Балалар ақыны Әнуарбек Дүйсенбиев туралы толғаныс

Балалар ақыны Әнуарбек Дүйсенбиев туралы толғаныс Астанадан Сәуле телефондады. «Аға, әкейдің бір қолжазбасы Сізде жүретін еді ғой. Бір жігіт барады. Мүмкін болса сол кісіден қолжазбаны беріп жіберсеңіз. Бір әжетке жаратсам ба деймін». Амандық-саулықтан соң осындай өтініш айтқан Сәуле қарындасым – тамаша балалар ақыны, жаны жайсаң аға Әнуарбек Дүйсенбиевтің қызы. Телефоны түспегірдің кісіні ойға батырғаны. «Қу тіршіліктің қым-қуытымен жүріп бүгінгі әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне оқуға түсіріп, өмірге жолдама әперген, әсерге бөлеп, балалар әдебиетіне бағдар сілтеген ағаны ұмытқаным қалай?» – деймін ойланып. Ішкі үнім өктем шығады, сыртым бәсең… Апыр-ай, апыр-ай! Қазақта «Жақсының аты өлмейді, ақынның хаты өлмейді» деген жақсы мәтел бар. Сәулесін түбіне түсіріп, артылса айналасына себездейтін білте шамның жарығындай да азаматтар бар ғой арамызда. Асылы, ел тірегі, өнер пырағы ондай азаматтар болмаса керек. Ел ырысы, өнер құты – күн шұғыласы, болмағанда ай жарығындай алыс-жақынды бірдей нұрландырып, жан шуағын молынан шашатын жандар болар, сірә?! Көрнекті балалар ақыны, марқұм Әнуарбек Дүйсенбиев алысты алаламай, жақынды жат тартпай – хал-хадари бәрін бірдей аялауға, жан шуағын үлкен-кішіге бірдей шашуға тырысатын аяулы жан еді. Азаматтығы мен ақындығы қатар өркендеп, құп жарасып, шын мәнінде «жайсаң» атанып өткен адам жайында аз-кем әңгіме айту, сыр бөлісу парыз! Әнуарбек ақында мынадай өлең бар: Сұрама менің жасымды, Санама ақты шаштағы. Кеудеге сүйе басыңды, Сырыңды түгел аш-дағы! Осы өлеңді оқыған сайын ақынның өз табиғатын көргендей боламын. Бейне автопортреті секілді. Үлкенге «Әнеш», кішіге «Әнаға» атанған, сүйсе – беріле сүйетін, сенсе алғаусыз сенісетін, алаңсыз ақкөңіл ақынның тұп-тура өзі, жан сыры, өлеңде жанына дейін сәулеленген адами портреті бұл! Ол өмірде де, өнерде де жалған кісілікке жоламай, табиғи – ерке де еркін қалпында ғұмыр кешті. Өтебай Тұрманжанов, Сапарғали Бегалин, Мұзафар Әлімбаев сынды әріптес ағаларына керемет еркелейтін ол Мұқағали Мақатаев, Жақан Смақов, Мүбарак Жаманбалинов, Қадыр Мырзалиев, Зейнолла Шүкіров, Тұманбай Молдағалиев, Сағи Жиенбаев, Қабдыкәрім Ыдырысов секілді, алым-берім бірер жылды есепке алмағанда, «құрдастар» аталатын бір буын ақындар арасында ақ серкедей көрінетін, ал өзінен кейінгі жас буынды – Көпен Әмірбек, Асқаржан Сәрсеков, мені керемет еркелете білді. Портреттік өлеңге ұста Мұқағали Мақатаев Әнуарбек Дүйсенбиевті бас етіп, өзінің осынау құрбы-құрдастары тағдырын бала кезден тартып тамаша жасайтын. Тіпті Мұқаң осы өлеңінің ақын досының үйінде қаумалаған ортада оқып беріп, тұсауын кескендей болып еді-ау. Бәрі көз алдымда. Әне, Мұқағали таңғы ауадай тұнық үнімен өлең оқып тұр. Көктем кетті, күз, міне, жуықтады, Бармысыңдар, бауырлар, қырықтағы? Бәрің тірі қалдың ба, қарығанда Қырқыншы жылдардың суықтары? Туылып ек айлар сап арамызға, Айлар салып, әріге барамыз ба?! Бұйырмасын, түсінсем, осы біздер, Шыныменен біреуге ағамыз ба?! Кеше еді ғой, Құдай-ай, кеше еді ғой, Дүйсенбінің, Мына дәу, шешегі ғой! Мынау әзер қаз басқан төрт жасында, Мұхамеджан қартыңның мешелі ғой. Тағдыр бізден бәрін де аямаған: Жылатқан да жұбатқан, аялаған, Ата-қаздан айырылған балапан ек, Аспан асты, жер үстін саялаған. Арманымыз жұлдызға жуық болып, Апыл-тапыл күн кештік суып, тоңып. Шаруасы шалқайған шағын үйдің, Шаңырағына шаншылдық уық болып… Данадай өлең оқыған Мұқаш енді бірде баладай достары көзіне қарайды. Достары ақынды бірі сүйіп, бірі құшақтап, бірі қолын қысып, қызу құттықтап гуілдесіп кетті. Әнағаң Дүйсенбиевтің көзінде Төлеген талмай жырлаған моншақтар тұрды кірпігіне ілініп. Шамасы шалдуар да, ызғар қарыған жетімсіз балалық шағы есіне түсті-ау. Бәрі ошарылып, аруағыңнан айнала-йын Рәбиға жеңгем жайған ақ дастарқан басына қарай бұрылды. Құйындай құйқылжып өте шыққан жылдарын сағынды ақындар. Үсті-үстіне құйылды шарап. Бокалдар сыңғырлады.Әнуарбек әп-әдемі дауысымен «Бір бала-ай»-ға басты. Мұңды өлең, мұңды ән өзара қабысып, бөлмені сағыныш кернеді. Соғыс жылдарының иіні бүтінделмеген жоқшылығы, майданға кеткен әкені сағыну күрсінтіп салды ақын ағаларды. Ұмытпасам, алқа-қотан отырған сол бір қырықтағы азаматтардың бәрінің де әкесі соғыстан қайтпаған, тағдырлас жандар еді. А деп аузын ашса көмейі көрінетін, ән-жырға көмекейі бүлкілдеп қоя беретін қайран да жаны жайсаң ағалар-ай! Тұлғасына кісі сүйсінген Мұқаш аға тау тұлғалы, ал Әнағаң одан да биік, одан да жауырынды, «екі иығына екі кісі мінгендей» алыбыңыздың өзі. Достары «Гулливер лилипуттар арасында жүр» деп мазақтайды оны. Мазағы мадақ сияқты қабылданатын. Өйткені Әнағаң – сәбиден тартып күллі балалардың сүйікті ақыны. Өлең іздеп, өлеңіне кейіпкер іздеп, ақын балабақшаларға жиі баратын. «Бала тілі – бал!» – сәбилерді сөйлететін былдыратып, тәрбиешіге айналып ойнататын, өлең жаттататын жас достарына, сонан соң сәби мінезін өлеңге мінсіз «көшіріп», сыңғырлаған сұлу поэзия жасайтын балғындарға! Содан да «алып – ергежейлілер арасында» (Джонатан Свифт) деп жүргені достарының. Бәріміз де іздегенде сәбилерді ойнатып өлеңдетіп, ойлантып жүрген сәттері балабақшадан кездестірер едік Әнағаңды! Ол өлеңді өмірдің өзінен алып осылай жазатын. Бәлкім, балаларға арнаған, балалар өмірінен алып жазған өлеңдерінің өміршеңдік сипаты да осында жатқан шығар. Ақынның анасы Сәндібала шешей кезінде жыр дүлдүлі Жамбылмен өлеңмен есендес¬кен, ауыл-аймақтың алым-берім өлеңшілерін шөке түсірген недәуір ақындық қуаттың адамы еді. Әкесін соғыс жұтқан «Дүйсенбінің шешегін» (М.Мақатаев) қайтсем жеткіземін деп қайғы жұтып, уайым шегіп, күнкөріс қарекетімен ақындықтан алыстап кеткен жан. Жалғыз ұлының артында қалып, аяулы ананың «аһ» ұрып арманда қалып, шерменде халде өлеңмен күңіреніп жоқтау айтып отырғанын талай көріп, тоқтау айтып жұбатып едік аяулы ананы. Ақын анасы Сәндібала тамағына ақындық ұя салған шешен әңгімешіл кісі еді.