«Орыс өзенінің маржандары» атты сән үлгісін жобалау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.5
І «ОРЫС ӨЗЕНІНІҢ МАРЖАНДАРЫ» СӘН ҮЛГІСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ КӨРКЕМДІК МОДЕЛЬДЕРІН АНЫҚТАУ
1.1 «Орыс өзенінің маржандары» сән үлгісін айқындау бағытындағы ізденістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6.12
1.2 «Орыс өзенінің маржандары» сән үлгісінің қызметі және дизайн объектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13.14
ІІ «ОРЫС ӨЗЕНІНІҢ МАРЖАНДАРЫ» КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫН АЙҚЫНДАУ
2.1 «Орыс озенінің маржандары» сән үлгісін үйлестіру құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15.18
2.2 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы ... ... ... ... ..19.27
2.3«Орыс озенінің маржандары» сән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28.29
ІІІ «ОРЫС ӨЗЕНІНІҢ МАРЖАНДАРЫ» СӘН ҮЛГІСІНІҢ КОНСТРУКЦИЯСЫН АНЫҚТАУ
3.1 Конструкциялау әдістерін топтастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30.31
3.2 «Орыс озенінің маржандары» сән үлгісінің конструкциялау негіздері
3.2.1 Сән үлгінің сыртқы пішіні мен конструкциясының сипаттамасы ... 32.34
3.2.2 Сән үлгінің техникалық эскизі мен техникалық сипаттамасы ... ... ..35.36
3.2.3 Конструкция құру үшін қажетті бастапқы өлшемдік белгілер ... ... ... ...37
3.2.4 Киімнің еркін қонымдылығына қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38.39
3.2.5 Сән үлгіні құруға арналған есептеулер, олардың конструкциялық сызбасы мен модельдік ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40.45
ІV «ОРЫС ӨЗЕНІНІҢ МАРЖАНДАРЫ» СӘН ҮЛГІСІН ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУ
4.1 «Орыс озенінің маржандары» сән үлгісіне техникалық құжаттама жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46.55
4.2 Үлгіге арналған негізгі және қосымша маталардың шығыны ... ... ... ... ...56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.5
І «ОРЫС ӨЗЕНІНІҢ МАРЖАНДАРЫ» СӘН ҮЛГІСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ КӨРКЕМДІК МОДЕЛЬДЕРІН АНЫҚТАУ
1.1 «Орыс өзенінің маржандары» сән үлгісін айқындау бағытындағы ізденістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6.12
1.2 «Орыс өзенінің маржандары» сән үлгісінің қызметі және дизайн объектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13.14
ІІ «ОРЫС ӨЗЕНІНІҢ МАРЖАНДАРЫ» КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫН АЙҚЫНДАУ
2.1 «Орыс озенінің маржандары» сән үлгісін үйлестіру құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15.18
2.2 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы ... ... ... ... ..19.27
2.3«Орыс озенінің маржандары» сән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28.29
ІІІ «ОРЫС ӨЗЕНІНІҢ МАРЖАНДАРЫ» СӘН ҮЛГІСІНІҢ КОНСТРУКЦИЯСЫН АНЫҚТАУ
3.1 Конструкциялау әдістерін топтастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30.31
3.2 «Орыс озенінің маржандары» сән үлгісінің конструкциялау негіздері
3.2.1 Сән үлгінің сыртқы пішіні мен конструкциясының сипаттамасы ... 32.34
3.2.2 Сән үлгінің техникалық эскизі мен техникалық сипаттамасы ... ... ..35.36
3.2.3 Конструкция құру үшін қажетті бастапқы өлшемдік белгілер ... ... ... ...37
3.2.4 Киімнің еркін қонымдылығына қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38.39
3.2.5 Сән үлгіні құруға арналған есептеулер, олардың конструкциялық сызбасы мен модельдік ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40.45
ІV «ОРЫС ӨЗЕНІНІҢ МАРЖАНДАРЫ» СӘН ҮЛГІСІН ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУ
4.1 «Орыс озенінің маржандары» сән үлгісіне техникалық құжаттама жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46.55
4.2 Үлгіге арналған негізгі және қосымша маталардың шығыны ... ... ... ... ...56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Киім –дегеніміз оның өзі адам денесін мүшеден немесе тұтастай бұркеп туратын киімдер баялайлар, шұлықтар мен аяқ киімдер жатады.
Адам мен киімді бір-біріне бөле-жара қарауға болмайды. Сонау ықылым заманнан қазіргі күндерге дейін киім адамның, тұрақты серігі болып келеді. Ол қазіргі біздің әдетте көріп жүргеніміздей есте болған емес. Қазіргі түрге не болмастан киім эвалюцияның ұзақта күрделі жолынан өтті.
Әр дәуірге әр бір тарихи кезеңге сәйкес киімнің өзіне тән формасы пішіні өңделуі мен материалдарды матаның түсі мен суреттері заттардың жиынтығы және олардың костюмге үйлесімі болды мұның өзі дәуірдің сондай-ақ жекеленген мемлекеттің мәдениеті мен экономикасы тұралы адамның қоғамдағы жағдайы оның тантық тен туралы ой тапшалауға мүмкіндік беретін кез келген дәуірдің өзіне тән айнасы. Адам қоғамның дамуының тым ертедегі кезеңіндегі киім әшейн тері-терсектерден тігілдіде, адамды сыртқы ортадан аптаған ыстықтың, ызғардың жауынның әсерінен болатын қолайсыз жағдайлардан қорғау жолында қызмет етті. Тіпті осыншалық ескі-құсқы киімнің арқасында адам табиғи жағдайларға тәуелді болмай ауа-райы әр түрлі аймақтарда өмір сүре білді. [1.2]
Адам мүшелерін бүркемелеу системасы мен денеге киімді қонымды ету әдістері ұдайы жетілдіріп қалды жұмысқа боста берді. Мата кесінділері денені тек бүркеп қана қоймай қатарларын әдемілеп баулар, түйреуіштер және басқалар арқылы денеге қондыра түсті. Ертедегі гректер мен римдіктер тысы анағұрлым жетілдірілген киімдер тікті. Бастапқы кезде жең киімнің өңірімен және артқы байылығы мен пішілді. Сойтып тек ХІІІ ғасырдағана қондырма жеңдер тұңғыш рет пайда болды. Жеңдерді күндіз киім дерге тігіп қоятын ал кешкісін оларды буға ұстайтын киім құрылымының жетілдірілмеуі салдарынан оны шешудің басқадай амалы болмады. Содан көп кейінірек кезеңде киімді түймелеу ойластырылған кезде жеңдер киімге «біржола» тігіле бастады. Осындай хикаяны жағада басынан өткерді бұрын ол киім желкесіне қондырылмайтын, тек киім сыртынан мойынға бөлек оралатын.
Шалбарларда қазіргі түрлеріне бірден ие бола қойған жоқ, тіпті XIIIV ғасырға дейін ол қос балақтан тұрды. Әр аяққа балақ дербес кигізіліп белгі бау арқылы байланады. Шалбарлар кең тігіліп құрастырылды.[1.3]
Қазіргі ұғымда киім дегеніміз үлбірден теріден, тоқыма бұйымдарынан, мата материалдарынан пішінделген жыйынтық ол тек сәндік қана емес декарациялық, әлеуметтік, эстетикалық, және утилитарлық қызметтердіде атқарады киім қандай кешендерден тұрады іш киім, бас киім, аяқ киім, қолғап шулық тағы басқалар.
Бұйым қызметі деп осы бұйымның нақты атқаратын қызметтің сыйпаттамасын айтамыз. Қызмет мазмұны дегеніміз адамның қолынан шыққан бұйымға қойған сұраныс талабының тән берген жауабының тепе-теңдігі.[22.1]
Киімнің негізгі қызметіне – қорғаныстың және утилитарлы практикалық тұтыну жатады. Себебі белгілі бір әрекеттерге және мақсаттарға байланысты пайдаланылып қоршаған ортаға бейінделіп отырған. Киімнің эстетикалық қызметі ретінде адамды сәнді әдемі етіп көрсетуі саналады. Киім арнайы адамдар тобына арналып да ындалады немесе бұқаралық өндірісте өндіріледі бірақ қандай жағдайдада адам қажеттілігін қанағаттандырады.
Киім кию әдісіне, дене бітіміне пішіміне қарай бір неше топқа болінеді.
1. Күлтеулі бүрмелі (пішілмеген тігілмеген) матаның қиындысы ілінген қыстырылған үреуішпен түйерелген немесе белдікпен байланған киім.
2. Қондырмалы бас арқылы киілетін киім бас сиюі үшін матаның қиындысының ортаса ойылған (пирина немесе панчо) түрде болуы мүмкін. Пішілуі оған негізгі ортасынан берілген жайма мата иғында тігісі жоқ туника жейде тектес киімдер жатады.
3. Жейделік пішілген, тігілген алдында жоғарыдан томен қарай түйме қадалған киім (шекпен текпес).
4. Пішілген адам дене бітіміне қалыптастырылып пішілген Еуропалық киім.[9.22]
«Киім» сөзін ұғымыменде тығыз байланыстырады костюм (kostume – салт өнеге) адамның әлеуметтік ұлттық аймақтық жағдайына жынысы мен – жас ерекшілігі мамандығына қарай дайындалатын киім элементтері: аяқ киім, аксесуар, тағы сондай сияқты, заттар жүйесі костюмның құрамына: киім, аяқ киім шаш сәнділігін касметика бас киім, қалған зергерлік бұйымдар енеді.
«Костюм» термины киімнің синонимы ретінде пайдаланылады яғни заттың материалдық обектісі. Костюм киім түсінігіне қарағанда мәдени қолданыста көбірек, пайдаланылады, сән костюм пішіне ретінде өзгеріп отырады. Осында костюм адамның көркі даралығы мәнділігі деуге болады. Ал адамның психалогиялық, әлеуметтік жас және тарихи ерекшілігін сипаттайды.
Әр түрлі тарихи және эканомикалық өзгерістер костюм пішіні мен түрінің пайда болуына жол ашты. Оның дамуы сәнмен стилдің ауысумен қатар түрін отырады. Костюмның еуропалық қурілуі процессі ХІХ ғасырда аяқталды. Кәсіп орындардың жаппай дамуы сәннің интернационалдауына әкелді. Бүкіл әлем бір және бір келкі киімді кие бастады. ХІХ ғасырдың Еуропалық киімдері регможентациялаумен этика ережелерінің кез келген талаптарына лайықталды. [1.9.2]
Диплом жұмысының мақсаты:
Орыс халқының киімін насихаттап, оны қазіргі заман талабына сай етіп қайта жаңарту.
Осы мақсатқа жету барысында алдымызға қойылған міндеттер. Орыс халқының ою-өрнектері мен оларды қолдану мақсатын зерттеу, сондай-ақ орыс халқының дәстүрін өзгеріссіз сақтағанын ескере отырып, киім техналогиясындағы материалдар жайлы, киім дизайн өнеріндегі ғылыми ой-пікірлер, материалдар, шығармалар жинақтау, жүйеге келтіру.
Қазақстан Республикасының киім дизайны өнеріне өз тарапымыздан үлес қосу.
Диплом жұмысының нысаны:
Тігін өнеріндегі киім дизайны кешеніндегі жаңа туындылар.
Костюм дизайнда орыс халқының өзгеріссіз сақтаған өрнектерінің үлгілері.
Ою-өрнектердің орыс халқының ұлттық киіміндегі жаңа түрлері.
Киім –дегеніміз оның өзі адам денесін мүшеден немесе тұтастай бұркеп туратын киімдер баялайлар, шұлықтар мен аяқ киімдер жатады.
Адам мен киімді бір-біріне бөле-жара қарауға болмайды. Сонау ықылым заманнан қазіргі күндерге дейін киім адамның, тұрақты серігі болып келеді. Ол қазіргі біздің әдетте көріп жүргеніміздей есте болған емес. Қазіргі түрге не болмастан киім эвалюцияның ұзақта күрделі жолынан өтті.
Әр дәуірге әр бір тарихи кезеңге сәйкес киімнің өзіне тән формасы пішіні өңделуі мен материалдарды матаның түсі мен суреттері заттардың жиынтығы және олардың костюмге үйлесімі болды мұның өзі дәуірдің сондай-ақ жекеленген мемлекеттің мәдениеті мен экономикасы тұралы адамның қоғамдағы жағдайы оның тантық тен туралы ой тапшалауға мүмкіндік беретін кез келген дәуірдің өзіне тән айнасы. Адам қоғамның дамуының тым ертедегі кезеңіндегі киім әшейн тері-терсектерден тігілдіде, адамды сыртқы ортадан аптаған ыстықтың, ызғардың жауынның әсерінен болатын қолайсыз жағдайлардан қорғау жолында қызмет етті. Тіпті осыншалық ескі-құсқы киімнің арқасында адам табиғи жағдайларға тәуелді болмай ауа-райы әр түрлі аймақтарда өмір сүре білді. [1.2]
Адам мүшелерін бүркемелеу системасы мен денеге киімді қонымды ету әдістері ұдайы жетілдіріп қалды жұмысқа боста берді. Мата кесінділері денені тек бүркеп қана қоймай қатарларын әдемілеп баулар, түйреуіштер және басқалар арқылы денеге қондыра түсті. Ертедегі гректер мен римдіктер тысы анағұрлым жетілдірілген киімдер тікті. Бастапқы кезде жең киімнің өңірімен және артқы байылығы мен пішілді. Сойтып тек ХІІІ ғасырдағана қондырма жеңдер тұңғыш рет пайда болды. Жеңдерді күндіз киім дерге тігіп қоятын ал кешкісін оларды буға ұстайтын киім құрылымының жетілдірілмеуі салдарынан оны шешудің басқадай амалы болмады. Содан көп кейінірек кезеңде киімді түймелеу ойластырылған кезде жеңдер киімге «біржола» тігіле бастады. Осындай хикаяны жағада басынан өткерді бұрын ол киім желкесіне қондырылмайтын, тек киім сыртынан мойынға бөлек оралатын.
Шалбарларда қазіргі түрлеріне бірден ие бола қойған жоқ, тіпті XIIIV ғасырға дейін ол қос балақтан тұрды. Әр аяққа балақ дербес кигізіліп белгі бау арқылы байланады. Шалбарлар кең тігіліп құрастырылды.[1.3]
Қазіргі ұғымда киім дегеніміз үлбірден теріден, тоқыма бұйымдарынан, мата материалдарынан пішінделген жыйынтық ол тек сәндік қана емес декарациялық, әлеуметтік, эстетикалық, және утилитарлық қызметтердіде атқарады киім қандай кешендерден тұрады іш киім, бас киім, аяқ киім, қолғап шулық тағы басқалар.
Бұйым қызметі деп осы бұйымның нақты атқаратын қызметтің сыйпаттамасын айтамыз. Қызмет мазмұны дегеніміз адамның қолынан шыққан бұйымға қойған сұраныс талабының тән берген жауабының тепе-теңдігі.[22.1]
Киімнің негізгі қызметіне – қорғаныстың және утилитарлы практикалық тұтыну жатады. Себебі белгілі бір әрекеттерге және мақсаттарға байланысты пайдаланылып қоршаған ортаға бейінделіп отырған. Киімнің эстетикалық қызметі ретінде адамды сәнді әдемі етіп көрсетуі саналады. Киім арнайы адамдар тобына арналып да ындалады немесе бұқаралық өндірісте өндіріледі бірақ қандай жағдайдада адам қажеттілігін қанағаттандырады.
Киім кию әдісіне, дене бітіміне пішіміне қарай бір неше топқа болінеді.
1. Күлтеулі бүрмелі (пішілмеген тігілмеген) матаның қиындысы ілінген қыстырылған үреуішпен түйерелген немесе белдікпен байланған киім.
2. Қондырмалы бас арқылы киілетін киім бас сиюі үшін матаның қиындысының ортаса ойылған (пирина немесе панчо) түрде болуы мүмкін. Пішілуі оған негізгі ортасынан берілген жайма мата иғында тігісі жоқ туника жейде тектес киімдер жатады.
3. Жейделік пішілген, тігілген алдында жоғарыдан томен қарай түйме қадалған киім (шекпен текпес).
4. Пішілген адам дене бітіміне қалыптастырылып пішілген Еуропалық киім.[9.22]
«Киім» сөзін ұғымыменде тығыз байланыстырады костюм (kostume – салт өнеге) адамның әлеуметтік ұлттық аймақтық жағдайына жынысы мен – жас ерекшілігі мамандығына қарай дайындалатын киім элементтері: аяқ киім, аксесуар, тағы сондай сияқты, заттар жүйесі костюмның құрамына: киім, аяқ киім шаш сәнділігін касметика бас киім, қалған зергерлік бұйымдар енеді.
«Костюм» термины киімнің синонимы ретінде пайдаланылады яғни заттың материалдық обектісі. Костюм киім түсінігіне қарағанда мәдени қолданыста көбірек, пайдаланылады, сән костюм пішіне ретінде өзгеріп отырады. Осында костюм адамның көркі даралығы мәнділігі деуге болады. Ал адамның психалогиялық, әлеуметтік жас және тарихи ерекшілігін сипаттайды.
Әр түрлі тарихи және эканомикалық өзгерістер костюм пішіні мен түрінің пайда болуына жол ашты. Оның дамуы сәнмен стилдің ауысумен қатар түрін отырады. Костюмның еуропалық қурілуі процессі ХІХ ғасырда аяқталды. Кәсіп орындардың жаппай дамуы сәннің интернационалдауына әкелді. Бүкіл әлем бір және бір келкі киімді кие бастады. ХІХ ғасырдың Еуропалық киімдері регможентациялаумен этика ережелерінің кез келген талаптарына лайықталды. [1.9.2]
Диплом жұмысының мақсаты:
Орыс халқының киімін насихаттап, оны қазіргі заман талабына сай етіп қайта жаңарту.
Осы мақсатқа жету барысында алдымызға қойылған міндеттер. Орыс халқының ою-өрнектері мен оларды қолдану мақсатын зерттеу, сондай-ақ орыс халқының дәстүрін өзгеріссіз сақтағанын ескере отырып, киім техналогиясындағы материалдар жайлы, киім дизайн өнеріндегі ғылыми ой-пікірлер, материалдар, шығармалар жинақтау, жүйеге келтіру.
Қазақстан Республикасының киім дизайны өнеріне өз тарапымыздан үлес қосу.
Диплом жұмысының нысаны:
Тігін өнеріндегі киім дизайны кешеніндегі жаңа туындылар.
Костюм дизайнда орыс халқының өзгеріссіз сақтаған өрнектерінің үлгілері.
Ою-өрнектердің орыс халқының ұлттық киіміндегі жаңа түрлері.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 Ералин Қ., Нақбаева А., Нұрланова Ұ. Композиция. Түркістан, 2009.
2 Асанова С. Ұлттық киімдерді жобалау және тігу технологиясы. Астана, 2008.
3 Асанова А., Айдынбекова Ж., Нұрпейісова С. Киімді конструкциялау. Астана, 2008.
4 Асанова Б. Сымбат. Алматы, 1995.
5 Жолдасбекова С.А. Костюм тарихы. Алматы, 2006.
6 Сатыбалдинова Б., Сәлімбаева М. Тігін өндірісінің технологиясы. Астана, 2008.
7 Тәкішева Г.Асанова Б. Киімді модельдеу және көркемдік безендіру.Астана; фолиант, 2008.
8 Мерцалова М.Н. История костюма. Москва, 1972.
9 Асанова С. Қазақтың ұлттық киімдері. Алматы: Атамұра, 1995.
10 Казахская национальная одежда. Алматы: Жалын, 1976.
11 ҚР Президент Н.Ә.Назарбаев билғы «Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу- Қазақстанның жаңа мүмкғндіктері»
12 Алпатов М.В. Всеобщая история искусств. Москва: Искусство, 1982.
13 Ералин Қ., Нақбаева А., Нұрланова Ұ. Ежелгі костюм тарихы. Түркістан, 2009.
14 Ералин Қ., Нақбаева А., Матеева М. Қазақ костюм тарихы. Түркістан, 2008.
15 Жолдасбекова С., Қалабаева Қ. Киімді конструкциялау мен модельдеу. Алматы, 2007.
16 Пармон Ф.М. Композиция костюма. Ленинград, 1985.
17 Янчевская А.И. Конструирование женской легкой одежды. Москва, 1983.
18 Горина Г.С. Моделирование форм одежды. Москва, 1981.
19 Жолдасбекова С.А. Киімді көркемдеп сәндеу. Шымкент, 2003.
20 www.google.ru
21 Любимов Л. Искусство древнего мира. Москва, 1980.
22 Нысанбаев Ә. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы. Алматы, 2001
1 Ералин Қ., Нақбаева А., Нұрланова Ұ. Композиция. Түркістан, 2009.
2 Асанова С. Ұлттық киімдерді жобалау және тігу технологиясы. Астана, 2008.
3 Асанова А., Айдынбекова Ж., Нұрпейісова С. Киімді конструкциялау. Астана, 2008.
4 Асанова Б. Сымбат. Алматы, 1995.
5 Жолдасбекова С.А. Костюм тарихы. Алматы, 2006.
6 Сатыбалдинова Б., Сәлімбаева М. Тігін өндірісінің технологиясы. Астана, 2008.
7 Тәкішева Г.Асанова Б. Киімді модельдеу және көркемдік безендіру.Астана; фолиант, 2008.
8 Мерцалова М.Н. История костюма. Москва, 1972.
9 Асанова С. Қазақтың ұлттық киімдері. Алматы: Атамұра, 1995.
10 Казахская национальная одежда. Алматы: Жалын, 1976.
11 ҚР Президент Н.Ә.Назарбаев билғы «Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу- Қазақстанның жаңа мүмкғндіктері»
12 Алпатов М.В. Всеобщая история искусств. Москва: Искусство, 1982.
13 Ералин Қ., Нақбаева А., Нұрланова Ұ. Ежелгі костюм тарихы. Түркістан, 2009.
14 Ералин Қ., Нақбаева А., Матеева М. Қазақ костюм тарихы. Түркістан, 2008.
15 Жолдасбекова С., Қалабаева Қ. Киімді конструкциялау мен модельдеу. Алматы, 2007.
16 Пармон Ф.М. Композиция костюма. Ленинград, 1985.
17 Янчевская А.И. Конструирование женской легкой одежды. Москва, 1983.
18 Горина Г.С. Моделирование форм одежды. Москва, 1981.
19 Жолдасбекова С.А. Киімді көркемдеп сәндеу. Шымкент, 2003.
20 www.google.ru
21 Любимов Л. Искусство древнего мира. Москва, 1980.
22 Нысанбаев Ә. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы. Алматы, 2001
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Оңтүстәк Қазақстан облысының білім басқармасы
Яссы колледжі білім беру мекемесі
Қорғауға жіберілді
Яссы колледжі білім беру
мекемесі директоры,
п.ғ.к., доцент_________Ү.Р. Рахмет
_____________________2013ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Орыс өзенінің маржандары атты сән үлгісін жобалау
0402000 - Дизайн (бейіні бойынша) мамандығы
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі
Кентау 2013
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-5
І Орыс өзенінің маржандары СӘН ҮЛГІСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ КӨРКЕМДІК МОДЕЛЬДЕРІН АНЫҚТАУ
1.1 Орыс өзенінің маржандары сән үлгісін айқындау бағытындағы ізденістер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6-12
1.2 Орыс өзенінің маржандары сән үлгісінің қызметі және дизайн объектісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13-14
ІІ Орыс өзенінің маржандары КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫН АЙҚЫНДАУ
2.1 Орыс озенінің маржандары сән үлгісін үйлестіру құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15-18
2.2 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы ... ... ... ... ..19-27
2.3Орыс озенінің маржандары сән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28-29
ІІІ Орыс өзенінің маржандары СӘН ҮЛГІСІНІҢ КОНСТРУКЦИЯСЫН АНЫҚТАУ
3.1 Конструкциялау әдістерін топтастыру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...30-31
3.2 Орыс озенінің маржандары сән үлгісінің конструкциялау негіздері
3.2.1 Сән үлгінің сыртқы пішіні мен конструкциясының сипаттамасы ... 32-34
3.2.2 Сән үлгінің техникалық эскизі мен техникалық сипаттамасы ... ... ..35-36
3.2.3 Конструкция құру үшін қажетті бастапқы өлшемдік белгілер ... ... ... ...37
3.2.4 Киімнің еркін қонымдылығына қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 38-39
3.2.5 Сән үлгіні құруға арналған есептеулер, олардың конструкциялық сызбасы мен модельдік ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40-45
ІV Орыс өзенінің маржандары СӘН ҮЛГІСІН ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУ
4.1 Орыс озенінің маржандары сән үлгісіне техникалық құжаттама жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46-55
4.2 Үлгіге арналған негізгі және қосымша маталардың шығыны ... ... ... ... ...56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Киім - дегеніміз оның өзі адам денесін мүшеден немесе тұтастай бұркеп туратын киімдер баялайлар, шұлықтар мен аяқ киімдер жатады.
Адам мен киімді бір-біріне бөле-жара қарауға болмайды. Сонау ықылым заманнан қазіргі күндерге дейін киім адамның, тұрақты серігі болып келеді. Ол қазіргі біздің әдетте көріп жүргеніміздей есте болған емес. Қазіргі түрге не болмастан киім эвалюцияның ұзақта күрделі жолынан өтті.
Әр дәуірге әр бір тарихи кезеңге сәйкес киімнің өзіне тән формасы пішіні өңделуі мен материалдарды матаның түсі мен суреттері заттардың жиынтығы және олардың костюмге үйлесімі болды мұның өзі дәуірдің сондай-ақ жекеленген мемлекеттің мәдениеті мен экономикасы тұралы адамның қоғамдағы жағдайы оның тантық тен туралы ой тапшалауға мүмкіндік беретін кез келген дәуірдің өзіне тән айнасы. Адам қоғамның дамуының тым ертедегі кезеңіндегі киім әшейн тері-терсектерден тігілдіде, адамды сыртқы ортадан аптаған ыстықтың, ызғардың жауынның әсерінен болатын қолайсыз жағдайлардан қорғау жолында қызмет етті. Тіпті осыншалық ескі-құсқы киімнің арқасында адам табиғи жағдайларға тәуелді болмай ауа-райы әр түрлі аймақтарда өмір сүре білді. [1.2]
Адам мүшелерін бүркемелеу системасы мен денеге киімді қонымды ету әдістері ұдайы жетілдіріп қалды жұмысқа боста берді. Мата кесінділері денені тек бүркеп қана қоймай қатарларын әдемілеп баулар, түйреуіштер және басқалар арқылы денеге қондыра түсті. Ертедегі гректер мен римдіктер тысы анағұрлым жетілдірілген киімдер тікті. Бастапқы кезде жең киімнің өңірімен және артқы байылығы мен пішілді. Сойтып тек ХІІІ ғасырдағана қондырма жеңдер тұңғыш рет пайда болды. Жеңдерді күндіз киім дерге тігіп қоятын ал кешкісін оларды буға ұстайтын киім құрылымының жетілдірілмеуі салдарынан оны шешудің басқадай амалы болмады. Содан көп кейінірек кезеңде киімді түймелеу ойластырылған кезде жеңдер киімге біржола тігіле бастады. Осындай хикаяны жағада басынан өткерді бұрын ол киім желкесіне қондырылмайтын, тек киім сыртынан мойынға бөлек оралатын.
Шалбарларда қазіргі түрлеріне бірден ие бола қойған жоқ, тіпті XIIIV ғасырға дейін ол қос балақтан тұрды. Әр аяққа балақ дербес кигізіліп белгі бау арқылы байланады. Шалбарлар кең тігіліп құрастырылды.[1.3]
Қазіргі ұғымда киім дегеніміз үлбірден теріден, тоқыма бұйымдарынан, мата материалдарынан пішінделген жыйынтық ол тек сәндік қана емес декарациялық, әлеуметтік, эстетикалық, және утилитарлық қызметтердіде атқарады киім қандай кешендерден тұрады іш киім, бас киім, аяқ киім, қолғап шулық тағы басқалар.
Бұйым қызметі деп осы бұйымның нақты атқаратын қызметтің сыйпаттамасын айтамыз. Қызмет мазмұны дегеніміз адамның қолынан шыққан бұйымға қойған сұраныс талабының тән берген жауабының тепе-теңдігі.[22.1]
Киімнің негізгі қызметіне - қорғаныстың және утилитарлы практикалық тұтыну жатады. Себебі белгілі бір әрекеттерге және мақсаттарға байланысты пайдаланылып қоршаған ортаға бейінделіп отырған. Киімнің эстетикалық қызметі ретінде адамды сәнді әдемі етіп көрсетуі саналады. Киім арнайы адамдар тобына арналып да ындалады немесе бұқаралық өндірісте өндіріледі бірақ қандай жағдайдада адам қажеттілігін қанағаттандырады.
Киім кию әдісіне, дене бітіміне пішіміне қарай бір неше топқа болінеді.
1. Күлтеулі бүрмелі (пішілмеген тігілмеген) матаның қиындысы ілінген қыстырылған үреуішпен түйерелген немесе белдікпен байланған киім.
2. Қондырмалы бас арқылы киілетін киім бас сиюі үшін матаның қиындысының ортаса ойылған (пирина немесе панчо) түрде болуы мүмкін. Пішілуі оған негізгі ортасынан берілген жайма мата иғында тігісі жоқ туника жейде тектес киімдер жатады.
3. Жейделік пішілген, тігілген алдында жоғарыдан томен қарай түйме қадалған киім (шекпен текпес).
4. Пішілген адам дене бітіміне қалыптастырылып пішілген Еуропалық киім.[9.22]
Киім сөзін ұғымыменде тығыз байланыстырады костюм (kostume - салт өнеге) адамның әлеуметтік ұлттық аймақтық жағдайына жынысы мен - жас ерекшілігі мамандығына қарай дайындалатын киім элементтері: аяқ киім, аксесуар, тағы сондай сияқты, заттар жүйесі костюмның құрамына: киім, аяқ киім шаш сәнділігін касметика бас киім, қалған зергерлік бұйымдар енеді.
Костюм термины киімнің синонимы ретінде пайдаланылады яғни заттың материалдық обектісі. Костюм киім түсінігіне қарағанда мәдени қолданыста көбірек, пайдаланылады, сән костюм пішіне ретінде өзгеріп отырады. Осында костюм адамның көркі даралығы мәнділігі деуге болады. Ал адамның психалогиялық, әлеуметтік жас және тарихи ерекшілігін сипаттайды.
Әр түрлі тарихи және эканомикалық өзгерістер костюм пішіні мен түрінің пайда болуына жол ашты. Оның дамуы сәнмен стилдің ауысумен қатар түрін отырады. Костюмның еуропалық қурілуі процессі ХІХ ғасырда аяқталды. Кәсіп орындардың жаппай дамуы сәннің интернационалдауына әкелді. Бүкіл әлем бір және бір келкі киімді кие бастады. ХІХ ғасырдың Еуропалық киімдері регможентациялаумен этика ережелерінің кез келген талаптарына лайықталды. [1.9.2]
Диплом жұмысының мақсаты:
Орыс халқының киімін насихаттап, оны қазіргі заман талабына сай етіп қайта жаңарту.
Осы мақсатқа жету барысында алдымызға қойылған міндеттер. Орыс халқының ою-өрнектері мен оларды қолдану мақсатын зерттеу, сондай-ақ орыс халқының дәстүрін өзгеріссіз сақтағанын ескере отырып, киім техналогиясындағы материалдар жайлы, киім дизайн өнеріндегі ғылыми ой-пікірлер, материалдар, шығармалар жинақтау, жүйеге келтіру.
Қазақстан Республикасының киім дизайны өнеріне өз тарапымыздан үлес қосу.
Диплом жұмысының нысаны:
Тігін өнеріндегі киім дизайны кешеніндегі жаңа туындылар.
Костюм дизайнда орыс халқының өзгеріссіз сақтаған өрнектерінің үлгілері.
Ою-өрнектердің орыс халқының ұлттық киіміндегі жаңа түрлері.
I Орыcтың інжу маржандарысән үлгісінің теориялық коркемдік модельдерін анықтау
1.1 Орыстың інжу маржандары сән үлгісін айқындау бағытындағы ізденістер
ХVІІІ ғасырда орыс дворяндары жалпы еуропаның даму жолында өзі позициясын нығайтты. Осының нәтижесінде еуропа барлық аристократтары сияқты орыс дворяндары да француз сәніне еліктеді.
Сонымен қатар, ХІХ ғасырда орыс суретшілерінің модельдерінің, тігіншілерінің, зергерлерінің және әйгілі петербургтік және мәскеулік фирмаларының шығармашылығы гүлдену кезеңі болады. Тамаша костюм үлгілерінің нұсқасын атап тапты. [7.9]
ХІХ ғасырда сән журналдарында орыс суретшілерінің суреттеріне қарағанда аристократтары костюмі жалпы европалық киім формаларына еліктеді. Ғасыр басында ампир стилі костюмдерінде антикалық элементтері байқала басталды. Әйелдерінің тығыз астарлы чихол оның үстіне жұқа жіппен тігілген ұзын ақшыл көйлектерін киді.
Әйел фигурасы силуэті жоғарғы орнының бел сызығы, кіші көлемді лиф және тік қынаталы юбка мен ерекшеленеді. Серуендеуге киімінде сыртқы көйлектердің төменгі сызығына көлденең әшекей тігілді.
Бұл силуэт пропорциясының бұзылуына яғни көйлектің ауырлауына әкеліп соқты.[9.10]
Ерлер күңгүрт фрак, қынамалы пантапон және сюртик кие бастады.
1825жылы сән күрт өзгерді әсіресе әйелдердің пішінінде маталарды әсемдеу әшекейлеу, силуэт конструктивтік шешім эклектикалық стиль ықпалы бірнеше көркемдік стильдерінің әсерінде болды. ХVІІ және ХVІІІ ғасырлар қайта өрлеу дәуірі ретінде бағаланды.
1840-1860 жылдары әйел костюмінде нақты пропорция криноминнен құрылған жұмсақ дөңгеленген сызықтар қолданылды. 70-80 жылы олардың орнына ұзын қампи карсеттерді пайдаланды.
ХІХ ғасырда Ресейде Еуропадағы сияқты формалар тұрақталып, стандартталды. Ол жаңа уақыт қажеттіліктеріне икемделді.
ХІХ ғасырда Ресей әлеуметтік құрылымы алуан түрлі болды. Дамыған капитализм буржуазияның қалыптасуына әсер етті. Олардың өзіндік тұрмыстық салты мен мәдениет деңгейі терең әрі көп мағыналы еді. Саудагер костюмінің негізгі формасы орыс халқы көйлегі мен Еуропалық сән үйлесімділігі уақытынан артта қалған киімі болды.
Саудагер ерлер киімі костюмі бір қалыптылық жинақтылық формасын сақтады.[10.11]
Олардың костюмдерінің ассартиментіне кафтан бел сызығынан кесілген етек жағынан жиырылған жағасыз, түймелігі солдан оңға қауыстырылған өте ұзын сюртіктер ұзын қамышты етіктер киді. Ал сыртқы киімі польто, тон, аң терісінен тігілген бас киім киді.
ХІХ ғасырдың ІІ жартысында дәстүрлі фабрикалық костюм қалыптасты ол бір жағынан халықтың элементтерде сақталған. Ол екінші жағынан жаңа стандарт формасы практикалық қонымдылық талаптарды орындады.
ХІХ ғасырдың аяғында әйелдер неше түрлі салада жұмыс істеді. Әйелдердің қарапайым тиртес парочка деген матадан кофта киді. Олар емшек бөлігіне кең желбезектермен тігіледі. Жұмысшы әйелдердің қынамалы юпка киді. Күнделікті киімдерге шыт және мақта маталар мерекелік киіміне жібек, жартылай жібек, жартылай жүн маталар қолданылды.
ХІХ ғасырдың ІІжартысында орыс костюмдерінің ерекшеліктері:
* Костюмге халық элементтері енгізілді.
* Эстетикалық талаптың қарапайымдылығымен ерекшеленеді.
* Киімге пайдаланылатын матаның тұрақтылығы мен қарапайымдылығы байқалады.
Әр халық әдемілік деген ұғымды пайымдай отырып, ғасырлар бойы материал жинап, оны адамның жүрегіне жеткізуге тырысқан.
Көне Ресейдің таңдамалы материалдарының арасында ағаш ақ тас, күміс, қолай болып, олардың ерекшеленушісі інжу болған. ХVII - XVII ғасырларда Ресейді аралаған шетелдіктер інжуді орыстың ұлттық тасы деп атап өткен.[11.12.14]
Ия, інжу шыныменде орыстың ұлттық тасы болған, өйткені ол Ресейдің 165 өзенінен алынған. Олардың арасын Волга өзені сияқты ең ірілері немесе Кондалакий өлкелерінде інжу өзені сияқты шағын өзендер де, онежский көліндегі Вичай өзені, мсты-лна ағымында біздің ата - бабаларымызды табиғат құбылыстарын тамашалауға мүмкіндік берген және ол қазіргі күнге дейін сұлулықтың символы болып есептелінеді. Інжудің қайнар көзі болып, Онежский және Заонежья көлдеріндегі 36 өзен, бұлақ және шағын көлдер інжудің көзге көрінбес ракушкаларына толы болған.
Інжудің ракушкалар ішінде қалыптасуы көптеген жылдарға созылып, аңызға айналған ежелде інжу ракушкалардың қатты қабыршықтарында ғұмыр сүруші малюска деп есептеліп, ана ракушка және ата ракушка болады деп пайымдалған. Тіпті Каремилда семга балығының жабрасында інжу шоқтары пайда болған. Семга 3 жылдан кейін өзі пайда болған жеріне оралып, өз шақтарын ашық ракушкаларға енгізген және сол шоқтардан ең жақсы інжу пайда болған деген аңыз қалыптасқан. Десе де інжудің пайда болуы туралы ғылыми түсініктер ХІХ ғасырдың басында табылған.
Дүние жүзінде әрбір зат табиғатта болып жатқан құбылыстарға өзінше қарсы әрекеттенеді, яғни ауыртпашылықтарды жеңуге немесе оларды қашқақтауға тырысады. Бұл ракушканың ішінде жүзеге асады. Су малиюсканың ракушкасының астынан өтіп оған зақым тигізбейді, бірақ кей кездері ашық қабыршықтардың арасына топырақ кіріп қалуы мүмкін. Топырақ малиюсканың нәзік терісін жаралағанда малиюска өзін қорғау мақсатында перламутр жасайды, онымен топырақты қаптайды, орайды содан інжу пайда болады.
Інжудің әдемілігі адамзат тарихында ерекше бір мән - мағынаға ие. Мүмкін ата - бабаларымыз інжудің кереметтілігінің табиғатпен барлық тіршіліктің баласын сезінген болса керек, немесе інжудің алыну тісілінен адамзатпен сырлы байланысы айқындала түскен. Адамдар жай ғана теңіз түбінен ракушканы алып қана қоймай, оның ішінен жұмсақ інжуді шығарып, оны қатайтыру үшін ақырындап 2-3 сағатқа хауызға салған. Бұл құбылыс қатаю деп аталады. Сосын оны ылғалды матамен ораған. Тек бірнеше сағаттан кейін інжу тасқа айналған. [11.12]
Інжуді теңіз түбінен алатын адамдар үшін інжуді тағып жүрген адамдардың үстінде көрудің өзі бір ғанибет болды. Ежелде інжуді теңіз түбінен алуға тек қана пәк, таза, жүрегі ақ адамдар барған деп ойлаған, тіпті теңіз түбіне түсер алдында адам жақсылап жуынып, шайынған болуы тиіс деген, өйткені інжу жаман сөздерді, жаман әдетттерді, жаман адамдарды жақтырмайды деп адамдар сенген, сондықтан інжуді пасық, жаман адамдардың қолына ұстатпаған. Інжу көптеген халықтарға қуаныш әкелген, бұл қуаныш әсіресе Ресейліктерге қол жетімді болған. Ресей әйелдер кедей болсын бай барлығы інжу тағып жүрген. Інжу әшекей ретінде ғана емес, киімге өрнектеп тігуде дамыған. Інжуді киімге өрнектеп тігудің өзі үлкен бір өнер деп есептелген. Інжуді күтіп бағудың өзі адамның қоғамдағы дәрежесінің қаншалықты төмен немесе биік екенін көрсеткен. Інжу өзінің айналасының барлығы әрлеп - әшекейлеп көрік беріп тұрған. Әдеміліктің бұл ұғымы костюмдерді әсіресе әйел костюмінде өрнек тапқан. Жемчужный эпитеті орыс поэзиясының ең сүйіктілерінің бірі болған, өлеңдерде інжумен қыздың көз жасын теңестірген, әйел сұлулығын күйместін көптеген өлеңдер болған. Олар атадан балаға мұра ретінде қалып, адамдарды әдемілікті көре алуға жетелеген. Ежелде әйел сұлулығы оның бет - жүзінде деп ойлаған. Сондықтан Ресей халқы өзінінің ешбір қызын ренжітпеуі үшін, оларды - табиғат сұлулығы інжумен әрлеген. ХVI-XVII ғасырларда шетелдердің Ресейге деген қызығушылығы арта түскен. Сол жобада бір топ еуропалықтар Мәскеуге жол тартқан. Барлық шетелдіктер бір ауыздан орыстың бас киімін ештене мен салыстыруға болмайды деп атап өткен. Ол бас киімдер алтын жіптер және де әр түрлі тастар, інжулермен тігіліп, көбелек, құс сияқты суреттермен әшекеленген. Бұл бас киімдермен әйелдер мейрам - мерекелерге әр түрлі тойларға барған. ХІХ ғасырдың 40 - жылдарында саяхатшы Барон Гакетгаузеннің жазбаларын көре Нижегородская губерниясында әрбір қарапайым әйелдің өзі 200-300 немесе 1000 нан артық інжу тағып жүреді десе, оны тамашалаудың өзі адамды ерекше бір сезімге булайды деген. Жексенбінің жазғы күні Вологодская губерниясында Гасстгаузен қонақтаған үйдің маңынан бір топ ерекше әрленіп киінген әйелдерді көреді, Гасстгаузен оларды емес немесе бір ғажайыпты ойлайды. Кейіннен баронға бұл церковқа бара жатқан қарапайым әйелдер екенін айтқанда ол өте таңданады.
Баронның таңдану қарапайым халыққа бұндай ерекше киім қайдан келген деген сұрақ болатын. Бұның сыры ежелден қарапайым халық орыс өзендерінен інжуді іздеп тауып, оның көп бөлігін өз отбасына қалдырған. Оны әрлеп, әшекей ретінде қолданылып, киімдерге тігу болса желдердің тапқырлығы болған және ол анасынан қызына мұра ретінде қалдырған киім, әсіресе бас киімдер Ресей халқы үшін ең бағалы заттар болды, оларға ұлттық киімдер де мұра ретінде қалдырылған. Оларды ата - бабалардың кішкене заттан мәңгі сұлулықты жаратқан ескерткіші ретінде сақтаған. Інжуді бас киімге - әрлеп тігудің екі түрі болған. Оны қатты матаға тігу және торлап әрлеу. [15.22]
Інжу қатты матаға алтын жіппен тігілді, әр тігін өзінің атауымен қимылына ие болды. Алдымен матаны тартып тұрып, қатты картонға суреттің сызбасын түсірген, картонға аю салып, оны матаға жабыстырған. Алтын жіп үзіліп кете бергендіктен, осы тігу өте қиын болған. Оның ерекешелігі матада түзу және тегіс жатқан. Торлап әрлеуге інжуді өте мұқият таңдаған. Бұл істің әрбір інжу сапасын көрсеткен.
Солтүстік қатал табиғаты Ресей өңіріне өте нәзік інжуді тарту етті және солтүстіктің әйедерінің бас киімдері Ярославльден Поморяға дейін інжулермен әшекейленген.
Кика ны алтын жіпке інжуді және түрлі түсті тастарда тізіп тұрып әшекейлеген, ал егер ол тойға арналған болса оның оюларының арасына құстың суретін, бақыт символы ретінде қосқан. Мейрам күндері, әйел үшін ең жақсы күн өзінің неке кешесі болғандықтан, киканың үстінен алтынмен әрленген ақ плат киген. Ол бас киімге ерекше көрік беріп тұрған.
Бойжеткендердің бас киімдері аталуымен ғана емес түзілмес жағынанда ерекшеленіп тұрады. Ауа бойжеткеннің тойда киетін бас киімінің фонын атқарады. Бұл оның бас киіміне басқа, өзгеше өнерлі бір мағына берді, яғни оның еркіндігін айқындай түскен деседі.
Тірі заттың ішінен алынған інжу әйелдер киіміне тігілгеннен соң да өмір символы ретінде түрлі болып қалаберген деп ойлаған. Бірақ табиғаттың бұл сұлулығын адамдар түсініп, қадірлей алған ба? Ол оларды өзіне бағындырып, еркектерді әйелдеріне мейірімді болуға жетелей алған ба? Әйелге болған қаталдық орыстың көптеген отбасында кездесті, бірақ олардың арасында да сұлулық бағалап, қадірлей білетін азаматтарда аз емес еді. Бұны біз халық әндерінен байқасақ болады.
Киканың әрбір пішіні әйел бейнесіне әсемділік бере түскен. Кокошниктер Ресейдің көптеген өңірінде Псковский, Костромский губернияларында Владимирский және Саратовский өңірлерінде көп кездескен.[14.22]
Кедейлерде де, байларда да інжуден жасалған алқалар, сырғалар және басқада әшекейлер көп кездесті. Торлап әрлеу ХІХ ғасырдың бірінші жартысында дамыған. Інжумен әрленген әрбір бас киім бойжеткен үшін тойға тарту ретінде берілген. Ол оны өз қызына сақтап қойған. ХVII ғасырда барлық шетелдіктерді таң қалдырған інжуден жасалған сырғалар, торлап әрленген бас киімдер ғасырдан ғасырға сақталып келуде. Бұл әшекейлердің барлығы мейілінше айқынды етіп көрсету үшін әртүрлі пішіндерді жүзеге келтіріп, інжуді әртүрлі тастармен өрлеу барсында пайда болған. Ақ інжуді күміспен, хрустальмен, алтын түстес інжуді алтынмен әрлеген.
ХVІІІ ғасыр соңында ХІХ ғасыр басында інжуді әрлептігу өз күшін жоғалтады Ресейдің кей жерлерінде ХІХ ғасыр соңында оны әшекей ретінде мүлдем қолданбайды, оның орнына костюмдер мен бас киімдерді бағалы тастармен әшекейлеу сәнге айналады. Ресейдің тек солтүстігінде ғана бойжеткендер мейрам күндері өз әжелерінің киімдерімен қыдыруға шыққан, ол киімдер кей жерлерде қазіргі күнге дейін сақталған.
Бірақ халық арасынан шыққан сұлулық жойылып кеткен жоқ ол өмірге қайта келіп музейлерде сақталған және оларды музейлерде көре отырып әйел тапқырлығына таң қалмауға болмайды.
Әрбір мемлекеттің өзіне тән болған айырмашылығына қарамастан орыс әйелдерінің костюмдерінде жалпы ұқсастық бар. Яғни кем бөлінген, шағын және қысқа, жұмсақ контурлардан құралады. Орыс әйелі бұл костюмде өзгерістерді сақтап қалған бұл аққұс әрекеті адамдарды өзіне іңкәр қылған түрі, болмаса тауыс құсының жүрісіне ұқсастығы бар. Осы әрекеттің ұқсастығы орыс әйелі кейпінде өлең және билері сақталып қалған.
Дәл үзіліп жатқан маржандай түрленеді, әр бір маржан өзіне тауланып бір-біріне ұқсамаған, бірақ барлығы қайталанбас өзгеше формаға ие болған сияқты. Халық фантазиясы бүкіл салт-дәстүрлеріні біріктіріп, әрқайсына өзіне тиісті бағаларын береді. Біздің заманымызда дәстүрлі киім деп қабылданған.Осы дәстүрлі киімдерінің бір-біріне байланысуының арқасында адамдарды татуластырып жарастыруға жәрдем берген.
Орыс халық әйелдері костюм үшін бай түстер тек қана сол заманға сай таңдаған. Бұл түстер және славян киімдерінен құстың суретін көру мүмкін.Әр түрлі түстердегі жіптер, алтын түсті жіптер, маржандар, тағы түсті асыл тастармен әшекейленген.[11.12.14]
Бұдан басқа да көп әйелдер бас киімдерін құстың пәтімен әшекейленген. Қаз немесе аққұстың пәті, еркек қаздың қанаттарымен безендірген. Әйелдердің декорацилсы да белшілермен тола. Олар жеңдеріні анық қызыл түстен немесе нақыштар асыл алтыннан тігіп киген.
Түсті мата үстінде қара торы немесе ақ релиф безендірулер болған.
Олар түрлі түсті маталар немесе атап айтқанда нақыштары болған. Олармен тек қана жеңінің жоғары болшектері ажыралып тұрған. Кәдімгі орыс халқының салт-дәстүрінен гоі орыс әйелдерінінң бастары әрдайым жабық болу керек.
Орамалдарының безендіру түрі: қыр түрі және бір түсті түстері станокта тоқылған ортасына және бүршектеріні бірге дайындаған. Бірақ қырларыны кейін жіңішке жолақ тәріздегі суреттермен безендірген.
Бұл жіңішке жолдар әр түсті ажратып корсетып түрады.Жұмыс өте күрделі жіптің жіңішкелігі соншалықты адам шашының таласынан да жіңішке болған. Бір орамал алтындай шамасында, кей бір кезде жарты жыл шамасында тоқылған, егер сурет күрделі болса. Ең күрделі оюларыны ағаш инелерімен тоқыған.[15.22]
Түстер қанша көп болса инелерде соншалықты көп болған. Бұл орамалда орыс әйелдерінің денелерін жасыру үшін, орыс әйелдеріне тән слт-дәстүрлері сай келеді.Соның үшін орамалмен желкелерін жауып жүру,әйелдер және саудагерлер арасында тез таралды.
Жұмсақ, жеңіл жүнді гүлдер суреттер қара, ақ немесе ашық көк, қызыл, қызғылт, сарық, жасыл түстегі орамалдар ХХ ғасырдың бірінші жартысында пайда болған. Орыс киімдері кобіне канаптан тоқылған, гүлдер жасау бұндай матада өте жақсы шығатын еді. Ресей ХХ ғасырдың бірінші жартысында өз мақсатына жетті. Осы түрлерін пайдалану безендіру әдетке айналған. Барлық көйлектер тек қана түсті маталардан тігілетін еді.
Жеңнің жоғары бөлшектері қол буынынан желкесіне дейін ластовица деп аталған. Кәдімгі бұл ластовица алтын жіптермен тігілген. Сарафан, юбкаларына айналған. Оларды тура етіп тіккен. Сарафандарға әлбетте фартук кидәрген. Оларды әлбетте түрлі-түсті жібек маталардан тағыда оюлары, баулары болған. Бір түсті алтын және күміс түсті бау киген. Оның тасмалдарыұзын және соның үшын көкірек ашық қалады.
Бұл дененің фигурасын өзгертуі,фигураны болшектерге боледі.Бұл сұлулықты құртады. Костюмнің әлбетте бауы болған және бөлшектерде бұл бойын тұмарлары, немесе моншақтары болған.
Олардың бірнешесі-кокошник киген. Дүніеде ең танымды. Ол орыс костюмінің символы есептелінген. Бұл бас киім мейрамдарда ХХ ғасырға дейін істетілген. Кейбір ауылдарда келіндер бұл бас киімдерді 20 жылдары ХХ ғасырларда киген.
Кокошникке желпігіш түріндегі, жапсырылған қалыңқағаз метал лента немесе кішкентай жібек баскиім тігілген.
Кокошник әдемі оюлар немесе тірлі гүлдер, моншақтар, теңіз маржандары, алтын жіптер, фольга, шиша сондай өр түрлізаттар мен өрленген.
Ал байлардың киімдері қымбат болған жөне қымбат тастармен әшекейленген.[14.15.22]
1.2 Орыстың інжу маржандары сән үлгісінің қызметі және дизайн объектісі
Дизайн (design) - ағылшын тілінен аударғанда жобалау, сызу, ойлап табу, сондай-ақ жоба, сызба, сурет деген мағынаны білідреді. Қазіргі кезде бұл термин өндіріс бұйымдарын әрі ыңғайлы, әрі әдемі көркемдеп жобалау дегенді білдіреді. Дизайн - қоғамды индустрияландыруға байланысты пайда болған және қалыптасқан жаңа өнер түрі. Дизайн пайда болуының алғышарттары қол еңбегінен машина өндірісіне ауысу ғасырында қалыптасқан. ХХ ғасырда индустрияның қарқынды дамуы нәтижесінде штампыланған сан түрлі тауарлар дүниеге келді.[1.2.3]
Дизайн - қолданбалы өнердің өндірістік дамуы негізігнде техниканың эстетикамен үйлесімі нәтижесінде пайда болған сала.
Барлық бұйымдардың ішінен костюм адам баласымен ерекше тығыз байланыста болады. Костюмнің дизайндық көркемдік ерекшелігі сол, оның шығармашылық объектісі - адм. ХХ ғасырдың аяғында дизайн саласында азаматтың еркін дамуына лайық жаңа кеңістікті құру, мұқтаждығын өтейтін стильдер кең тарай бастады. Қазіргі сәнгерлер мен киім өндірушілер өз жұмыстарында жаңа материалдарды пайдаланып, жаңа технологияға сүйенеді. Нәтижесінде киім атаулы адамның жас ерекшеліктерін, жыныс ерекшеліетерін айқындайтын қызметінен айырылып, жеке еңбектің көрінісі болудан қалды. Бірінші орынға жетілген қызмет шығып, киім жоғары технологиялық бұйымға айналды.
Көп бұйымдардың жиынтығынан құралған киім мынадай қызметтерді атқарады:
- утилитарлық - практикалық - адамның нақты әрекетіне байланысты киім қызметі;
- бейімделушілік - қоршаған ортаға ыңғайлы, әрі үйреншікті киім қызметі;
- нәтижелік - жеке тұлғаның, қоғам мүшелерінің өз қабілетін жүзеге асырып, мақсатына жетуі үшін нәтижеге жеткізетін киім қызметі;
Ықпалдастылық-біртұтас бұйымдардың мәдени сапасының мазмұны материал мен пішін үйлесімділігі арқылы беріледі. Сондықтан киім - адамның қоршаған ортасы мен тіршілігі бейнесінің көрінісі.[2.6]
Дизайн - қоғамның бұқаралық қарым-қатынас құралы. Өйткені ол сауда өнімі арқылы өндіріс пен тқтынушының байланыстырады, жалпы көпшіліктің тұтынушылық белсенділігін арттырып, сұраныс пен тұтынушы талабының өзара әсерін реттейді. Дизайн - көп өнім шығару мен қызмет көрсетуге қажетті сұраныс талаб жоғары қоғамның әлеуметтік-мәдени реттегіші. Тауар сатып алған тұтынушы өз қажетін өтеу үшін ғана зат сатып алмайды, белгілі бір әлеуметтік мәртебеге ие болады. Дизайн заттың символикасы арқылы тауарға белгілі бір әлеуметтік-мәдени мағына береді, жаңа тауарды сатуға алғышарт жасайды. Осылайша, дизайн тұтынушы мен өнім өндірушіні байланыстыратын маркетингтің бір нысанына және жалпы қарым-қатынас құралына айналды.
Дизайн іс тәжірибемен көркемдеу әдістерінің жиынтығы - кезінде материалдық және рухани құндылықтар жасау саласына жатады. Қазіргі заманға дизайн ұғымы адамның суретшілік іскерлігінің әрі теорилық ойлау қабілетінің негізінде қалыптасқан сала сүлулық және функцианалдық заңдылық нәтижесінде жасалынған бұйым дизайн туындысы болып табылады. Қазіргі дизайн заттық бұйымдарды сәндеудің барлық талабына жауап бере алады. Сондықтан костюм жобалауынада, тікелей қатысы бар дизайн ағылшын тілінен аударғанда жобалау, сызу, ойлап табу сондай ақ жоба сызба сүрет деген мағнаны береді. Қазіргі кезде бұл термин өндіріс бұйымдарын әрі ыңғайлы әрі әдемі коркемдеп жобалау дегенді білдіреді. Дизайн қоғамдағы индусрияландыруға байланысты пайда болған және қалыптасқан жаңа өнер түрі.Костюм адам баласымен ерекше тығыз байланыста болады. Костюмның дизайндық көркемдік ерекшелігі сол оның шығармашылық объектісі адам ХХ ғасырдың аяғында дизайн саласында адамзаттың еркін дамуына лайық жаңа кеңістікті қүру мүхтажын өтейтін стилдер кең тарай бастады. Қазіргі сәнгерлер мен киім өндірушілер өз жұмыстарында жаңа материалдарды пайдаланып жаңа технологияға сүйенеді. Нәтижесінде киім атаулы адамның жол ерекшеліктерін жынысын айқындайтын қызметін айрып жеке (қызметтің) еңбектің көрініс болудан қалды. 1 - орынға жетілген қызмет шығып киім жоғары технологиялық киімге айналды.[6.11]
Көркемдік құндылығы бар костюм сөзсіз өнер туындысына айналады. Киімді жобалауда және дайындауда көп мамандық иелері қатысады. Олар: киім тігуші, пішуші, сәнгері, етікш, тері илеуші, техном, құрастырушы, кестелеуші тағы басқа. Олардың әр қайсысыны табушы жасаушы автор сәнгер деп аталады. Ол стил мен бейнені жалпы конструктивтік шешімді анықтаушы жаңа технологиялық шешім ойлап табушы. Декорды жақсартушы түр түспен материалды таңдаушы. Аксесуар мен басқа қосымшаларды ойлап табушы жаңа жобаны игеруші. Қазіргі заманғы сәндегі стил көптігі еркеше түрде туды деп айтуға болмайды. Саяси оқиғалар мен адамзатты толғандыратын әлеуметтіка мәселелер мен байланысты туған стилдер дамып құндылығын арттыруда жаңа материалдың және оларды оңдеудің түрлері жаңа стилдердің пайда болуына әсерін тигізеді. ХХ ғасырда сән мен костюмге айтарлықтай әсер еткен ағым эклектизм болды. Эклектиканың басты белгісі стилдер қосындысы мысалы: романтикалық пен спорттық стилдың үлесімдігі байланысы соңғы 10 жылдықтағы киім үлгісінде әсіресе, эклектика ағымы күшейді. Бүгінгі күнде дизайнда дәстүрдегі қиыспайтын нәтижелерді алатын орны ерекше.[3.6.11]
ІІ ОрыСТЫН ІНЖУ маржандары КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫН АЙҚЫНДАУ
2.1 Орыстың інжу маржандары сән улгісін үйлестіру құралдары
Орыстың інжу маржандары костюмінің тұтастылығы және бөліктердің үйлесімділігі элементтердің бірлік әрі байланыс қасиеттерінің бірнеше шарттары орындалғанда ғана жүзеге асады: бөліктердің өзара үйлесімділігі, өлшемділігінің масштабтылығы, пропорционалдылығы, ырғақтық байланысы, созылмалылығы, түстік және фактуралық шешімі.
Композициялық қасиеттердің таңдалуы көркемділік ойға, бейненілік мазмұнына және костюмнің арналуына байланысты. Олардың қолданылуы бұйымдарға қойылатын функциялық және құрылымдылық талаптарға сай болуы қажет.[1.3]
Орыстың інжу маржандары сән үлгісі композициясының негізін киім бөліктерінің жиынтығы, осы көлемдердің арақатынасы, киімнің жалпы шамаластығы оның силуэті құрайды.
Пішіннің мәнерлік деңгейі осы негізгі көлемдердің өзара үйлесімділігіне, пішіндеріне және костюмдегі табылған жалпы пропорцияға байланысты.
Композция қасиеттері арасында суретшілер пропорцияны (шамаластық) бірінші орынға қояды. Пішін элементтерінің өлшемдік ара қатынасы - ол бүтін композиция құрылымының негізі. Пропорция ұғымы күрделі бүтіннің ішіндегі құрама бөліктердің байланысы, яғни бір өлшемнен екінші өлшемге қозғалыс деп түсініледі.
Орыстың інжу маржандары костюмін үлгілеуге пропорция ең басты фактор болып табылады. Пропорцияның екіге бөлінеді: жай және күрделі. Жай немесе арифметикалық пропорциялар еселік және бүтін сандық қатынастарға негізделген. Олардың негізінде біртұтастық басқы өлшем - модуль жатады. Модуль - ол заттың, объектінің немесе дене бітімінің кез келген бөлігінің көлем бірлігі ретінде алынатын өлшем. Пропорцияның екінші өте күрделі типі геометриялық деп аталады. Ол құрылыммен өлшенбейтін көлемдерінің қатынастарына негізделген. Мысалы, шаршы қабырғаларының оның диагоналіне қатынасы.
Жай пропорционалды қатынастар бөлшек санымен анықталады. Мысалы, жең (34), мини белдемше 13, пальто 78, жемпір 23 бүтіннен құралады. Жай пропорциялық қатынастарға қабырғалардың қатынасы 3:4:5 болатын египеттік үшбұрыш жатады. Үйлесімділік пропорциясын іздеу сәулет өнерінде, құрылыста инженерлік ғимараттарда ежелден жүргізілген. Табылған күрделі пропорциялар иррационалдық сандарға негізделген, олар геометриялық құрылым арқылы шығарылады. Ең үйлесімді ирроционалдық пропорция алтын бөлініс немесе алтын пропорция болып саналады. Алтын бөлініс көптеген табиғи құбылыстардың негізін құрастырушы болып табылады, сондай-ақ болашақта өлшем табиғат және адам шығармашылығынығ, сұлулық заңының өлшемі бола алады. Алтын бөліністің мысалы - бүтінді әр түрлі екі бөлікке бөлу арқылы алынатын қатынастары, осында бүтін - үлкен бөлікке, үлкен бөлікшеге қатысады. Кейбір Алтын бөлініс қатыстығының жуықтасуын түрлер қатарында келтіруге болады.
-23,35,58,813 және т.б.
- Фибонначчи шаршылары диоганаль қабырғаларының қатыстығының шұғыл азаюы;
- динамикалық төртбұрыштар және қабырғалар қатынасы 12, 13, 15,18 және т.с.с. төртбұрыштар бірте бірте азаю иллюзиясын береді.
Сонымен үйлесімді пропорцияоналды қатынастар пропорция теңсіздігңне негізделеді. Киімді модельдеуде пропорционалды қатынастар интуициялық сезім арқылы анықталады немесе сәннің даму бағытымен шешіледі. Әр сән бағыты костюмніңі пропорционалдық мүшеленуін ұсынады. (7,8,9-суреттер).
Қоршаған материалдық орта, ғимараттар, көліктер, тұрмыс заттары мен киім адамға қатысты масштабы, практикалық пайдалануда ыңғайлы болуы тиіс. [16.18]
Масштаб - заттың салыстырмалы шамалық көлемі
Масштабтылық - пішіннің әр элементтердің адамға қоршаған кеңістікке, басқа пішіндерге өлшемдес пропорциялылығы.
Орыстың інжу маржандары сән үлгісі пішінінің және оның элементтерінің адам және бітіміне өлшемдес шамалылығ. Костюм және оның құрушы элементтерінің масштабтылығы костюм мақсатына, маусымына, тұтынатын ортасына байланысты. Қабылдау мастабтылығы мен пішіндді мүшелендірудің өзара байланысы бар. Неғұрлым мүшелендірілген пішін ірі болса, соғұрлым ол ірі масштабты. Заттардың және ғимараттардың масштабты мәнерлігі көзбен қабылданған ерекшелітерге байланысты болады. Ақ және ашық түсті қарағанда ірі көрінсе, тік сызықтар ұзындығы көлденең сызыққа қарағанда ұзын көрінеді. Жіктелген немесе көлденең сызық бойымен жіктелген пішіннен ұзынынан жіктелген пішін биік көрінеді. Масштабтылықтың жетістігі пропорционалдыққа байланысты болады. Көз мөлшері мен затты алмастыра отырып, біресе арттырып немесе кемітіп, затқа бірде шындылық, бірде бірнеше жасанды масштабды беруге болады. Костюмнің мысалы, жаға, қалта, қайтарма сияқты қажетті бөліктерін жаңғырта отырып, пішіні мен өлшемін өзгертуге болады.
Тұрмыстық костюмде мастабтылық міндетті. Оның жоқтығы гротеске, келбетті күлкілі түрге, театрлық және цирктік өнерде белсенді пайдаланылатын келемеж суретке әкеледі. Дұрыс табылған костюм массының адамның дене өлшеміне арақатынасы оның әдемілігін көрсетеді және кемшілігін жасырады.
Масштабтылық пішіннің тұрақтылығына және теңдігіне байланысты болады. Костюмді құрушы барлық пішіндер адам дене бітімінің шынайы пропорциясыга бағыну керек.
Орыстың інжу маржандары сән үлгісін жобалау мәселесін шешу барысында композиторлық ізденіс нақты тәсілдерге негізделеді. Мұндай тәсілдерге контраст, нюанс, тождество жатады. [3.7]
Қарсыластық - пішіннің, өлшемнің, пластиканың, түстің, фактураның күрт айырмашылығы. Қарсыластық модельде өте қажет, себебі ол толығымен мәнерлік пішінді құрайды, сипатының әр түрлілігін анықтайды және костюмнің ортақ пішініне динамикалылықты енгізеді. Қарсыластық композициясыда өзінің белсендіігімен ерекшеленеді.
Адам және бітім костюм композициясының негізі ретінде қарсыластықтың еңгізушісі болып табылады.
Композиция қарама - қарсылығының белсенді бөлігі қол мен иық болып табылады. Осында костюм пішінінің әр түрлілігі айқындалады: нюастығы және қарама - қарсылығы. Қарсыластықта құрылған костюм композициясы барлық уақытта да өзгеше болып келеді, сондықтан да қарама - ақрсылық принципі көбіне мерекелік үлгідегі киімдерде, спорт киімдерінде және демалу үшін арналған киімдерде пайдаланылады. Қарсыластық композициясындағы киімдер балаларға және жастарға лайықты, олардың өзгешелікке, даралыққа және максимализмге талпынысын көрсетеді.
Қарсыластық костюмнің атқаратын міндеті мен қызметінің әр түрлілігін көрсете отырып, көлемді-кеңістікті құрылымын түрліше ұйымдастырады.
Нюанс - ұқастық элементтері бар сипаттамалардың елеусіз айырмашылықтары. Киім модельдеуде, пропорцияда, ырғақта, түстер мен реңдердің қатынастарындаконструктивті сызықтарда, бөлшектерде, фактураларда, безендіруде, пластикада және пішіндердің өзара қатысуынада да нюанстық қарым-қатынастар жиі кездесіп жатады.
Нюанстық қарым-қатынастарда айырмашылықтан гөрі ұқсастық көбірек бой көрсетеді, осыған орай байланыс анық көріністегі ұқсастыққа негізделеді.
Пропорция нюанссы байсалды және констрасттық қарым-қатынастар арқылы құрылған пішіндерге қарағанда көбірек қолданылатын пішіннің өзіндік негізін құрайды. [7.15]
Композиция толығымен нюанстар негізінде құрылуы мүмкін. Қомпозициялық құралдардың ішіндегі ең биязысы, нәзігі - нюанс киімді әдемі етеді. Костюмнің матасы, түсі мен пішіні толық ойластырылып мінсіз орындалған боса, оны да нюанстау деп атауға болады. Нюанс элементтер арасында қосымша байланыстар туғызып, модельдің шешілуіне ықпал етеді.
Тепе-теңдік - толық ұқсастық; сызықтың, массаның, пішіннің, көлемнің, пластиканың, түстің, фактураның қайталануы. Егер негізге алынған бір элемент немесе геометриялық көлем дамып ұлғайса және әр түрлі вариацияда қайталанса, костюмдегі тепе-теңдік толық шешілді деп есептеледі. Алайда, кейбір бөлік элементтер көп түрде қайталанған жағдайда, адам зерігіп, оны толық сезініп қабылдамайды, сондықтан да тепе-теңдік қатынастары қолдануда абай болу керек.
Ырғақ - кейбір элементтердің белгіленген ретпен қайталануы. Ырғақ табиғаттың әр түрлі құбылыстары мен пішіндеріне, еңбек процестеріне, өнер туындыларына тән жағдай. Жазықтық пен кеңістіктегі пішін элементтерінің және аралықтарының қайталанбалығы ырғақтың сипаттарына жатады.
Пішін элементтерінің және олардың арасындағы аралықтардың көп түрде бірқалыпты алмасып тұруы ырғақтық қатарларды құрайды.
Ырғақтың қатарындағы тығыздық немесе сиректілік элементтердің үлкендігіне және арасындағы аралықтарына тәуелді. Ырғақ түрлері: кему, өсу, шапқылама.
Элементтердің мотивтердің, немесе пішіндердің қайталануы екі типке бөлінеді:
- қарапайым статистикалық немесе метрикалық.
Күрделі (динамикалық).
Статистикалық ырғақты қатар немесе метрикалық ырғақ - бірдей элементтерден және арасындағы бірдей аралықтардан тұратын қатар.
Динамикалық ырғақты қатар - элементтердің үлкендігі белгілі бір математикалық заңдылықтарға бағынып өзгеріске ұшыраған жағдайда ырғақтың күрделі көрініс алуы.
Динамикалық ырғақты қатар келесі өзгерістерге жол береді:
- аралықтар ұзақтығы бірдей бола тұрып элементтердің үлкеюі немесе кемуі;
- элементтер үлкеділігі бір қалыпты болған жағдайда аралықтар ұззақтығының қысқаруы немесе ұзаруы;
- аралықтар ұзақтығының қысқаруы немесе ұзаруы және элементтер ұлкендігінің өсуі немесе кемуі. [19.22]
Элементтерді кезекпен алмастыру кезінде кейбіркуі акцент элементтер болып көзге ерекше көрінеді, оларды активті элементтер деп атайды. Акценті жоқ элементтер пассивті болып табылады. Активті және пассивті элементтердің біркеі алмасып тұруы метр деп аталады. Активті элементтердің біреуінен екіншісіне дейінгі ара қашықтық динамикалық қадамды құрайды.
Элементтер қозғалысы жылдамдығының үдеуі- темп. Темп жай және баяу, ұлғаймалы және жылдам болып келеді.
Ырғақ, метр және темптің маңызы зор, себебі олар пішіннің динамикасы мен бейненің ұйымдастырылуын, әрі сипатын белгілейді. Әр түрлі мақсаттағы бұйымдарды жасауда темптің, ырғақтың, метрдің әр түрлері қолданылады. [19.11]
2.2 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы
Түс және оның негізгі қасиеттері
Түс адамның көзімен қабылданатын физиологиялық сезім.
Барлық түстер екі топқа бөлінеді: хроматикалық және ахроматикалық. Хроматикалық немесе хромос - грек тілінен енген сөз, түсті, боялған деген мағынаны білдіреді. Бірінші топқа барлық спектрлі түстер - қызыл, көк, жасыл және солардың аралас түстері кіреді. Екінші топқа - ахроматикалық түске - ақ, қара, және сұр түстің барлық реңтері жатады.
Әрбір хроматикалық түстің өзіне тән үш қасиеті немесе ерекшелігі бар: түс реңкі, жарықтық және қанықтығы. [16.18]
1) түс реңкі - бұл хроматикалық түстің өзіне жарыұтығы жағынан тең келетін ахроматикалық түстен негізгі айырмашылығы, негізгі қасиеті;
2) жарықтық ұғымы хроматикалық түсте қара не ақ пигменттің қаншалықты мөлшері бар болуымен түсіндіріледі;
3) түс қанықтығы - түстегі таза боятектің болу дәрежесі. Ең қанық бояу спектр түстері болып саналады (мысалы, қанық қызыл, қанық көк түс, т.б.). қанық боя деп түстегі ашықтық дәрежесін, түс қуатын, үдемелі қарқындылықты түсінуге болады.
Түс реңкі бір түсте екінші түс қоспаларының араласуымен сипатталады. Мысалы, қызыл күлрең (бүлдірген түсті) түсте көк түс; қызғылт сары түсте - сары түс қатысады; яғни реңкі бойынша қызыл түстер әр түрлі болады. Табиғатта түс реңкі түс бояуларының аттарына қарағанда әлдеқайда көп.
Ахроматикалық түстер бір-бірінен тек жарықтығымен ерекшеленеді.
Ақ пигмент көп қосылған түстер пастельді деп аталады. Осы ақсұр түстердің үйлесімділігі барлық түсті тегістейтін ақ түстің бар болуына байланысты. Пастельді түстің түстік үйлесімділігі - түстік тепе-теңдік, мұнда бірде-бір түс ерекшеленбейді. Түстік тепе-теңдік үйлесімділікке де тән. Бұл жағдайда қара түстің қанық бояулығы жарық түсті жойып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Оңтүстәк Қазақстан облысының білім басқармасы
Яссы колледжі білім беру мекемесі
Қорғауға жіберілді
Яссы колледжі білім беру
мекемесі директоры,
п.ғ.к., доцент_________Ү.Р. Рахмет
_____________________2013ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Орыс өзенінің маржандары атты сән үлгісін жобалау
0402000 - Дизайн (бейіні бойынша) мамандығы
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі
Кентау 2013
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-5
І Орыс өзенінің маржандары СӘН ҮЛГІСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ КӨРКЕМДІК МОДЕЛЬДЕРІН АНЫҚТАУ
1.1 Орыс өзенінің маржандары сән үлгісін айқындау бағытындағы ізденістер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6-12
1.2 Орыс өзенінің маржандары сән үлгісінің қызметі және дизайн объектісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13-14
ІІ Орыс өзенінің маржандары КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫН АЙҚЫНДАУ
2.1 Орыс озенінің маржандары сән үлгісін үйлестіру құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15-18
2.2 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы ... ... ... ... ..19-27
2.3Орыс озенінің маржандары сән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28-29
ІІІ Орыс өзенінің маржандары СӘН ҮЛГІСІНІҢ КОНСТРУКЦИЯСЫН АНЫҚТАУ
3.1 Конструкциялау әдістерін топтастыру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...30-31
3.2 Орыс озенінің маржандары сән үлгісінің конструкциялау негіздері
3.2.1 Сән үлгінің сыртқы пішіні мен конструкциясының сипаттамасы ... 32-34
3.2.2 Сән үлгінің техникалық эскизі мен техникалық сипаттамасы ... ... ..35-36
3.2.3 Конструкция құру үшін қажетті бастапқы өлшемдік белгілер ... ... ... ...37
3.2.4 Киімнің еркін қонымдылығына қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 38-39
3.2.5 Сән үлгіні құруға арналған есептеулер, олардың конструкциялық сызбасы мен модельдік ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40-45
ІV Орыс өзенінің маржандары СӘН ҮЛГІСІН ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУ
4.1 Орыс озенінің маржандары сән үлгісіне техникалық құжаттама жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46-55
4.2 Үлгіге арналған негізгі және қосымша маталардың шығыны ... ... ... ... ...56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Киім - дегеніміз оның өзі адам денесін мүшеден немесе тұтастай бұркеп туратын киімдер баялайлар, шұлықтар мен аяқ киімдер жатады.
Адам мен киімді бір-біріне бөле-жара қарауға болмайды. Сонау ықылым заманнан қазіргі күндерге дейін киім адамның, тұрақты серігі болып келеді. Ол қазіргі біздің әдетте көріп жүргеніміздей есте болған емес. Қазіргі түрге не болмастан киім эвалюцияның ұзақта күрделі жолынан өтті.
Әр дәуірге әр бір тарихи кезеңге сәйкес киімнің өзіне тән формасы пішіні өңделуі мен материалдарды матаның түсі мен суреттері заттардың жиынтығы және олардың костюмге үйлесімі болды мұның өзі дәуірдің сондай-ақ жекеленген мемлекеттің мәдениеті мен экономикасы тұралы адамның қоғамдағы жағдайы оның тантық тен туралы ой тапшалауға мүмкіндік беретін кез келген дәуірдің өзіне тән айнасы. Адам қоғамның дамуының тым ертедегі кезеңіндегі киім әшейн тері-терсектерден тігілдіде, адамды сыртқы ортадан аптаған ыстықтың, ызғардың жауынның әсерінен болатын қолайсыз жағдайлардан қорғау жолында қызмет етті. Тіпті осыншалық ескі-құсқы киімнің арқасында адам табиғи жағдайларға тәуелді болмай ауа-райы әр түрлі аймақтарда өмір сүре білді. [1.2]
Адам мүшелерін бүркемелеу системасы мен денеге киімді қонымды ету әдістері ұдайы жетілдіріп қалды жұмысқа боста берді. Мата кесінділері денені тек бүркеп қана қоймай қатарларын әдемілеп баулар, түйреуіштер және басқалар арқылы денеге қондыра түсті. Ертедегі гректер мен римдіктер тысы анағұрлым жетілдірілген киімдер тікті. Бастапқы кезде жең киімнің өңірімен және артқы байылығы мен пішілді. Сойтып тек ХІІІ ғасырдағана қондырма жеңдер тұңғыш рет пайда болды. Жеңдерді күндіз киім дерге тігіп қоятын ал кешкісін оларды буға ұстайтын киім құрылымының жетілдірілмеуі салдарынан оны шешудің басқадай амалы болмады. Содан көп кейінірек кезеңде киімді түймелеу ойластырылған кезде жеңдер киімге біржола тігіле бастады. Осындай хикаяны жағада басынан өткерді бұрын ол киім желкесіне қондырылмайтын, тек киім сыртынан мойынға бөлек оралатын.
Шалбарларда қазіргі түрлеріне бірден ие бола қойған жоқ, тіпті XIIIV ғасырға дейін ол қос балақтан тұрды. Әр аяққа балақ дербес кигізіліп белгі бау арқылы байланады. Шалбарлар кең тігіліп құрастырылды.[1.3]
Қазіргі ұғымда киім дегеніміз үлбірден теріден, тоқыма бұйымдарынан, мата материалдарынан пішінделген жыйынтық ол тек сәндік қана емес декарациялық, әлеуметтік, эстетикалық, және утилитарлық қызметтердіде атқарады киім қандай кешендерден тұрады іш киім, бас киім, аяқ киім, қолғап шулық тағы басқалар.
Бұйым қызметі деп осы бұйымның нақты атқаратын қызметтің сыйпаттамасын айтамыз. Қызмет мазмұны дегеніміз адамның қолынан шыққан бұйымға қойған сұраныс талабының тән берген жауабының тепе-теңдігі.[22.1]
Киімнің негізгі қызметіне - қорғаныстың және утилитарлы практикалық тұтыну жатады. Себебі белгілі бір әрекеттерге және мақсаттарға байланысты пайдаланылып қоршаған ортаға бейінделіп отырған. Киімнің эстетикалық қызметі ретінде адамды сәнді әдемі етіп көрсетуі саналады. Киім арнайы адамдар тобына арналып да ындалады немесе бұқаралық өндірісте өндіріледі бірақ қандай жағдайдада адам қажеттілігін қанағаттандырады.
Киім кию әдісіне, дене бітіміне пішіміне қарай бір неше топқа болінеді.
1. Күлтеулі бүрмелі (пішілмеген тігілмеген) матаның қиындысы ілінген қыстырылған үреуішпен түйерелген немесе белдікпен байланған киім.
2. Қондырмалы бас арқылы киілетін киім бас сиюі үшін матаның қиындысының ортаса ойылған (пирина немесе панчо) түрде болуы мүмкін. Пішілуі оған негізгі ортасынан берілген жайма мата иғында тігісі жоқ туника жейде тектес киімдер жатады.
3. Жейделік пішілген, тігілген алдында жоғарыдан томен қарай түйме қадалған киім (шекпен текпес).
4. Пішілген адам дене бітіміне қалыптастырылып пішілген Еуропалық киім.[9.22]
Киім сөзін ұғымыменде тығыз байланыстырады костюм (kostume - салт өнеге) адамның әлеуметтік ұлттық аймақтық жағдайына жынысы мен - жас ерекшілігі мамандығына қарай дайындалатын киім элементтері: аяқ киім, аксесуар, тағы сондай сияқты, заттар жүйесі костюмның құрамына: киім, аяқ киім шаш сәнділігін касметика бас киім, қалған зергерлік бұйымдар енеді.
Костюм термины киімнің синонимы ретінде пайдаланылады яғни заттың материалдық обектісі. Костюм киім түсінігіне қарағанда мәдени қолданыста көбірек, пайдаланылады, сән костюм пішіне ретінде өзгеріп отырады. Осында костюм адамның көркі даралығы мәнділігі деуге болады. Ал адамның психалогиялық, әлеуметтік жас және тарихи ерекшілігін сипаттайды.
Әр түрлі тарихи және эканомикалық өзгерістер костюм пішіні мен түрінің пайда болуына жол ашты. Оның дамуы сәнмен стилдің ауысумен қатар түрін отырады. Костюмның еуропалық қурілуі процессі ХІХ ғасырда аяқталды. Кәсіп орындардың жаппай дамуы сәннің интернационалдауына әкелді. Бүкіл әлем бір және бір келкі киімді кие бастады. ХІХ ғасырдың Еуропалық киімдері регможентациялаумен этика ережелерінің кез келген талаптарына лайықталды. [1.9.2]
Диплом жұмысының мақсаты:
Орыс халқының киімін насихаттап, оны қазіргі заман талабына сай етіп қайта жаңарту.
Осы мақсатқа жету барысында алдымызға қойылған міндеттер. Орыс халқының ою-өрнектері мен оларды қолдану мақсатын зерттеу, сондай-ақ орыс халқының дәстүрін өзгеріссіз сақтағанын ескере отырып, киім техналогиясындағы материалдар жайлы, киім дизайн өнеріндегі ғылыми ой-пікірлер, материалдар, шығармалар жинақтау, жүйеге келтіру.
Қазақстан Республикасының киім дизайны өнеріне өз тарапымыздан үлес қосу.
Диплом жұмысының нысаны:
Тігін өнеріндегі киім дизайны кешеніндегі жаңа туындылар.
Костюм дизайнда орыс халқының өзгеріссіз сақтаған өрнектерінің үлгілері.
Ою-өрнектердің орыс халқының ұлттық киіміндегі жаңа түрлері.
I Орыcтың інжу маржандарысән үлгісінің теориялық коркемдік модельдерін анықтау
1.1 Орыстың інжу маржандары сән үлгісін айқындау бағытындағы ізденістер
ХVІІІ ғасырда орыс дворяндары жалпы еуропаның даму жолында өзі позициясын нығайтты. Осының нәтижесінде еуропа барлық аристократтары сияқты орыс дворяндары да француз сәніне еліктеді.
Сонымен қатар, ХІХ ғасырда орыс суретшілерінің модельдерінің, тігіншілерінің, зергерлерінің және әйгілі петербургтік және мәскеулік фирмаларының шығармашылығы гүлдену кезеңі болады. Тамаша костюм үлгілерінің нұсқасын атап тапты. [7.9]
ХІХ ғасырда сән журналдарында орыс суретшілерінің суреттеріне қарағанда аристократтары костюмі жалпы европалық киім формаларына еліктеді. Ғасыр басында ампир стилі костюмдерінде антикалық элементтері байқала басталды. Әйелдерінің тығыз астарлы чихол оның үстіне жұқа жіппен тігілген ұзын ақшыл көйлектерін киді.
Әйел фигурасы силуэті жоғарғы орнының бел сызығы, кіші көлемді лиф және тік қынаталы юбка мен ерекшеленеді. Серуендеуге киімінде сыртқы көйлектердің төменгі сызығына көлденең әшекей тігілді.
Бұл силуэт пропорциясының бұзылуына яғни көйлектің ауырлауына әкеліп соқты.[9.10]
Ерлер күңгүрт фрак, қынамалы пантапон және сюртик кие бастады.
1825жылы сән күрт өзгерді әсіресе әйелдердің пішінінде маталарды әсемдеу әшекейлеу, силуэт конструктивтік шешім эклектикалық стиль ықпалы бірнеше көркемдік стильдерінің әсерінде болды. ХVІІ және ХVІІІ ғасырлар қайта өрлеу дәуірі ретінде бағаланды.
1840-1860 жылдары әйел костюмінде нақты пропорция криноминнен құрылған жұмсақ дөңгеленген сызықтар қолданылды. 70-80 жылы олардың орнына ұзын қампи карсеттерді пайдаланды.
ХІХ ғасырда Ресейде Еуропадағы сияқты формалар тұрақталып, стандартталды. Ол жаңа уақыт қажеттіліктеріне икемделді.
ХІХ ғасырда Ресей әлеуметтік құрылымы алуан түрлі болды. Дамыған капитализм буржуазияның қалыптасуына әсер етті. Олардың өзіндік тұрмыстық салты мен мәдениет деңгейі терең әрі көп мағыналы еді. Саудагер костюмінің негізгі формасы орыс халқы көйлегі мен Еуропалық сән үйлесімділігі уақытынан артта қалған киімі болды.
Саудагер ерлер киімі костюмі бір қалыптылық жинақтылық формасын сақтады.[10.11]
Олардың костюмдерінің ассартиментіне кафтан бел сызығынан кесілген етек жағынан жиырылған жағасыз, түймелігі солдан оңға қауыстырылған өте ұзын сюртіктер ұзын қамышты етіктер киді. Ал сыртқы киімі польто, тон, аң терісінен тігілген бас киім киді.
ХІХ ғасырдың ІІ жартысында дәстүрлі фабрикалық костюм қалыптасты ол бір жағынан халықтың элементтерде сақталған. Ол екінші жағынан жаңа стандарт формасы практикалық қонымдылық талаптарды орындады.
ХІХ ғасырдың аяғында әйелдер неше түрлі салада жұмыс істеді. Әйелдердің қарапайым тиртес парочка деген матадан кофта киді. Олар емшек бөлігіне кең желбезектермен тігіледі. Жұмысшы әйелдердің қынамалы юпка киді. Күнделікті киімдерге шыт және мақта маталар мерекелік киіміне жібек, жартылай жібек, жартылай жүн маталар қолданылды.
ХІХ ғасырдың ІІжартысында орыс костюмдерінің ерекшеліктері:
* Костюмге халық элементтері енгізілді.
* Эстетикалық талаптың қарапайымдылығымен ерекшеленеді.
* Киімге пайдаланылатын матаның тұрақтылығы мен қарапайымдылығы байқалады.
Әр халық әдемілік деген ұғымды пайымдай отырып, ғасырлар бойы материал жинап, оны адамның жүрегіне жеткізуге тырысқан.
Көне Ресейдің таңдамалы материалдарының арасында ағаш ақ тас, күміс, қолай болып, олардың ерекшеленушісі інжу болған. ХVII - XVII ғасырларда Ресейді аралаған шетелдіктер інжуді орыстың ұлттық тасы деп атап өткен.[11.12.14]
Ия, інжу шыныменде орыстың ұлттық тасы болған, өйткені ол Ресейдің 165 өзенінен алынған. Олардың арасын Волга өзені сияқты ең ірілері немесе Кондалакий өлкелерінде інжу өзені сияқты шағын өзендер де, онежский көліндегі Вичай өзені, мсты-лна ағымында біздің ата - бабаларымызды табиғат құбылыстарын тамашалауға мүмкіндік берген және ол қазіргі күнге дейін сұлулықтың символы болып есептелінеді. Інжудің қайнар көзі болып, Онежский және Заонежья көлдеріндегі 36 өзен, бұлақ және шағын көлдер інжудің көзге көрінбес ракушкаларына толы болған.
Інжудің ракушкалар ішінде қалыптасуы көптеген жылдарға созылып, аңызға айналған ежелде інжу ракушкалардың қатты қабыршықтарында ғұмыр сүруші малюска деп есептеліп, ана ракушка және ата ракушка болады деп пайымдалған. Тіпті Каремилда семга балығының жабрасында інжу шоқтары пайда болған. Семга 3 жылдан кейін өзі пайда болған жеріне оралып, өз шақтарын ашық ракушкаларға енгізген және сол шоқтардан ең жақсы інжу пайда болған деген аңыз қалыптасқан. Десе де інжудің пайда болуы туралы ғылыми түсініктер ХІХ ғасырдың басында табылған.
Дүние жүзінде әрбір зат табиғатта болып жатқан құбылыстарға өзінше қарсы әрекеттенеді, яғни ауыртпашылықтарды жеңуге немесе оларды қашқақтауға тырысады. Бұл ракушканың ішінде жүзеге асады. Су малиюсканың ракушкасының астынан өтіп оған зақым тигізбейді, бірақ кей кездері ашық қабыршықтардың арасына топырақ кіріп қалуы мүмкін. Топырақ малиюсканың нәзік терісін жаралағанда малиюска өзін қорғау мақсатында перламутр жасайды, онымен топырақты қаптайды, орайды содан інжу пайда болады.
Інжудің әдемілігі адамзат тарихында ерекше бір мән - мағынаға ие. Мүмкін ата - бабаларымыз інжудің кереметтілігінің табиғатпен барлық тіршіліктің баласын сезінген болса керек, немесе інжудің алыну тісілінен адамзатпен сырлы байланысы айқындала түскен. Адамдар жай ғана теңіз түбінен ракушканы алып қана қоймай, оның ішінен жұмсақ інжуді шығарып, оны қатайтыру үшін ақырындап 2-3 сағатқа хауызға салған. Бұл құбылыс қатаю деп аталады. Сосын оны ылғалды матамен ораған. Тек бірнеше сағаттан кейін інжу тасқа айналған. [11.12]
Інжуді теңіз түбінен алатын адамдар үшін інжуді тағып жүрген адамдардың үстінде көрудің өзі бір ғанибет болды. Ежелде інжуді теңіз түбінен алуға тек қана пәк, таза, жүрегі ақ адамдар барған деп ойлаған, тіпті теңіз түбіне түсер алдында адам жақсылап жуынып, шайынған болуы тиіс деген, өйткені інжу жаман сөздерді, жаман әдетттерді, жаман адамдарды жақтырмайды деп адамдар сенген, сондықтан інжуді пасық, жаман адамдардың қолына ұстатпаған. Інжу көптеген халықтарға қуаныш әкелген, бұл қуаныш әсіресе Ресейліктерге қол жетімді болған. Ресей әйелдер кедей болсын бай барлығы інжу тағып жүрген. Інжу әшекей ретінде ғана емес, киімге өрнектеп тігуде дамыған. Інжуді киімге өрнектеп тігудің өзі үлкен бір өнер деп есептелген. Інжуді күтіп бағудың өзі адамның қоғамдағы дәрежесінің қаншалықты төмен немесе биік екенін көрсеткен. Інжу өзінің айналасының барлығы әрлеп - әшекейлеп көрік беріп тұрған. Әдеміліктің бұл ұғымы костюмдерді әсіресе әйел костюмінде өрнек тапқан. Жемчужный эпитеті орыс поэзиясының ең сүйіктілерінің бірі болған, өлеңдерде інжумен қыздың көз жасын теңестірген, әйел сұлулығын күйместін көптеген өлеңдер болған. Олар атадан балаға мұра ретінде қалып, адамдарды әдемілікті көре алуға жетелеген. Ежелде әйел сұлулығы оның бет - жүзінде деп ойлаған. Сондықтан Ресей халқы өзінінің ешбір қызын ренжітпеуі үшін, оларды - табиғат сұлулығы інжумен әрлеген. ХVI-XVII ғасырларда шетелдердің Ресейге деген қызығушылығы арта түскен. Сол жобада бір топ еуропалықтар Мәскеуге жол тартқан. Барлық шетелдіктер бір ауыздан орыстың бас киімін ештене мен салыстыруға болмайды деп атап өткен. Ол бас киімдер алтын жіптер және де әр түрлі тастар, інжулермен тігіліп, көбелек, құс сияқты суреттермен әшекеленген. Бұл бас киімдермен әйелдер мейрам - мерекелерге әр түрлі тойларға барған. ХІХ ғасырдың 40 - жылдарында саяхатшы Барон Гакетгаузеннің жазбаларын көре Нижегородская губерниясында әрбір қарапайым әйелдің өзі 200-300 немесе 1000 нан артық інжу тағып жүреді десе, оны тамашалаудың өзі адамды ерекше бір сезімге булайды деген. Жексенбінің жазғы күні Вологодская губерниясында Гасстгаузен қонақтаған үйдің маңынан бір топ ерекше әрленіп киінген әйелдерді көреді, Гасстгаузен оларды емес немесе бір ғажайыпты ойлайды. Кейіннен баронға бұл церковқа бара жатқан қарапайым әйелдер екенін айтқанда ол өте таңданады.
Баронның таңдану қарапайым халыққа бұндай ерекше киім қайдан келген деген сұрақ болатын. Бұның сыры ежелден қарапайым халық орыс өзендерінен інжуді іздеп тауып, оның көп бөлігін өз отбасына қалдырған. Оны әрлеп, әшекей ретінде қолданылып, киімдерге тігу болса желдердің тапқырлығы болған және ол анасынан қызына мұра ретінде қалдырған киім, әсіресе бас киімдер Ресей халқы үшін ең бағалы заттар болды, оларға ұлттық киімдер де мұра ретінде қалдырылған. Оларды ата - бабалардың кішкене заттан мәңгі сұлулықты жаратқан ескерткіші ретінде сақтаған. Інжуді бас киімге - әрлеп тігудің екі түрі болған. Оны қатты матаға тігу және торлап әрлеу. [15.22]
Інжу қатты матаға алтын жіппен тігілді, әр тігін өзінің атауымен қимылына ие болды. Алдымен матаны тартып тұрып, қатты картонға суреттің сызбасын түсірген, картонға аю салып, оны матаға жабыстырған. Алтын жіп үзіліп кете бергендіктен, осы тігу өте қиын болған. Оның ерекешелігі матада түзу және тегіс жатқан. Торлап әрлеуге інжуді өте мұқият таңдаған. Бұл істің әрбір інжу сапасын көрсеткен.
Солтүстік қатал табиғаты Ресей өңіріне өте нәзік інжуді тарту етті және солтүстіктің әйедерінің бас киімдері Ярославльден Поморяға дейін інжулермен әшекейленген.
Кика ны алтын жіпке інжуді және түрлі түсті тастарда тізіп тұрып әшекейлеген, ал егер ол тойға арналған болса оның оюларының арасына құстың суретін, бақыт символы ретінде қосқан. Мейрам күндері, әйел үшін ең жақсы күн өзінің неке кешесі болғандықтан, киканың үстінен алтынмен әрленген ақ плат киген. Ол бас киімге ерекше көрік беріп тұрған.
Бойжеткендердің бас киімдері аталуымен ғана емес түзілмес жағынанда ерекшеленіп тұрады. Ауа бойжеткеннің тойда киетін бас киімінің фонын атқарады. Бұл оның бас киіміне басқа, өзгеше өнерлі бір мағына берді, яғни оның еркіндігін айқындай түскен деседі.
Тірі заттың ішінен алынған інжу әйелдер киіміне тігілгеннен соң да өмір символы ретінде түрлі болып қалаберген деп ойлаған. Бірақ табиғаттың бұл сұлулығын адамдар түсініп, қадірлей алған ба? Ол оларды өзіне бағындырып, еркектерді әйелдеріне мейірімді болуға жетелей алған ба? Әйелге болған қаталдық орыстың көптеген отбасында кездесті, бірақ олардың арасында да сұлулық бағалап, қадірлей білетін азаматтарда аз емес еді. Бұны біз халық әндерінен байқасақ болады.
Киканың әрбір пішіні әйел бейнесіне әсемділік бере түскен. Кокошниктер Ресейдің көптеген өңірінде Псковский, Костромский губернияларында Владимирский және Саратовский өңірлерінде көп кездескен.[14.22]
Кедейлерде де, байларда да інжуден жасалған алқалар, сырғалар және басқада әшекейлер көп кездесті. Торлап әрлеу ХІХ ғасырдың бірінші жартысында дамыған. Інжумен әрленген әрбір бас киім бойжеткен үшін тойға тарту ретінде берілген. Ол оны өз қызына сақтап қойған. ХVII ғасырда барлық шетелдіктерді таң қалдырған інжуден жасалған сырғалар, торлап әрленген бас киімдер ғасырдан ғасырға сақталып келуде. Бұл әшекейлердің барлығы мейілінше айқынды етіп көрсету үшін әртүрлі пішіндерді жүзеге келтіріп, інжуді әртүрлі тастармен өрлеу барсында пайда болған. Ақ інжуді күміспен, хрустальмен, алтын түстес інжуді алтынмен әрлеген.
ХVІІІ ғасыр соңында ХІХ ғасыр басында інжуді әрлептігу өз күшін жоғалтады Ресейдің кей жерлерінде ХІХ ғасыр соңында оны әшекей ретінде мүлдем қолданбайды, оның орнына костюмдер мен бас киімдерді бағалы тастармен әшекейлеу сәнге айналады. Ресейдің тек солтүстігінде ғана бойжеткендер мейрам күндері өз әжелерінің киімдерімен қыдыруға шыққан, ол киімдер кей жерлерде қазіргі күнге дейін сақталған.
Бірақ халық арасынан шыққан сұлулық жойылып кеткен жоқ ол өмірге қайта келіп музейлерде сақталған және оларды музейлерде көре отырып әйел тапқырлығына таң қалмауға болмайды.
Әрбір мемлекеттің өзіне тән болған айырмашылығына қарамастан орыс әйелдерінің костюмдерінде жалпы ұқсастық бар. Яғни кем бөлінген, шағын және қысқа, жұмсақ контурлардан құралады. Орыс әйелі бұл костюмде өзгерістерді сақтап қалған бұл аққұс әрекеті адамдарды өзіне іңкәр қылған түрі, болмаса тауыс құсының жүрісіне ұқсастығы бар. Осы әрекеттің ұқсастығы орыс әйелі кейпінде өлең және билері сақталып қалған.
Дәл үзіліп жатқан маржандай түрленеді, әр бір маржан өзіне тауланып бір-біріне ұқсамаған, бірақ барлығы қайталанбас өзгеше формаға ие болған сияқты. Халық фантазиясы бүкіл салт-дәстүрлеріні біріктіріп, әрқайсына өзіне тиісті бағаларын береді. Біздің заманымызда дәстүрлі киім деп қабылданған.Осы дәстүрлі киімдерінің бір-біріне байланысуының арқасында адамдарды татуластырып жарастыруға жәрдем берген.
Орыс халық әйелдері костюм үшін бай түстер тек қана сол заманға сай таңдаған. Бұл түстер және славян киімдерінен құстың суретін көру мүмкін.Әр түрлі түстердегі жіптер, алтын түсті жіптер, маржандар, тағы түсті асыл тастармен әшекейленген.[11.12.14]
Бұдан басқа да көп әйелдер бас киімдерін құстың пәтімен әшекейленген. Қаз немесе аққұстың пәті, еркек қаздың қанаттарымен безендірген. Әйелдердің декорацилсы да белшілермен тола. Олар жеңдеріні анық қызыл түстен немесе нақыштар асыл алтыннан тігіп киген.
Түсті мата үстінде қара торы немесе ақ релиф безендірулер болған.
Олар түрлі түсті маталар немесе атап айтқанда нақыштары болған. Олармен тек қана жеңінің жоғары болшектері ажыралып тұрған. Кәдімгі орыс халқының салт-дәстүрінен гоі орыс әйелдерінінң бастары әрдайым жабық болу керек.
Орамалдарының безендіру түрі: қыр түрі және бір түсті түстері станокта тоқылған ортасына және бүршектеріні бірге дайындаған. Бірақ қырларыны кейін жіңішке жолақ тәріздегі суреттермен безендірген.
Бұл жіңішке жолдар әр түсті ажратып корсетып түрады.Жұмыс өте күрделі жіптің жіңішкелігі соншалықты адам шашының таласынан да жіңішке болған. Бір орамал алтындай шамасында, кей бір кезде жарты жыл шамасында тоқылған, егер сурет күрделі болса. Ең күрделі оюларыны ағаш инелерімен тоқыған.[15.22]
Түстер қанша көп болса инелерде соншалықты көп болған. Бұл орамалда орыс әйелдерінің денелерін жасыру үшін, орыс әйелдеріне тән слт-дәстүрлері сай келеді.Соның үшін орамалмен желкелерін жауып жүру,әйелдер және саудагерлер арасында тез таралды.
Жұмсақ, жеңіл жүнді гүлдер суреттер қара, ақ немесе ашық көк, қызыл, қызғылт, сарық, жасыл түстегі орамалдар ХХ ғасырдың бірінші жартысында пайда болған. Орыс киімдері кобіне канаптан тоқылған, гүлдер жасау бұндай матада өте жақсы шығатын еді. Ресей ХХ ғасырдың бірінші жартысында өз мақсатына жетті. Осы түрлерін пайдалану безендіру әдетке айналған. Барлық көйлектер тек қана түсті маталардан тігілетін еді.
Жеңнің жоғары бөлшектері қол буынынан желкесіне дейін ластовица деп аталған. Кәдімгі бұл ластовица алтын жіптермен тігілген. Сарафан, юбкаларына айналған. Оларды тура етіп тіккен. Сарафандарға әлбетте фартук кидәрген. Оларды әлбетте түрлі-түсті жібек маталардан тағыда оюлары, баулары болған. Бір түсті алтын және күміс түсті бау киген. Оның тасмалдарыұзын және соның үшын көкірек ашық қалады.
Бұл дененің фигурасын өзгертуі,фигураны болшектерге боледі.Бұл сұлулықты құртады. Костюмнің әлбетте бауы болған және бөлшектерде бұл бойын тұмарлары, немесе моншақтары болған.
Олардың бірнешесі-кокошник киген. Дүніеде ең танымды. Ол орыс костюмінің символы есептелінген. Бұл бас киім мейрамдарда ХХ ғасырға дейін істетілген. Кейбір ауылдарда келіндер бұл бас киімдерді 20 жылдары ХХ ғасырларда киген.
Кокошникке желпігіш түріндегі, жапсырылған қалыңқағаз метал лента немесе кішкентай жібек баскиім тігілген.
Кокошник әдемі оюлар немесе тірлі гүлдер, моншақтар, теңіз маржандары, алтын жіптер, фольга, шиша сондай өр түрлізаттар мен өрленген.
Ал байлардың киімдері қымбат болған жөне қымбат тастармен әшекейленген.[14.15.22]
1.2 Орыстың інжу маржандары сән үлгісінің қызметі және дизайн объектісі
Дизайн (design) - ағылшын тілінен аударғанда жобалау, сызу, ойлап табу, сондай-ақ жоба, сызба, сурет деген мағынаны білідреді. Қазіргі кезде бұл термин өндіріс бұйымдарын әрі ыңғайлы, әрі әдемі көркемдеп жобалау дегенді білдіреді. Дизайн - қоғамды индустрияландыруға байланысты пайда болған және қалыптасқан жаңа өнер түрі. Дизайн пайда болуының алғышарттары қол еңбегінен машина өндірісіне ауысу ғасырында қалыптасқан. ХХ ғасырда индустрияның қарқынды дамуы нәтижесінде штампыланған сан түрлі тауарлар дүниеге келді.[1.2.3]
Дизайн - қолданбалы өнердің өндірістік дамуы негізігнде техниканың эстетикамен үйлесімі нәтижесінде пайда болған сала.
Барлық бұйымдардың ішінен костюм адам баласымен ерекше тығыз байланыста болады. Костюмнің дизайндық көркемдік ерекшелігі сол, оның шығармашылық объектісі - адм. ХХ ғасырдың аяғында дизайн саласында азаматтың еркін дамуына лайық жаңа кеңістікті құру, мұқтаждығын өтейтін стильдер кең тарай бастады. Қазіргі сәнгерлер мен киім өндірушілер өз жұмыстарында жаңа материалдарды пайдаланып, жаңа технологияға сүйенеді. Нәтижесінде киім атаулы адамның жас ерекшеліктерін, жыныс ерекшеліетерін айқындайтын қызметінен айырылып, жеке еңбектің көрінісі болудан қалды. Бірінші орынға жетілген қызмет шығып, киім жоғары технологиялық бұйымға айналды.
Көп бұйымдардың жиынтығынан құралған киім мынадай қызметтерді атқарады:
- утилитарлық - практикалық - адамның нақты әрекетіне байланысты киім қызметі;
- бейімделушілік - қоршаған ортаға ыңғайлы, әрі үйреншікті киім қызметі;
- нәтижелік - жеке тұлғаның, қоғам мүшелерінің өз қабілетін жүзеге асырып, мақсатына жетуі үшін нәтижеге жеткізетін киім қызметі;
Ықпалдастылық-біртұтас бұйымдардың мәдени сапасының мазмұны материал мен пішін үйлесімділігі арқылы беріледі. Сондықтан киім - адамның қоршаған ортасы мен тіршілігі бейнесінің көрінісі.[2.6]
Дизайн - қоғамның бұқаралық қарым-қатынас құралы. Өйткені ол сауда өнімі арқылы өндіріс пен тқтынушының байланыстырады, жалпы көпшіліктің тұтынушылық белсенділігін арттырып, сұраныс пен тұтынушы талабының өзара әсерін реттейді. Дизайн - көп өнім шығару мен қызмет көрсетуге қажетті сұраныс талаб жоғары қоғамның әлеуметтік-мәдени реттегіші. Тауар сатып алған тұтынушы өз қажетін өтеу үшін ғана зат сатып алмайды, белгілі бір әлеуметтік мәртебеге ие болады. Дизайн заттың символикасы арқылы тауарға белгілі бір әлеуметтік-мәдени мағына береді, жаңа тауарды сатуға алғышарт жасайды. Осылайша, дизайн тұтынушы мен өнім өндірушіні байланыстыратын маркетингтің бір нысанына және жалпы қарым-қатынас құралына айналды.
Дизайн іс тәжірибемен көркемдеу әдістерінің жиынтығы - кезінде материалдық және рухани құндылықтар жасау саласына жатады. Қазіргі заманға дизайн ұғымы адамның суретшілік іскерлігінің әрі теорилық ойлау қабілетінің негізінде қалыптасқан сала сүлулық және функцианалдық заңдылық нәтижесінде жасалынған бұйым дизайн туындысы болып табылады. Қазіргі дизайн заттық бұйымдарды сәндеудің барлық талабына жауап бере алады. Сондықтан костюм жобалауынада, тікелей қатысы бар дизайн ағылшын тілінен аударғанда жобалау, сызу, ойлап табу сондай ақ жоба сызба сүрет деген мағнаны береді. Қазіргі кезде бұл термин өндіріс бұйымдарын әрі ыңғайлы әрі әдемі коркемдеп жобалау дегенді білдіреді. Дизайн қоғамдағы индусрияландыруға байланысты пайда болған және қалыптасқан жаңа өнер түрі.Костюм адам баласымен ерекше тығыз байланыста болады. Костюмның дизайндық көркемдік ерекшелігі сол оның шығармашылық объектісі адам ХХ ғасырдың аяғында дизайн саласында адамзаттың еркін дамуына лайық жаңа кеңістікті қүру мүхтажын өтейтін стилдер кең тарай бастады. Қазіргі сәнгерлер мен киім өндірушілер өз жұмыстарында жаңа материалдарды пайдаланып жаңа технологияға сүйенеді. Нәтижесінде киім атаулы адамның жол ерекшеліктерін жынысын айқындайтын қызметін айрып жеке (қызметтің) еңбектің көрініс болудан қалды. 1 - орынға жетілген қызмет шығып киім жоғары технологиялық киімге айналды.[6.11]
Көркемдік құндылығы бар костюм сөзсіз өнер туындысына айналады. Киімді жобалауда және дайындауда көп мамандық иелері қатысады. Олар: киім тігуші, пішуші, сәнгері, етікш, тері илеуші, техном, құрастырушы, кестелеуші тағы басқа. Олардың әр қайсысыны табушы жасаушы автор сәнгер деп аталады. Ол стил мен бейнені жалпы конструктивтік шешімді анықтаушы жаңа технологиялық шешім ойлап табушы. Декорды жақсартушы түр түспен материалды таңдаушы. Аксесуар мен басқа қосымшаларды ойлап табушы жаңа жобаны игеруші. Қазіргі заманғы сәндегі стил көптігі еркеше түрде туды деп айтуға болмайды. Саяси оқиғалар мен адамзатты толғандыратын әлеуметтіка мәселелер мен байланысты туған стилдер дамып құндылығын арттыруда жаңа материалдың және оларды оңдеудің түрлері жаңа стилдердің пайда болуына әсерін тигізеді. ХХ ғасырда сән мен костюмге айтарлықтай әсер еткен ағым эклектизм болды. Эклектиканың басты белгісі стилдер қосындысы мысалы: романтикалық пен спорттық стилдың үлесімдігі байланысы соңғы 10 жылдықтағы киім үлгісінде әсіресе, эклектика ағымы күшейді. Бүгінгі күнде дизайнда дәстүрдегі қиыспайтын нәтижелерді алатын орны ерекше.[3.6.11]
ІІ ОрыСТЫН ІНЖУ маржандары КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫН АЙҚЫНДАУ
2.1 Орыстың інжу маржандары сән улгісін үйлестіру құралдары
Орыстың інжу маржандары костюмінің тұтастылығы және бөліктердің үйлесімділігі элементтердің бірлік әрі байланыс қасиеттерінің бірнеше шарттары орындалғанда ғана жүзеге асады: бөліктердің өзара үйлесімділігі, өлшемділігінің масштабтылығы, пропорционалдылығы, ырғақтық байланысы, созылмалылығы, түстік және фактуралық шешімі.
Композициялық қасиеттердің таңдалуы көркемділік ойға, бейненілік мазмұнына және костюмнің арналуына байланысты. Олардың қолданылуы бұйымдарға қойылатын функциялық және құрылымдылық талаптарға сай болуы қажет.[1.3]
Орыстың інжу маржандары сән үлгісі композициясының негізін киім бөліктерінің жиынтығы, осы көлемдердің арақатынасы, киімнің жалпы шамаластығы оның силуэті құрайды.
Пішіннің мәнерлік деңгейі осы негізгі көлемдердің өзара үйлесімділігіне, пішіндеріне және костюмдегі табылған жалпы пропорцияға байланысты.
Композция қасиеттері арасында суретшілер пропорцияны (шамаластық) бірінші орынға қояды. Пішін элементтерінің өлшемдік ара қатынасы - ол бүтін композиция құрылымының негізі. Пропорция ұғымы күрделі бүтіннің ішіндегі құрама бөліктердің байланысы, яғни бір өлшемнен екінші өлшемге қозғалыс деп түсініледі.
Орыстың інжу маржандары костюмін үлгілеуге пропорция ең басты фактор болып табылады. Пропорцияның екіге бөлінеді: жай және күрделі. Жай немесе арифметикалық пропорциялар еселік және бүтін сандық қатынастарға негізделген. Олардың негізінде біртұтастық басқы өлшем - модуль жатады. Модуль - ол заттың, объектінің немесе дене бітімінің кез келген бөлігінің көлем бірлігі ретінде алынатын өлшем. Пропорцияның екінші өте күрделі типі геометриялық деп аталады. Ол құрылыммен өлшенбейтін көлемдерінің қатынастарына негізделген. Мысалы, шаршы қабырғаларының оның диагоналіне қатынасы.
Жай пропорционалды қатынастар бөлшек санымен анықталады. Мысалы, жең (34), мини белдемше 13, пальто 78, жемпір 23 бүтіннен құралады. Жай пропорциялық қатынастарға қабырғалардың қатынасы 3:4:5 болатын египеттік үшбұрыш жатады. Үйлесімділік пропорциясын іздеу сәулет өнерінде, құрылыста инженерлік ғимараттарда ежелден жүргізілген. Табылған күрделі пропорциялар иррационалдық сандарға негізделген, олар геометриялық құрылым арқылы шығарылады. Ең үйлесімді ирроционалдық пропорция алтын бөлініс немесе алтын пропорция болып саналады. Алтын бөлініс көптеген табиғи құбылыстардың негізін құрастырушы болып табылады, сондай-ақ болашақта өлшем табиғат және адам шығармашылығынығ, сұлулық заңының өлшемі бола алады. Алтын бөліністің мысалы - бүтінді әр түрлі екі бөлікке бөлу арқылы алынатын қатынастары, осында бүтін - үлкен бөлікке, үлкен бөлікшеге қатысады. Кейбір Алтын бөлініс қатыстығының жуықтасуын түрлер қатарында келтіруге болады.
-23,35,58,813 және т.б.
- Фибонначчи шаршылары диоганаль қабырғаларының қатыстығының шұғыл азаюы;
- динамикалық төртбұрыштар және қабырғалар қатынасы 12, 13, 15,18 және т.с.с. төртбұрыштар бірте бірте азаю иллюзиясын береді.
Сонымен үйлесімді пропорцияоналды қатынастар пропорция теңсіздігңне негізделеді. Киімді модельдеуде пропорционалды қатынастар интуициялық сезім арқылы анықталады немесе сәннің даму бағытымен шешіледі. Әр сән бағыты костюмніңі пропорционалдық мүшеленуін ұсынады. (7,8,9-суреттер).
Қоршаған материалдық орта, ғимараттар, көліктер, тұрмыс заттары мен киім адамға қатысты масштабы, практикалық пайдалануда ыңғайлы болуы тиіс. [16.18]
Масштаб - заттың салыстырмалы шамалық көлемі
Масштабтылық - пішіннің әр элементтердің адамға қоршаған кеңістікке, басқа пішіндерге өлшемдес пропорциялылығы.
Орыстың інжу маржандары сән үлгісі пішінінің және оның элементтерінің адам және бітіміне өлшемдес шамалылығ. Костюм және оның құрушы элементтерінің масштабтылығы костюм мақсатына, маусымына, тұтынатын ортасына байланысты. Қабылдау мастабтылығы мен пішіндді мүшелендірудің өзара байланысы бар. Неғұрлым мүшелендірілген пішін ірі болса, соғұрлым ол ірі масштабты. Заттардың және ғимараттардың масштабты мәнерлігі көзбен қабылданған ерекшелітерге байланысты болады. Ақ және ашық түсті қарағанда ірі көрінсе, тік сызықтар ұзындығы көлденең сызыққа қарағанда ұзын көрінеді. Жіктелген немесе көлденең сызық бойымен жіктелген пішіннен ұзынынан жіктелген пішін биік көрінеді. Масштабтылықтың жетістігі пропорционалдыққа байланысты болады. Көз мөлшері мен затты алмастыра отырып, біресе арттырып немесе кемітіп, затқа бірде шындылық, бірде бірнеше жасанды масштабды беруге болады. Костюмнің мысалы, жаға, қалта, қайтарма сияқты қажетті бөліктерін жаңғырта отырып, пішіні мен өлшемін өзгертуге болады.
Тұрмыстық костюмде мастабтылық міндетті. Оның жоқтығы гротеске, келбетті күлкілі түрге, театрлық және цирктік өнерде белсенді пайдаланылатын келемеж суретке әкеледі. Дұрыс табылған костюм массының адамның дене өлшеміне арақатынасы оның әдемілігін көрсетеді және кемшілігін жасырады.
Масштабтылық пішіннің тұрақтылығына және теңдігіне байланысты болады. Костюмді құрушы барлық пішіндер адам дене бітімінің шынайы пропорциясыга бағыну керек.
Орыстың інжу маржандары сән үлгісін жобалау мәселесін шешу барысында композиторлық ізденіс нақты тәсілдерге негізделеді. Мұндай тәсілдерге контраст, нюанс, тождество жатады. [3.7]
Қарсыластық - пішіннің, өлшемнің, пластиканың, түстің, фактураның күрт айырмашылығы. Қарсыластық модельде өте қажет, себебі ол толығымен мәнерлік пішінді құрайды, сипатының әр түрлілігін анықтайды және костюмнің ортақ пішініне динамикалылықты енгізеді. Қарсыластық композициясыда өзінің белсендіігімен ерекшеленеді.
Адам және бітім костюм композициясының негізі ретінде қарсыластықтың еңгізушісі болып табылады.
Композиция қарама - қарсылығының белсенді бөлігі қол мен иық болып табылады. Осында костюм пішінінің әр түрлілігі айқындалады: нюастығы және қарама - қарсылығы. Қарсыластықта құрылған костюм композициясы барлық уақытта да өзгеше болып келеді, сондықтан да қарама - ақрсылық принципі көбіне мерекелік үлгідегі киімдерде, спорт киімдерінде және демалу үшін арналған киімдерде пайдаланылады. Қарсыластық композициясындағы киімдер балаларға және жастарға лайықты, олардың өзгешелікке, даралыққа және максимализмге талпынысын көрсетеді.
Қарсыластық костюмнің атқаратын міндеті мен қызметінің әр түрлілігін көрсете отырып, көлемді-кеңістікті құрылымын түрліше ұйымдастырады.
Нюанс - ұқастық элементтері бар сипаттамалардың елеусіз айырмашылықтары. Киім модельдеуде, пропорцияда, ырғақта, түстер мен реңдердің қатынастарындаконструктивті сызықтарда, бөлшектерде, фактураларда, безендіруде, пластикада және пішіндердің өзара қатысуынада да нюанстық қарым-қатынастар жиі кездесіп жатады.
Нюанстық қарым-қатынастарда айырмашылықтан гөрі ұқсастық көбірек бой көрсетеді, осыған орай байланыс анық көріністегі ұқсастыққа негізделеді.
Пропорция нюанссы байсалды және констрасттық қарым-қатынастар арқылы құрылған пішіндерге қарағанда көбірек қолданылатын пішіннің өзіндік негізін құрайды. [7.15]
Композиция толығымен нюанстар негізінде құрылуы мүмкін. Қомпозициялық құралдардың ішіндегі ең биязысы, нәзігі - нюанс киімді әдемі етеді. Костюмнің матасы, түсі мен пішіні толық ойластырылып мінсіз орындалған боса, оны да нюанстау деп атауға болады. Нюанс элементтер арасында қосымша байланыстар туғызып, модельдің шешілуіне ықпал етеді.
Тепе-теңдік - толық ұқсастық; сызықтың, массаның, пішіннің, көлемнің, пластиканың, түстің, фактураның қайталануы. Егер негізге алынған бір элемент немесе геометриялық көлем дамып ұлғайса және әр түрлі вариацияда қайталанса, костюмдегі тепе-теңдік толық шешілді деп есептеледі. Алайда, кейбір бөлік элементтер көп түрде қайталанған жағдайда, адам зерігіп, оны толық сезініп қабылдамайды, сондықтан да тепе-теңдік қатынастары қолдануда абай болу керек.
Ырғақ - кейбір элементтердің белгіленген ретпен қайталануы. Ырғақ табиғаттың әр түрлі құбылыстары мен пішіндеріне, еңбек процестеріне, өнер туындыларына тән жағдай. Жазықтық пен кеңістіктегі пішін элементтерінің және аралықтарының қайталанбалығы ырғақтың сипаттарына жатады.
Пішін элементтерінің және олардың арасындағы аралықтардың көп түрде бірқалыпты алмасып тұруы ырғақтық қатарларды құрайды.
Ырғақтың қатарындағы тығыздық немесе сиректілік элементтердің үлкендігіне және арасындағы аралықтарына тәуелді. Ырғақ түрлері: кему, өсу, шапқылама.
Элементтердің мотивтердің, немесе пішіндердің қайталануы екі типке бөлінеді:
- қарапайым статистикалық немесе метрикалық.
Күрделі (динамикалық).
Статистикалық ырғақты қатар немесе метрикалық ырғақ - бірдей элементтерден және арасындағы бірдей аралықтардан тұратын қатар.
Динамикалық ырғақты қатар - элементтердің үлкендігі белгілі бір математикалық заңдылықтарға бағынып өзгеріске ұшыраған жағдайда ырғақтың күрделі көрініс алуы.
Динамикалық ырғақты қатар келесі өзгерістерге жол береді:
- аралықтар ұзақтығы бірдей бола тұрып элементтердің үлкеюі немесе кемуі;
- элементтер үлкеділігі бір қалыпты болған жағдайда аралықтар ұззақтығының қысқаруы немесе ұзаруы;
- аралықтар ұзақтығының қысқаруы немесе ұзаруы және элементтер ұлкендігінің өсуі немесе кемуі. [19.22]
Элементтерді кезекпен алмастыру кезінде кейбіркуі акцент элементтер болып көзге ерекше көрінеді, оларды активті элементтер деп атайды. Акценті жоқ элементтер пассивті болып табылады. Активті және пассивті элементтердің біркеі алмасып тұруы метр деп аталады. Активті элементтердің біреуінен екіншісіне дейінгі ара қашықтық динамикалық қадамды құрайды.
Элементтер қозғалысы жылдамдығының үдеуі- темп. Темп жай және баяу, ұлғаймалы және жылдам болып келеді.
Ырғақ, метр және темптің маңызы зор, себебі олар пішіннің динамикасы мен бейненің ұйымдастырылуын, әрі сипатын белгілейді. Әр түрлі мақсаттағы бұйымдарды жасауда темптің, ырғақтың, метрдің әр түрлері қолданылады. [19.11]
2.2 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы
Түс және оның негізгі қасиеттері
Түс адамның көзімен қабылданатын физиологиялық сезім.
Барлық түстер екі топқа бөлінеді: хроматикалық және ахроматикалық. Хроматикалық немесе хромос - грек тілінен енген сөз, түсті, боялған деген мағынаны білдіреді. Бірінші топқа барлық спектрлі түстер - қызыл, көк, жасыл және солардың аралас түстері кіреді. Екінші топқа - ахроматикалық түске - ақ, қара, және сұр түстің барлық реңтері жатады.
Әрбір хроматикалық түстің өзіне тән үш қасиеті немесе ерекшелігі бар: түс реңкі, жарықтық және қанықтығы. [16.18]
1) түс реңкі - бұл хроматикалық түстің өзіне жарыұтығы жағынан тең келетін ахроматикалық түстен негізгі айырмашылығы, негізгі қасиеті;
2) жарықтық ұғымы хроматикалық түсте қара не ақ пигменттің қаншалықты мөлшері бар болуымен түсіндіріледі;
3) түс қанықтығы - түстегі таза боятектің болу дәрежесі. Ең қанық бояу спектр түстері болып саналады (мысалы, қанық қызыл, қанық көк түс, т.б.). қанық боя деп түстегі ашықтық дәрежесін, түс қуатын, үдемелі қарқындылықты түсінуге болады.
Түс реңкі бір түсте екінші түс қоспаларының араласуымен сипатталады. Мысалы, қызыл күлрең (бүлдірген түсті) түсте көк түс; қызғылт сары түсте - сары түс қатысады; яғни реңкі бойынша қызыл түстер әр түрлі болады. Табиғатта түс реңкі түс бояуларының аттарына қарағанда әлдеқайда көп.
Ахроматикалық түстер бір-бірінен тек жарықтығымен ерекшеленеді.
Ақ пигмент көп қосылған түстер пастельді деп аталады. Осы ақсұр түстердің үйлесімділігі барлық түсті тегістейтін ақ түстің бар болуына байланысты. Пастельді түстің түстік үйлесімділігі - түстік тепе-теңдік, мұнда бірде-бір түс ерекшеленбейді. Түстік тепе-теңдік үйлесімділікке де тән. Бұл жағдайда қара түстің қанық бояулығы жарық түсті жойып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz