Қылмысты ашу мен тергеудің сот,тергеу және жедел-іздестіру тәжірибесін зерттеу
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...3
1 ЕСІРТКІ ЖӘНЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1Есірткі мен психотроптық заттардың түрлері мен
сипаттамасы ... ... ... ... ...6
1.2 Есірткі заттарына байланысты жасалған қылмыстың криминалистикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
П ЕСІРТКІ ЖӘНЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫ ҚЫЛМЫСЫН
ТЕРГЕУДІҢ АЛҒАШҚЫ КЕЗЕҢІ
2.1. Есірткіге байланысты қылмыстық істі дәлелдеуге жататын
жағдайлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.2. Есірткі заттардың заңсыз айналымы бизнесімен
шүғылданатын қылмыскерлерді
ұстау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...25
2.3. Болжамдарды құру және тергеуді
жоспарлау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..29
2.4. Есірткі және жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымымен
байланысты қылмыстарын тергеуде куәлардан жауап
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.5. Есірткі және жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымымен
шұғылданатын қылмыскерлердің тұрғын-жайында тінту
жүргізу ... ... ... ... ... ..39
Ш ЕСІРТКІ ЖӘНЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫ ҚЫЛМЫСЫН
ТЕРГЕУДІҢ КЕЙІНГІ КЕЗЕҢІ
3.1. Есірткілердің және жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымымен
айналысатын тұлғаларды танытуға
көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
3.2. Беттестіру, айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау тергеу
әрекеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
3.3 Есірткілік заттардың заңсыз айналымын тергеу барысындағы тергеуші
мен анықтау органының өзара
байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
4. Есірткіге байланысты қылмысты болдырмау мақсатындағы ішкі істер
органдарының
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 51
5. Сараптама тағайындау және
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ОҚУЛЫҚТАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 65
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Ұсынылып отырған диплом жұмысы қазіргі
қоғамдағы маңызды әлеуметтік және құқықтық мәселелрдің бірі ретінде
танылатын есірткі қылмысын анықтау, ашу және тергеу.Ұлттық генофонды
сақтау, Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігіне төнген қатер жайындағы мәселе
қайсібір қоғам мүшесін де толғандырмай қоймайды. Жұмыста дау-дамайлы,
шешімін таппаған қылмыстық істерді қосымша зерттеу және тиімді ұсыныстар
жасау мақсатында есірткі заттарының заңсыз айналымымен тікелей байланысты
қылмысты ашу мен тергеудің тактикалық ерекшеліктері қарастырылды.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Есірткінің заңсыз айналымына байланысты
қылмыстарды анықтау, ашу және тергеу мәселелері қазіргі заман үшін маңызды
әлеуметтік және құқықтық проблемалардың бірі.
Елбасы нашақорлық пен есрткі саудасымен күресті басты стратегиялық
мақсаттардың бірі ретінде былайша атап өткен: ...есірткі мәртебесінің
анағұрлым биікке көтеріліп кеткенінін соңғы ғасыр әрі сезінуге,әрі
мойындауға мәжбүр етті.Есірткі жеке адамның жаны мен тәнінің саулығына
қауіп төндіретін дәрі-дәрмек болудан алыс, енді көптеген мемлекеттердің
қауіпсіздігіне тұрақты түрде төнген әлеуметтік қоғамдық қатерге
айналды.Қалыптасқан жағдайдың күрделілігі және халықаралық есірткі
индустриясынан туындап отырған Қазақстанға да қатысты қатердің деңгейін
ескергенде, есірткіге қарсы күрес және оны бұғаулау әдістері біз үшін кезек
күттірмейтін әрі өмірлік маңызы бар мәселенің бірі болып табылады [1].
Қазіргі кезде заңсыз есірткі айналымының ғаламдық жүйесіне кірген
Қазақстан Азиядан Еуропаға жүк тасымалдайтын бірден-бір қолайлы дәліздің
рөлін атқаруда. Есірткінің ошағы – Ауғанстанда өндірілетін есірткінің 5-15
пайызы әйгілі Жібек жолымен, яғни қазақ даласы арқылы өтеді. Бұл Ауған
апиыны тасымалданатын әлемдегі негізгі үш бағыттың бірі.Еліміздегі барлық
құқық қорғау органдары жабылып, заңсыз айналымнан 28 тоннаға жуық есірткі
тәркіленген, бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 20 пайызға көп.
Қазақстан Республикасы есірткі сататын қылмыстық топтар үшін Оңтүстік-
Шығыс және Оңтүстік-Батыс Азияда шығарылатын героиннің, апиынның және басқа
да есірткілердің Еуропаға тасымалдаудың кеңістігі болды.Ауғанстандағы
есірткі өндірісі бизнесінің ауқымды өсуі героиндер қойылатын каналдардағы
қысымды жоғарылатқан. Мұның өзі есірткі тұтынушылар үшін есірткі табуда,
алып келуде және өткізуде әртүрлі жолдар іздеуге мәжбүр етті. Бұл бағыттағы
есірткіні тасымалдауда темір жол және автокөлік транспорттары
қолданылып,”Жібек жолы” атауын алып отырмыз.
Соңғы жылдары Ауғанстан мен Пәкістан аумағынан төнген қауіптің ұлғаюына
байланысты Үкімет нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы басты үш бағытқа
негізделген іс-шараларды қолға алды. Бірінші бағыт –АҚШ, Германия,
Ресей,Қытай және Орталық Азия елдерінің арнайы қызметтерімен бірлесіп Ауған
және Пәкістан жерінен Қазақстанға бағыт алатын есірткі трафигінің жолын
кесу үшін ынтымақтастық әрекеттер жүргізу. Екінші бағыт – оңтүстіктегі
шекарада бақылауды және жедел іс-қимыл жасауды күшейту. Үшінші бағыт –
еліміздің аумағында, әсіресе Алматы; Шымкент; Астана қалаларында жедел-
іздестіру іс-шараларын ұйымдастыру.
Қазақстандықтардың гүлденуі,өсіп дамуы, ұлттық қауіпсіздігі мен тұрмыс
жағдайының жақсаруы, нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күресу –
Үкіметтің алдына қойған басты міндеттің бірі болып табылады.
Қоғам үшін негативті салдары аса ауыр болатын әлеуметтік құбылыстардың
ішінде есірткілерді және есеңгірететін заттарды таратумен, сатумен,
тұтынумен байланысты әлеуметтік құбылысты айтуға болады. Соңғы кездері
елімізде есірткінің шырмауына түскендердің саны күрт өсіп кетті. Қазақстан
Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке
алу комитетінің деректері бойынша 2011 жылы 1қаңтардағы жағдай бойынша
есірткі құралдарын, психотроптық заттар мен прекурсорларды теріс
пайдаланатын 54669 адам, оның ішінде 4743-і әйел, ал 3836-ы кәмелетке
толмағандар, олардың ішінде 723 он төрт жасқа дейінгі жасты қоса
алғандағылар есепте тұрады. Қазақстанда ресми деректер бойынша 55 мыңға
жуық нашақор бар. Яғни нашақорлар жасарып барады деген сөз. Бүгін таңда
нашақорлықтың асқынғаны сонша, қазір наша, есірткі егеніміз не деп
сауал қоюдың өзі ерсі болып қалды. Мектеп жасындағы баладан сұрасаңыз да
оның не екендігін, түр-түсіне дейін мүдірмей айтып береді. Бұл мәселе
қоғамдағы әлеуметтік- психологиялық жай-күйге, ұлттың әлеуметтік-
құлықтылық, генетикалық келешегіне орасан нұқсан келтіреді. Сол себептен,
БҰҰ есірткі заттар туралы 1961 жылғы Бірыңғай конвенциясында есірткілер
жеке адамдар үшін үлкен зиян және адамзат үшін әлеуметтік, экономикалық
қауіп көзі болып табылады делінген [1].
Есірткінің заңсыз айналымынан түсетін кірістерді заңдастыруға қарсы
күрсе саласындағы өзара іс-қимыл мен қабылданған шаралар жеткіліксіз болып
қалды.
Есірткіге байланысты, сонымен қатар құрамында есірткі бар заттарды
қолдану әсерінен жасалатын қылмыс саны тоқтамсыз өсуде. Қылмыстық топтарды
және құрылымдарды көп жағдайда қылмыстық ортаның белсенділігі, билік
басындағы қылмыстық жолға түскен лауазымды тұлғалар, солардың ішінде құқық
қорғау органдарында істеп жүрген немесе бұрынғы қызметкерлер басшылық
етеді.
Зерттеу мақсаты мен міндеті. Диплом жұмысында қылмысты ашу мен
тергеудің сот,тергеу және жедел-іздестіру тәжірибесін зерттеуге негізделген
теориялық тынымды жетілдіру және есірткі қылмысымен күресуге бағытталған
ұсыныстарды жүйелеу болып табылады.
Аталған мақсаттарға қол жеткізу үшін келесідей міндеттер алға қойылды:
- есірткі қылмысын ашу мен тергеуде құқық қорғау органдарының өзара
әрекетін, бірігіп жүргізетін жұмыстарын айқындау;
- есірткі қылмысымен күреске әсер ететін факторларды анықтап, тиісінше
талдау.
Зерттеудің пәні – есірткі қылмыстарының алдын алу, ашу мен тергеуде
ұйымдастырушылық - тактикалық ерекшеліктер, дәлелдемелерді жинау, зерттеу,
бағалау және оларды тиімді қолдану мәселесі құрайды.
Зерттеудің объектісі – Есірткі қылмысын ашу мен тергеудің
криминалистикалық құралдары, әдіс-тәсілдері, оның ішінде криминалистика
ғылымындағы соңғы жетістіктерді пайдалану нәтижелері.
Зерттеудің ғылыми-әдістемелік базасы. Диплом жұмысының әдістемелік
базасы ретінде ғылыми танымның ортақ диалектикалық әдіс алынды. Сондай-ақ
арнайы әдістер ретінде жүйелік-құрылымдық, логикалық әдістер қолданылды.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы. Бұл зиянды әлеуметтік құбылыспен жан-
жақты күресу керек. Құқық қорғау органдарының барлық бөлімдері бұл
қылмыстармен күрес жүргізуде өзінің күштерін, мүмкіндіктерін біріктіру
керек. Есірткі саудасымен күрестің күшейтілгеніне дәлелдің бірі - ар-
намысын бір тиынға сататын құқық қорғаушылардың қатары сиреп келеді.
Есірткі заттарды сатумен байланысты қылмыстарды тергеуде
криминалистикалық әдістемелік ұсынымдарды даярлау қажет. Сонымен бірге, бұл
қылмыстардың алдын-алу қажет. Есірткі қылмысын ашу мен тергеу және алдын
алуда осы мәселелерді одан әрі теориялық ғылыми-зерттеу жұмыстарына
ұластыру көзделеді.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысының құрылымы тақырыптың
сипатына, орындалу деңгейіне, зерттеу мақсаты мен ішкі логикалық
байланысына негізделген. Диплом жұмысы: кіріспеден, үш бөлімнен,
қортындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ЕСІРТКІ ЖӘНЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Есірткі мен психотроптық заттардың түрлері
Есірткілік тәуелділікке ұшыраған кезде, жалпы жағдайдың нашарлайтыны
белгілі. Сонымен бірге, тұтынушылар үнемі жеткізушілерді, есірткі заттардың
сататын жерлері, притондардың қайда екенін жақсы біледі. Нашақор, әдетте еш
жерде жұмыс істемейді, ал есірткіні тұтынуға әуестік күннен күнге арта
түседі, соның салдарынан нашақорлар есірткі заттарын сатуға көмектесе
бастайды. Бұның бәрі есірткіні тұтынуға жаңа тұлғаларды тартумен ұштасады.
Сонымен бірге, нашақордың барлық қылмыстық байланыстары олардың бұрыннан
келе жатқан таныстарына әкеледі, олар туралы мәліметтерді тек кінәліден
ғана емес, оның жақындарынан және көршілерінен алуға болады. Қылмыстық
істер бойынша барлық ұсталғандардың есірткі тұтынатындығын тексеру керек,
сол үшін наркологиялық сараптама жүргізіледі, кінәлінің медициналық
құжаттары талап етіледі, куәлардан жауап алынады.
Тергеушілер үшін есірткілерді дайындау, оларды ұрлау тәсілдерін
білудің, әртүрлі саладағы мамандардың, сарапшылардың көмектерінің үлкен
маңызы бар.
Есірткілерге қатысты қылмыстарды тергеу тәжірибесі көрсеткендей,
есірткілердің заңсыз айналымда кең тарағаны - конопля мен мак
шикізаттарынан дайындалған және өңделген есірткілік заттар. Есірткі
белсенділігін арттыру, қабылдау мен тасымалдау ыңғайлылығы үшін өсімдік
шикізаты өңдеуге ұшырайды. Мысалы, конопля өсімдігінен алынған есірткі
затына мыналар кіреді: ұсақтау, кептіру, електен өткізу, престеу,
экстракциялау, булау және басқа да манипуляциялар. Коноплядан, өңдеу
тәсіліне байланысты үш негізгі есірткі заттарын алады: марихуана, гашиш
және гашиш майы.
Марихуана - конопляның кез-келген сортына жататын, кептірілген немесе
кептірілмеген жоғарғы жапырақтары мен сабақша қалдықтарынан жасалған қоспа.
Гашиш - конопля өсімдігінен айырып алынған тозаңнан, смоладан арнайы
жасалған қоспа немесе конопля өсімдіктерінің жоғарғы жақтарын алып, өңдеу
жолымен дайындалған қоспа (ұсақтау, електен өткізу және т.б.), ол үшін оның
нақты бір қалыптық түрде болуы шарт емес, олар таблетка, престелген плитка,
паста, ұнтақ және басқа түрде де болуы мүмкін.
Гашиш майы - конопляның кез-келген түрлері мен сорттарына жататын
өсімдіктерден әртүрлі еріткіштермен немес майлармен алынған ерітінді.
Ацетилдендірілген опийді қолдан дайындау белгілеріне (опий немесе мак
сабаншасы экстрактыны ацетилдендіру арқылы алынатын полусинтетикалық зат,
өзінің құрамында моноацетил морфин, диацетилморфин, ацетилкодеин не болмаса
олардың қоспалары бар) сезіктілерде мак сабандарының, олардың тұнбаларының,
опийдің, экстракциялық опийдің, әртүрлі органикалық еріткіштердің (ацетон,
этанол, этилацетат, толуол, 645, 646, 647, 648, 650, Р-5 еріткіштер), қоңыр
түсті сұйықты сіңіріп алған тампондардың, бинттердің, сонымен қатар
уксустық ангидрид (сіркесу қышқылының иісі бар сұйықтар) және хлорлық
ацетил еріткіштерінің бар болуы.
Есеңгіртетін заттарды есірткі заттарынан ажырата білу керек, өйткені
есеңгіртетін заттар ҚР ҚК 259-266 баптарымен қарастырылған қылмыстардың
затына жатпайды.[2, 6] Әдетте, адам шамадан тыс қабылдаған кезде психиканы
тежейтін немесе бәсеңдететін қарапайым дәрі-дәрмектер (клофелин, димедрол
мен ішімдіктің қоспасы және т.б.). Көрсетілген сипаттар тұрмыстық химия
құралдары да ие бола алады (мысалы, ацетон, хлороформ, эфир), олардың буын
жұту да сондай әсер береді. Есеңгірететін заттар: клофелин - кез-келген
пайыздағы алкогольдік қоспа; димедрол мен алкогольдің қоспасы; барбитурато-
алкогольдік қоспа; хлороформ; эфир; толуол; хлорэтил; азот шала тотығы;
тропандық топқа жататын алкалоиды бар өсімдіктердің спирттік экстракттері;
ксенон.
Есірткі заттарын шығу тегіне байланысты мынадай топқа бөлуге болады:
- табиғи есірткілік заттар;
- жинақталып жасалған және жартылай жинақталып жасалған есірткілік
затар;
Өз кезегінде табиғи есірткілік заттар, неден дайындалғанына байланысты
былай бөлінеді:
- а) көкнәр (апиын) – ұйқылық көкнәр, көкнәр шыбықшалары, сығымждалып
жасалған көкнәр , морфин, героин;
ә) сора- марихуана, гашиш (анаша) майы;
б) кокаин бұталары – кокаин бұталарының жапырақтары,крэк;
в) эфедра (шыршалық) –эфедрин, невритин;
Жинақталған және жартылай жинақталған есірткілік заттар –
аналгетиктер, депресанттар, қоздырғыштар. Адам организміне кейбір есірткі
заттардың әсері өте қауіпті. Сот-тергеу тәжірибесінде көп кездесетін
есірткі заттарға мыналар жатады:
- табиғи есірткі заттар: апиын, ол апиындық көкнәрден тікелей
жасалады. Ол үшін піспеген көкнәрдің қабығына кесінді жолақ
жасайды, одан сүтке ұқсас сұйық шығады да біраздан кейін қоңыр
түске айналады. Мұны қабықтан өткір пышақпен сылып алады, бұл
апиынның шикізаты. Бұдан лабораторияда морфин жасап шығарады. Оның
түсі ақ, иіссіз ұнтақ, одан таблетка мен ине салу үшін сұйықтық
жасайды.[5,58б.]
Құрамында есірткі бар емдік дәрі-дәрмектердің ацетилденген апиынды
ерекшелеуге болады, ол апиынды, мак сабынының тұндырмасын ацетилдеу арқылы
алынатын зат.
Марихуана (каннабис) – құрамында тетрагидроканнибинол бар конопляның
гүлді, жемісті, жапырақты кез-келген түрі мен сорттарының жоғарғы
бөліктерінен тұратын ылғал немесе кептірілген өсімдік затын білдіреді.
Өсімдік затының түсі – ашық жасылдан сұр түске дейін. Жемістерінің өлшемі
1,5-2 мм, дөңгелек жаңғақшаларды білдіреді. Құрамында тетра-
гидроканнибинолдың болуы – зерттеліп жатқан затты осы есірткі затына
жатқызу үшін негізгі шарт болып табылады. Тұтыну тәсілі –шегу.
Жыл сайын дәстүрлі өсімдік есірткелерін қайта өңдеу, сонымен қатар
зертханаларда синтездеу арқылы дайындалған ондаған жаңа есірткелер пайда
болады. Қазақстанда есірткелердің заңсыз айналымының басқа тенденциясы –
бұрын сатып алушы табылмайтын қымбат есірткелердің кокаинның пайда болуы.
Әлеуметтік және эконоомикалық өзгерістерге, дәулетті адамдардың пайда
болуына байланысты кокаин тобына жататын есірткелер Латын Америкасы
елдерінен контрабандалық жолмен әкеліне бастады.
Синтетикалық және жартылай синтетикалық есірткелерді дайындау жасырын
зертханаларда қарапайым жағдайда жүзеге асырылады. Осындай есірткелерді
дайындау ерекшелігі – есірткелерді өндірудің тек соңғы 15 циклі ғана
жасырын зертханаларда жүзеге асырылатындығында. Бастапқы сатысы заңды
зертханаларда жасалынған.
Прекурсорлар (жартылай өнімдер) – есірткі заттарын дайындау үшін
пайдаланылатын заттар, есірткі заттарын дайындаған кезде, оның толықтай
немесе жартылай молекуласына айналады. Мысалы, бұл топқа антранилдік
қышқыл,аллилбензил, бензальдегид, фенил –2-пропанол, ангидрид сірке суы,
эфедрин және басқалар.
Реагенттер – реакцияға қатысатын заттар, бірақ олар ақырғы өнімнің
бөлігі болмайды. Есірткі заттарын дайындау кезінде реагенттер ретінде
келесілер қолданылуы мүмкін: сіркелік, бор, тұз қышқылдары, аммоний,
аммоний гидрохлорид, иод, поташ, ас содасы, қызыл фосфор және б.
Еріткіштер – басқа заттарды, олардың химиялық құрамын өзгертпей
ерітетін, экстрагирлейтін, бөліп алатын заттар. Олар да ақырғы өнімнің
бөлігі болмайды. Есірткі заттарын дайындау кезінде пайдаланылатын
еріткіштер тобына ацетон, бензин, этанол, метанол, хлороформ, толуол,
изооктан, гексан, ацетонинрил, дихлорэтан т.б. енеді.
Есірткі заттарын талан-таражға салушылардың негізгі контингенті
медбикелер. Қылмыстардың көбі, олармен ауруханаларда және мед.клиникаларда
(онкологиялық орталықтарда, онкология, хирургия, гинекология) жасалған.
Одан кейін, басқа да медицина қызметкерлері, әртүрлі мамандық иелері,
дәрігерлер, дәріхана қызметкерлері. Осылардың жартысына жуығы есірткі
заттарын өздері қабылдау үшін ұрлағанына назар аудару қажет.
Әсерлік күші бойынша морфиннің егу ерітіндісінің мөлшері, салмағы осыған
тең апиынға қарағанда 10-20 есе асып түседі. Табиғи есірткілердің қатарына
кодеин жатады - дәрі және егу ерітіндісі ретінде шығарылатын иіссіз ақ
кристалдық ұнтақ, дәрісі ақ түсті, дәмі ашқылтым. Кодеиннің анальгетикалық
әсері морфиннің әсеріне ұқсас, бірақ күші әлдеқайда төмен. Әдеттену сирек
пайда болады, өйткені қатты әсерге жету үшін бұл есірткіні көп мөлшерде
қабылдау керек. Өсімдік есірткілерінін кең тараған түріне каннабис
препараттары жатады: марихуана (жарг. — травка, дурь, план, клевер, божья
травка, сено, нот, грае, хей, виир), гашиш - анаша (жарг. — наша, опимси,
план, дурь, черенушка). Олар заңсыз есірткінің біршама кең тараған түрі
болып табылады, нашақорлардың арасында гашиш майы, мак сабаны,
экстракциялық апиын, кокаин бұтағының жапырағы, кокаин сықпасы, эпедрон
(жарг. — коктейль, Джеф, Эфенди, мулька, космос) кең тараған.
Күшті әсер ететін синтетикалық есірткілерді (табиғи және жартылай
синтетикалық есірткілерден айырмашылығы) зертханада жасайды. Метадон мен
мепиридинды шектен тыс қабылдау кең етек алды. Метадонның химиялық құрамы
героин мен морфиннен өзгеше, бірақ түсетін нәтижесі ұқсас. Соңғы онжылдықта
метадон емдік мақсатта кең қолданылуда, себебі абстенция синдромын
ескертеді, перроралдық қолданудағы созылмалы нашақорлықты емдеу үшін
тиімді, тамыр ішіне енгізуді қажет етпейді. Ресейде Мемлекеттік Думаның
кейбір депутаттары есірткілерді заңдастыру және метадон бағдарламасын
енгізу туралы айта бастады. Олардың ойынша, бүл есірткінің қара базарын
жояды, ЖИТБ мен (СПИД пен) гепатитгің одан әрі жайылуын ескертеді. Бірақ
метадоннан дене тәуелділігі пайда болады, метадондық қиналыс героиндықтан
әлдеқайда күштірек. Халықаралық тәжірибеден есірткілерді заңдастыру
нашақорлық пен есірткі саудасының өсуіне ықпал ететіндігі белгілі болды [6,
7-17 бб.]. Осындай саясаттың бой көтеруі біздің республикамыз үшін де
қауіпті, өйткені бұрынғы ССРО шекараларын тас қылып бекіту қиынға соғады,
Қазақстан халқының жартысының туыстары Ресей мен басқа да ТМД елдерінде
тұрады.
Құрамында есірткі бар емдік дәрі-дәрмектерден ацетилденген апиынды
ерекшелеуге болады, ол апиынды, мак сабанының тұндырмасын ацетилдеу арқылы
алынатын зат.
Героин - апиын өнімінің бірі, 1893 жылы морфиннен алынған. Марихуана
(каннабис) - құрамында тетрагидроканнабинол бар конопляның гүлді, жемісті,
жапырақты кез-келген түрі мен сорттарының жоғарғы бөліктерінен тұратын
ылғал немесе кептірілген өсімдік затын білдіреді. Өсімдік затының түсі -
ашық жасылдан сұр түске дейін. Жемістерінің өлшемі 1,5-2 мм, дөңгелек
жаңғақшаларды білдіреді. Құрамында тетра-гидроканнабинолдың болуы
-зерттеліп жатқан затты осы есірткі затына жатқызу үшін негізгі шарт болып
табылады. Тұтыну тәсілі - шегу .
Жыл сайын дәстүрлі өсімдік есірткілерін қайта өңдеу, сонымен қатар
зертханаларда синтездеу арқылы дайындалған ондаған жаңа есірткілер пайда
болады. Қазақстандағы есірткілердің заңсыз айналымының басқа тенденциясы -
бұрын сатып алушы табылмайтын қымбат есірткілердің (кокаин) пайда болуы.
Әлеуметтік және экономикалық өзгерістерге, дәулетті адамдардың пайда
болуына байланысты кокаин тобына жататын есірткілер Латын Америкасы
елдерінен контрабандалық жолмен әкеліне бастады. Қазақстан, Ресей,
Өзбекстан және ТМД баска елдері халықаралық есірткішілермен Батыс Еуропа
елдеріне қарай есірткілер тасу транзиті үшін пайдаланылады, оған ССРО-ның
тарқап, шекаралық бақылау жүйесінің қирауы ықпал етті.
Интерпол мәліметтері бойынша, 90-жылдары Еуропада тәркіленген кокаинның
62,8% Колумбиядан келген. 80-жылдары АҚШ пен Канада базарларына түскен
тазартылған кокаинның 70-тен 80% дейінгісі Колумбияда өндірілген.
Колумбияда кокаин өндірісін және оның экспортын негізінен екі ірі
наркокартел (медельиндік пен кали) бақылайды. Сарапшылар, Колумбиялық
есірткі бизнесінің жасырын зертханалары жылына 350 тонна есірткілер шығара
алады деп есептейді.
Кейбір есептер бойынша жыл сайын Боливияда, Перуде және Колумбияда
есірткі бизнесінен 1,9 миллиард долларға жуық табыс табады, кокаин өндіруші
елдер есірткі саудасы есебінен валдық ұлттық өнімнің 20% алып отырады.
Есірткі бизнесіне 1,8 миллион адам қатысады, 300 мың гектар жерде көк
егіндіктері бар.
Апиындық мак өсірудің негізгі аудандары - алтын үшбұрыш елдері
(Оңтүстік-Шығыс Азия) және алтын жарты ай елдері (Оңтүстік-Батыс Азия)
болып табылады. Апиынның әлемдік өндірісінің 90 % жуығы есірткілердің
заңсыз таралуымен күрес бойынша америкалық органдардың мүмкіндіктері
шектелген мемлекеттердің үлесіне тиеді (Бирма, Лаос, Иран, Ливан
Ауғанстан,) [1].
БҰҰ берген есебі бойынша, есірткілерді өндіруші елдердің арасынан
бірінші орындарды Ауғанстан, Мъянма және Колумбия алады. Ауғанстан мен
Мъянма әлемдегі апиынның 90 % жеткізушісі, ал Колумбия кокаинның 60 %
астамын өндіреді. Кокаинның жылдық өндірісі 1,3 миллион кг дейін жетеді.
Колумбияда кокаин экспортының құны оның заңды экспортының 13 % тең. Кокаин
өндірісі мен оның экспорты есірткі картелдерінің қолында. Олар үшін ұялық
құрылым сипатты, жоғарғы эшелонында отбасылық байланыстарымен сипатталады,
жоғары білімді менеджерлер заң кеңесшілерімен, импорт пен экспорт
саласындағы сарапшылармен қоршалған. Еңбекті қатаң бөлу және ішкі жаза
жүйесі бар.
Алтын жарты ай (Пәкістан, Иран және Ауғанстан) елдерінде Батыста
сатылатын героинның 60-70 % жуығы шығарылады. Ағылшындық мамандардың
есептеуі бойынша, сол елдерде 1999 жылы 2,5 миллиард фунт стерлинг тұратын
героин өндірілген.
Ауғанстан опиаттардың заңсыз өндірісі бойынша әлемде бірінші орында тұр.
1998 жылы опий магін Ауғанстанда 63674 гектардан, ал Пәкістанда 1000
гектардан жинады, сонда әрқайсысы 32269 тонна және 30 тонна апиын
өндірісіне тең келеді. Ауғанстанда азаматтық соғыс пен саяси
тәртіпсіздіктер салдарынан опий магі мен конопляны кең масштабта заңсыз
өсіру, гашиш тобындағы есірткілерді, героинды дайындау және апиынды өндіру
жалғасуда. ЮНДКП сарапшыларының есебі бойынша 58000 га асатын алаңға
егілген опий магін 200 мың шаруа өсіруде. Жылына 2800 тонна шикі апиын
өндріледі, егістен түскен орташа үлестік есебі 48кгга. Ауғанстанда героин
дайындайтын бірнеше жасырын зертханалар бар. АҚШ әлемдегі есірткілердің ірі
тұтынушысы ғана емес, сонымен қатар олардың ірі өндірушісі де. Барлық
штаттарында марихуана өсіріледі. Елеулі көлемде синтетикалық есірткілер де
дайындалады (амфетамин және одан өндірілетіндер). 1990 жылы есірткілер
дайындайтын 1200 жуық жасырын зертханалар бар екендігі ашылды. Америка
құрама штаттары ЛСД - кауіпті галлюциногеннің әлемдегі ірі өндірушісі болып
табылады.
Сан-Франциско - синтетикалық есірткілер дайындау бойынша ірі орталық
болып табылады. 1990 жылы Калифорнияда 412 жасырын есірткі зертханалары
ашылды. Өндірілетін есірткілердің елеулі бөлігін метамфетин құрайды.
Калифорния үшін салыстырмалы түрдегі жаңасы - ІСЕ - метамфетаминнің бір
түрі, шегу үшін жарамды және галлюциноген болып табылады.
Есірткілердің контрабандасына африкандық елдердің (Нигерия, Заир, Бенин,
Гана, Кот-д-Ивуар, Мали, Сьерра-Леоне, Сенегал) азаматтары кеңінен
тартылуда.
Германдық құқық қорғау органдарының мәліметтері бойынша Колумбиялық
наркокартелдер ұйымдастырылған құрылымдар құруға кіріскен.
Осы категориядағы қылмыстық істерді дәрежелеудің күрделігі келесілерге
де байланысты: есірткілерді жасырудың тәсілдері; есірткілерді тасымалдау
тәсілдері; есірткі заттарын сату тәсілдері; есірткі заттарын заңсыз алу
мақсатында өндірістің анықталған жолдарын өзгерту тәсілдері; денсаулық
сақтау жүйесінде есірткі заттарын заңсыз алу мақсатында есірткі заттарын
сақтау, есепке алу, жіберу, тасымалдау немесе жөнелту ережелерін бұзу
тәсілдері, сонымен қатар есірткі заттарының немесе күшті әсер ететін
заттардың контрабандасы; есірткілердің заңсыз айналымы нәтижесінде
олжаланған құралдардың шынайы сипатын немесе шығу тегін жасыру;
есірткілердің заңсыз айналымына қатысты қылмыстарды ұйымдастыру немесе
қаржыландыру үнемі жетілдіріліп отырады.
Синтетикалық және жартылай синтетикалық есірткілерді дайындау жасырын
зертханаларда қарапайым жағдайда жүзеге асырылады. Осындай есірткілерді
дайындау ерекшелігі - есірткілерді өндірудің тек соңғы 15 циклі ғана
жасырын зертханаларда жүзеге асырылатындығында. Бастапқы сатысы заңды
зертханаларда жасалынған.
Кейде есірткілер есірткі заттарының бұрыннан белгілі жаргондық
атауларымен белгіленеді, мысалы, эфедрон (пластилин), первитин (хэш),
героин (крэк) және басқалар.
Синтетикалық есірткі заттарын жасырын зертханаларда дайындаудың бірқатар
тәсілдері бар. Осындай тәсілдерінің бірі - фенадон дайындау болып табылады.
Фенадонды синтиздеу дефинил-диметиламиновало-ронитрилда ди-
фенилацетоннитрилды 1-диметла-тиламономмен — 2-хлорпротанмен (КаОН,
НаМН;, натрий бутиланы) конденциялау арқылы жүзеге асырылады.
Соңғысымен қатар дифенил-В-метил-диметила-минобутиро нитрил
қалыптасады. Бірінші өнімге этилмагнийбромидтің әсерінен фенадон
қалыптасады. Екінші өніммен этилмагнийбромид өзара әрекетке түскенде
зофенадон қалыптасады (оның белсенділігі фенадоннан 2-3 есе аз).
Бастапқы өнім (дененилацетоннитрил) бензилцианидтің
(фенилацетонитрилдің) броммен, бензол хлоридтің ашпоминиймен өзара
әрекетке түсу нәтижесінде алынды. Дайын өнім диметиламин-пропанолдың
тионилхлоридмен және дихлорэтанмен өзара әрекетке түсуінен алынады.
Диметиланопропанолдың синтезі, өз кезегінде екі жолмен жүзеге асырылуы
мүмкін:
а) диметиламиннің пропиленхлоргидринмен өзара әрекетке түсуі кезінде;
б) диметиламиннің метанолмен және пропилен окисьімен өзара әрекетке
түсуі нәтижесінде. Этилмагнийбромидті синтездің соңғы сатысында магнийден,
эфир мен бромистік этилден алынады.
Осы тәсілмен фенадон, первитин, фентанил, 3-метил-фентани дайындалады
[5].
Есірткі заттарының жасалу тәсілдері мен түрлері үнемі кеңейіп
отырылатынын атап өту керек. Мысалы, соңғы уақытта нашақорлар арасында
есірткі затының жаңа түрі таралуда, ол химиялық жолмен алынатын натрийдің
органикалық тұзы (Аксик).
Соңғы уақытта есірткі жүктерін транзитпен алып өтіп бара жатқан
наркокурьерлерді аэропорттарда ұстау жағдайлары жиіледі.
Қазақстан ішкі істер органдарымен капсулға салынған есірткілерді жұтып
алып өтпек болған есірткі тасушылар (Қытай, Пәкістан, Ауғанстан, Тәжікстан,
Қырғыз азаматтары) жиі ұсталынуда. Жедел ақпараттар бойынша, синтетикалык
есірткілер (триметилфентанил) басқа жақтарға есірткі заты сіңдірілген
хаттар арқылы жөнелтіледі.
Есірткі заңсыз айналымының көлемі емдеу мекемелерінен ұрлау есебінен тез
өседі. ТМД елдері экономикасының әлсіздігі, мемлекеттік мекеме
қызметкерлерінің айлық жалақыларының аз болуы ықпал етеді. Қылмыс
субъектісі туралы айтқанда, қарастырылып жатқан қылмыстардың ерекшелігі,
олардың бір әлеуметтік топ тұлғаларымен жасалынатындығы - медицина
мекемелерінің қызметкерлері (аурухана, дәріхана, емхана және с.с.). Қылмыс
субъектісі -өзінің қызметтік жағдайына байланысты есірткі заттарына заңды
жіберілген тұлғалар.
Есірткі заттарын талан-таражға салушылардың негізгі контингенті
медбикелер. Қылмыстардың көбі, олармен ауруханаларда және клиникаларда
(онкология орталықтарында, онкология, хирургия, гинекология және
ауруханалардың басқа бөлімдерінде) жасалынған. Одан кейін, басқа да
медициналық қызметкерлер, әртүрлі мамандықтағы дәрігерлер, дәріхана
қызметкерлері. Осылардың жартысына жуығы есірткі заттарын өздері қабылдау
үшін ұрлағанына назар аудару керек. Олардың бәрі ұрлағандарын (толықтай
немесе жартылай) мойындап, өздерін егу арқылы жұмыс орындарында есірткі
тұтынған. Бірақ та, олардың арасынан тек әрбір төртіншісі нашақор болған.
Қалғандары, есірткіден түсетін әсерді сезінгісі келген, жеңілдік сезініп
немесе жан күйзелісін жеңілдетпек болған. Басқалары қылмысты басқа
тұлғалардың (таныстарының) мүддесі үшін, сонымен қатар табыс табу
мақсатында жасаған [2].
Қарастырылып жатқан қылмыстарды жасау кезінде промедол, морфин, омнопон
жиі ұрланады. Одан кейін кодтерпинфентонал, ноксирон, кодеин және есірткі
заттарын құрайтын басқа да препараттар.
Ұрланатын есірткі заттары салмағы мен көлемі жағынан елеусіз, кіші, алып
жүруі жеңіл. Оларды иемденген қылмыскер өз киімінде (мысалы, халат
қалталарында), сөмкесінде оп-оңай және байқатпай жасырып медицина
мекемесінен алып шыға алады. Ұрлаудың қарапайымдығы мен жеңілдігі сатумен
айналысатындар үшін түсетін елеулі қаржылай табыспен үйлесім табады.
Есірткі заттарының және психотроптық заттардың заңсыз айналымының
қоғамдық қауіптілік ерекшелігі жалпы генофонда қауіпсіздігімен білінеді.
Халық денсаулығы мемлекет пен қоғам көрсеткішінің ажырамас шарты болып
табылады. Дені сау деп толық денелік, психикалық және әлеуметтік жағдайдың
жақсылығы, адам жүйесі мен мүшелері қоршаған әлеммен гармонияда болу
жағдайы түсініледі. Адамдардың денсаулығы мемлекет тарапынан тиісті
қорғауды талап етеді. Өзінің денсалығын күту әр адамның жеке шешімі болып
табылатындығы сөзсіз, сондықтан мемлекет халық денсаулығын қорғауды өзінің
міндеті ретінде қарайды және осы мүдделерді қоғамдық қауіпті қол
сұғушылықтардан қылмыстық-құқықтық құралдармен қорғайды.. Осыған байланысты
еліміздің Президенті Қазақстан халқына арнаған жолдауында (Қазақстан
2030) қоғам үшін есірткілердін заңсыз айналымының аса қоғамдық
қауіптілігін ескеріп, есірткілерді алып кіргені және таратқаны үшін
жауаптылықты қатаңдату қажеттілігі туралы нұсқады.
Есірткілердің заңсыз айналымына қатысты қылмыстардың (ҚР ҚК 10 тарауы)
біртектес объектілеріне халықтың денсаулығын қамтамасыз ететін қоғамдық
қатынастар жатады.
Халық денсаулығына қарсы қылмыстардың өзіне тән ерекшелігі бар, ол ең
алдымен, қылмыс затының ерекшелігімен анықталады. Осы қылмыстардың заты
болып табылатын есірткі заттары мен психотроптық заттар барлық қылмыстарды
бір топқа біріктіретін ортақ негіз болады.
1997 жыл, республикамыздың жаңа Қылмыстық кодексіне есірткілер (есірткі
заттары мен психотроптық заттар) саласындағы қылмыстық қол сұғушылық туралы
жаңа ережелерді бекітумен қатар, Қазақстанның 1961 жылы қабылданған Есірткі
заттар туралы Ортақ Конвенцияға, 1971 жылғы Психотроптық заттар туралы
Конвенцияға және 1988 жылғы Есірткі заттары мен психотроптық заттардың
заңсыз айналымымен күрес туралы Конвенцияға қосылуымен есте қалды.
Бүкіл генофондтың нашақорлану қауіптілігі 1998 жылдың 8-10 маусымында
Нью-Иоркте өткен БҰҰ Генассамблеясының Арнайы Сессиясында көрсетілді, ол
есірткі заттары мен психотроптық заттардың заңсыз өндірісі, сату, сұраныс,
айналымы мен таратылуы және осыған байланысты кәсіптермен күресуге арналды.
Есірткі заттары - Қазақстан Республикасында бақылауға жататын есірткі
заттарының тізіміне енгізілген синтетикалық немесе табиғи заттар, олардан
алынатын дәрі-дәрмектер, сонымен қатар халықаралық конвенцияларға сәйкес
есірткі ретінде дәрежеленетін өсімдіктер, психикалық және денелік
тәуелділік шақыратын басқа да заттар мен өсімдіктер.
Психотроптық заттар - Қазақстан Республикасында бақылауға жататын
психотроптық заттардың тізіміне енгізілген психикалық тәуелділік шақыратын
синтетикалық немесе табиғи заттар, сонымен қатар тиісті халықаралық
конвенцияларға есірткі ретінде дәрежеленген өсімдіктер, басқа да заттар
немесе кез-келген табиғи материалдар.
1.2 Есірткі заттарына байланысты жасалған қылмыстың криминалистикалық
сипаттамасы
“Қылмыстың криминалистикалық сипаттамасы” деген атпен қылмысты тергеу
тәсіліне енгеніне шамалы ғана уақыт болды, бірақ ғылыми атаулар мен
қылмысты тергеу ісін ұйымдастыру тәжірибесіне кеңінен қолданылатын болды.
Қылмыстың белгілі бір тобының немесе түрінің өзіне тән ерекшеліктері туралы
жалпылама білімді өзіне сіңіре отырып, осыған ұқсас қылмыстардың сол
немесе басқа түрін тергеу кезінде тергеушіге бағдар ретінде қылмыстың
криминалистикалық түсінігін басшылыққа алуға тура келеді. Кез келген
қылмысты тергеу, ең алдымен ұғып-білу әрекеті болып табылады. Бұл жерде
бұрын орын алған, нақты бір жағдайдың жайын анықтап білу қажеттілігі
туындайды.Қылмыс қоғамға жағымсыз құбылыс ретінде оның әртүрлі жағынан
сипатталуы мүмкін. Ол өзіндік әлеуметтік, әдет-ғұрыптық, психологиялық
қылмыстық-құқықтық, қылмыстық іс жүргізулік, криминалистикалық және басқа
да сипаттамалары бар. ҚР ҚК 259 бабында ескерілген қылмыстың
криминалистикалық сипаттамасының ең маңызды бөлшектері болып табылатындар,
қылмысты жасау себептері мен тәсілдері туралы мәліметтер.
Қылмыстың жасау тәсілі қылмыстың негізгі ерекше белгілерін айқындайды
және соған байланысты оның түсінігі, ол қылмысты дайындаудағы, жасау
кезіндегі және жасыру кезіндегі қылмыскердің жасаған әрекеттері.Қылмысты
жасау тәсілдерін білу, оны ашу, тергеу және алдын алу біршама жеңілге
түседі. Мұндай заңдылық тұрақты түрде көрініс беріп отырады, себебі
қылмыстың әрбір сатысында жеке әрекет осы қылмысқа тән өзінің іздерін
қалдырады.
Қылмыстың әрбір жеке түрлерін ұғып-білу іс жүзінде, қылмыстық іс
қозғауға, немесе оқиға болған жерге баруға негіз болған мәне өте мардымсыз
мәліметтерді есептемегенде, қандай да бір мәліметтердің жоқ кезінен
басталады. Осындай жағдайда тергеуші мыналарды шешу керек: неден бастау
керек және қай бағытта тергеуді жүргізу керек екендігінен. Міне осындай
алғашқы тергеу әрекеттерінің тиімді реттілігі жайында бір ұстанымға келіп
және ұғып-білу ісінде дұрыс бағытты талғап алу үшін, тергеуші қылмыстың сол
түрінің белгілерінің алғашқы топтамасы бар мәліметтер арқылы жүргізілетін
тергеу тәсілдерін басшылыққа алуы керек. Ал қылмыстың белгілі түрін
тергеудің коллективтік тәжірибенің жалпылама қорытындылауы мен жүйеленген
мұндай тәсілі криминалистикалық сипаттамадан басталады.
Қазіргі уақытта криминалистикалық әдебиетте қылмыстардың криминалистік
сипаттамасының бірнеше анықтамалары бар. Бұл криминалистік ұғым бойынша
әртүрлі аспектілеріне байланысты көзқарастардың сәйкес келмеуі зерттелетін
объектінің күрделілігі туралы куәландырады.
А.Н Васильев криминалистік сипаттамаға қылмыскердің әрекеттерінің және
қылмыс іздерінің пайда болу механизмі туралы, қылмысты жасау тәсілі және
дәлелдемелердің қайнар көзі туралы мәліметтерді, арасында жәбірленуші болуы
мүмкін тұлғалардың шеңберін анықтау үшін қажетті мәліметтерді енгізеді
[1,118б].
В. Е Коновалов және А. Н Колесниченко криминалистік сипаттаманы
қылмыстардың криминалистік маңызы бар белгілері туралы жүйе ретінде бұл
белгілер олардың арасындағы заңды байланыстарды бейнелейді деп
көрсетеді[2,213б.].
А.А Исаев қылмыстардың криминалистік сипатттамасы қылмыстарды тергеу
әдістемесінің кұрылымында дербес жүйе бола отырып бұл мазмұнды толтырудың
тәсілі, құралы ретінде сипатталатынын көрсетеді. Криминалистік сипаттама
тергеу процесін талдау тәсілі ретінде қылмыстарды тергеу әдістемесінің
шеңберінде саралау процесінің маңызын дұрыс бағалауға мүмкіндік
береді [3,234б].
Профессор Г.А Мозговых қылмыстың криминалистік сипаттамасы ғылыми
санат ретінде қылмыстардың белгілі бір түрін (тобын) сипаттайтын
криминалистік жағынан маңызды өзара байланысты белгілердің және
ерекшеліктердің жиынтығы ретінде анықтап, оларды білу қылмыстардың белгілі
бір түрін (тобын) табысты ашу, тергеу және алдын алу үшін қажет екенін
көрсетеді. Сонымен, криминалистік сипаттама тергеу әдістемесінің құрылымдық
элементі болып табылады және тергелетін қылмыстық оқиғаны талдауға
көмектеседі. Тергеуші криминалистік сипаттаманың элементтерін анықтап,
тергеу жағдайына сәйкес қылмыстардың белгілі түрін тергеу әдістемесіне
сүйене отырып, нақты осы қылмысты тергеудің жеке әдістемесін белгілейді
[4,14б].
ҚР ҚК 259 бабында көрсетілген қылмыстың криминалистикалық
сипаттамасының ең маңызды бөлшектері болып табылатындар, қылмысты жасау
себептері мен тәсілдері туралы мәліметтер.
Қылмысты жасау тәсілі, қылмыстың негізгі ерекше белгілерін айқындайды
және соған байланысты оның түсінігі былай болады, ол қылмысты дайындауға,
жасау кезіндегі және жасыру кезінде қылмыскердің жасаған әрекеттері.
Қылмысты жасау тәсілдерін білу. Оны ашу, тергеу және алдын алу біршама
жеңілге түседі. Мұндай заңдылық тұрақты көрініс беріп отырады, себебі
қылмыстың әрбір сатысында жеке әрекеттер осы қылмысқа тән өзінің іздерін
қалдырады.
Криминалистикалық сипаттаманың қосымша бөлігін қалыптастыратын
жағдайдың ерекше бөлімі болып табылатын – жабайы өсетін және қолдан арнайы
өсіретін көкнәрдәң, сораның алқабы болуы, бұларды сақтайтын және өңдейтін
кәсіпорынның болуы, сонымен қатар дәрілік есірткі жасап шығаратын және
қолданатын өндіріс орындарының болуы.
Есірткі қылмыстарының ерекшеліктерін ескере отырып, оларды ажыратудың
тиімділігі мен қылмыстық құқықтық әсер ету шараларын жеке алынған заттың
сапалық ерекшеліктеріне қарай қолдану тиімді. Бір рет тұтыну үшін қажет
есірткі затының дозасын нашақорлр тез қол жететін жерде сақтайды, ал
негізгі қор құпия қоймаларда сақталады. Есірткі сатушылар, әдетте оларды
тастап кеткен сарайларда, шатырда, жертөледе,арнайы құпия қоймаларда
сақтайды.
Тәжірибе көрсеткендей, есірткі заттарын сақтау орындары келесідей
болып келеді:
-үй қабырғасындағы, терезе жақтауларындағы, жихаздағы, пештегі және
басқа орындардағы құпия қоймалар;
-балалар ойыншықтары;
-тағамдар салынған ыдыстар;
- термостың іші мен сыртқы арасындағы кеңістік; -
алдында кесіліп, сосын қайта кесік ізімен салынған нан;
- гүл құмыраларындағы жер;
- қылмыскер есірткіні су өткізбейтін орамалға салып құдықта, суы бар
бөшкеде, жақын жердегі су қоймасында жасырады.
Есірткілер сонымен бірге шаруашылық жайларында, отында, көмірде,көңде,
құрылыс материалдарында, тыңайтқыш, астық, жүн, көкөніс, жеміс-жидек
салынған ыдыстарда, таяқтарда, балдақтарда, аяқкиімде, кітаптарда жасырылуы
мүмкін.
Жеңіл автокөліктер жиі қолданылады. Мысалы, автошеберханаларда арнайы
дайындалған машиналарын құпия қоймаларда 100 кг. дейін каннабистік смоланы
алып өтуге болады. Автөкөліктердің құпия қоймалары: жабдықтық тақта,
отырғыш асты, сүзгілерде, құбырларды, қосымша доғалақ, жанармай багінде,
оттегі балонында, қосымша аппаратураларда, жеміс-жидек, мұздатылып
қатырылған балық өнімдерінде табылуы мүмкін. Сондықтан автокөлікті қарау
кезінде, жаңа қосымша бөлшектерге, алынып тастаған бөлшектерге, тетіктер
мен механизмдердің ластығына, автокөліктің стандартты емес бөліктеріне,
есірткіні араластырып тастауға болатын шай, кофе, жеміс-жидек жән басқа
тағамдардың болуына, ілесуші мшинаның болуына назар аудару керек. Осымен
бірге қылмыскерлер есірткелердің иісін білдіртпеу үшін сарымсақ пен пиязды
жиі қолданады.
Заңсыз дайындау -тұтынуға жарамды (тұтыну үшін дайын) есірткі заттарын
немесе психотроптық заттарды алғаш рет жасауды білдіреді. Осы жағдай
қылмыстьщ құрамы болған жағдайда кылмыстың аяқталғандығы болып табылады,
Есірткілерді жасаудың тәсілдері әрекеттерді дәрежелеуге әсер етпейді. Олар
дәрі-дәрмек өндірісінің технологиялық жағдайында, сонымен қатар үй
жағдайында да жүзеге асырылуы мүмкін.
Заңсыз қайта өндіру - түтыну үшін жарамды есірткі заттарын немесе
психотроптық заттарды қандайда-бір өзгеріске үшырату, нәтижесінде
бастапқысындағы есірткінің концентрациясы, сыртқы түрі, есірткі өнімінің
нысаны өзгереді және с.с. Өзгерту барысында Қазақтан Республикасында
бақылауға жататын есірткі заттарының, психотроптық заттардың және
прекурсорлардың тізімінде жеке түрған есірткі затын немесе психотроптық
затты алу - есірткілерді қайта өңдеу емес, заңсыз дайындау болып табылады.
Объективтік жағы бойынша заңсыз қайта өңдеудің кұрамы - түлғаның
жоспарлаған технологиялык үрдісін іске асырғаннан бастап аяқталады.
Зацсыз тасымалдау - есірткі заттарының немесе психотроптық заттардың
кеңістіктегі орын ауыстыруы және кінәлі тұлғаның тікелей қатысуымен
есірткілерді ғимарат немесе ғимараттардың ортақ комплексі шегінен шығару.
Осындай тасымалдаудың тәсілдері әртүрлі болуы мүмкін: көлік құралында,
багажда немесе қолында, киген киімінде, адам денесінің немесе жануар мен
құстардын қойнауларында және с.с. Есірткі тасымалданатын арақашықтық
әрекеттерді дәрежелеуге әсер етпейді. Бүл жерде есірткі заттарын немесе
психотроптық заттарды бір орыннан екінші орынға жеткізу мақсаты болуы
керек.
Заңсыз жөнелту - есірткі заттарын немесе психотроптык заттарды ресми
жөнелту қызметтері, пошта қызметі арқылы, адамдарды, жануарларды немесе
құстарды пайдалану арқылы құқыққа қарсы жөнелту табылады. Бүл жердеғі осы
әрекеттердің объективтік жақтарының басқы айырмашылығы - кінәлі тұлға
тасымалдау кезінде қатыспауы, яғни есірткі жүгін бағытталған пунктке
жеткізуге тікелей қатыспайды. Бұл жағдайда да жөнелту қашықтығы әрекетті
дәрежелеуге әсер етпейді.
Заңсыз өткізу - есірткілердің құқыққа қарсы айналымы қатарында
әлеуметтік қауіпті әрекет болып табылады. Заңсыз өткізудің ерекшелігі
-тұлғаның меншіктік иелігінен басқа тұлғаның иелігі пайдасына құқыкка қарсы
бас тартуы болып табылады. Есірткі заттарын немесе психотроптық заттардың
өткізу тәсілдері карастырылмаған, сондықтан олар әртүрлі болуы мүмкін:
сату, сыйлау, алмастыру, қарызға беру, қарызды өтеу және т.б. Егу арқылы
енгізу де есірткіні заңсыз өткізуді құрайды.
Есірткі заттарын немесе психотроптык заттарды заңсыз өткізу - сақтау
немесе басқа да заңды айналым үшін қызметтік өкілеттігін атқаруына сәйкес
сеніп тапсырылған тұлғамен жасалуы мүмкін, бүл жерде осы әрекеттердің ҚК
265 б. көрсетілген қылмысты қамтымайтынын ескеру керек[5,802б].
Қылмыстың криминалистикалық сипаттамасы ғылыми категория ретінде –
бұл, белгілі бір қылмыс түріне (тобына) сипаттама беретін,
криминалистикалық мәні бар өзара байланыстағы белгілер мен ерекшеліктердің
жиынтығы, бұларды білу қылмыстың осы түрін (тобын) ашу, тергеу және оның
алдын алу нәтижелі болуы үшін қажет. Қарастырылып жатқан қылмыстардың
тобына келесі қылмыстар жатады: есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарды заңсыз дайындау, сатып алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе
сату (259-бап); есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау
не қорқытып алу (260-бап); есірткі немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
тұтынуға көндіру (261-бап); құрамында есірткі заттар бар, өсіруге тыйым
салынған өсімдіктерді заңсыз өсіру (262-бап); есірткі заттарды немесе
жүйкеге әсер ететін заттарды дайындау үшін пайдаланылатын шикізаттың,
аспаптардың немесе жабдықтардың заңсыз айналымы (263-бап); есірткі заттарды
немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін притондар ұйымдастыру
немесе ұстау (264-бап); есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін, күшті әсер
ететін немесе улы заттарды ұстау ережелерін бұзу (265-бап). Халықтың
денсаулығына қарсы қылмыстардың аса қауіпті түрі есірткі, психотроптық,
күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсірумен байланысты
іс-әрекеттер болып табылады. Осыған байланысты ҚР Қылмыстық кодекстің 259-
265 баптарында осы тұрғыдағы қылмыстар көрсетілген.
Көрсетілген санатқа жататын қылмыстардың затына – есірткі,
психотроптық заттар, прекурсорлар, күшті әсер ететін және улы заттар және
есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды дайындау үшін
пайдаланылатын шикізат, аспаптар немесе жабдықтар жатады.
Табиғи есірткілік заттарға мыналар жатады:
а) апиын қызғалдағының туындылары: ұйықтататын қызғалдақ, мак
соломкасы, экстракциялық апиын, апиын, морфин, кодеин, героин;
ә) үнді коноплясының туындылары: каннабис, марихуана, гашиш, анаша;
в) кокаин кустының туындылары: кокаин жапырақтары,
кокаин пастасы, кокаин, крэк;
г) эфедраның туындылары: эфедрин, невритин
Жартылай синтетикалық және синтетикалық есірткілер: фенциклидин,
псилоцибин, триметилфентанил және басқалар. Өзінің әсері бойынша олар
анальгетиктер, галлюциногендер, депрессанттар және т.б болып табылады.
Бұл сипаттамалар мынадай қылмыстарды топтастырады: есірткілік немесе
психотроптық заттарды заңсыз түрде дайындау, алу ,сақтау, тасымалдау,
жіберу немесе өткізу (ҚР ҚК 259 бап); есірткілік немесе психотроптық
заттарды ұрлау немесе қоқан-лоққы жасап алу (ҚР ҚК 260 бап); есірткілік
немесе психотроптық заттарды қолдануға итермелеу (ҚР ҚК 261 бап);
есірткілік немесе психотроптық заттарды заңсыз өндіру мен айналысу (ҚР ҚК
262 бап); есірткілік немесе психотроптық заттарды дайындауға арналған
заттарды, аспаптарды, құрал-жабдықтарды заңсыз айналымға шығару (ҚР ҚК 263
бап); есірткілік немесе психотроптық, улы заттарды ұстау тәртібін бұзу (ҚР
ҚК 265 бап).
Есірткілік заттарды заңсыз дайындау үшін, шикізатта алу көздерін,
сонымен қатар оларды ұрлау мүмкіндіктері мен қылмыс недей нәрсеге
байланысты жасалғандығы жайлы алынған мәліметтерді саралау, маңызды
криминалистикалық деректерді анықтауға мүмкіндік береді, олар:
- қылмыстың жасалға уақыты;
- қылмыс жасау тәсілі;
- қылмыстың жасалу жолы;
- қандай бағытпен жүргені;
- қолданған көліктің түрі;
- қылмыстың жасалу себебі;
- қылмыс іздерін қай жерден іздестіру керектігі.
Қылмыстың осы түрінің өзіне тән заттық іздері,оның криминалистикалық
белгілері болып табылады.Қылмысты жасау жағдайы қылмысқа дайындалудың,
жасаудың және жасырудың қылмыскер мен сол ортаның өзара байланысына қатысты
болады. Қалыптасқан жағдай қылмыстың қалай өтуі мен дамуына тікелей әсер
етеді[5,840б].
Есірткі өткізумен айналысатын қылмыстық топтың құрамы, құрылысы
немесе айналысатыны өткізілетін есірткенің түрі мен оны алу көзіне
байланысты анықталатынын тергеу тәжірибесі көрсетіп отыр.
Есірткілердің заңсыз айналымы бұл ұйымдасқан қылмыстылықтың
спецификалық қылмыстық қызметі. Есірткілерді сату бизнесімен айналысатын
қылмыстық ұйымдар кәсіби ұйымдасқан қылмыстылыққа тән болатын келесі
белгілерге ие: нақты иерархия, қылмыстық ұйым мүшелерінің функцияларының
рольдік бөлу, басқарушы ядроның болуы, қатаң тәртіп және жасырын болу,
мемлекеттік аппараттың әртүрлі қызметтерінің шенеуніктерімен сыбайлас
жемқорлық байланыста болу, қылмыстық табыстарды заңдастырудың коммерциялық
арналардың болуы; қылмыстық қызметті сол арқылы жасыру. Есірткі бизнесінің
ұйымдары трансұлттық сипатқа ие болуы мүмкін. Қылмыстық қауымдастықтың
ұйымдастырушылары ретінде қылмыстық бизнестің басқа да салаларымен: ойын
бизнесімен, казинолардың, нәпсіқұмарлық сипаттағы притондармен айналысатын
қылмыскерлер немесе бұрын сотталған қылмыстық белсенділер болады. Сонымен
бірге, есірткі заттарды сатумен бұрынғы медициналық қызметкерлер, зерттеу
мекемелерінің қызметкерлері айналысады. Есірткі заттарды сататын ұйымдарда
арнаулы өндірістік құрылымдар, синтетикалық есірткілерді дайындау бойынша
лабораториялар, тасымалдаушылар және т.б болады.
Егер қылмыстың нысаны дәрілік есірткі болса, онда ондай қылмыспен
айналысатындар көп жағдайда мыналар:
- өзінің қызмет бабына байланысты айналысуға рұқсат етілген тұлғалар;
- заңды түрде айналысып жүргендер, яғни медициналық куәлікке
байланысты алынған;
- дәрілік есірткелерді алу, сақтау және қолдануды бақылау, сонымен
қатар соларды қолданғаны туралы есп жүргізу қызметі жүктелген лауазымды
тұлғалардың қылмыстық әрекеті;
- жалған есеп беру арқылы дәрілік есірткені көптеп ұстауға мүмкіндігі
бар тұлға;
-сырқаттарды тікелей емдеумен айналысатын медицина қызметкерлері,
сонымен қатар дәрігерлік қызметті есірткімен айналысуға, қамтамасыз ететін
тұлғалардың қылмыстық әрекеттері;
- дәрігерлердің ұйғарымымен туыстарының ауыру-сырқаттарына байланысты
дәрілік есірткіні қолдануға рұқсат алғандардың сатумен айналысуы;
- есірткі қабылдаушылар жалған рецепт жасау арқылы дәріханадан және
емдеу мекемелерінен дәрілік есірткені алуы.
Дәрілік есірткені шығару,сақтау және емдеу мақсатында қолдану өте
қауіпті қылмыстың қатарына жатады, себебі азаматтардың денсаулығына нұқсан
келтірумен қатар, мемлекеттік мекемелердің дұрыс жұмыс істеуіне нұқсан
келтіреді.
Дәрілік есірткені дайындау, сақтау және қолдану кезінде ұрлаудың
негізгі жолы болып, есепке кіргізбеген қосымша шығарған дәрілер. Қылмыстың
бұл категориясын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...3
1 ЕСІРТКІ ЖӘНЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1Есірткі мен психотроптық заттардың түрлері мен
сипаттамасы ... ... ... ... ...6
1.2 Есірткі заттарына байланысты жасалған қылмыстың криминалистикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
П ЕСІРТКІ ЖӘНЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫ ҚЫЛМЫСЫН
ТЕРГЕУДІҢ АЛҒАШҚЫ КЕЗЕҢІ
2.1. Есірткіге байланысты қылмыстық істі дәлелдеуге жататын
жағдайлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.2. Есірткі заттардың заңсыз айналымы бизнесімен
шүғылданатын қылмыскерлерді
ұстау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...25
2.3. Болжамдарды құру және тергеуді
жоспарлау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..29
2.4. Есірткі және жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымымен
байланысты қылмыстарын тергеуде куәлардан жауап
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.5. Есірткі және жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымымен
шұғылданатын қылмыскерлердің тұрғын-жайында тінту
жүргізу ... ... ... ... ... ..39
Ш ЕСІРТКІ ЖӘНЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫ ҚЫЛМЫСЫН
ТЕРГЕУДІҢ КЕЙІНГІ КЕЗЕҢІ
3.1. Есірткілердің және жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымымен
айналысатын тұлғаларды танытуға
көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
3.2. Беттестіру, айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау тергеу
әрекеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
3.3 Есірткілік заттардың заңсыз айналымын тергеу барысындағы тергеуші
мен анықтау органының өзара
байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
4. Есірткіге байланысты қылмысты болдырмау мақсатындағы ішкі істер
органдарының
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 51
5. Сараптама тағайындау және
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ОҚУЛЫҚТАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 65
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Ұсынылып отырған диплом жұмысы қазіргі
қоғамдағы маңызды әлеуметтік және құқықтық мәселелрдің бірі ретінде
танылатын есірткі қылмысын анықтау, ашу және тергеу.Ұлттық генофонды
сақтау, Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігіне төнген қатер жайындағы мәселе
қайсібір қоғам мүшесін де толғандырмай қоймайды. Жұмыста дау-дамайлы,
шешімін таппаған қылмыстық істерді қосымша зерттеу және тиімді ұсыныстар
жасау мақсатында есірткі заттарының заңсыз айналымымен тікелей байланысты
қылмысты ашу мен тергеудің тактикалық ерекшеліктері қарастырылды.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Есірткінің заңсыз айналымына байланысты
қылмыстарды анықтау, ашу және тергеу мәселелері қазіргі заман үшін маңызды
әлеуметтік және құқықтық проблемалардың бірі.
Елбасы нашақорлық пен есрткі саудасымен күресті басты стратегиялық
мақсаттардың бірі ретінде былайша атап өткен: ...есірткі мәртебесінің
анағұрлым биікке көтеріліп кеткенінін соңғы ғасыр әрі сезінуге,әрі
мойындауға мәжбүр етті.Есірткі жеке адамның жаны мен тәнінің саулығына
қауіп төндіретін дәрі-дәрмек болудан алыс, енді көптеген мемлекеттердің
қауіпсіздігіне тұрақты түрде төнген әлеуметтік қоғамдық қатерге
айналды.Қалыптасқан жағдайдың күрделілігі және халықаралық есірткі
индустриясынан туындап отырған Қазақстанға да қатысты қатердің деңгейін
ескергенде, есірткіге қарсы күрес және оны бұғаулау әдістері біз үшін кезек
күттірмейтін әрі өмірлік маңызы бар мәселенің бірі болып табылады [1].
Қазіргі кезде заңсыз есірткі айналымының ғаламдық жүйесіне кірген
Қазақстан Азиядан Еуропаға жүк тасымалдайтын бірден-бір қолайлы дәліздің
рөлін атқаруда. Есірткінің ошағы – Ауғанстанда өндірілетін есірткінің 5-15
пайызы әйгілі Жібек жолымен, яғни қазақ даласы арқылы өтеді. Бұл Ауған
апиыны тасымалданатын әлемдегі негізгі үш бағыттың бірі.Еліміздегі барлық
құқық қорғау органдары жабылып, заңсыз айналымнан 28 тоннаға жуық есірткі
тәркіленген, бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 20 пайызға көп.
Қазақстан Республикасы есірткі сататын қылмыстық топтар үшін Оңтүстік-
Шығыс және Оңтүстік-Батыс Азияда шығарылатын героиннің, апиынның және басқа
да есірткілердің Еуропаға тасымалдаудың кеңістігі болды.Ауғанстандағы
есірткі өндірісі бизнесінің ауқымды өсуі героиндер қойылатын каналдардағы
қысымды жоғарылатқан. Мұның өзі есірткі тұтынушылар үшін есірткі табуда,
алып келуде және өткізуде әртүрлі жолдар іздеуге мәжбүр етті. Бұл бағыттағы
есірткіні тасымалдауда темір жол және автокөлік транспорттары
қолданылып,”Жібек жолы” атауын алып отырмыз.
Соңғы жылдары Ауғанстан мен Пәкістан аумағынан төнген қауіптің ұлғаюына
байланысты Үкімет нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы басты үш бағытқа
негізделген іс-шараларды қолға алды. Бірінші бағыт –АҚШ, Германия,
Ресей,Қытай және Орталық Азия елдерінің арнайы қызметтерімен бірлесіп Ауған
және Пәкістан жерінен Қазақстанға бағыт алатын есірткі трафигінің жолын
кесу үшін ынтымақтастық әрекеттер жүргізу. Екінші бағыт – оңтүстіктегі
шекарада бақылауды және жедел іс-қимыл жасауды күшейту. Үшінші бағыт –
еліміздің аумағында, әсіресе Алматы; Шымкент; Астана қалаларында жедел-
іздестіру іс-шараларын ұйымдастыру.
Қазақстандықтардың гүлденуі,өсіп дамуы, ұлттық қауіпсіздігі мен тұрмыс
жағдайының жақсаруы, нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күресу –
Үкіметтің алдына қойған басты міндеттің бірі болып табылады.
Қоғам үшін негативті салдары аса ауыр болатын әлеуметтік құбылыстардың
ішінде есірткілерді және есеңгірететін заттарды таратумен, сатумен,
тұтынумен байланысты әлеуметтік құбылысты айтуға болады. Соңғы кездері
елімізде есірткінің шырмауына түскендердің саны күрт өсіп кетті. Қазақстан
Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке
алу комитетінің деректері бойынша 2011 жылы 1қаңтардағы жағдай бойынша
есірткі құралдарын, психотроптық заттар мен прекурсорларды теріс
пайдаланатын 54669 адам, оның ішінде 4743-і әйел, ал 3836-ы кәмелетке
толмағандар, олардың ішінде 723 он төрт жасқа дейінгі жасты қоса
алғандағылар есепте тұрады. Қазақстанда ресми деректер бойынша 55 мыңға
жуық нашақор бар. Яғни нашақорлар жасарып барады деген сөз. Бүгін таңда
нашақорлықтың асқынғаны сонша, қазір наша, есірткі егеніміз не деп
сауал қоюдың өзі ерсі болып қалды. Мектеп жасындағы баладан сұрасаңыз да
оның не екендігін, түр-түсіне дейін мүдірмей айтып береді. Бұл мәселе
қоғамдағы әлеуметтік- психологиялық жай-күйге, ұлттың әлеуметтік-
құлықтылық, генетикалық келешегіне орасан нұқсан келтіреді. Сол себептен,
БҰҰ есірткі заттар туралы 1961 жылғы Бірыңғай конвенциясында есірткілер
жеке адамдар үшін үлкен зиян және адамзат үшін әлеуметтік, экономикалық
қауіп көзі болып табылады делінген [1].
Есірткінің заңсыз айналымынан түсетін кірістерді заңдастыруға қарсы
күрсе саласындағы өзара іс-қимыл мен қабылданған шаралар жеткіліксіз болып
қалды.
Есірткіге байланысты, сонымен қатар құрамында есірткі бар заттарды
қолдану әсерінен жасалатын қылмыс саны тоқтамсыз өсуде. Қылмыстық топтарды
және құрылымдарды көп жағдайда қылмыстық ортаның белсенділігі, билік
басындағы қылмыстық жолға түскен лауазымды тұлғалар, солардың ішінде құқық
қорғау органдарында істеп жүрген немесе бұрынғы қызметкерлер басшылық
етеді.
Зерттеу мақсаты мен міндеті. Диплом жұмысында қылмысты ашу мен
тергеудің сот,тергеу және жедел-іздестіру тәжірибесін зерттеуге негізделген
теориялық тынымды жетілдіру және есірткі қылмысымен күресуге бағытталған
ұсыныстарды жүйелеу болып табылады.
Аталған мақсаттарға қол жеткізу үшін келесідей міндеттер алға қойылды:
- есірткі қылмысын ашу мен тергеуде құқық қорғау органдарының өзара
әрекетін, бірігіп жүргізетін жұмыстарын айқындау;
- есірткі қылмысымен күреске әсер ететін факторларды анықтап, тиісінше
талдау.
Зерттеудің пәні – есірткі қылмыстарының алдын алу, ашу мен тергеуде
ұйымдастырушылық - тактикалық ерекшеліктер, дәлелдемелерді жинау, зерттеу,
бағалау және оларды тиімді қолдану мәселесі құрайды.
Зерттеудің объектісі – Есірткі қылмысын ашу мен тергеудің
криминалистикалық құралдары, әдіс-тәсілдері, оның ішінде криминалистика
ғылымындағы соңғы жетістіктерді пайдалану нәтижелері.
Зерттеудің ғылыми-әдістемелік базасы. Диплом жұмысының әдістемелік
базасы ретінде ғылыми танымның ортақ диалектикалық әдіс алынды. Сондай-ақ
арнайы әдістер ретінде жүйелік-құрылымдық, логикалық әдістер қолданылды.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы. Бұл зиянды әлеуметтік құбылыспен жан-
жақты күресу керек. Құқық қорғау органдарының барлық бөлімдері бұл
қылмыстармен күрес жүргізуде өзінің күштерін, мүмкіндіктерін біріктіру
керек. Есірткі саудасымен күрестің күшейтілгеніне дәлелдің бірі - ар-
намысын бір тиынға сататын құқық қорғаушылардың қатары сиреп келеді.
Есірткі заттарды сатумен байланысты қылмыстарды тергеуде
криминалистикалық әдістемелік ұсынымдарды даярлау қажет. Сонымен бірге, бұл
қылмыстардың алдын-алу қажет. Есірткі қылмысын ашу мен тергеу және алдын
алуда осы мәселелерді одан әрі теориялық ғылыми-зерттеу жұмыстарына
ұластыру көзделеді.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысының құрылымы тақырыптың
сипатына, орындалу деңгейіне, зерттеу мақсаты мен ішкі логикалық
байланысына негізделген. Диплом жұмысы: кіріспеден, үш бөлімнен,
қортындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ЕСІРТКІ ЖӘНЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Есірткі мен психотроптық заттардың түрлері
Есірткілік тәуелділікке ұшыраған кезде, жалпы жағдайдың нашарлайтыны
белгілі. Сонымен бірге, тұтынушылар үнемі жеткізушілерді, есірткі заттардың
сататын жерлері, притондардың қайда екенін жақсы біледі. Нашақор, әдетте еш
жерде жұмыс істемейді, ал есірткіні тұтынуға әуестік күннен күнге арта
түседі, соның салдарынан нашақорлар есірткі заттарын сатуға көмектесе
бастайды. Бұның бәрі есірткіні тұтынуға жаңа тұлғаларды тартумен ұштасады.
Сонымен бірге, нашақордың барлық қылмыстық байланыстары олардың бұрыннан
келе жатқан таныстарына әкеледі, олар туралы мәліметтерді тек кінәліден
ғана емес, оның жақындарынан және көршілерінен алуға болады. Қылмыстық
істер бойынша барлық ұсталғандардың есірткі тұтынатындығын тексеру керек,
сол үшін наркологиялық сараптама жүргізіледі, кінәлінің медициналық
құжаттары талап етіледі, куәлардан жауап алынады.
Тергеушілер үшін есірткілерді дайындау, оларды ұрлау тәсілдерін
білудің, әртүрлі саладағы мамандардың, сарапшылардың көмектерінің үлкен
маңызы бар.
Есірткілерге қатысты қылмыстарды тергеу тәжірибесі көрсеткендей,
есірткілердің заңсыз айналымда кең тарағаны - конопля мен мак
шикізаттарынан дайындалған және өңделген есірткілік заттар. Есірткі
белсенділігін арттыру, қабылдау мен тасымалдау ыңғайлылығы үшін өсімдік
шикізаты өңдеуге ұшырайды. Мысалы, конопля өсімдігінен алынған есірткі
затына мыналар кіреді: ұсақтау, кептіру, електен өткізу, престеу,
экстракциялау, булау және басқа да манипуляциялар. Коноплядан, өңдеу
тәсіліне байланысты үш негізгі есірткі заттарын алады: марихуана, гашиш
және гашиш майы.
Марихуана - конопляның кез-келген сортына жататын, кептірілген немесе
кептірілмеген жоғарғы жапырақтары мен сабақша қалдықтарынан жасалған қоспа.
Гашиш - конопля өсімдігінен айырып алынған тозаңнан, смоладан арнайы
жасалған қоспа немесе конопля өсімдіктерінің жоғарғы жақтарын алып, өңдеу
жолымен дайындалған қоспа (ұсақтау, електен өткізу және т.б.), ол үшін оның
нақты бір қалыптық түрде болуы шарт емес, олар таблетка, престелген плитка,
паста, ұнтақ және басқа түрде де болуы мүмкін.
Гашиш майы - конопляның кез-келген түрлері мен сорттарына жататын
өсімдіктерден әртүрлі еріткіштермен немес майлармен алынған ерітінді.
Ацетилдендірілген опийді қолдан дайындау белгілеріне (опий немесе мак
сабаншасы экстрактыны ацетилдендіру арқылы алынатын полусинтетикалық зат,
өзінің құрамында моноацетил морфин, диацетилморфин, ацетилкодеин не болмаса
олардың қоспалары бар) сезіктілерде мак сабандарының, олардың тұнбаларының,
опийдің, экстракциялық опийдің, әртүрлі органикалық еріткіштердің (ацетон,
этанол, этилацетат, толуол, 645, 646, 647, 648, 650, Р-5 еріткіштер), қоңыр
түсті сұйықты сіңіріп алған тампондардың, бинттердің, сонымен қатар
уксустық ангидрид (сіркесу қышқылының иісі бар сұйықтар) және хлорлық
ацетил еріткіштерінің бар болуы.
Есеңгіртетін заттарды есірткі заттарынан ажырата білу керек, өйткені
есеңгіртетін заттар ҚР ҚК 259-266 баптарымен қарастырылған қылмыстардың
затына жатпайды.[2, 6] Әдетте, адам шамадан тыс қабылдаған кезде психиканы
тежейтін немесе бәсеңдететін қарапайым дәрі-дәрмектер (клофелин, димедрол
мен ішімдіктің қоспасы және т.б.). Көрсетілген сипаттар тұрмыстық химия
құралдары да ие бола алады (мысалы, ацетон, хлороформ, эфир), олардың буын
жұту да сондай әсер береді. Есеңгірететін заттар: клофелин - кез-келген
пайыздағы алкогольдік қоспа; димедрол мен алкогольдің қоспасы; барбитурато-
алкогольдік қоспа; хлороформ; эфир; толуол; хлорэтил; азот шала тотығы;
тропандық топқа жататын алкалоиды бар өсімдіктердің спирттік экстракттері;
ксенон.
Есірткі заттарын шығу тегіне байланысты мынадай топқа бөлуге болады:
- табиғи есірткілік заттар;
- жинақталып жасалған және жартылай жинақталып жасалған есірткілік
затар;
Өз кезегінде табиғи есірткілік заттар, неден дайындалғанына байланысты
былай бөлінеді:
- а) көкнәр (апиын) – ұйқылық көкнәр, көкнәр шыбықшалары, сығымждалып
жасалған көкнәр , морфин, героин;
ә) сора- марихуана, гашиш (анаша) майы;
б) кокаин бұталары – кокаин бұталарының жапырақтары,крэк;
в) эфедра (шыршалық) –эфедрин, невритин;
Жинақталған және жартылай жинақталған есірткілік заттар –
аналгетиктер, депресанттар, қоздырғыштар. Адам организміне кейбір есірткі
заттардың әсері өте қауіпті. Сот-тергеу тәжірибесінде көп кездесетін
есірткі заттарға мыналар жатады:
- табиғи есірткі заттар: апиын, ол апиындық көкнәрден тікелей
жасалады. Ол үшін піспеген көкнәрдің қабығына кесінді жолақ
жасайды, одан сүтке ұқсас сұйық шығады да біраздан кейін қоңыр
түске айналады. Мұны қабықтан өткір пышақпен сылып алады, бұл
апиынның шикізаты. Бұдан лабораторияда морфин жасап шығарады. Оның
түсі ақ, иіссіз ұнтақ, одан таблетка мен ине салу үшін сұйықтық
жасайды.[5,58б.]
Құрамында есірткі бар емдік дәрі-дәрмектердің ацетилденген апиынды
ерекшелеуге болады, ол апиынды, мак сабынының тұндырмасын ацетилдеу арқылы
алынатын зат.
Марихуана (каннабис) – құрамында тетрагидроканнибинол бар конопляның
гүлді, жемісті, жапырақты кез-келген түрі мен сорттарының жоғарғы
бөліктерінен тұратын ылғал немесе кептірілген өсімдік затын білдіреді.
Өсімдік затының түсі – ашық жасылдан сұр түске дейін. Жемістерінің өлшемі
1,5-2 мм, дөңгелек жаңғақшаларды білдіреді. Құрамында тетра-
гидроканнибинолдың болуы – зерттеліп жатқан затты осы есірткі затына
жатқызу үшін негізгі шарт болып табылады. Тұтыну тәсілі –шегу.
Жыл сайын дәстүрлі өсімдік есірткелерін қайта өңдеу, сонымен қатар
зертханаларда синтездеу арқылы дайындалған ондаған жаңа есірткелер пайда
болады. Қазақстанда есірткелердің заңсыз айналымының басқа тенденциясы –
бұрын сатып алушы табылмайтын қымбат есірткелердің кокаинның пайда болуы.
Әлеуметтік және эконоомикалық өзгерістерге, дәулетті адамдардың пайда
болуына байланысты кокаин тобына жататын есірткелер Латын Америкасы
елдерінен контрабандалық жолмен әкеліне бастады.
Синтетикалық және жартылай синтетикалық есірткелерді дайындау жасырын
зертханаларда қарапайым жағдайда жүзеге асырылады. Осындай есірткелерді
дайындау ерекшелігі – есірткелерді өндірудің тек соңғы 15 циклі ғана
жасырын зертханаларда жүзеге асырылатындығында. Бастапқы сатысы заңды
зертханаларда жасалынған.
Прекурсорлар (жартылай өнімдер) – есірткі заттарын дайындау үшін
пайдаланылатын заттар, есірткі заттарын дайындаған кезде, оның толықтай
немесе жартылай молекуласына айналады. Мысалы, бұл топқа антранилдік
қышқыл,аллилбензил, бензальдегид, фенил –2-пропанол, ангидрид сірке суы,
эфедрин және басқалар.
Реагенттер – реакцияға қатысатын заттар, бірақ олар ақырғы өнімнің
бөлігі болмайды. Есірткі заттарын дайындау кезінде реагенттер ретінде
келесілер қолданылуы мүмкін: сіркелік, бор, тұз қышқылдары, аммоний,
аммоний гидрохлорид, иод, поташ, ас содасы, қызыл фосфор және б.
Еріткіштер – басқа заттарды, олардың химиялық құрамын өзгертпей
ерітетін, экстрагирлейтін, бөліп алатын заттар. Олар да ақырғы өнімнің
бөлігі болмайды. Есірткі заттарын дайындау кезінде пайдаланылатын
еріткіштер тобына ацетон, бензин, этанол, метанол, хлороформ, толуол,
изооктан, гексан, ацетонинрил, дихлорэтан т.б. енеді.
Есірткі заттарын талан-таражға салушылардың негізгі контингенті
медбикелер. Қылмыстардың көбі, олармен ауруханаларда және мед.клиникаларда
(онкологиялық орталықтарда, онкология, хирургия, гинекология) жасалған.
Одан кейін, басқа да медицина қызметкерлері, әртүрлі мамандық иелері,
дәрігерлер, дәріхана қызметкерлері. Осылардың жартысына жуығы есірткі
заттарын өздері қабылдау үшін ұрлағанына назар аудару қажет.
Әсерлік күші бойынша морфиннің егу ерітіндісінің мөлшері, салмағы осыған
тең апиынға қарағанда 10-20 есе асып түседі. Табиғи есірткілердің қатарына
кодеин жатады - дәрі және егу ерітіндісі ретінде шығарылатын иіссіз ақ
кристалдық ұнтақ, дәрісі ақ түсті, дәмі ашқылтым. Кодеиннің анальгетикалық
әсері морфиннің әсеріне ұқсас, бірақ күші әлдеқайда төмен. Әдеттену сирек
пайда болады, өйткені қатты әсерге жету үшін бұл есірткіні көп мөлшерде
қабылдау керек. Өсімдік есірткілерінін кең тараған түріне каннабис
препараттары жатады: марихуана (жарг. — травка, дурь, план, клевер, божья
травка, сено, нот, грае, хей, виир), гашиш - анаша (жарг. — наша, опимси,
план, дурь, черенушка). Олар заңсыз есірткінің біршама кең тараған түрі
болып табылады, нашақорлардың арасында гашиш майы, мак сабаны,
экстракциялық апиын, кокаин бұтағының жапырағы, кокаин сықпасы, эпедрон
(жарг. — коктейль, Джеф, Эфенди, мулька, космос) кең тараған.
Күшті әсер ететін синтетикалық есірткілерді (табиғи және жартылай
синтетикалық есірткілерден айырмашылығы) зертханада жасайды. Метадон мен
мепиридинды шектен тыс қабылдау кең етек алды. Метадонның химиялық құрамы
героин мен морфиннен өзгеше, бірақ түсетін нәтижесі ұқсас. Соңғы онжылдықта
метадон емдік мақсатта кең қолданылуда, себебі абстенция синдромын
ескертеді, перроралдық қолданудағы созылмалы нашақорлықты емдеу үшін
тиімді, тамыр ішіне енгізуді қажет етпейді. Ресейде Мемлекеттік Думаның
кейбір депутаттары есірткілерді заңдастыру және метадон бағдарламасын
енгізу туралы айта бастады. Олардың ойынша, бүл есірткінің қара базарын
жояды, ЖИТБ мен (СПИД пен) гепатитгің одан әрі жайылуын ескертеді. Бірақ
метадоннан дене тәуелділігі пайда болады, метадондық қиналыс героиндықтан
әлдеқайда күштірек. Халықаралық тәжірибеден есірткілерді заңдастыру
нашақорлық пен есірткі саудасының өсуіне ықпал ететіндігі белгілі болды [6,
7-17 бб.]. Осындай саясаттың бой көтеруі біздің республикамыз үшін де
қауіпті, өйткені бұрынғы ССРО шекараларын тас қылып бекіту қиынға соғады,
Қазақстан халқының жартысының туыстары Ресей мен басқа да ТМД елдерінде
тұрады.
Құрамында есірткі бар емдік дәрі-дәрмектерден ацетилденген апиынды
ерекшелеуге болады, ол апиынды, мак сабанының тұндырмасын ацетилдеу арқылы
алынатын зат.
Героин - апиын өнімінің бірі, 1893 жылы морфиннен алынған. Марихуана
(каннабис) - құрамында тетрагидроканнабинол бар конопляның гүлді, жемісті,
жапырақты кез-келген түрі мен сорттарының жоғарғы бөліктерінен тұратын
ылғал немесе кептірілген өсімдік затын білдіреді. Өсімдік затының түсі -
ашық жасылдан сұр түске дейін. Жемістерінің өлшемі 1,5-2 мм, дөңгелек
жаңғақшаларды білдіреді. Құрамында тетра-гидроканнабинолдың болуы
-зерттеліп жатқан затты осы есірткі затына жатқызу үшін негізгі шарт болып
табылады. Тұтыну тәсілі - шегу .
Жыл сайын дәстүрлі өсімдік есірткілерін қайта өңдеу, сонымен қатар
зертханаларда синтездеу арқылы дайындалған ондаған жаңа есірткілер пайда
болады. Қазақстандағы есірткілердің заңсыз айналымының басқа тенденциясы -
бұрын сатып алушы табылмайтын қымбат есірткілердің (кокаин) пайда болуы.
Әлеуметтік және экономикалық өзгерістерге, дәулетті адамдардың пайда
болуына байланысты кокаин тобына жататын есірткілер Латын Америкасы
елдерінен контрабандалық жолмен әкеліне бастады. Қазақстан, Ресей,
Өзбекстан және ТМД баска елдері халықаралық есірткішілермен Батыс Еуропа
елдеріне қарай есірткілер тасу транзиті үшін пайдаланылады, оған ССРО-ның
тарқап, шекаралық бақылау жүйесінің қирауы ықпал етті.
Интерпол мәліметтері бойынша, 90-жылдары Еуропада тәркіленген кокаинның
62,8% Колумбиядан келген. 80-жылдары АҚШ пен Канада базарларына түскен
тазартылған кокаинның 70-тен 80% дейінгісі Колумбияда өндірілген.
Колумбияда кокаин өндірісін және оның экспортын негізінен екі ірі
наркокартел (медельиндік пен кали) бақылайды. Сарапшылар, Колумбиялық
есірткі бизнесінің жасырын зертханалары жылына 350 тонна есірткілер шығара
алады деп есептейді.
Кейбір есептер бойынша жыл сайын Боливияда, Перуде және Колумбияда
есірткі бизнесінен 1,9 миллиард долларға жуық табыс табады, кокаин өндіруші
елдер есірткі саудасы есебінен валдық ұлттық өнімнің 20% алып отырады.
Есірткі бизнесіне 1,8 миллион адам қатысады, 300 мың гектар жерде көк
егіндіктері бар.
Апиындық мак өсірудің негізгі аудандары - алтын үшбұрыш елдері
(Оңтүстік-Шығыс Азия) және алтын жарты ай елдері (Оңтүстік-Батыс Азия)
болып табылады. Апиынның әлемдік өндірісінің 90 % жуығы есірткілердің
заңсыз таралуымен күрес бойынша америкалық органдардың мүмкіндіктері
шектелген мемлекеттердің үлесіне тиеді (Бирма, Лаос, Иран, Ливан
Ауғанстан,) [1].
БҰҰ берген есебі бойынша, есірткілерді өндіруші елдердің арасынан
бірінші орындарды Ауғанстан, Мъянма және Колумбия алады. Ауғанстан мен
Мъянма әлемдегі апиынның 90 % жеткізушісі, ал Колумбия кокаинның 60 %
астамын өндіреді. Кокаинның жылдық өндірісі 1,3 миллион кг дейін жетеді.
Колумбияда кокаин экспортының құны оның заңды экспортының 13 % тең. Кокаин
өндірісі мен оның экспорты есірткі картелдерінің қолында. Олар үшін ұялық
құрылым сипатты, жоғарғы эшелонында отбасылық байланыстарымен сипатталады,
жоғары білімді менеджерлер заң кеңесшілерімен, импорт пен экспорт
саласындағы сарапшылармен қоршалған. Еңбекті қатаң бөлу және ішкі жаза
жүйесі бар.
Алтын жарты ай (Пәкістан, Иран және Ауғанстан) елдерінде Батыста
сатылатын героинның 60-70 % жуығы шығарылады. Ағылшындық мамандардың
есептеуі бойынша, сол елдерде 1999 жылы 2,5 миллиард фунт стерлинг тұратын
героин өндірілген.
Ауғанстан опиаттардың заңсыз өндірісі бойынша әлемде бірінші орында тұр.
1998 жылы опий магін Ауғанстанда 63674 гектардан, ал Пәкістанда 1000
гектардан жинады, сонда әрқайсысы 32269 тонна және 30 тонна апиын
өндірісіне тең келеді. Ауғанстанда азаматтық соғыс пен саяси
тәртіпсіздіктер салдарынан опий магі мен конопляны кең масштабта заңсыз
өсіру, гашиш тобындағы есірткілерді, героинды дайындау және апиынды өндіру
жалғасуда. ЮНДКП сарапшыларының есебі бойынша 58000 га асатын алаңға
егілген опий магін 200 мың шаруа өсіруде. Жылына 2800 тонна шикі апиын
өндріледі, егістен түскен орташа үлестік есебі 48кгга. Ауғанстанда героин
дайындайтын бірнеше жасырын зертханалар бар. АҚШ әлемдегі есірткілердің ірі
тұтынушысы ғана емес, сонымен қатар олардың ірі өндірушісі де. Барлық
штаттарында марихуана өсіріледі. Елеулі көлемде синтетикалық есірткілер де
дайындалады (амфетамин және одан өндірілетіндер). 1990 жылы есірткілер
дайындайтын 1200 жуық жасырын зертханалар бар екендігі ашылды. Америка
құрама штаттары ЛСД - кауіпті галлюциногеннің әлемдегі ірі өндірушісі болып
табылады.
Сан-Франциско - синтетикалық есірткілер дайындау бойынша ірі орталық
болып табылады. 1990 жылы Калифорнияда 412 жасырын есірткі зертханалары
ашылды. Өндірілетін есірткілердің елеулі бөлігін метамфетин құрайды.
Калифорния үшін салыстырмалы түрдегі жаңасы - ІСЕ - метамфетаминнің бір
түрі, шегу үшін жарамды және галлюциноген болып табылады.
Есірткілердің контрабандасына африкандық елдердің (Нигерия, Заир, Бенин,
Гана, Кот-д-Ивуар, Мали, Сьерра-Леоне, Сенегал) азаматтары кеңінен
тартылуда.
Германдық құқық қорғау органдарының мәліметтері бойынша Колумбиялық
наркокартелдер ұйымдастырылған құрылымдар құруға кіріскен.
Осы категориядағы қылмыстық істерді дәрежелеудің күрделігі келесілерге
де байланысты: есірткілерді жасырудың тәсілдері; есірткілерді тасымалдау
тәсілдері; есірткі заттарын сату тәсілдері; есірткі заттарын заңсыз алу
мақсатында өндірістің анықталған жолдарын өзгерту тәсілдері; денсаулық
сақтау жүйесінде есірткі заттарын заңсыз алу мақсатында есірткі заттарын
сақтау, есепке алу, жіберу, тасымалдау немесе жөнелту ережелерін бұзу
тәсілдері, сонымен қатар есірткі заттарының немесе күшті әсер ететін
заттардың контрабандасы; есірткілердің заңсыз айналымы нәтижесінде
олжаланған құралдардың шынайы сипатын немесе шығу тегін жасыру;
есірткілердің заңсыз айналымына қатысты қылмыстарды ұйымдастыру немесе
қаржыландыру үнемі жетілдіріліп отырады.
Синтетикалық және жартылай синтетикалық есірткілерді дайындау жасырын
зертханаларда қарапайым жағдайда жүзеге асырылады. Осындай есірткілерді
дайындау ерекшелігі - есірткілерді өндірудің тек соңғы 15 циклі ғана
жасырын зертханаларда жүзеге асырылатындығында. Бастапқы сатысы заңды
зертханаларда жасалынған.
Кейде есірткілер есірткі заттарының бұрыннан белгілі жаргондық
атауларымен белгіленеді, мысалы, эфедрон (пластилин), первитин (хэш),
героин (крэк) және басқалар.
Синтетикалық есірткі заттарын жасырын зертханаларда дайындаудың бірқатар
тәсілдері бар. Осындай тәсілдерінің бірі - фенадон дайындау болып табылады.
Фенадонды синтиздеу дефинил-диметиламиновало-ронитрилда ди-
фенилацетоннитрилды 1-диметла-тиламономмен — 2-хлорпротанмен (КаОН,
НаМН;, натрий бутиланы) конденциялау арқылы жүзеге асырылады.
Соңғысымен қатар дифенил-В-метил-диметила-минобутиро нитрил
қалыптасады. Бірінші өнімге этилмагнийбромидтің әсерінен фенадон
қалыптасады. Екінші өніммен этилмагнийбромид өзара әрекетке түскенде
зофенадон қалыптасады (оның белсенділігі фенадоннан 2-3 есе аз).
Бастапқы өнім (дененилацетоннитрил) бензилцианидтің
(фенилацетонитрилдің) броммен, бензол хлоридтің ашпоминиймен өзара
әрекетке түсу нәтижесінде алынды. Дайын өнім диметиламин-пропанолдың
тионилхлоридмен және дихлорэтанмен өзара әрекетке түсуінен алынады.
Диметиланопропанолдың синтезі, өз кезегінде екі жолмен жүзеге асырылуы
мүмкін:
а) диметиламиннің пропиленхлоргидринмен өзара әрекетке түсуі кезінде;
б) диметиламиннің метанолмен және пропилен окисьімен өзара әрекетке
түсуі нәтижесінде. Этилмагнийбромидті синтездің соңғы сатысында магнийден,
эфир мен бромистік этилден алынады.
Осы тәсілмен фенадон, первитин, фентанил, 3-метил-фентани дайындалады
[5].
Есірткі заттарының жасалу тәсілдері мен түрлері үнемі кеңейіп
отырылатынын атап өту керек. Мысалы, соңғы уақытта нашақорлар арасында
есірткі затының жаңа түрі таралуда, ол химиялық жолмен алынатын натрийдің
органикалық тұзы (Аксик).
Соңғы уақытта есірткі жүктерін транзитпен алып өтіп бара жатқан
наркокурьерлерді аэропорттарда ұстау жағдайлары жиіледі.
Қазақстан ішкі істер органдарымен капсулға салынған есірткілерді жұтып
алып өтпек болған есірткі тасушылар (Қытай, Пәкістан, Ауғанстан, Тәжікстан,
Қырғыз азаматтары) жиі ұсталынуда. Жедел ақпараттар бойынша, синтетикалык
есірткілер (триметилфентанил) басқа жақтарға есірткі заты сіңдірілген
хаттар арқылы жөнелтіледі.
Есірткі заңсыз айналымының көлемі емдеу мекемелерінен ұрлау есебінен тез
өседі. ТМД елдері экономикасының әлсіздігі, мемлекеттік мекеме
қызметкерлерінің айлық жалақыларының аз болуы ықпал етеді. Қылмыс
субъектісі туралы айтқанда, қарастырылып жатқан қылмыстардың ерекшелігі,
олардың бір әлеуметтік топ тұлғаларымен жасалынатындығы - медицина
мекемелерінің қызметкерлері (аурухана, дәріхана, емхана және с.с.). Қылмыс
субъектісі -өзінің қызметтік жағдайына байланысты есірткі заттарына заңды
жіберілген тұлғалар.
Есірткі заттарын талан-таражға салушылардың негізгі контингенті
медбикелер. Қылмыстардың көбі, олармен ауруханаларда және клиникаларда
(онкология орталықтарында, онкология, хирургия, гинекология және
ауруханалардың басқа бөлімдерінде) жасалынған. Одан кейін, басқа да
медициналық қызметкерлер, әртүрлі мамандықтағы дәрігерлер, дәріхана
қызметкерлері. Осылардың жартысына жуығы есірткі заттарын өздері қабылдау
үшін ұрлағанына назар аудару керек. Олардың бәрі ұрлағандарын (толықтай
немесе жартылай) мойындап, өздерін егу арқылы жұмыс орындарында есірткі
тұтынған. Бірақ та, олардың арасынан тек әрбір төртіншісі нашақор болған.
Қалғандары, есірткіден түсетін әсерді сезінгісі келген, жеңілдік сезініп
немесе жан күйзелісін жеңілдетпек болған. Басқалары қылмысты басқа
тұлғалардың (таныстарының) мүддесі үшін, сонымен қатар табыс табу
мақсатында жасаған [2].
Қарастырылып жатқан қылмыстарды жасау кезінде промедол, морфин, омнопон
жиі ұрланады. Одан кейін кодтерпинфентонал, ноксирон, кодеин және есірткі
заттарын құрайтын басқа да препараттар.
Ұрланатын есірткі заттары салмағы мен көлемі жағынан елеусіз, кіші, алып
жүруі жеңіл. Оларды иемденген қылмыскер өз киімінде (мысалы, халат
қалталарында), сөмкесінде оп-оңай және байқатпай жасырып медицина
мекемесінен алып шыға алады. Ұрлаудың қарапайымдығы мен жеңілдігі сатумен
айналысатындар үшін түсетін елеулі қаржылай табыспен үйлесім табады.
Есірткі заттарының және психотроптық заттардың заңсыз айналымының
қоғамдық қауіптілік ерекшелігі жалпы генофонда қауіпсіздігімен білінеді.
Халық денсаулығы мемлекет пен қоғам көрсеткішінің ажырамас шарты болып
табылады. Дені сау деп толық денелік, психикалық және әлеуметтік жағдайдың
жақсылығы, адам жүйесі мен мүшелері қоршаған әлеммен гармонияда болу
жағдайы түсініледі. Адамдардың денсаулығы мемлекет тарапынан тиісті
қорғауды талап етеді. Өзінің денсалығын күту әр адамның жеке шешімі болып
табылатындығы сөзсіз, сондықтан мемлекет халық денсаулығын қорғауды өзінің
міндеті ретінде қарайды және осы мүдделерді қоғамдық қауіпті қол
сұғушылықтардан қылмыстық-құқықтық құралдармен қорғайды.. Осыған байланысты
еліміздің Президенті Қазақстан халқына арнаған жолдауында (Қазақстан
2030) қоғам үшін есірткілердін заңсыз айналымының аса қоғамдық
қауіптілігін ескеріп, есірткілерді алып кіргені және таратқаны үшін
жауаптылықты қатаңдату қажеттілігі туралы нұсқады.
Есірткілердің заңсыз айналымына қатысты қылмыстардың (ҚР ҚК 10 тарауы)
біртектес объектілеріне халықтың денсаулығын қамтамасыз ететін қоғамдық
қатынастар жатады.
Халық денсаулығына қарсы қылмыстардың өзіне тән ерекшелігі бар, ол ең
алдымен, қылмыс затының ерекшелігімен анықталады. Осы қылмыстардың заты
болып табылатын есірткі заттары мен психотроптық заттар барлық қылмыстарды
бір топқа біріктіретін ортақ негіз болады.
1997 жыл, республикамыздың жаңа Қылмыстық кодексіне есірткілер (есірткі
заттары мен психотроптық заттар) саласындағы қылмыстық қол сұғушылық туралы
жаңа ережелерді бекітумен қатар, Қазақстанның 1961 жылы қабылданған Есірткі
заттар туралы Ортақ Конвенцияға, 1971 жылғы Психотроптық заттар туралы
Конвенцияға және 1988 жылғы Есірткі заттары мен психотроптық заттардың
заңсыз айналымымен күрес туралы Конвенцияға қосылуымен есте қалды.
Бүкіл генофондтың нашақорлану қауіптілігі 1998 жылдың 8-10 маусымында
Нью-Иоркте өткен БҰҰ Генассамблеясының Арнайы Сессиясында көрсетілді, ол
есірткі заттары мен психотроптық заттардың заңсыз өндірісі, сату, сұраныс,
айналымы мен таратылуы және осыған байланысты кәсіптермен күресуге арналды.
Есірткі заттары - Қазақстан Республикасында бақылауға жататын есірткі
заттарының тізіміне енгізілген синтетикалық немесе табиғи заттар, олардан
алынатын дәрі-дәрмектер, сонымен қатар халықаралық конвенцияларға сәйкес
есірткі ретінде дәрежеленетін өсімдіктер, психикалық және денелік
тәуелділік шақыратын басқа да заттар мен өсімдіктер.
Психотроптық заттар - Қазақстан Республикасында бақылауға жататын
психотроптық заттардың тізіміне енгізілген психикалық тәуелділік шақыратын
синтетикалық немесе табиғи заттар, сонымен қатар тиісті халықаралық
конвенцияларға есірткі ретінде дәрежеленген өсімдіктер, басқа да заттар
немесе кез-келген табиғи материалдар.
1.2 Есірткі заттарына байланысты жасалған қылмыстың криминалистикалық
сипаттамасы
“Қылмыстың криминалистикалық сипаттамасы” деген атпен қылмысты тергеу
тәсіліне енгеніне шамалы ғана уақыт болды, бірақ ғылыми атаулар мен
қылмысты тергеу ісін ұйымдастыру тәжірибесіне кеңінен қолданылатын болды.
Қылмыстың белгілі бір тобының немесе түрінің өзіне тән ерекшеліктері туралы
жалпылама білімді өзіне сіңіре отырып, осыған ұқсас қылмыстардың сол
немесе басқа түрін тергеу кезінде тергеушіге бағдар ретінде қылмыстың
криминалистикалық түсінігін басшылыққа алуға тура келеді. Кез келген
қылмысты тергеу, ең алдымен ұғып-білу әрекеті болып табылады. Бұл жерде
бұрын орын алған, нақты бір жағдайдың жайын анықтап білу қажеттілігі
туындайды.Қылмыс қоғамға жағымсыз құбылыс ретінде оның әртүрлі жағынан
сипатталуы мүмкін. Ол өзіндік әлеуметтік, әдет-ғұрыптық, психологиялық
қылмыстық-құқықтық, қылмыстық іс жүргізулік, криминалистикалық және басқа
да сипаттамалары бар. ҚР ҚК 259 бабында ескерілген қылмыстың
криминалистикалық сипаттамасының ең маңызды бөлшектері болып табылатындар,
қылмысты жасау себептері мен тәсілдері туралы мәліметтер.
Қылмыстың жасау тәсілі қылмыстың негізгі ерекше белгілерін айқындайды
және соған байланысты оның түсінігі, ол қылмысты дайындаудағы, жасау
кезіндегі және жасыру кезіндегі қылмыскердің жасаған әрекеттері.Қылмысты
жасау тәсілдерін білу, оны ашу, тергеу және алдын алу біршама жеңілге
түседі. Мұндай заңдылық тұрақты түрде көрініс беріп отырады, себебі
қылмыстың әрбір сатысында жеке әрекет осы қылмысқа тән өзінің іздерін
қалдырады.
Қылмыстың әрбір жеке түрлерін ұғып-білу іс жүзінде, қылмыстық іс
қозғауға, немесе оқиға болған жерге баруға негіз болған мәне өте мардымсыз
мәліметтерді есептемегенде, қандай да бір мәліметтердің жоқ кезінен
басталады. Осындай жағдайда тергеуші мыналарды шешу керек: неден бастау
керек және қай бағытта тергеуді жүргізу керек екендігінен. Міне осындай
алғашқы тергеу әрекеттерінің тиімді реттілігі жайында бір ұстанымға келіп
және ұғып-білу ісінде дұрыс бағытты талғап алу үшін, тергеуші қылмыстың сол
түрінің белгілерінің алғашқы топтамасы бар мәліметтер арқылы жүргізілетін
тергеу тәсілдерін басшылыққа алуы керек. Ал қылмыстың белгілі түрін
тергеудің коллективтік тәжірибенің жалпылама қорытындылауы мен жүйеленген
мұндай тәсілі криминалистикалық сипаттамадан басталады.
Қазіргі уақытта криминалистикалық әдебиетте қылмыстардың криминалистік
сипаттамасының бірнеше анықтамалары бар. Бұл криминалистік ұғым бойынша
әртүрлі аспектілеріне байланысты көзқарастардың сәйкес келмеуі зерттелетін
объектінің күрделілігі туралы куәландырады.
А.Н Васильев криминалистік сипаттамаға қылмыскердің әрекеттерінің және
қылмыс іздерінің пайда болу механизмі туралы, қылмысты жасау тәсілі және
дәлелдемелердің қайнар көзі туралы мәліметтерді, арасында жәбірленуші болуы
мүмкін тұлғалардың шеңберін анықтау үшін қажетті мәліметтерді енгізеді
[1,118б].
В. Е Коновалов және А. Н Колесниченко криминалистік сипаттаманы
қылмыстардың криминалистік маңызы бар белгілері туралы жүйе ретінде бұл
белгілер олардың арасындағы заңды байланыстарды бейнелейді деп
көрсетеді[2,213б.].
А.А Исаев қылмыстардың криминалистік сипатттамасы қылмыстарды тергеу
әдістемесінің кұрылымында дербес жүйе бола отырып бұл мазмұнды толтырудың
тәсілі, құралы ретінде сипатталатынын көрсетеді. Криминалистік сипаттама
тергеу процесін талдау тәсілі ретінде қылмыстарды тергеу әдістемесінің
шеңберінде саралау процесінің маңызын дұрыс бағалауға мүмкіндік
береді [3,234б].
Профессор Г.А Мозговых қылмыстың криминалистік сипаттамасы ғылыми
санат ретінде қылмыстардың белгілі бір түрін (тобын) сипаттайтын
криминалистік жағынан маңызды өзара байланысты белгілердің және
ерекшеліктердің жиынтығы ретінде анықтап, оларды білу қылмыстардың белгілі
бір түрін (тобын) табысты ашу, тергеу және алдын алу үшін қажет екенін
көрсетеді. Сонымен, криминалистік сипаттама тергеу әдістемесінің құрылымдық
элементі болып табылады және тергелетін қылмыстық оқиғаны талдауға
көмектеседі. Тергеуші криминалистік сипаттаманың элементтерін анықтап,
тергеу жағдайына сәйкес қылмыстардың белгілі түрін тергеу әдістемесіне
сүйене отырып, нақты осы қылмысты тергеудің жеке әдістемесін белгілейді
[4,14б].
ҚР ҚК 259 бабында көрсетілген қылмыстың криминалистикалық
сипаттамасының ең маңызды бөлшектері болып табылатындар, қылмысты жасау
себептері мен тәсілдері туралы мәліметтер.
Қылмысты жасау тәсілі, қылмыстың негізгі ерекше белгілерін айқындайды
және соған байланысты оның түсінігі былай болады, ол қылмысты дайындауға,
жасау кезіндегі және жасыру кезінде қылмыскердің жасаған әрекеттері.
Қылмысты жасау тәсілдерін білу. Оны ашу, тергеу және алдын алу біршама
жеңілге түседі. Мұндай заңдылық тұрақты көрініс беріп отырады, себебі
қылмыстың әрбір сатысында жеке әрекеттер осы қылмысқа тән өзінің іздерін
қалдырады.
Криминалистикалық сипаттаманың қосымша бөлігін қалыптастыратын
жағдайдың ерекше бөлімі болып табылатын – жабайы өсетін және қолдан арнайы
өсіретін көкнәрдәң, сораның алқабы болуы, бұларды сақтайтын және өңдейтін
кәсіпорынның болуы, сонымен қатар дәрілік есірткі жасап шығаратын және
қолданатын өндіріс орындарының болуы.
Есірткі қылмыстарының ерекшеліктерін ескере отырып, оларды ажыратудың
тиімділігі мен қылмыстық құқықтық әсер ету шараларын жеке алынған заттың
сапалық ерекшеліктеріне қарай қолдану тиімді. Бір рет тұтыну үшін қажет
есірткі затының дозасын нашақорлр тез қол жететін жерде сақтайды, ал
негізгі қор құпия қоймаларда сақталады. Есірткі сатушылар, әдетте оларды
тастап кеткен сарайларда, шатырда, жертөледе,арнайы құпия қоймаларда
сақтайды.
Тәжірибе көрсеткендей, есірткі заттарын сақтау орындары келесідей
болып келеді:
-үй қабырғасындағы, терезе жақтауларындағы, жихаздағы, пештегі және
басқа орындардағы құпия қоймалар;
-балалар ойыншықтары;
-тағамдар салынған ыдыстар;
- термостың іші мен сыртқы арасындағы кеңістік; -
алдында кесіліп, сосын қайта кесік ізімен салынған нан;
- гүл құмыраларындағы жер;
- қылмыскер есірткіні су өткізбейтін орамалға салып құдықта, суы бар
бөшкеде, жақын жердегі су қоймасында жасырады.
Есірткілер сонымен бірге шаруашылық жайларында, отында, көмірде,көңде,
құрылыс материалдарында, тыңайтқыш, астық, жүн, көкөніс, жеміс-жидек
салынған ыдыстарда, таяқтарда, балдақтарда, аяқкиімде, кітаптарда жасырылуы
мүмкін.
Жеңіл автокөліктер жиі қолданылады. Мысалы, автошеберханаларда арнайы
дайындалған машиналарын құпия қоймаларда 100 кг. дейін каннабистік смоланы
алып өтуге болады. Автөкөліктердің құпия қоймалары: жабдықтық тақта,
отырғыш асты, сүзгілерде, құбырларды, қосымша доғалақ, жанармай багінде,
оттегі балонында, қосымша аппаратураларда, жеміс-жидек, мұздатылып
қатырылған балық өнімдерінде табылуы мүмкін. Сондықтан автокөлікті қарау
кезінде, жаңа қосымша бөлшектерге, алынып тастаған бөлшектерге, тетіктер
мен механизмдердің ластығына, автокөліктің стандартты емес бөліктеріне,
есірткіні араластырып тастауға болатын шай, кофе, жеміс-жидек жән басқа
тағамдардың болуына, ілесуші мшинаның болуына назар аудару керек. Осымен
бірге қылмыскерлер есірткелердің иісін білдіртпеу үшін сарымсақ пен пиязды
жиі қолданады.
Заңсыз дайындау -тұтынуға жарамды (тұтыну үшін дайын) есірткі заттарын
немесе психотроптық заттарды алғаш рет жасауды білдіреді. Осы жағдай
қылмыстьщ құрамы болған жағдайда кылмыстың аяқталғандығы болып табылады,
Есірткілерді жасаудың тәсілдері әрекеттерді дәрежелеуге әсер етпейді. Олар
дәрі-дәрмек өндірісінің технологиялық жағдайында, сонымен қатар үй
жағдайында да жүзеге асырылуы мүмкін.
Заңсыз қайта өндіру - түтыну үшін жарамды есірткі заттарын немесе
психотроптық заттарды қандайда-бір өзгеріске үшырату, нәтижесінде
бастапқысындағы есірткінің концентрациясы, сыртқы түрі, есірткі өнімінің
нысаны өзгереді және с.с. Өзгерту барысында Қазақтан Республикасында
бақылауға жататын есірткі заттарының, психотроптық заттардың және
прекурсорлардың тізімінде жеке түрған есірткі затын немесе психотроптық
затты алу - есірткілерді қайта өңдеу емес, заңсыз дайындау болып табылады.
Объективтік жағы бойынша заңсыз қайта өңдеудің кұрамы - түлғаның
жоспарлаған технологиялык үрдісін іске асырғаннан бастап аяқталады.
Зацсыз тасымалдау - есірткі заттарының немесе психотроптық заттардың
кеңістіктегі орын ауыстыруы және кінәлі тұлғаның тікелей қатысуымен
есірткілерді ғимарат немесе ғимараттардың ортақ комплексі шегінен шығару.
Осындай тасымалдаудың тәсілдері әртүрлі болуы мүмкін: көлік құралында,
багажда немесе қолында, киген киімінде, адам денесінің немесе жануар мен
құстардын қойнауларында және с.с. Есірткі тасымалданатын арақашықтық
әрекеттерді дәрежелеуге әсер етпейді. Бүл жерде есірткі заттарын немесе
психотроптық заттарды бір орыннан екінші орынға жеткізу мақсаты болуы
керек.
Заңсыз жөнелту - есірткі заттарын немесе психотроптык заттарды ресми
жөнелту қызметтері, пошта қызметі арқылы, адамдарды, жануарларды немесе
құстарды пайдалану арқылы құқыққа қарсы жөнелту табылады. Бүл жердеғі осы
әрекеттердің объективтік жақтарының басқы айырмашылығы - кінәлі тұлға
тасымалдау кезінде қатыспауы, яғни есірткі жүгін бағытталған пунктке
жеткізуге тікелей қатыспайды. Бұл жағдайда да жөнелту қашықтығы әрекетті
дәрежелеуге әсер етпейді.
Заңсыз өткізу - есірткілердің құқыққа қарсы айналымы қатарында
әлеуметтік қауіпті әрекет болып табылады. Заңсыз өткізудің ерекшелігі
-тұлғаның меншіктік иелігінен басқа тұлғаның иелігі пайдасына құқыкка қарсы
бас тартуы болып табылады. Есірткі заттарын немесе психотроптық заттардың
өткізу тәсілдері карастырылмаған, сондықтан олар әртүрлі болуы мүмкін:
сату, сыйлау, алмастыру, қарызға беру, қарызды өтеу және т.б. Егу арқылы
енгізу де есірткіні заңсыз өткізуді құрайды.
Есірткі заттарын немесе психотроптык заттарды заңсыз өткізу - сақтау
немесе басқа да заңды айналым үшін қызметтік өкілеттігін атқаруына сәйкес
сеніп тапсырылған тұлғамен жасалуы мүмкін, бүл жерде осы әрекеттердің ҚК
265 б. көрсетілген қылмысты қамтымайтынын ескеру керек[5,802б].
Қылмыстың криминалистикалық сипаттамасы ғылыми категория ретінде –
бұл, белгілі бір қылмыс түріне (тобына) сипаттама беретін,
криминалистикалық мәні бар өзара байланыстағы белгілер мен ерекшеліктердің
жиынтығы, бұларды білу қылмыстың осы түрін (тобын) ашу, тергеу және оның
алдын алу нәтижелі болуы үшін қажет. Қарастырылып жатқан қылмыстардың
тобына келесі қылмыстар жатады: есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарды заңсыз дайындау, сатып алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе
сату (259-бап); есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау
не қорқытып алу (260-бап); есірткі немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
тұтынуға көндіру (261-бап); құрамында есірткі заттар бар, өсіруге тыйым
салынған өсімдіктерді заңсыз өсіру (262-бап); есірткі заттарды немесе
жүйкеге әсер ететін заттарды дайындау үшін пайдаланылатын шикізаттың,
аспаптардың немесе жабдықтардың заңсыз айналымы (263-бап); есірткі заттарды
немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін притондар ұйымдастыру
немесе ұстау (264-бап); есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін, күшті әсер
ететін немесе улы заттарды ұстау ережелерін бұзу (265-бап). Халықтың
денсаулығына қарсы қылмыстардың аса қауіпті түрі есірткі, психотроптық,
күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсірумен байланысты
іс-әрекеттер болып табылады. Осыған байланысты ҚР Қылмыстық кодекстің 259-
265 баптарында осы тұрғыдағы қылмыстар көрсетілген.
Көрсетілген санатқа жататын қылмыстардың затына – есірткі,
психотроптық заттар, прекурсорлар, күшті әсер ететін және улы заттар және
есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды дайындау үшін
пайдаланылатын шикізат, аспаптар немесе жабдықтар жатады.
Табиғи есірткілік заттарға мыналар жатады:
а) апиын қызғалдағының туындылары: ұйықтататын қызғалдақ, мак
соломкасы, экстракциялық апиын, апиын, морфин, кодеин, героин;
ә) үнді коноплясының туындылары: каннабис, марихуана, гашиш, анаша;
в) кокаин кустының туындылары: кокаин жапырақтары,
кокаин пастасы, кокаин, крэк;
г) эфедраның туындылары: эфедрин, невритин
Жартылай синтетикалық және синтетикалық есірткілер: фенциклидин,
псилоцибин, триметилфентанил және басқалар. Өзінің әсері бойынша олар
анальгетиктер, галлюциногендер, депрессанттар және т.б болып табылады.
Бұл сипаттамалар мынадай қылмыстарды топтастырады: есірткілік немесе
психотроптық заттарды заңсыз түрде дайындау, алу ,сақтау, тасымалдау,
жіберу немесе өткізу (ҚР ҚК 259 бап); есірткілік немесе психотроптық
заттарды ұрлау немесе қоқан-лоққы жасап алу (ҚР ҚК 260 бап); есірткілік
немесе психотроптық заттарды қолдануға итермелеу (ҚР ҚК 261 бап);
есірткілік немесе психотроптық заттарды заңсыз өндіру мен айналысу (ҚР ҚК
262 бап); есірткілік немесе психотроптық заттарды дайындауға арналған
заттарды, аспаптарды, құрал-жабдықтарды заңсыз айналымға шығару (ҚР ҚК 263
бап); есірткілік немесе психотроптық, улы заттарды ұстау тәртібін бұзу (ҚР
ҚК 265 бап).
Есірткілік заттарды заңсыз дайындау үшін, шикізатта алу көздерін,
сонымен қатар оларды ұрлау мүмкіндіктері мен қылмыс недей нәрсеге
байланысты жасалғандығы жайлы алынған мәліметтерді саралау, маңызды
криминалистикалық деректерді анықтауға мүмкіндік береді, олар:
- қылмыстың жасалға уақыты;
- қылмыс жасау тәсілі;
- қылмыстың жасалу жолы;
- қандай бағытпен жүргені;
- қолданған көліктің түрі;
- қылмыстың жасалу себебі;
- қылмыс іздерін қай жерден іздестіру керектігі.
Қылмыстың осы түрінің өзіне тән заттық іздері,оның криминалистикалық
белгілері болып табылады.Қылмысты жасау жағдайы қылмысқа дайындалудың,
жасаудың және жасырудың қылмыскер мен сол ортаның өзара байланысына қатысты
болады. Қалыптасқан жағдай қылмыстың қалай өтуі мен дамуына тікелей әсер
етеді[5,840б].
Есірткі өткізумен айналысатын қылмыстық топтың құрамы, құрылысы
немесе айналысатыны өткізілетін есірткенің түрі мен оны алу көзіне
байланысты анықталатынын тергеу тәжірибесі көрсетіп отыр.
Есірткілердің заңсыз айналымы бұл ұйымдасқан қылмыстылықтың
спецификалық қылмыстық қызметі. Есірткілерді сату бизнесімен айналысатын
қылмыстық ұйымдар кәсіби ұйымдасқан қылмыстылыққа тән болатын келесі
белгілерге ие: нақты иерархия, қылмыстық ұйым мүшелерінің функцияларының
рольдік бөлу, басқарушы ядроның болуы, қатаң тәртіп және жасырын болу,
мемлекеттік аппараттың әртүрлі қызметтерінің шенеуніктерімен сыбайлас
жемқорлық байланыста болу, қылмыстық табыстарды заңдастырудың коммерциялық
арналардың болуы; қылмыстық қызметті сол арқылы жасыру. Есірткі бизнесінің
ұйымдары трансұлттық сипатқа ие болуы мүмкін. Қылмыстық қауымдастықтың
ұйымдастырушылары ретінде қылмыстық бизнестің басқа да салаларымен: ойын
бизнесімен, казинолардың, нәпсіқұмарлық сипаттағы притондармен айналысатын
қылмыскерлер немесе бұрын сотталған қылмыстық белсенділер болады. Сонымен
бірге, есірткі заттарды сатумен бұрынғы медициналық қызметкерлер, зерттеу
мекемелерінің қызметкерлері айналысады. Есірткі заттарды сататын ұйымдарда
арнаулы өндірістік құрылымдар, синтетикалық есірткілерді дайындау бойынша
лабораториялар, тасымалдаушылар және т.б болады.
Егер қылмыстың нысаны дәрілік есірткі болса, онда ондай қылмыспен
айналысатындар көп жағдайда мыналар:
- өзінің қызмет бабына байланысты айналысуға рұқсат етілген тұлғалар;
- заңды түрде айналысып жүргендер, яғни медициналық куәлікке
байланысты алынған;
- дәрілік есірткелерді алу, сақтау және қолдануды бақылау, сонымен
қатар соларды қолданғаны туралы есп жүргізу қызметі жүктелген лауазымды
тұлғалардың қылмыстық әрекеті;
- жалған есеп беру арқылы дәрілік есірткені көптеп ұстауға мүмкіндігі
бар тұлға;
-сырқаттарды тікелей емдеумен айналысатын медицина қызметкерлері,
сонымен қатар дәрігерлік қызметті есірткімен айналысуға, қамтамасыз ететін
тұлғалардың қылмыстық әрекеттері;
- дәрігерлердің ұйғарымымен туыстарының ауыру-сырқаттарына байланысты
дәрілік есірткіні қолдануға рұқсат алғандардың сатумен айналысуы;
- есірткі қабылдаушылар жалған рецепт жасау арқылы дәріханадан және
емдеу мекемелерінен дәрілік есірткені алуы.
Дәрілік есірткені шығару,сақтау және емдеу мақсатында қолдану өте
қауіпті қылмыстың қатарына жатады, себебі азаматтардың денсаулығына нұқсан
келтірумен қатар, мемлекеттік мекемелердің дұрыс жұмыс істеуіне нұқсан
келтіреді.
Дәрілік есірткені дайындау, сақтау және қолдану кезінде ұрлаудың
негізгі жолы болып, есепке кіргізбеген қосымша шығарған дәрілер. Қылмыстың
бұл категориясын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz