Шәкәрім поэзиясындағы діни көзқарастар

Шәкәрім поэзиясындағы діни көзқарастар

Шәкәрім шығармалары адам баласының шын бақытын табуға, өмірдің мәнін ұғынуға жетелейді. Еңбектерінде бір ғана ұлттың емес, адамзат баласының тағдыры үшін алаңдап, ғалымдар «абсолюттік күш иесі» деп атайтын Алла тағаланың өзінен барша жан иелері үшін мінәжат қылып, солардың бақыты үшін өмір бойы еңбек еткені көрінеді.
Шәкәрім атамыз бүкіл ғұмырын келешек ұрпақ, яғни сіз бен бізге сарп етіп, артына сарқылмас мол мұра қалдырып кетті.

Адамдық борышың –
Халқыңа еңбек қыл.
Ақ жолдан айнымай
Ар сақта оны біл.
Талаптан да білім мен өнер үйрен,
Білімсіз,
Өнерсіз,
Болады ақыл тұл [1, 9].

«Мәңгілік өлмейсің»,– деген сыр жолдары – өзінен кейінгі жастарға мәңгі үлгі болар өсиеті екенінің айқын дәлелі.
Шәкәрім Құдайбердіұлының еңбектері сырға толы дейтініміздің де өзіндік бір себебі бар. «Сыр» деген сөз қазақ халқында «жұмбақ» деген сөздің баламасы ретінде қолданысқа ие. Бір сөзбен айтқанда бұл сөздер синонимдер деуге келеді» [2, 81б.]. Бірақ түпкі мағынасында екеуінің көкпен жердей айырмашылығы бар. Суреттеу арқылы адам ақыл ойының ұшқыр болуына жол ашу. Ол ойлануды қажет етеді. Сырдың, жұмбақтың шешімін әлбетте дұрыс ойланған адам шешеді. Адам баласын өмірде бақытты болуға бастайтын, рухани өрлеуге жетелейтін, адамгершіліктің ең биік шыңына шығарар ең бірінші себепшісі – ақыл-ойы. Өзінің әрбір сөзінде ғұлама атамыз адам баласын ойлануға шақырады. Сол ойы арқылы хақиқатқа жетуді мақсат етіп қояды.
Демек, Шәкәрім атамыздың өлең сөздерінің сыр деп аталу себебі оның өмірдің мәнін таразылай алғандығына байланысты болып отыр. Ең алдымен, Абай атамыз өмірдің мәні, яғни өмірдегі шынайы қызық туралы:

Махаббатпен жаратқан адамзатты,
Сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті.
Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп,
Және хақ жолы осы деп әділетті [3, 49б.], - деп, өмірдегі мәндер туралы ишаралап кеткен. Адам өмірінің мәнді болуы үшін адам қалай өмір сүруі керек? Абай атамыз:

Адамзатқа не керек:
Сүймек, сезбек, кейімек,
Харекет қылмақ, жүгірмек,
Ақылмен ойлап сөйлемек [3, 78б.], –

Осыған қарап отырып, түйетін ойымыз даналар өмірдің мәні Құдайға құл бола білу мен халыққа қызмет етуде, ақылды болуда дейді. Мәселен, Шәкәрім атамыз:

Мен жомартпын Жар нұрына,
Алса екен деп барша жан.
Жетсе көзің бұл сырыма
Ой өрісін қылма тар [1, 245б.], - деген.

Діни ілімде адам өмірінің мәні – мінсіз, бояусыз, шынайы махаббатқа жету, махаббат жолында жоғарыда айтылған кедергілерді жеңу арқылы ақиқатты тану:

Ғашық болмай танымаспын, Алла, сені,
Не қылсаң да ғашық қылғай, Паруардигар [4, 60б.].

Хақ исламның да негізі осы, Пайғамбарымыз Мұхаммед с.ғ.с. – өзі осыған шақырған: «Алланы тану – арманым; дінімнің негізі – махаббат, махаббатсыз ешбір іс орындалмас; құралым – білім, білімсіз амалды Құдай қабыл алмайды; сабырлық – менің киімім, сабырсыз иман толық болмайды; кәсібім – жиһад (нәпсімен күресу), бұдан қашқандар қор болады; ойым – Құдайды ойлау; өнерім – дүниені тәрк қылу; байлығым – Алланың қазынасына сену; көзімнің нұры, көңілімнің шырағы – намаз; көңілімнің миуасы – Алланы еске алу; кедейлігіме мақтандым; уайым-қайғым – үмметімді ойладым; мақсатым – Алланың дидарын көру» – дейді хадисінде [5].
Адамның асылындағы келбеті де осы махаббат арқылы ашылмақ, кемелденбек. «Адамды сүюден» (Абай) басталатын бұл сезім кедергілерді жеңе отырып, ең жоғарғы дәрежесі – Алланы сүюге жетеді. Л.Толстой бұл сезімді: «Чувство, разрешающее все противоречия жизни человеческой и дающее наибольшее благо человеку» деп анықтайды. Оның адам өміріндегі маңызын да түсіндіреді: «...Понял я теперь, что кажется только людям, что они заботой о себе живы, а живы они одною любовью. Кто в любви, тот в Боге и Бог – в нем, потому что Бог есть любовь» [6, 37б.].

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Шәкәрім. Иманым. - Алматы: Арыс, 2000.
2. Қадырұлы Б. Шәкәрім дүниетанымындағы сыр түсінігі. // Шәкәрім
Құдайбердіұлының рухани мұрасы. -Алматы, 2007.
3. Құнанбайұлы Абай. Шығармалары. ІІ том. - Алматы, 2005.
4. Қожа Ахмет Ясауи. Хикметтер. / Ауд. Ә.Жәмішұлы. – Алматы: Өнер,
1995.
5. Мұсылман күнтізбесі. 2006-2007, 8 көкек.
6. Антология мысли. Л.Н.Толстой. – М., 1998.
7. Қабдолов З. «Сөз өнері». Алматы, Қазақ университеті, 1993
8. Құдайбердіұлы Ш. Шығармалары. ІІ томдық. – Алматы, 2007.
9. Шәкәрім Құдайбердиев. Шығармалары: Өлеңдер, дастандар, қара
сөздер. Құраст. М.Жармұхамедов, С. Дәуітов, [А.Құдайбердиев]. –
Алматы: Жазушы, 1988. – 559 б.