, кебіс, мәсі, көкірекше сияқты заттар. Әйелдер киімдері әшекей ажар жағынан жағынан ел салты бойынша төрт топқа арналып тігілген. Олар қыз киімдері, келіншек киімдері, орта жастағы әйелдер қарт бәйбішелердің киімдері. Қыз киімдерінің кеуделері тар, қынамалы, омырауы мен жаға-жеңдері кестелі көйлектері қос етекті, бас киімдері үкілі, моншақты, аяқ киімдері өкшелі, жеңіл және қай киімі болса да алтын, күміс, меруерт моншақтар мен әшекейленеді. Қыздар көбінесе құндыз бөрік, қатипа тақия киіп, шолпы тағып жүреді. Қыздар төсін жасыру үшін көкірекшесімен кеудесін қатты тартып тастап жүрген. Қазақтың ұлттық киімдері өзінің сипаты мен сыры мен, сұлулығы мен сәнімен сан
Ф-ОБ-00916
ғасырлық тарихтық куәсі ретінде бізге жеткен асыл мұра, ерекше өнер түрі. Модаға байланысты киім жаңарып және жетіліп отырады. Әрбір мода бағытына сай киімнің мынадай сызықтары айқындалады: силуэтті, констру ктролы және сәндік.
Силуэт сызықтары - иық сызығы, бел сызығы және бұйымның төменгі сызығы (киімнің орналасу деңгейіне және қыналу дәрежесіне қарай). Осы негізгі үш сызық арқылы киімнің силуэтін айқындап, оның мәнділігін арттырып пропроционалдығын ашып көрсетеді. Констру ктролы сызықтар -бұл бұйымның негізгі формасын шығаруға қатысатын сызықтар жатады, атап айтсақ: иық сызығы, бүйір сызығы, бел сызығы, жең ойындысы мен жаға ойындысы, бүкперлер мен қатпарлар.
Сәндік сызықтар - олар түрлі әшекейлердің (кестелер, мережкалар, шымшымалар, бүрмелер және т.б.) сонымен қатар сәндік бөлшектер (жағалар, манжеттер, қақпақтар және т.б.) арқылы киімге түседі. Сәндік - констру ктролы сызықтар киім формасын шығаруда негізгі роль атқарады. Констру ктролық сызықтар көбіне сәндік те рольді атқарады. Мысалыға: жағаның, қақпақтың, қалтаның жиек, рельефті сызықтары әрі констру ктролы, әрі сәндік сызықтар болып саналады. Киімдегі сызықтардың ерекше маңыздылығымен анықталады: олар көлемді формаға біздің назарымызды аудара отырып, түрлі эмоциялық күйге ұшыратады. Мысалы: көлденең сызықтар - бір қалыптылықты, вертикалды сызықтар - биікке бағыттап, қисық сызықтар - қимыл қозғалысты, көлбеу сызықтар - тұрақсыздықты білдіреді. Түрлі кейіпкердің киімін әзірлеу үшін эмоциялық күйді білдіреді. Киімнің композициялық шешімін табуда эстетикалық талаптарға сай келу үшін констру ктролы сызықтар сәнді констру ктролы рольді атқару тиіс. Сондықтан ондағы сызықтар вертикальды, горизонтальді, диагональді және қиғаш қисық сызықтар болуы мүмкін.
Композицияның басты элементтерінің бірі киім элементтерінің пропроциясы мен киімнің адам денесіне пропроционалды қатынасы. Киімнің силуэтіне және жалпы композициясына адам тұлғасының қатынасына сай бұйымның ұзындығы мен енін анықтап бел сызығының деңгейін белгілейді. Мысалы: ұзын бойлы толық әйелге, қысқы киім қонымсыз болады, себебі пропроциялық қатынас өзгеріп, дене тұлғасы қысқарып көрінеді, тіпті қысқа бойлы әйел көйлегі квадрат ауыр секілді көрінеді. Ал жас әрі бойы орташа, толық емес әйелдерге мұндай көйлектер жарасымды келеді.
Киімді композициялауда матиралдың сыртқы корінісі көркемдік қасиетке ие олар: матаның фактурасы, суреті түсі. Тандалған алғаш модельге сай киімдегі мата суретінің көрерменге әсерін ескеру қажет. Мата суретінің ерекшелігі болашақ бұйымның кострукциясын анықтауға әсер етеді. Киімді көркем кострукциялауда мата түсі үлкен роль атқарады. Белгілі бір түстер арқылы адамның жеке ерекшеліктерін айқындауға немеве оны керісінше жоғалтуға болады.
Ф-ОБ-00916.
Композиция өнері дегеніміз ол латынның compositio ойлап табу, құрастыру деген созінен шыққан ұғым. Композиция сабақтары тақырыпқа сай түрлі сызықтар, таңбалар арқылы түрлі көлемдегі пішімдер арқылы образды айқындау. Пішімдерді стилизациялау арқылы бір немесе екі түс беру берілген тақырыптың мазмұнын ашады. Түрлі көлемді бұзу, сындыру, өзгерту және түрлі сызықтар арқылы образ жасау мен әдемілік пен әсемдік әлемін алып келеді. Осы процестер бейнелеу өнеріндегі Композиция пәнінің тақырыбын кеңейтіп дамыта түседі. Табиғат әлеміне тән композициялық бастама (бүтіндік, симетрия, ырғақ) өнерде өзіндік ерекшелігі мен сипатталады. Композиция - барлық өнер түріне тән. Композицияның бастауы архитектуралық құрылыс негізінде, музыкалық және әдеби шығармалар, мүсіндеу (скультура), кескіндеме (картина), театр құрылымдары мен кинофильмдер енгізінде жатыр. Танымал суретшілердің өнерпаздық өрлеуін талдап айғақтайтындай, олардың теориялық еңбегін - композиция заңдылықтарының негіздері деп мыналарды атауға болады:
1. Бүтіндік заңы.
2. Үлгі заңдылығы.
3. Қарама - қарсылық (контраст) заңдылығы.
4. Композицияның барлық заңдылықтары мен амалдарының негізгі идеялық түпкі ойға бағынуы.
Бүтіндік заңының сақтылуының нәтижесінде өнер шығармалары бір тұтас қалпында қабылданады. Бүдіндік заңының мәні композицияның тұтастығын көрсетеді. Бұдан біз композицияны жеке дербес биліктер жиынтығы ретінде қабылдау еместігін байқаймыз. Үлгі заңдылығы бейнелеу өнері шығармаларындағы жағдай мен мінез үлгісінің нақтылы берілуін, композициядағы іс - әрекеттің өрістеуін көрсетеді. Қарама - қарсылық заңдылығы түс қарама - қайшылығын, обьект пішінінің айырмашылығын, көңіл қарама - қайшылығын, бейнеленетін адамдардың психологиялық жағдайының бейнеленуін қарастырады. Композицияның барлық заңдылықтары мен адамдарының негізгі идеялық түпкі ойға бағынуы - суретші туындысындағы ұғымның бүтіндігін, шығарманың айқындығын, идеялық мазмұндылығын, ондағы жоғары көркем шеберлікті байланыстырады.
Қазақ халқының ұлттық киімдері үлгілерінің көшпелі тұрмыс пен құбылмалы ауа райына бейімделіп дамығаны, көрші халықтармен арадағы мәдени, шаруашылық байланыстар әсер еткендігі сөзсіз.
Ерлер бас киімдері:
1.Айыр қалпак
2.Бөрік
3.Тақия
4.Құндыз бөріктер және т.б Ф-ОБ-009
Қазақтың ұлттық киімдері - халқымыздың ақыл-ойы мен биік эстетикалық талғамының жемісі. Тігілген матасы, ою-өрнегі мен ондағы әшекей тастарының өзі көп нәрседен хабар беріп, киім иесінің кім екенін елге танытып тұрады. Үлкен талғампаздықпен, әрі аса тапқырлықпен тігілген ұлттық киімдеріміздің бірі - сәукеле.
Сәукеле - ұзатылар қыздың бас киімі. Қалыңдық болғанда бір-ақ рет киетін оны қыз ұзатылғанда күйеу еліне киіп бару үшін арнайы алдын-ала тіктіреді. Ағартушы ғалым Ыбырай Алтынсариннің Орынбор ведомствосы қазақтарының құда түсу, қыз ұзату және той жасау дәстүрлері очеркінен Күйеу қалыңдығына ұрын келіп кеткеннен кейін қалыңдықтың ата-анасы көптеген кілем, шапан, ішік сықылды жасау әзірлей бастайды, зергерлерге сәукеле жасатады деген жолдарды кездестіруге болады.
Ұлттық құндылықтарымызды ұлықтаған салт-дәстүр, әдет-ғұрып - асыл қазынамыз. Халқым қандай десең, салтымнан сұрап біл дейтін қазақ салт-дәстүрден кенде емес. Мән-мағынасы тереңде жатқан салтымыздың бірі - сәукеле кигізу.
Сәукеле - тек сәндік үшін киілетін бас киім емес, бұлғақтап өскен оң жақтағы өмір мен ақ босаға аттар арасындағы қимас та, қызықты сәттің , жаңа өмірге жасалар қадам.
Камзол -- қазақ әйелдерінің киімінде камзолдың орны ерекше болған. Ол да әрі жылулық, әрі сәндік міндеттерді атқарған. Әйелдің сырт киімі болып табылатын бұл камзолды тек қазақ қана емес, басқа да түркі халықтарының тұрмысына кездестіуге болады.
Әйелдердің камзолы қысқа жеңді немесе жеңсіз болып тігіледі. Өйткені, мұндай камзолдар жұмыс істеуге өте ыңғайлы, ешқандай кедергі келтірмейді. Әйелдердің күні ұзақ үй шаруасымен айналысып, кіріп-шығып жүретінін ескерсек, бұл камзолдар иесін суықтан қорғайды, оның үстіне оның иіліп-бүгіліп жұмыс істеуіне өте қолайлы келеді.
Ф-ОБ-00916
Камзолдардың материалы көбіне түкті пүліш маталар болады. Бархыттан, шұғадан да тігіледі. Ал, түсіне келсек, ол міндетті түрде бір түсті матадан тігілген. Онда да шымқай қанық түстер таңдалады. Әйелдердің жасына қарай камзол түрі де өзгеріп отырған. Қыздар мен жас келіншектер көбінесе алқызыл түсті камзолдар киген. Мұның өзі жасыл дала, көгілдір ауа астында көзге отттай басылып, алыстан мен-мұндалғандай болған. Ал, орта және одан жоғары жастағы әйелдер негізінен көк, жасыл, сарғыш түсті камзолдар киеді
Көйлек -- әйел әдемілік деген ұйыммен егіз жаратылғаны анық. Әйел затын әдемі ететін оны жан дүниесі ғана емес, көзге көрік, көңілге өрт құятын киім екендігі даусыз. Неше түрлі қос етек көйлекті қыздар тобын қызықпай, құмартпай көру бозбалалар мен жігіттерге мүмкін болмаған. Қырды өртейтін қызғалдақтардай алаулап, көзге оттай басылатын мұндай көркем көйлектер - қазақтың ұлттық киімдерінің басты бөлігі болып табылады. Халық әніндегі: "Қос етек, бұраң бел, қуалай соғар қоңыр жел" деген сазды жолдарды елтімей айту мүмкін емес. Шынында жеңіл де төгілген жібек, шәйі көйлектер кеудеге самал соққандай сезімдер ұялатар еді.
Әйел көйлегін пішудің екі түрі болған: бірі-ұзыннан тұтастай пішу де, екіншісі-мықынға дейін бөлек пішіп, кейін қосып тігу. Қазақтар әйел көйлегінде міндетті түрде жең болуын ойластырған. Сол жеңнің өзіне бір немесе екі қатар желбір жасау арқылы да көркемдік жағы қарастырылады. Тұтастай тігіліп, мойнынан тобыққа дейін төгіліп тұратын көйлектер әдетте ерекше мәнді жағдайларға арналады. Әсіресе, қалыңдықтардың немесе дәулетті адамдардың қыздары мен келіндерінің көйлектері осылай тігіліп, бір қараған адамның назарын өзіне аударуды мақсат етеді.
Көйлектерді сыртынан біз бұған дейін толық сипаттап кеткен камзолдар толықтырып тұрады.
Ойын-сауыққа, той - думанға арналған бір киер көйлектер жібектің, шұғаның, барқыттың және басқа құнды маталардың ең қымбат түрлерінен тігілетін болған. Оның үстіне бұл көйлектерге қосымша әшекей бедерлері жасалады. Көйлектердің көрініп тұратын кеуде тұсына атын жіптермен зер жүргізіледі немесе басқадай кестелер төгіледі. Жиын-тойларда киілетін көйлектердің ұзындықтары да ерекше болған. Олар тура жерге тиер-тиместей етіп өте ұзын тігіледі. Оның есесіне, күнделікті киілетін әйел көйлегі сәл қысқарақ болады. Соның өзінде жиырмасыншы ғасырдың отызыншы жылдарына дейін қазақ әйелдерінің көйлектері балтырды жабатын.
Ф-ОБ-00916
1.2. СЕМСЕР сән үлгілерінің қызметі және дизайн обьектісі
Өркениеттің дамуына байланысты киімнің түрі де, пішіні де өзгерді. Ер адамдарға, қыз-келіншектерге, балаларға арналған киім үлгілері шыға бастады. Күнделікті және мерекелік киімдер, үйлену тойы киімдері, сондай-ақ қаралы күндерге арналған киім үлгілері пайда болды. Еңбектің түріне қарай әр түрлі кәсіп саласына арналған киімдер де өндіріле бастады. Сән үлгісінің демократияландырылуы киімнің жаңа үлгідері технологиясының дамуына себеп болды, оның функционалдық, рационалдық экономикалық қасиеттері аса бағаланды.
Қазіргі ұғымда киім дегеніміз - үлбірден, теріден, тоқыма бұйымдарынан, мата материалдарынан пішімделген жиынтық. Ол тек сәндік қана емес, декорациялық, әлеуметтік, эстетикалық және утилитарлық қызметтерді де атқарады. Киім мынадай заттар кешенінен тұрады: іш киім, сырт киім, бас киім, аяқ киім, қолғап, шұлық, т.б. Бұйым қызметі деп осы бұйымның нақты атқаратын қызметінің сипаттамасын айтамыз. Қызмет мазмұны дегеніміз - адамның қолынан шыққан бұйымға қойған сұраныс-талабы мен оған берген жауабының тепе-теңдігі. Адамдар ерте заманнан бастап түстік символға үлкен назар аударып отыр. Мысалыға, ақ түс қайырымдылық, айығу мен адалдықты, тазалықты, қара күшті жеңетін: қызыл түс өмір энергия, күш символы болып саналады. Тұрмыстық қажетті бұйымдар дайындауда оның бетін түрлі түске бояу арқылыадамды аурудан айықтыратын, куш қуат беретін және бақыт, ырыс әкелетін түс деп сенім білдірген.
Қазіргі уақытта суретшілер түс арқылы адамның көңілін көтеріп немесе төмен түсіріп, затты қабылдауда белгілі реттілікпен назар аударға бағыттайтын қасиеттерін басшылыққа алуда. Сондықтан да түс костюм композициялауда үлкен орынға ие. Халықтың тұрмыс жағдайының жақсаруының арқасында сонымен қатар мәдениеттің көркеюі костюм дайындайтын суретші мамандардан киімнің эстетикалық сапасын, көркемділігін талап етеді. Киімді композициялауда материалдың сыртқы көрінісі көркемдік қасиетке ие. Олар: матаның фактурасы, суреті, түсі. Мата фактурасы түкті, умаждалған, кедір - бұдырлы, сонымен қатар тығыз, қалың, жылтыр болса, киімнің көлемін ұлғайтып, ауырлығын арттыра түседі. Жұқа жылтырақ тегіс бетте маталар матаға жеңілдік беріп, оның көлемін кішірейтіп көрсетеді. Алғаш таңдалған модельге сай киімдегі мата суретінің көрерменге әсерін ескеру қажет. Мата суретінің сипаты болашақ бұйымның конструкциясын анықтауға әсер етеді. Киімді көркем конструкциялауда мата түсі үлкен рөл атқарады. Белгілі бір түстер арқылы адамдардың жеке ерекшеліктерін айқындауға немесе оны керісінше жоғалтуға болады. Костюм үлгісін әзірлеуде түстің қасиетін ескеруді қажет етеді. Біріншіден бұлар
Ф-ОБ-00916
ақжарқын келбетті әйелге ашық күн астында, жарық жерде табиғат аясында кисе үйлесімді келеді, екіншіден, ерекше ашық түсті киім әсіресе ірі оюлы болса, ол тұлғаны дөрекілеу етіп көрсетеді, үшіншіден, ондай киім айналадағылардын, әсіресе жұмыс үстіндігі адамдарда реніш тудырады. Нақ осы ашық түстерді пайдаланғанда әсіресе қанағатшылық сезім, нәзік талғам қажет. Сонымен қатар жас ерекшеліктеріне байланысты кең таралған, жазылмаған шектеулер де бар: ашық гүлді көңілді түстер жастарға жарасымды, егде жастағылар болса өзіне неғұрлым қарапайым түстерді лайық көреді. Стилді болып көріну үшін тек қана өз түсіңді білу жеткіліксіз. Сонымен қоса олардың өзіндік сәйкестігін ажырата алуы керек.
Түсті қабылдаудың психологиялық ерекшеліктері бар. Түс көрерменнің белсенді эмоциялық реакциясын тудыратын басты ұйымдастырушы кеңістік болып саналады. Тарихқа жүгінетін болсақ түстің адам психологиясына әсері жөнінде көптеген мысалдар бар. Оның бірі физика зертханасының бастығы өндіріс орнында қабырғаларды қара "түске" бояу нәтижесінде жұмысшылардың басым көпшілігі жүйке ауруымен ауырғандығы анықталады. Сол сияқты Умкадағы заводта жұмысшылар асханада тамақ ішуден бас тартады, асхана ішіндегі мұнтаздай таза ақ түстер, адамдарға аурухананы елестетіп отырды. Ұшақ кабинасын ʺкөңілдіʺ түстерге бояу нәтижесінде, адамдардың басы айналып вестубуляр аппаратының жұмыс істеу қабілетін нашарлатқан. Сондықтан суретші түстің қабылдаудың психологиялық және физологиялық ерекшеліктерінде ескерту қажет.
Өткен ғасырдың Швед сұңғатшысы Ф.Ходляр түстің қасиетін зерттейтін отырып мынадай пікір айтқан: Түс затқа сиппаттама беріп оны әсемдеп, сәндік эффектілерді жоғарылатуға әсер етеді. Түс формаға тәуелді болмай тәуелді болмай күшті музыкалық кері әсер тудырады. Түс моральды әсер етеді. Онда қуаныш пен көңілді элементтер қалыптасқан. Ашық бояулар мен көк түс демалуға әсер етіп, шаршағанды басады. Түстердің мұндай адам психологиясына әсері, мынаған байланысты, жекелеген түстер немесе олардың үйлесілімділігі көрерменде түстік ассоциация туғызуы мүмкін, ол өмір тәжірибесі, белгілі эмоция немесе кейіпкермен байланысты. Дегенмен түстік ассоциация барлық адамдарда бірдей емес. Ол адамның түпік мәні, этикалық тегіне, мәдени салт - дәстүріне, іс - әрекет қызметіне, жас шамасына, гемпараментіне байланысты.
Түс неғұрлым қанық болған сайын ол адам бойында белсенді әрі тұрақты әсер туғызады. Түстік ассоциация физологиялық және эмоциялық болып бөлінеді. Физологиялық түріне мынадай ассоцияациялар жатады:
Температуралық - кез келген түс суық немесе ыстық күйге ие, жылы түске қызыл, қызыл - сары, сары және т.б. от пен күн түстері жатады; суық түстер қар, мұз, су түстері көк, көгілдір, көкшіл - жасыл түс жатады; оларға қара түсті қосу арқылы оны жылытуға керісінше ақ түс қосу арқылы суық етіп көрсетуге болады.
Ф-ОБ-00916
Салмақтылық - кейбір түстер ауыр болып, келесі түстері жеңіл болып қабылданады; хроматикалық және ахромаьтикалық қою түстер ауыр болып көрінсе қанықпаған түстер жеңіл сезіледі.
Кеңістікті - бір бейнелеу жазықтығында орналасқанымен бір түс таңбасы алға қарай шығып көрінсе келесі түс біршама қашықта болып көрінеді. Суық түстер кейін қарай алыстап көрінсе, жылы түстер шығыңқы болып көрінеді.
Акустикалық - кейбір түс айқайлап тұрса, екінші бір түс өте тыныш секілді қабылданады, әсіресе жылы түстер айқайлап көрінсе, хроматикалық және қанық емес, ақшыл, спектрлі суық түстер тыныштықпен үнсіздікті байқатады.
Фактуралық - кейбір түстер материал, тығыз әрі бұйым формасын шығаруға, фактурасын сезуге, көрсетуге көмектеседі; оларға жылы, шамалы қанықпаған түстер жатады; кейбір түстер фактурасыз, жеңіл болып көрінеді, оларға бейматериалды суық, шегініп көрінетін түстерді жатқызуға болады. Эмоциялық күй туғызатын түстер ассоциациясына мыналар жатады.
Позитивті - ашық қаныққан, ашық, жылы түстер қуанышты, көңілді, жылышырайлық, жағымды болып көрінеді.
Негативті - кейбір түстер қайғы, көңіл күйді түсіріп, реніш қорқыныштылықты тудырады, ондай түстерге сиякөк, қаралау, шамалы қаныққан түстер жатады.
Бейтарап - көптеген түстер пассивті болып аса белсенді реакция тудырмай керісінше тыныш, бейтарап, тұрақты болып қабалданады, мұндай түстерге ахроматикалық түстер, оншалықты қою немесе ашық емес түстер жатады.
Физиологиялық түстік ассоциация көптеген адамдарда олардың өмір сүру образы, тұрмысы мен темпераментімен қарамастан біркелкі әсер етеді. Дегенімен, түстің адамдарға эмоциялық әсері түрліше байқалады, көбіне халықтың мәдени салт - дәстүріне байланысты, мысалы, европалықтарда ақ түс қуаныш түсі болып саналса, қытай халқы үшін бұл түс, қыс мезгілі мен адамның қаза болуына орай қайғы түсі болып саналады.
Сонымен, қорыта айтқанда түстердің гармониялық үйлесімділігі және түстік ассоциация, түстің адамға психологиялық әсер етуі, көз бояушылық әсері адам мінезіне, тұлғасы мен қызметіне сай әрі киімді қолдану мақсатына орай киім материалының түсін дұрыс қабылдай білуге баулып, дұрыс тәрбие беру болып саналады. Әрбір адам өз имиджін қалыптастыруда түстік гамманың атқаратын ролі зор. Түс адамның тұлғалық қасиетін айқындай отырып, тіпті керісінше оның бейнесін жағымсыз етіп көрсетеді. Түстік гамманы таңдауда тек қана дизайнерлер ғана емес, сонымен қатар, бұл сұрақ медиктерді, социологтарды, психологтарды қызықтырады. Өйткені түс тек қана сырт стильді көрсетіп қоймайды, сондай - ақ, ол өз сезімдерін көрсетуге, өзіңді тану және ішкі гармонияны қалыптастыруға көмектеседі.
Ф-ОБ-00916
Өткен ғасырдың 70 - ші жылдарында неміс педагогі және түстер теоретиті Иоханнес Иттен адамдарды жыл мезгілдеріне сай қатар төрт типке бөлуді ұсынды. Яғни "жаз", "қыс", "көктем", "күз". Олардың әрқайсысына белгілі бір түстік гамма сәйкес келеді. Жыл мезгілдер теориясы бүкіл әлемге әйгілі болды. Ол өте қарапайым және костюм түсін таңдауда жақсы қызмет атқарады. Алайда кез - келген теория секілді бұл да өзіне шығармашылық
көзқарасты талап етеді. Жылдың әр мезгіліне өзіндік бояу анықталған. Көктемде сары ашық жасыл, қызғылт түстер басым, таза түстік гамма, ашық жұмсақ бояуларда құралады. Мысалыға, осы түстердің өзі адамға көктем секілді тазалықты жылылықты білдіреді, яғни көктемнің табиғатты көргендей сезінесін. Адамның бет бейнесінде жастық шақ сәуле шашып тұрғандай әсер қалдырады, адам психологиясында көңіл - күйі өзгеріп, ішкі жан дүниесі белгілі бір құбылыстың әсерінен толғаныс тудырады.
Қыс. Бұл типтегі адам табиғи бояудың тазалығын, айқындығын көрсетеді. Осы типке жататын адамдар көбінесе аппақ, мұз тәріздес көгілдір, лимон түсті немесе қызыл, қанық көк түсті киімдерді киеді. Бұл типке жататын адамдар жастық энергияны, күш - қуатты, салқындықты білдіреді.
Жаз. Бұл типке негізінен салқын, онша айқын емес түстер тән. Жаз типіне жататын түстер көбінесе аралас түстерден құралады. Оған көгілдір, изумруд тәрізді жасыл, бөтелке шыны түсі, қарбыз түсті қызыл, ашық сары, сұр, маржан түсті, түстер гаммасы, яғни жиынтығы кіреді. Жалпы, бұл типтегі адамдар айқын түсті бояуларсыз - ақ өзін қоршаған ортасына таныта алады. Жаз табиғаттың ең жылы мезгілі болса, жаз типіндегі адамдар салқындықты көрсетіп тұрады. Мұның өзіндік мәні мынадай: яғни салқын түстерді қолдана отырып айнала толық үйлесімділікке жетуге болады.
Күз типіне жататын адамдардың сыртқы бейнесі қанық (айқын) әрі жылы бояуға толып тұрғандай күйге енгізеді. Яғни жаңа піскен жемісті еске түсіреді. Табиғат оларға бар сүйікті бояуын бергендей - ақ, алтын түсті, қызыл - қоңыр және қалың жасыл түс ерекше назар аудартады.
Бұл типке салқын түстер, яғни сұрғылт, көгілдір түстер сәйкес келмейді. Мұндай түстер күз типіндегі адамдарды әлсіз, елеусіз адамға айналдырады, яғни өз - өзін айқын таныту үшін бұл типтегі адамдар қанық бояуларды қолдану керек. Егер түстер өз үйлесілімділігін тапса ол сезімталдықты, жылылықты көрсетеді.
Ақ түс - адалдықтың, пәк сезімнің, имандылықтың, тазалықтың, жасыл түс - көктемнің, жастықтың, тойымдылықтың; сары түс - білімділіктің, даналықтың; көк түс - ашық аспанның, судың символдарын білдіреді. Қанық емес ашық түстер жұмсақ үнді бояу, әрі жеңілділік, тыныштық пен нәзіктік күйді береді. Егер қуанышты білдірсе онда толық қуанышты, егер ашуды болса, буырқанған күйді көрсетеді. Ал ашық қанық емес түс жай қуанышты жеңілдікті білдіреді. Ал, енді қанық қызыл сары түске қара түсті қосқанда не
Ф-ОБ-00916
болатынын анықтайық. Қызыл сары түс ашық, таза, қуанышты түстер қатарына жатады. Егер осы түске қара түсті қоссақ, түс өзгеріп бұлт төнгендей, қуанышты күй жоғалып түс ауырлап кетеді.
Табиғат әрбір адамды өзіне тән бояулар жиынтығымен қоршайды. Адамның шырайына жарасымды түстерді айқын олардың жыл мезгілдеріне ұқсастығын байқауға болады, және ол арқылы түстер сәйкестігін анықтайды. Адам жасына байланысты табиғи бояулар өзінің түрін өзгертеді. Оған сонымен қатар көңіл - күй, жыл мезгілдері тағы басқалары әсер етеді. Қандай түсті таңдасаңыз да оның серігі әрқашанда сіздің өз табиғи бет бейнеңіз
болатынын ұмытпағаныңыз жөн. И. Павловтың зерттеуі бойынша жүйке жүйесінің типтеріне түстік үйлесімділікті атап көрсетеді. Флегматик және мелонхолик типтегі адамдар мінезі ауыр, салмақты, сезімтал, көпшілік ортада ұстамды болып келеді. Соның салдарынан олар көбінесе елеусіз болып қалуы мүмкін. Сондықтанда оларды ерекше етіп көрсетуі үшін, бірден назар аудартатын айқын түсті костюммен киіндірсек, онда оның мінезінде жүріс тұрысында бір ерекшелік байқалады. Түстер арқылы оларды сыртқы ортаға тартымды етуіміз керек. Ол үшін ойнақы, қанық түстер қолданамыз, яғни адамның көңіл - күйін көтеріп, сыртқы орта көңілін, соларға аудартуға тырысу қажет. Ал сангвиник пен холерик типтегі адамдардың мінезі жеңіл, көңілді, шапшаң, пысық, күйгелек, тұрақсыз болып келеді. Оларды салмақты етіп көрсету үшін бір тонды костюдерді кигізуге болады. Мысалыға қара түс адамды іскер кейіпте көрсетеді. Сондықтан оларға қаралау түстер немесе салмақты тондарды қолдануға болады.
Адам көзі қоршаған ортаға байланысты өз қалпында қабылдай бермейді, яғни заттардың бейнесін адам көзіне сырт қарағанда сол заттардың шын бейнесі әр уақытта дұрыс көре алмайды. Көздің мұндай кемшілігін киімді модельдеу барысында қолдану өте тиімді. Модельерлер киім үлгілерін дайындауда осы көз бояушылық білімін қолданып, адам денесінің сымбаты мен бет әлпет сұлулығын барлық адамдарда кездесе бермейді. Осы кемшіліктерді жасыру үшін модельерлер киімінің көз бояушылық әсерін пайдаланады. Модельерлер киімді көркемдеп жобалау барысында негізгі міндеті адам тұлғасындағы кейбір кемшіліктерді көрсетпей әдемі сұлу етіп көрсетуді алдына міндет етіп кояды. Көлемі бірдей төрт фигура ішінде үш бұрыштың ауданы үлкен болып көрінеді онан соң шеңбер, сосын овал, соңында төрт бұрыш пішімі кішірейіп көрінеді.
Қара және ақ түсті екі бірдей квадраттардың пішімдері әртүрлі болып көрінеді. Қара квадрат ақ түсті квадраттан кіші болып көрінеді. Квадратты екі бірдей бөлікке горизонталь және вертикал сызықтармен бөлсек, вертикаль сызықты квадрат ұзын, горизонталь сызықты квадрат қысқа болып көрінеді.
Көзбояушылық әсердің (иллюзия - латын тілінен аударғанда "illusium" призрак) үш түрі кездеседі. Олар:
Ф-ОБ-00916
Физикалық - ол күн сәулесінің шағылысуы, сәуленің сынуы (стакан ішінде суда тұрған қасық) барысында байқауға болады.
Физиологиялық - көзбояу, ол адам көзінің құрылымына байланысты (көздің көрермендік жазықтығына қарай түрліше сезінуі).
Психологиялық - тұтас форманы қабылдауға, назар аударуы, жинақталған тәжірибенің әсері болуы мүмкін.
Ал костюмнің көзбояушылық әсері физологиялық, психологиялық тұрғыда (яғни, түсті қабылдау, сәуле, бұрыш, өлшем, форма, жазықтық бағыты мен арақашықтықтарды салыстыруда т.с.с.) пайда болады. Әсіресе түстік үйлесімділікті қабылдауда көзбояушылық әсер күшті байқалады. Ұзындықтары бірдей екі кесіндінің біріншісінің ұшы сүйір ал екіншісі доғал
болса онда біріншісінің көлемі ұзын болып көрінеді, екіншісі қысқа болып көрінеді.
Етегі кең киімдер адам фигурасын толық етіп әрі кішірейгіш көрсетеді. Егер жолақты матадан көйлек тіккенде жолақтарын көлденен орналастырса, дене толық болып көрінеді. Матаның жолақтарын тігінен етіп орналастырып тіксе, арық етіп корсетеді. Арық немесе толықтау келген әйелге киім тіккенде осы жағдайды ескеру қажет. Үш бұрышты мойын ойындысы иықты үлкен,бөксені кішкентай етіп көрсетеді. Практикада дене құрылысында мынадай кемшіліктер кездеседі. Мысалы, оң иығы сол иығынан биік болады бұл кезде биік бөксеге жолақ қойып немесе белдік, шарф, жапсырма қолданып кемшілікті жасыруға болады.
Үлкен және кіші шеңбердің контрасты әсерінен ішіндегі шеңбер кіші болып көрінеді. Адам бетін кішірейту үшін кең шеңберлң қалпақ кигізіледі, ал сопақ беттерді үлкейту үшін кіші шеңберлі бас киім кигізіледі немесе киім жағасын пайдалана отырып адам бетін әдемі етіп көрсетуге болады. Биік қалпақты қыз бой ұзын болып көрінеді. Иығы қушық қыздар үшін иықты үлкен болып көріну үшін иінішті киім кигені дұрыс.
Киім жан - жанқты толық болып көріну үшін киімді иллюзиялық көзбояушылық сызықтар мен түстер өзара үйлесімін табуы тиіс. Түстер де адам денесіне өз әсерін тигізеді. Мысалы, суық түстер адам денесін кішірейтіп жеңіл етіп көрсетеді. Ал, жылы түстер адам денесін үлкейтіп айшықты етіп корсетеді. Суретші модельерлер киім дайындау барысында бірнеше композициялық тәсілдерді пайдаланады:
1. Композициялық орталықты табуды қажет етеді, ол белдік, жаға, қаусырма, түрлі әшекейлер болуы мүмкін.
2. Кіші элементтер өзара үйлесімді болуы тиіс, яғни жаға, жең мен киім етегі, белдігі т.б.
3. Киім түрі оның қолдану мақсатына сай келуін ескеру қажет.
Костюм композициялау элементтерінің бірі сәндеу. Киімді сәндеу барысында киім сызығына, түсіне үйлестіре таңдау қажет. Сәндеу бұл киімге әсемдік беру мақсатында қолданады. Бірақ, сәндеу кез - келген костюмде
Ф-ОБ-00916
қолданылмайды. Тарихи кезеңдерде киімді сәндеу элементтері киім тігуде негізгі рол атқарады. Мысалы, бір киімнің өзінде әртүрлі сәндеулерді қолданып киімді ауырлатып, тіпті адамнан киім басым етіп көрсетеді.
Мысалы, 1912 жылы модада қазіргі кездегі мода ағымындағы сәндеулер қолданылған. Тарихи кезеңдерде мода ағымына байланысты киімді сәндеуде және оны пайдалануға өз ерекшеліктері болады. Моданың уақытша ағымы барысында сәндеудің кейбір түрлері қайталанып отырады. Мысалы, тоқыма, бау, таспа, сутаж, кең түрде қолданылған. Осы таспа мен сутажды 70 жылдардың басында мода ағымына қайтадан киімді сәндеу қолданылатын жаңа композициялық шешімін тапқан.
Қазіргі кезде киімді сәндеуде мынадай сәндеулер қолданылады: үлпек, табиғи және жасанды үлпектер, мата, тоқыма терілерді және жасанды ұсақ түйек заттар машина тігістері қантты, опликация, моншақтар, кестенің
түрлері, шашақтар т.б. және сонымен қатар бүрмелер, буфалар, қатпарлар, ролик және бантиктерді әр түрлі материалдардан киімді әшекейледі. Жоғарыда айтылғандай сәнлеу киімге қосымша әсем түр береді.
Киімді сәндеу барысында сол киімді қай мезгілде киетінін анықтап және киілу мақсатына (үй киімі, сән - салтанатқа жұмысқа, спорттық) көңіл аудару керек. Күзге киетін жеңіл польтоның жағасы каракелдің терісінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz