Білім беру жүйесі лекция тезистері
1.лекция. Тақырыбы: Әлемдік білім беру жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
2.лекция. Тақырыбы: Білім беру ісіндегі «технология» ұғымының генезисі, шығу себептері және қазіргі жағдайы
3. лекция. Тақыбы: Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттары
4.лекция. Тақырыбы: Оқытудың технологиялары
5.лекция. Тақырыбы: Проблемалық оқытудың мәні
6.лекция. Тақырыбы: Деңгейлеп, саралап оқыту технологиясы
7.лекция. Тақырыбы: Іскерлік ойындар технологиясы
8.лекция: Тақырыбы: Инновациялық оқыту технологиясы
9.лекция. Тақырыбы: Ақпараттық технологиялар
10.лекция. Тақырыбы: Дамыта оқыту технологиясы.
11.лекция. Тақырыбы: Қашықтан білім беру технологиялары
12.лекция. Тақырыбы: Модульдік оқыту және рейтинг.бақылау жүйесінің ерекшеліктері
13.Лекция тақырыбы: Кредиттік технология
14. Лекция тақырыбы. Интерактивтік оқыту
15.лекция тақырыбы. Компьютерлік оқыту технологиясы
2.лекция. Тақырыбы: Білім беру ісіндегі «технология» ұғымының генезисі, шығу себептері және қазіргі жағдайы
3. лекция. Тақыбы: Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттары
4.лекция. Тақырыбы: Оқытудың технологиялары
5.лекция. Тақырыбы: Проблемалық оқытудың мәні
6.лекция. Тақырыбы: Деңгейлеп, саралап оқыту технологиясы
7.лекция. Тақырыбы: Іскерлік ойындар технологиясы
8.лекция: Тақырыбы: Инновациялық оқыту технологиясы
9.лекция. Тақырыбы: Ақпараттық технологиялар
10.лекция. Тақырыбы: Дамыта оқыту технологиясы.
11.лекция. Тақырыбы: Қашықтан білім беру технологиялары
12.лекция. Тақырыбы: Модульдік оқыту және рейтинг.бақылау жүйесінің ерекшеліктері
13.Лекция тақырыбы: Кредиттік технология
14. Лекция тақырыбы. Интерактивтік оқыту
15.лекция тақырыбы. Компьютерлік оқыту технологиясы
Қазіргі кезеңдегі психологиялық, педагогикалық әдебиеттер ғылыми-технологиялық процестің жетістіктері мен білім беру саласына “жаңа компьютерлік технологияларды” енгізумен бірге келген “технология” деген ұғым жиі кездеседі. Ұғымда арнаулы технологиялық бағыт пайда болды. Бұл бағыт XX ғасырдың 60-шы жылдарында АҚШ және Анлияда пайда болды және қазіргі уақытта практика жүзінде барлық дүние жүзі елдеріне тарады.
«Технология » ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық ұғымдармен байланысы саналуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым – қатынас технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік технология, топтық оқыту технологиясы т.б. Бұл технологиялардың қайсы түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор «технология дегеніміз не?» - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижеде, дәл қазіргі кезде білім беру жүйесінде жүріп жатырған процестердің технологиясын түсіндіретін жалпы анықтама жоқ.
«Технология» ұғымы грек тілінен енген екі сөзден тұрады: «техне» - өнер, шеберлік және «логос» - білім, оқу, ғылым деген мағыналарды білдіреді. Сондықтан, «технология» терминін қазақ тіліне «өнер туралы ғылым» немесе «шеберлік туралы ғылым» деп аударуға болады. Бұған пәндік саланы сипаттайтын терминді қосамыз да кез-келген нақты технологияның мәнін айқындаймыз.
Ал педагогикалық технология дегеніміз не? Бұл сұраққа нақты жауап беру үшін педагогикалық технологияға берілген бірнеше анықтамаларды карастырып көрелік:
Технология дегеніміз - белгілі бір процестерді жүзеге асыру әдістері жайындағы білімдердің жиынтығы.
Технология дегеніміз – оқу процесін жандандыру мақсатында ұйымдастырылған, белгілі бір мақсатқа жұмылдырылған, алдын ала ойластырылған ықпал мен әсер.
Технология дегеніміз - оқу процесін ойдағыдай жүзеге асырудың мазмұнды техникасы.
Технология дегеніміз - білім алудың жоспарланған нәтижелерге жету процесінің сипаттамасы.
Технология дегеніміз - тәжірибе жүзінде орындалатын белгілі бір педагогикалық жүйесінің жобасы.
Технологияның анықтамалары:
1. Қажетті адами, техникалық ресурстарды есепке ала отырып, олардың арасындағы білім беруде неғүрлым жоғары жетістіктерге жету үшін қарым қатынасты, бүкіл оқыту
үрдісін жүйелі түрде жоспарлау, іске асыру, бағалауға бағыттау әдістері және білімді меңгеру жолдары;
2. Материалдарды жобалау және тәсілдерді қолдану арқылы білім беру
тиімділігін арттыратын білім беру үрдісінің принциптерін айқындау және тиімді тәсілдерін жасау.
ЮНЕСКО-ның құжатында педагогикалық технологияға мынадай анықтама берілген. Педагогикалық технология дегеніміз – бүкіл оқу процесін бағалаудың жүйелі әдісі және білімді адамдық және техникалық ресурстарды ескере отырып игеру және білім берудің тиімді әдістеріне жету мақсатындағы олардың өзара ынтымақтастығы.
Жалпы білім беретін мектептердегі оқу-тәрбие үрдісін жаңаша дамыту, яғни, оның нәтижесінің көңіл толарлықтай болуын қадағалау жаңашыл-педагогтардың қолында болды. Олар педагогикаға «жаңа технологиялар» терминін енгізді. Жаңашыл-педагогтардың негізгі мақсаты - оқушылардың алатын білімін сапалы ету, оның толық қанды жеке тұлға болып қалыптасуына негіз алу. Осы орайда, жаңашыл-педагогтардың педагогикалық технологиялары көптеп саналады: Эрдниевтің ірі блокпен оқыту технологиясы, В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі, Ш.Амонашвилидің ізгілікті тұлғалы оқыту технологиясы, М.Монтессори технологиясы, Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы т.б.
«Технология » ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық ұғымдармен байланысы саналуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым – қатынас технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік технология, топтық оқыту технологиясы т.б. Бұл технологиялардың қайсы түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор «технология дегеніміз не?» - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижеде, дәл қазіргі кезде білім беру жүйесінде жүріп жатырған процестердің технологиясын түсіндіретін жалпы анықтама жоқ.
«Технология» ұғымы грек тілінен енген екі сөзден тұрады: «техне» - өнер, шеберлік және «логос» - білім, оқу, ғылым деген мағыналарды білдіреді. Сондықтан, «технология» терминін қазақ тіліне «өнер туралы ғылым» немесе «шеберлік туралы ғылым» деп аударуға болады. Бұған пәндік саланы сипаттайтын терминді қосамыз да кез-келген нақты технологияның мәнін айқындаймыз.
Ал педагогикалық технология дегеніміз не? Бұл сұраққа нақты жауап беру үшін педагогикалық технологияға берілген бірнеше анықтамаларды карастырып көрелік:
Технология дегеніміз - белгілі бір процестерді жүзеге асыру әдістері жайындағы білімдердің жиынтығы.
Технология дегеніміз – оқу процесін жандандыру мақсатында ұйымдастырылған, белгілі бір мақсатқа жұмылдырылған, алдын ала ойластырылған ықпал мен әсер.
Технология дегеніміз - оқу процесін ойдағыдай жүзеге асырудың мазмұнды техникасы.
Технология дегеніміз - білім алудың жоспарланған нәтижелерге жету процесінің сипаттамасы.
Технология дегеніміз - тәжірибе жүзінде орындалатын белгілі бір педагогикалық жүйесінің жобасы.
Технологияның анықтамалары:
1. Қажетті адами, техникалық ресурстарды есепке ала отырып, олардың арасындағы білім беруде неғүрлым жоғары жетістіктерге жету үшін қарым қатынасты, бүкіл оқыту
үрдісін жүйелі түрде жоспарлау, іске асыру, бағалауға бағыттау әдістері және білімді меңгеру жолдары;
2. Материалдарды жобалау және тәсілдерді қолдану арқылы білім беру
тиімділігін арттыратын білім беру үрдісінің принциптерін айқындау және тиімді тәсілдерін жасау.
ЮНЕСКО-ның құжатында педагогикалық технологияға мынадай анықтама берілген. Педагогикалық технология дегеніміз – бүкіл оқу процесін бағалаудың жүйелі әдісі және білімді адамдық және техникалық ресурстарды ескере отырып игеру және білім берудің тиімді әдістеріне жету мақсатындағы олардың өзара ынтымақтастығы.
Жалпы білім беретін мектептердегі оқу-тәрбие үрдісін жаңаша дамыту, яғни, оның нәтижесінің көңіл толарлықтай болуын қадағалау жаңашыл-педагогтардың қолында болды. Олар педагогикаға «жаңа технологиялар» терминін енгізді. Жаңашыл-педагогтардың негізгі мақсаты - оқушылардың алатын білімін сапалы ету, оның толық қанды жеке тұлға болып қалыптасуына негіз алу. Осы орайда, жаңашыл-педагогтардың педагогикалық технологиялары көптеп саналады: Эрдниевтің ірі блокпен оқыту технологиясы, В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі, Ш.Амонашвилидің ізгілікті тұлғалы оқыту технологиясы, М.Монтессори технологиясы, Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы т.б.
ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
1-лекция. Тақырыбы: Әлемдік білім беру жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
Жоспары
1.1.Технология ұғымының дидактикалық ұғымдармен байланысы.
1.2. Әлемдік мәдениеттегі технологиялық көзқарастар
Қазіргі кезеңдегі психологиялық, педагогикалық әдебиеттер ғылыми-
технологиялық процестің жетістіктері мен білім беру саласына “жаңа
компьютерлік технологияларды” енгізумен бірге келген “технология” деген
ұғым жиі кездеседі. Ұғымда арнаулы технологиялық бағыт пайда болды. Бұл
бағыт XX ғасырдың 60-шы жылдарында АҚШ және Анлияда пайда болды және
қазіргі уақытта практика жүзінде барлық дүние жүзі елдеріне тарады.
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық
ұғымдармен байланысы саналуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым – қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы т.б. Бұл технологиялардың қайсы түрі
болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология
дегеніміз не? - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға
өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижеде, дәл қазіргі кезде білім беру
жүйесінде жүріп жатырған процестердің технологиясын түсіндіретін жалпы
анықтама жоқ.
Технология ұғымы грек тілінен енген екі сөзден тұрады: техне -
өнер, шеберлік және логос - білім, оқу, ғылым деген мағыналарды
білдіреді. Сондықтан, технология терминін қазақ тіліне өнер туралы
ғылым немесе шеберлік туралы ғылым деп аударуға болады. Бұған пәндік
саланы сипаттайтын терминді қосамыз да кез-келген нақты технологияның мәнін
айқындаймыз.
Ал педагогикалық технология дегеніміз не? Бұл сұраққа нақты жауап беру
үшін педагогикалық технологияға берілген бірнеше анықтамаларды карастырып
көрелік:
Технология дегеніміз - белгілі бір процестерді жүзеге асыру әдістері
жайындағы білімдердің жиынтығы.
Технология дегеніміз – оқу процесін жандандыру мақсатында
ұйымдастырылған, белгілі бір мақсатқа жұмылдырылған, алдын ала
ойластырылған ықпал мен әсер.
Технология дегеніміз - оқу процесін ойдағыдай жүзеге асырудың мазмұнды
техникасы.
Технология дегеніміз - білім алудың жоспарланған нәтижелерге жету
процесінің сипаттамасы.
Технология дегеніміз - тәжірибе жүзінде орындалатын белгілі бір
педагогикалық жүйесінің жобасы.
Технологияның анықтамалары:
1. Қажетті адами, техникалық ресурстарды есепке ала отырып, олардың
арасындағы білім беруде неғүрлым жоғары жетістіктерге жету үшін
қарым қатынасты, бүкіл оқыту
үрдісін жүйелі түрде жоспарлау, іске асыру, бағалауға бағыттау
әдістері және білімді меңгеру жолдары;
2. Материалдарды жобалау және тәсілдерді қолдану арқылы білім беру
тиімділігін арттыратын білім беру үрдісінің принциптерін айқындау және
тиімді тәсілдерін жасау.
ЮНЕСКО-ның құжатында педагогикалық технологияға мынадай анықтама
берілген. Педагогикалық технология дегеніміз – бүкіл оқу процесін
бағалаудың жүйелі әдісі және білімді адамдық және техникалық ресурстарды
ескере отырып игеру және білім берудің тиімді әдістеріне жету мақсатындағы
олардың өзара ынтымақтастығы.
Жалпы білім беретін мектептердегі оқу-тәрбие үрдісін жаңаша дамыту, яғни,
оның нәтижесінің көңіл толарлықтай болуын қадағалау жаңашыл-педагогтардың
қолында болды. Олар педагогикаға жаңа технологиялар терминін енгізді.
Жаңашыл-педагогтардың негізгі мақсаты - оқушылардың алатын білімін сапалы
ету, оның толық қанды жеке тұлға болып қалыптасуына негіз алу. Осы орайда,
жаңашыл-педагогтардың педагогикалық технологиялары көптеп саналады:
Эрдниевтің ірі блокпен оқыту технологиясы, В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі,
Ш.Амонашвилидің ізгілікті тұлғалы оқыту технологиясы, М.Монтессори
технологиясы, Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы т.б.
Білім беру жүйесі - басқару органдарынан, түрлі типтегі және
деңгейдегі білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын
қамтамасыз ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми
орталықтардан тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл
білім беру жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру,
қаржыландыру, мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру
технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген
авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғьмды тек қана
оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана
қатысты қолданады. Егер бұл процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің
қарастыратынымыз да технологияның осы түрі.
Оқу-тәрбие үрдісінде баланы жаңаша әдіспен оқыту үшін әрбір пәннің иесі -
мұғалім сол жаңа технологияларды толық түсініп, меңгеріп алуы керек. Соның
нәтижесінде ғана әрбір жалпы білім беретін мектеп мұғалімі тәжірибесінің
жоғары деңгейге көтерілері анық. Ол мұғалім тек оқушыны дамытып қоймайды,
сонымен қатар өзінің де жеке қасиеттерін жаңаша тұрғыдан ашуына мүмкіндік
алады.
Осыған орай, жалпы білім беретін мектеп мүғалімдерінің инновациялық іс-
әрекетін қалыптастырудың алғы шарттарын жасаған болатынбыз:
Мектеп мүғалімінің инновациялық іс-әрекетін қалыптастырудың
педагогикалық шарттары: инновация туралы білімі; инновацияны жан-жақты
меңгеру; инновациялық іс-әрекет диагностикасын меңгеру; инновацияны
тәжірибеге ендіру жұмыстары; практикада дұрыс қолдану.
Үздіксіз өзгеріп тұрған заман адамнан сол заман талабына сай білім
алып, жаңа істерді меңгеруді талап етеді. Осыған орай, оқу-тәрбие үрдісіне
жаңа педагогикалық технологияларды жүйелі пайдаланудың маңызы зор. Оқу-
тәрбие үрдісін жаңалықтармен қамтамасыз ету барысында ғана, біз саналы да
білімді азамат тәрбиелей аламыз. Ал, қазіргі уақытта жалпы білім беретін
мектеп мүғалімдерінің жаңа технологияларды пайдалану практикасын дамытсақ,
мұғалім оны өз сабағында орынды пайдалану арқылы еңбек тәжірибесін дамыта
алады. Оқушылардың қабілеттерін арттырып, сабаққа деген қызығушылықтарын
оятып, өздеріне сенімді, білімді азамат етіп тәрбиелей алады.
Педагогикалық технологиялардың жіктелуі
Ғылымға мықтап енген педагогикалық технология ұғымына әртүрлі
түсініктеме берілген:
* Оқыту мен тәрбиелеу құралдарының арнайы формаларының, әдіс-
тәсілдерінің, жолдарының жиынтығын анықтайтын психологиялық-
педагогикалық нұсқаулар жиынтығы (Б.Т.Лихачев);
* Алдын ала жобаланған оқу-тәрбие процесінің практикада
жүйелі әрі бірізді жүзеге асуы (В.П.Беспалько);
* Оқытушы мен оқушылар үшін барлық жақсы жағдайлар жасалынғанда оқу
процесін жобалау, үйымдастыру әрі жүзеге асыруда біріккен
педагогикалық іс-әрекеттің
жан-жақты (ұсақ-түйегіне дейін) ойластырылған моделі
(В.М.Монахов);
• Педагогикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын барлық тұлғалық,
инструменталдық және әдіснамалық кұралдардың қызмет ету реті мен жүйелі
жиынтығы (М.В.Кларин).
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар, бұл:
педагогикалық технологиялар - бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудын
өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары
мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция басқаларына
әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жасайды (М.М.
Жанпейісова).
Бүгінгі таңда П.М. Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру
технологиясы, Д.Б. Эльконин мен В.В. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы
Ш.А. Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы, В.Ф. Шаталовтың оқу
материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту
технологиясы, М. Чошановтың проблемалық модульді оқыту технологиясы, В.М.
Монаховтың, В.П. Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың
технологиялары танымал.
Бүгінгі таңда Қазақстанда Ш.Қаланованың, Ж.Қараевтың, Ш.Таубаеваның,
Қ.Қабдықайыровтың, С.Лактионованың, М.Жанпейісованың, Ә.Жүнісбек пен
Қ.Нағымжанованың, С.Көшімбетованың, т.б. ғалымдардың зерттеулерінде
оқытудың жаңа технологиялары жан-жақты қарастырылды.
Соның бірі - деңгейлеп оқыту педагогикалық технологиясы
Деңгейлеп оқыту педагогикалық технологиясын оқу процесіне
енгізуді пән бойынша күнтізбе жоспарын жаңаша құрудан бастайды.
Технологияның келесі бір маңызды қасиеттері — нәтижелілігі және
қолдануға жарамдылығы.
Бір технологияның екіншісінен айырмасы - оны қолданудың кәтижесінде
оқушының дамуында, тәрбиесінде, білім алуында байқалатын жағымды
өзгерістер. Нәтижелілік дегеніміз осы.
Білім беру жүйесі – басқару органдарынан, түрлі типтері және
деңгейдегі білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеу және дамуын
қамтамасыз ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми
орталықтардан тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл
білім беру жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру,
қаржыландыру, мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру
технологиясы деген сөз тіркесін бірынғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген
авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғымды тек қана
оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана
қатысты қолданады. Егер бұл процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің
қарастыратынымыз да технологияның осы түрі.
“Білім беру” ұғымына берілген анықтамалар педагогикалық технологиялар
егер олар білім берудің мақсатына-біртұтас педагогикалық процесті тұтас
тұлғаның қалыптасуына қызмет еткен жағдайда анықталатындығын көрсетеді.
Демек педагогикалық технология егер ол “педагогтар - оқушылар” жүйесінің
ерекшелігіне оның жағдайының өзгеруі біртұтас педагогикалық процесс
болатындығына негізделе отырып жасалған.
Қазіргі уақытта педогогикалық технология ұғымы әртүрлі түсіндіріледі
Көп тараған анықтама В.П.Беспалько ұсынған: ол педогогикалық технолгия оқу
мен тәрбие процестерінің (теориялық негіздер) еске түсіру барысында
қолданған құралдар мен әдістер жиынтығы, олар білім мақсатын тиімді жүзеге
асыруға мүикіндік береді. Педогогикалық технология қол жеткен жетістіктерді
сатылы өлшеу мен қортынды бағалаудың объективті мүмкіншілігін жеткілікті
дәрежеде сақтайтын мақсаттары мен тапсырылған оларға сәйкес ғылыми
жобалардың болуын қалайды. Бірақ бұл анықтамадағы көрсетілген бір-бірімен
тәуелсіз және дербес өмір сүруін оқыту және тәрбие процестері болады деген
оймен келісу қиын. Тұлға дегеніміз тұтастай тұратын құрылым, және ол
біртұтас педагогикалық процеспен байланысты. (Ильин В.С), демек
педогогикалық технологияда осы педогогикалық процестің басты белгісіне
сәйкес болуы керек.
Педагогикалық технологияға берілген басқа да анықтама бар, ол:оқыту
процесін жүзеге асырудың мазмұндық техникада (В.П.Беспалько),
педагогикалық ұйымдастырумен жүзеге асырудың жобасы (алгоритмі), оқыту
процесін ұйымдастырумен жүргізуді жобалау барысындағы бірлескен
педагогикалық іс-әрекеттің моделі (В. М. Монахов) барлық сабақ беру
процесін жасаудың, қолданудың және анықтаудың жүйелі әдісі, білімді
меңгерудегі техникалық және адам және олардың өз ара әрекеттерін ескеру
(ЮНЕСКО), мазмұнын қортындылау (Г.К. Селевко). В.Н.Бордовская мен А.А.
Реанның көрсетуіне білім беру технологиялары дегеніміз бұл білім беру
процесіндегі ұстаздар мен оқушылардың жүйелік іс-әрекеттеріне ол мақсат
мазмұн әдістерін ұйымдастырудың белгі бір нақтылы принциптері мен өзара
байланыстарына сай нақтылы идея негізінде жасалынады.
Г.М.Құсайыновтың себебіне педагогикалық технология әдеттегі
түсініктерден басқа ол мұғалімнің жоспарланған оқытумен тәрбелеудегі
мақсаттары мен нәтижелерге жету мен сабақ беру процесі емес, ол кәсіби
ұстазлың басшылығымен өзінің және өзара оқыту бағдарламаларында ескерілген
іс-әрекеттіңсол түрлерін меңгеру жұмыстарының әрбір сатыларындағы болатын
өзгерістер мен қайта құру болады
В.А.Сластенин бойынша педагогикалық технология деген, ол қатал ғылыми
жоспарлау және дәлірек айтқанда педагогикалық әректтің жетістігін
қамтамасыз ететін елестету. Педагогикалық процестің белгілі ьір
принциптердің жүйесі негізінде жасалатындықтан, педагогикалық технология
сол принциптерді сыртқы және ішкі әс-әрекеттердің жиынтығы ретінде
қарастырылуы олардың объективтік өзара байланыстағы ұстаз тұлғасының
тұтасымен көрінетін бірізді жүзеге асыруға бағытталған. Міне педогогикалық
технологияның сабақ беру мен тәрбие жұмысының әдістемесінен айырмашылығы,
үзгешігі осыдан түрады. Егер әдістеме Әдістеме деген ұғым оқытумен
тәрбиелеу әдістерін оны жүзеге асырушы әректінен тыс тұтаас комплектісі
қолдану процедурасын көрсетеді, онда педогогикалық технология оған ұстаз
тұлғасының барлық жақтарымен көптеген көріністерімен ұйғарады. Сірә осыдан,
қандайда болмасын педогогикалық міндет тек қана оған сай кәсіби маман
ұстаздың жүзеге асыратын технолгогиялар көмегімен тиімді шешіліуі мүмкін.
Демек барлық педогогикалық технологиялардық негізгі мәні туралы
пікірлердің қарама-қарсылықтарына қарамастан оны сабақ берумен ұстаздың
жоспарлаған мақсаттары мен оқушылардың іс-әрекеттерінің жетістіктеріне жету
процесі ретінде түсіндіруге болады
2-лекция. Тақырыбы: Білім беру ісіндегі технология ұғымының генезисі,
шығу себептері және қазіргі жағдайы
Жоспары:
2.1. Технология және әдістеме.
2.2. Білім беру технологиясы және оған тән педагогикалық құбылыстар.
Барлық жасалған және қазіргі күнде адамның қолданып жүрген технологияларды
екі түрге бөлуге болады: өндірістік және әлеуметтік, өндірістік
технологияларға үлгі ретінде табиғат шикі заттың қайта өңдеу технологиясы
болады. Бұл жағдайда технология деп бастапқы материалды өнім шығуында
белгілі бір алдын ала берілген қажеттерді бөліп алу мақсатымен қайта өңдеу
процесі деп айтады.
Әлеуметтік технология деп онда бастапқы да соңғы нәтиже болатын адам
болады, ал негізгі оның көрсеткіші өзгеріп тұратын бір немесе бірнеше оның
қасиеттері болады. Әлеуметтік технологияға классикалық үлгі ретінде
жұмысшыларды өз мамандықтарына оқыту қызмет етуі мүмкін. Әлеуметтік
технология ол өндірісте қолданатын технологиядан принципиалды түрде
өзгешелігі бар. Әлеуметтік технологиялар ұйымдастыру мен жүзеге асыру
жағынан өте күрделі және оралымды. Әлеуметтік технология бұл өте жоғары
деңгейдегі ұйымдастырылған технологиялар деуге болады, себебі адам
әлеуметтік технологияның объектісі, ал ол өте тым көп жақтылы жүйе. Оған
күші мен бағыты әртүрлі болатын соны көп сыртқы әскерлер ықпал етеді, кейде
олар қарама-қайшы болады, осыған орай көбінесе әсерлер қандай қаншалықты
тиімді болатындығын алдын ала айтуға қиын. Сондықтан әлеуметтік
технологияны өндірістік технологияның анықтамасында мүмкін болатындай
белгілі бір дәл таңдап алынған процестердің жиынтығы деп айтуға болмайды.
Өндірістік технологияны дамыту арқылы тым жоғары нәтижелерге жетуге деген
ұмтылушылық білім беру саласында тастап кетпейді атап кетеді. Педагогикалық
іс-әрекет саласына технология деген сөздікті енгізу индустриялық
технология (Ф.Б.Гильбрейт, Ф.У.Тейлор және т.б.) деген идеяға негізделген
және ол оқытуда техникалық жабдықтарды қолданумен байланысты. Бұл бағытты
бірқатар бұрынғы кеңестік үкіметтің аймағында ғалымдар (В.П.Беспалько,
И.И.Пидкасистый және т.б.) қолдайды. Білім беру сатысындағы педагогикалық
технологияның басқа бағыттары оқу материалын талдау техникасын, мұғалім мен
оқушылардың оқу іс-әрекетін (Т.А.Ильина) ұжымдастыруды іздестіруде. Осымен
қатар педагогикалық технология ұстаздар мен оқушылардың аз ғана күш жұмсап
ең жақсы нәтижелерге жетудің тиімді принциптері мен әдістерін анықтауға
бағытталған.
Бірақ, егер материалдық өндіріс саласында еңбек затын бірте-бірте
терең меңгеру негізінде еңбек өнімінің өсуіне әкелінетін жаңа технологиялар
жасалса, ол білім беру саласында басқаша технологиялар ұстаз іс-әрекетінің
жеке жақтарына сай жасанды, қолдан істелген конструциялар ретінде
жасалынады ғылыми әдебиеттердегі бар терминдер технологияны жасаушылардың
дара жеке мәселелерге (проблемаларға) білім меңгеруге бағытталған оқу
моделі жағына өлшем жасалған.
Назар аударған: (оқыту технологиясы, ойын технологиясы, тест жасау
технологиясы, информативтік-оқыту технологиясы, дистанциондық оқыту
технологиясы, рентингілік оқыту технологиясы және т.б.) (Г.К.Селевко).
Шындығында педагогикалық технологияны жасаушылардың назары (терминдік
түсініктемелеріне қарағанда) педагогикалық еңбектің жеке құбылыстар
саласына бағытталған. Білім беру технологияларының басым көпшілігі
негізінен оқушылардың белгілі бір білім жиынтығын меңгеруге бағытталған.
Концепция жасаушылардың ұстаздар-оқушылар жүйесінің ерекшеліктері мен
ұстаз еңбегінің технологиясының өзгешеліктері арасындағы өзара
байланыстардың түрленген түрлерін көрсетудің басылмауы олардың ең осал
жері. Егер кәсіби іс-әрекетке жеке өзгерістер енгізілсе еңбек саласында
түбегейлі өзгерістерге жету және оның нәтижелеріне аса ықпал жасау мүмкін
емес. Бұл тағы да технология ұғымының мазмұны туралы айтуға мәжбүр етеді.
Бар және жасалынатын жаңа педагогикалық технологияны бағалаудың
негізінде: концептуалдық; Ұстаздық қатысы бар заттық саласының мазмұнын
түсіну ұстаздың қатысы бар; ұстаз іс-әрекетінің соңғы парадитмасының
нақтылығы; жалпы технология және оның ішінде эжеке және педагогикалық
технологияның қайда жасалынатыны мен және қолданылатындығының саласының
ұғымына сипаттама болып отыр.
Педагогикалық технологиялар білім беру аймағына қатынасы болады егер
білім берудің мақсаты білім жүйелерін меңгеру ретінде анықталса, онда
технологиялар да білім беру сияқты білімнің сапасы мен көлемін меңгерумен
бағланады. Бірақ әдеттегі білім беру моделінің дағдарысы педагогикалық
негізгі категорияларының бірқатар мазмұнын қайта қарауға әкеледі. ХҮ
ЮНЕСКОның басты конференциясында білім беру дегеніміз әлеуметтік көлеміне
келген және дербес жетілген тұлғаның қабілеттері мен мінез-құлықтарын
жетілдірудің нәтижесі мен процесі деп есептеу қабылданады. Бұл анықтамаға
басқа білім беру тұлға мен қоғамның мүддесіне байланысты жүргізілетін
педагогикалық ұйымдастырылған әлеуметтендіру процесі деген анықтамада қайшы
келмейді.
Білім беру ұғымына берілген анықтамалар педагогикалық технологиялар егер
олар білім берудің мақсаттарына-біртұтас педагогикалық процестегі тұтас
тлғаның қалыптасуына қызмет еткен жағдайда анықталатындығын көрсетеді.
Демек педагогикалық технология егер ол педагогтар-оқушылар жүйесінің
ерекшелігіне оның жағдайының өзгеруі біртұтас педагогикалық процесс
болатындығына негізделе отырып жасалған.
Қазіргі уақытта педагогикалық технология ұғымы әртүрлі
түсіндіріледі. Көп тараған анықтама В.П.Беспалько ұсынған: ол педагогикалық
технология оқу мен тәрбие процестерінің (теориялық негізделген) еске түсіру
барысында қолданған құралдар мен әдістер жиынтығы, олар білім мақсатын
тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Педагогикалық технология қол жеткен
жетістіктерді сатылы өлшеу мен қорытынды бағалаудың объективті
мүмкіншілігін жеткілікті дәрежеде сақтайтын мақсаттары мен тапсырылған
оларға сәйкес ғылыми жобалардың болуын қалайды. Бірақ бұл анықтамадағы
көрсетілген бір-бірімен тәуелсіз және дербес өмір сүруін оқыту және тәрбие
процестері болады джеген оймен келісу қиын. Тұлға дегеніміз тұтастай
тұратын құрылым, және ол біртұтас педагогикалық процеспен байланысты.
(Ильин В.С.), демек педагогикалық технологияда осы педагогикалық процестің
басты белгісіне сәйкес болуы керек.
Г.М.Құсайыновтың есебінше педагогикалық технология әдеттегі
түсініктерден бюасқа ол мұғалімнің жоспарланған оқыту мен тәрбиелеудегі
мақсаттары мен нәтижелерге жету мен сабақ беру процесі емес, ол кәсіби
ұстаздың басшылығымен оқушылардың өзінің және өзара оқыту процесі, ол білім
берудің мазмұны мен оқу жоспарымен бағдарламаларында ескерілген іс-
әрекеттердің сол түрлерін меңгеру жұмыстарының әрбір сатыларындағы болатын
өзгерістер мен қайта құру болады.
В.А.Сластенин бойынша педагогикалық технология деген, ол қатал ғылыми
жоспарлау және дәлірек айтқанда педагогикалық әрекеттің жетістігін
қамтамасыз ететін елестету. Педагогикалық процестің белгілі бір
принциптердің жүйесі негізінде жасалатындықтан, педагогикалық технология
сол принциптерді сыртқы және ішкі іс-әрекеттердің жиынтығы ретінде
қарастырылуы олардың объективтік өзара байланысындағы ұстаз тұлғасының
тұтасымен көрінетін бірізді жүзеге асыруға бағытталған. Міне педагогикалық
технологияның сабақ беру мен тәрбие жұмысының әдістемесінен айырмашылығы,
өзгешелігі осыдан тұрады. Егер әдістеме деген ұғым оқыту мен тәрбиелеу
әдістерін оны жүзеге асырушы әрекетінен тыс тұтас комплексті қолдану
процедурасын көрсетеді, онда педагогикалық технология оған ұстаз тұлғасының
барлық жақтарымен көптеген көріністерімен қосылуын ұйғарады. Сірә осыдан,
қандайда болмасын педагогикалық міндет тек қана оған сай кәсіби маман
ұстаздың жүзеге асыратын технологиялар көмегімен тиімді шешілуі мүмкін.
Қандайда болмасын технологияның негізгі бөлігі ол соңғы негізгі
жетістікті толық анықтаумен оған жетуді дәлмен-дәл бақылау болады.
Негізінен (өндіріспен әлеуметтік аймақтағы) қарапайым процесс ол алдын ала
жобаланған өнімнің негізгі қасиеттері мен анықтаудың құралдары анықталғанда
осы процесті жүргізу үшін жағдайлар мақсатта бір қалыптасып және ол
жіберілсе ғана технология статусын алады.
Оқытудың дәстүрлі технологиясы. Оқытудың дәстүрлі технологиясы деп ең
алдымен ХҮІІ ғасырда дидактика принциптерінде қалыптасқан. Я.А.Коменский
негіздеген және қазіргі дейін дүниежүзі мектептерінде басым көпшілігі
қолданатын оқытуды класс сабақтық ұйымдастыру деп түсінеді. Класс-сабақ
жүйесі педагогикалық процестің одан әрі жетіліп ұйымдастырылған дайындау
қажеттілігіне байланысты пайда болған, Себебі сол ғасырдың ортасында оқуға
келушілердің санының көбейе түсуіне байланысты шамамен бір жастағы
балаларды оқу топтарына жинақтала бастады.
Соңғы жүз жылдықта сынып-сабақ жүйесін одан әрі дамытуға бағытталған
бірнеше зерттеулер жүргізілген. Олар оқу жұмысының ұйымдастырудың мынадай
формаларын іздестірумен байланысты болды. Ол сабақтың кемшіліктеріне,
айталық оның орта оқушыға бағытталуын оқудағы алға басушылық
қорытындыларының мазмұнының біркеліктілігі мен орташа шамасы, құрылымының
өзгермейтіндігі: үйге берген тапсырманы сұрау, жаңа сабақты баяндау, үйге
тапсырма беру. Дәстүрлі сабақтың кемшілігінің нәтижесі, ол оқушылардың
танымдық белсенділігіне дамуымен және оның дербестігіне тежеу
болатындығында.
Дәстүрлі сынып-сабақ технологияларының аса көрнекті белгілері ол:
біржастағы оқушылардың тұрақты құрамы мен дайындық деңгейлері: кластың
бірыңғай жылдық оқу жоспары мен бағдарламасымен жұмыс істеу; Сабақ оқудың
негізгі бірлігі; әрбір сабақ бір оқу пәніне тақырыпқа арналған: себебі
класс оқушылары ортақ бір материалмен жұмыс істейді; сабақтардың үнемі
тұрақты алмасуы кесте (расписание) мұғалімнің басқарушылық рөлі және с.с.
Сонымен оқушы оқу күні сабақтар кестесі оқу каникулдары үзілістер-бұл
класс-сабақ жүйесінің белгілері
Дәстүрлі оқыту технологияларының концептуалдық негізін Я.А.Коменский
жасаған педагогика принциптері ғылымилық бірізділік жүйелік беріктілік
белсенділіктегі сапалылық көрнекілік теорияның практикамен байланыстылығы
жас аралық пен өзіндік ерекшеліктерді ескеру.
Оқыту дегеніміз ересек үлкен ұрпақтардан емес өсіп келе жатқан
ұрпақтарға білім білік және дағдыларды әлеуметтік тәжірибені алып беруін
айтамыз. Бұл тұтас процестің құрамына мақсат мазмұн әдістер мен құралдар
кіреді.
Оқытудың мақсаттары бірқатар жағдайларға байланысты тиісті бір
құрамдас бөліктен кіргізетін ойнақы өзгерткіш категория болады. Мақсаттың
ерекшелігіне сай дәстүрлі оқыту дегеніміз тұлғаны белгіленген қасиеттермен
тәрбиелеу болып табылады. Мақсаттың мазмұнына байланысты дәстүрлі оқыту
тұлғаны дамытуға (жан-жақты дамыту тек қана мәлімдеме ғана) емес көбіне
білім білік және дағдыларды меңгеруге бағытталған. Қазіргі кездегі жалпы
мектепте мақсат біршама өзгерген айталық идеологияландыру шығарылып
тасталған, жан-жақты үндестерілген даму ұраны алып тасталған, адамгершілік
тәрбиесінің құрамы да өзгерістерге ұшыраған, бірақ мақсатты жоспарланған
қасиеттер сапалар (оқыту стандарттары) жиынтығы ретінде қарастыру
пародигмасы бұрынғы сияқты қалып отыр.
Білім берудің дәстүрлі жалпы мектептің мазмұны бұрынғы кеңес үкіметі
жылдарында қалыптасқан, ол елді индустриализациялау міндеттермен дамыған
капиталистік елдердің техникалық деңгейіне қиыншылықпен, жалпығылыми-
техникалық прогрестің рөлімен және ол осы күнге дейін технократиялылығымен
анықталады.
Білімді меңгеру әдістері дайын білімдерді хабарлауға негізделеді, оқыту
белгілі бір үлгілермен, индуктивтік логикамен жеке даралықтан жалпылыққа
механикалық есте сақтауға көзбен көргенді мазмұнын айқын беру,
репродуктивтік еске түсіру елестету.
Дәстүрлі оқыту технологияларының әдістерін екі келесі топтарға
жатқызуға болады.
1. Иллюстративті түсіндіру әдістері (лекция, баяндау, әңгімелесу,
тәжірбиелерді көрсету, еңбек операциялары, экскурциялар және т.б.) мұғалім
түсіндіреді және оқу материалын көрнекті түрде көрсетеді.
2. Репродуктивтік әдіс: мұғалім білімді, іс-әрекет тәсілдерін,
тапсырмаларды шешуші тәжірбиелерді елестету үшін тапсырмалар құрастырады;
оқып үйренуші оқу материалдарын белсенді еске түсіреді. (сұрақтарға жауап
береді, есептер шығарады және с.с.), сонымен бәлім көшірмелерін
қалыптастырады.
Сонымен дәстүрлі оқыту технологиясының артықшылықтарына мыналарды
жатқызуға болады: ерекшеліктердің жүйелілігі; оқу материалын логикалық
дұрыс бере білу ұйымдастырудың анықтылығы; Мұғалім тұлғасының оқушыларға
тұрақты әсерлі эмоция сезімдік ықпал, жалпы оқу барысында орынды жұмсау.
Сабақ негізгі форма ретінде оқыту-тәрбиелеу процесін ұйымдастырудың басқа
да формалармен толықтыру мүмкін. Олардың бір бөліктері сабақты паралельді
дамытады яғни класс-сабақ жүйесі шеңберіне (экскурциялар, консултатциялар,
үй жұмысы, оқу конференциялар, қосымша сабақтар). Жоғары оқу орындарында
қолданылатын лекция-семинар жүйесінен алынып-пайдаланған. Олар оқушылардың
жас ерекшелігін ескеруге бейімделген (лекциялар, семинарлар, практикумдар,
зачетт, емтихандар). Мысалы: лекция-семинар-зачетт оқу жүйесінде
(формасында) алдымен классқа оқу материалы лекциялық әдіспен беріледі,
содан соң семинар, практикалық және лабороториялық сабақтарда талқыланады
(меңгеріледі, қолданады) және меңгеру нәтижесі зачеттік формада
тексеріледі.
Сырт көзге оқу үрдісіндегі әдістемелік және технологиялық әдіс-тәсілдерде
қарама-қайшылық жоқ. Себебі, оқытудың әдістемесі ұғымы . білім беру
технологиясы ұғымынан әлдеқайда кең.
Әдетте, әдістеменің пәні – білім берудің мақсатын, мазмұнын, оқу үрдісін
ұйымдастырудың әдістерін, түрлерінғ құралдары мен тәсілдерін қамтитын
әдістемелік жүйе деп саналады. Дәлірек айтсақ, әдістеме негізгі үш сұраққа
жауап беруге тырысады, не үшін, неге және қалай оқыту керек? Ал, технолог
болса, мақсат белгілі болып, оған жетудің нақты іс-әрекетін, жолдарын
анықтауға келген кезде ғана іске кіріседі. Сондықтан, технологи, негізінен,
триаданың үшінші сұрағына ғана жауап береді
Схема түрінде бұл жағдай төмендегіше сипаттар еді:
Бір қарағанда, технологиялық әдіс жеке әдістемелер ішінде де дами алар
еді деген ой туады. Бірақ, әдістемелік және технологиялық амалдардың
мақсаттық ұстанымдары әртүрлі.
Әдістемелік жүйесінің объектісі орташа оқушы болып табылады, оның
бастапқы деңгейі немесе жағдайы әдістемелік жүйе құру үшін ешқандай роль
атқармайды. Технологиялық жүйенің іске асуы үшін шикізаттың бастапқы жай-
күйі туралы жан-жақты мәлімет қажет.
Әдістеме мен технологияда қолданылатын оқу процесін сипаттайтын тілдік
құрал (терминология) да әртүрлі. Нәтижеде, көптеген тамаша әдістемелік
жүйелер (В.Ф.Шаталов, В.К.Дьяченко т.б.) іске асырылар деңгейге келген
кезде қиындықтарға жолықты. Себебі, жаңа жағдайда жүйені жұмыс жасатуда
алынған сипаттамалар жеткіліксіз болып отырды.
А.Кушнир: Технологитя әдістемеден өзінің нәтижелерінің тұрақтылығымен,
тез қайта қалпына келетіндігімен, көптеген елдердің жоқтығымен (егер
оқушылар талантты болса; егер оқытушы талантты болса; егер мектеп бай
болса... т.б.) ерекшеленеді. Әдістеменің тәжірибені қорытындылаудан білімді
үйренудің жаңа әдістері ойлап табылғанда ғана дүниеге келетіні үйреншікті
жағдай. Технология болса, ықтимал нәтиже емес, берілген бастапқы нақтылы
жағдайларға байланысты жобаланады.
Технология ұғымы тар мағынада – бір нақты объектінің технологиясы
ретінде, және кең мағынада – ғылым саласы ретінде қарастырылады. Егер,
технологияны педагогикалық ғылымдарға қатысты алсақ, онда тікелей
дидактиканы қарастырамыз:
1.Дәстүрлі дидактика - әдістемелік тәсілдерді жинақтауға бағытталған
оқытудың теориясын және сондай – ақ, оқушылардың оқу қызметі барысында
дағды, білік, білімдерін игеру үрдісін оңтайландыра түсетін оқытудың
ұйымдастырылған түрлері мен әдістерін жасауды өзінің басты мақсаты ретінде
қояды.
2.Әдетте, дидактиканың пәні – білім берудің мазмұны және оқыту үрдісін
ұйымдастыру деп қысқаша көрсетіледі. Толығырақ дидактиканың пәнін былай
сипаттауға болады: бұл – оқытудың мақсаттары, мазмұны, заңдылықтары,
әдістері және принциптері.
3.Дидактиканың міндеттері: а) оқыту үрдісін суреттеп түсіндіре отырып
оны іске асыру жолдарын көрсету; б) оқыту үрдісін ұйымдастырудың неғұрлым
жетілдірілген модельдерін, жаңа оқыту жүйелері мен технологияларын жасау,
ұсыну.
Білім берудің технологиясы педагогикалық пән ретінде дидактикадан
кейінгі орынды алады. Оқытудың технологиясын - қолданбалы дидактика десе де
болады.
Бір сөзбен айтқанда, оқытудың технологиясы – оқыту іс-әрекетінің әдіс
– тәсілдері мен құралдарын ұйымдастыру және қолдану теориясы.
Сонымен технологиялық әдіс дидактикалық немесе жеке әдістемелік
әдістерден туындамайды, оқу үрдісін зерттеудің дербес бағыты болып табылды
екен.
Енді, білім беру технологиясының белгілі анықтамаларын қарастырайық:
1.Қажетті адами, техникалық ресурстарды есепке ала отырып, олардың
арасындағы білім беруде неғұрлым жоғары жетістіктерге жету үшін қарым –
қатынасты, бүкіл оқыту үрдісін жүйелі түрде жоспарлау, іске асыру,
бағалауға бағыттау әдістері және білімжі меңгеру жолдары;
2.Материалдарды жобалау және тәсілдерді қолдану арқылы білім беру
тиімділігін арттыратын білім беру үрдісінің принциптерін айқындау және
тиімді тәсілдерін жасау.
3- лекция. Тақыбы: Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі
сипаттары
Жоспары: 3.1. Қазіргі заманға педагогикалық технологиялардың негізгі
қасиеттері.
3.2. Педагогикалық технологиялардың белгілері мен элементтері.
Технология оқу процесімен – оқытушы мен оқушының іс - әрекеттерімен,
яғни, құрылымы, құралдары, әдістері және түрлерімен тығыз байланысты.
Сондықтан, педагогикалық технологияның құрылымына:
А) концептуалдық негізі;
ә) оқытудың мазмұндық бөлігі:
- оқытудың мақсаттары: жалпы және нақты;
- оқу материалының мазмұны;
б) процессуалдық бөлігі немесе технологиялық үрдіс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу іс-әрекетінің әдістері мен формалары;
- оқытушының жұмысының әдістері мен формалары;
- оқушылардың оқу материалын игеруін басқарудағы оқытушының іс-әрекеті;
- оқу үрдісін диагностикалау жатады.
Технологияның анықтаушы критерийлері:
- Концептуалдылық. Әрбір педагогикалық технология оқу мақсаттарына жетудің
философиялық, психологиялық, дидактикалық және әлеуметтік – педагогикалық
негіздері белгіленген нақты ғылыми концепцияға сүйенуі қажет.
- Жүйелілік. Педагогикалық технология әрбір бөлігі өзара тығыз байланыста
болатын үрдістің тұтастық логикасымен қамтамасыз етілуі тиіс.
- Технология басқарылуы тиіс, яғни мақсат қою, жоспарлар құру, оқу үрдісін
жобалау, әрбір этапқа сай диагностика нәтижелерді түзету мүмкіндігін
беретін әдіс – тәсілдердің көп варианттылығы.
- Тиімділік. Қазіргі заманғы технологиялвр нәтижелілігі жағынан да, оған
кететін шығындар жағынан да тиімді болып, белгілі бір оқыту стандарттарына
жетуге кепілдік бере алуы қажет.
- Технологияның қайта қалпына келтірілуі. Бұл критерий белгілі бір
технологияның басқа мекемеде, басқа субъектілермен жүргізіле алуы
мүмкіндігін меңзейді.
Педагогикалық технология - бұл педагогикалық әрекеттер табысына кепіл
болардай қатқыл ғылыми жоба әрі сол жобаның дәл жаңарып іске асуы.
Педагогикалық технология кешенді, бірігімді процесс. Ол өз құрамына
адамдарды, идеяларды, ал – жабдықтарды, сонымен бірге жоспарлау,
қамсыздандару, бағалау және білім меңгерудің барша қырлары жөніндегі
проблемелер шешімін басқаруды қамтиды.
Педагогикалық технология көп түрлі болуына қарамастын олардың іске
асыруының екі ғана жолы бар. Біріншісі – теориялық негізде орындалуы
(В.Б.Беспалько, В.В.Данилов, В.К.Дьяченко және т.б.), екіншісі –
тәжірбиемен жүзеге келуі (Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенкова, В.Ф.Шаталов және т.б).
Қоғамыздың қазіргі даму кезеңіндегі басты мәселлердің бірі –
мектептегі білім беру жүйесінде оқыту үрдісін технологияландыру. Осыған
орай оқытудың әр түрлі технологиялары жасалып, мектеп тәжірибесіне
енгізілуде. Педагогикалық технологияға алғаш анықтама берген ғаламдардың
бірі – орыс ғалымы В.П.Беспалько. Оның жеке аспектілері мен түрлері
В.М.Монахов, М.В.Кларин, П.И.Третьяков, И.П.Сенновский, Г.А.Монахова,
М.А.Чошанов т.б. еңбектерінде қарастырылған. В.П.Беспалко Педагогикалық
технологияны – практикада іске асатын нақты педагогикалық жүйе, жоба деп
көрсеткен. Ол педагогикалық жүйе тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін арнайы
ұйымдастырылған мақсаты, бір – бірімен өзара байланытағы әдіс - тәсілдер
деп қарастырады.
Б.Т.Лихачев Педагогикалық технологияны оқу үрдісіне белгілі бір
мақсат көздей отырып әсер ететін педагогикалық нәтижеге жетелейтін
бірліктердің жүйесі ретінде көрсетеді оның үнемі өзгеріп отыратындығын
айтады.
М.В.Кларин Педагогикалық технология – бұл педпгогикалық мақсатқа қол
жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық
құралдардың жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті деген анықтам ұсынды.
М.А.Чошановтың анықтамасы бойынша Оқытудың технлогиялары –
дидактикалық жүйенің процессуалдық құрамдас бөлігі.
Ал В.М.Монахов Педагогикалық технологиялар – оқыту процесін жобалау,
ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі деп көрсеткен.
Педагогикалық технологияны қолдану негізіндегі келешек ұрпақтың еркін
дамуына, жан –жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай
жасалады. Жоғарыда келтірілген ғалымдардың еңбектерін және басқа еңбектерді
зерттей отырып, педагогикалық технологияларды атқаратын мақсат міндеттеріне
және олардың іс - әрекетіне қарай жүйелеп бір схеманы ұсынамыз.
Ынтымақтастық педагогикасы. Талап ету педагогикасынан қарым – қатынас
педагогикасына көшу. Бұл балаға ізгілік тұрғысынан қарау, оқыту мен
тәрбиенің ажырамас бірлігі.
Білім беруді ізгілендіру технологиясы. Оқушыны азамат етіп тәрбиелеу
олардың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, баланың жаны мен жүрегіне
жылылық ұялату.
Ойын арқылы оқыту технологиясы. Дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық,
әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Баланың бойындағы білімдік, танымдық,
шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді.
Порблемелық (мәселелік) оқыту технологиясы. Оқушыны өз бетімен
ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту.
Тірек белгілері (сызбас, сигналы) арқылы оқыту технологиясы. Үнемі
қайталау міндетті кезеңдік бақылау. Жоғары деңгейдегі қиыншылық, блок пен
оқыту.әр оқушының жобасының жариялылығы, түзетуге, табысқа жетуге жағдай
жасау.
Түсіндіре оза оқыту технологиясы. Барлық баланы табысты оқыту. Оқу
материялының бірізділігі, жүйелелігі, саралау, әр оқушыға берілетін
тапсырманың қолайлылығы. Үй тапсырмасы тек әр оқушының мүмкіндігіне қарай
беріледі.
Деңгейлік саралап оқыту технлогиясы. Білімнің базалық деңгейінің
барлық оқушылар үшін міндеттілігі оқушыларға берілген тапсыырманың
саралануы, тапсырма оқушының күші жететіндей және қолайлы болуы шарт.
Бағдарламалап оқыту технологиясы. Оқыту құралдарының көмегімен
бағдарламаланған оқу материялдарын кадр, файл сияқты оқыту бөлігі арқылы
логикалық бірізділікпен беріледі.
Оқытудың компьютерлік технологиясы. Баланың жеке қасиеттеріне қарай
компьютерге бейімдеу. Информатика мен есептейу техникасның негізгі ұғмдарын
білу.
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы. Осы сабақ кезінде үйренуші
үйренгенін саралап, салмақтап қолдану керектігін ой елегінен өткізеді.
Белсенді түрде өз білім үйрену жолына қайта қарап өзгерістер енгізеді.
Өздігінен даму технологиясы. Баланы жан – жақты дамыту дербестікке
тәірбиелу, бала санасында нәрселер әлемі мен ойлау әркетінің бірігуі.
Баланың туғанынан азамат болғанға дейінгі барлық өмірі оның еркіндігі мен
дербестігінің дамуы болып табылыды.
Модельдік оқыту технологиясы. АҚШ пен Батыс Еуропада 1960 жылдары дәстүрлі
оқуға балама ретінде ұсынылған білімді игеру жүйесі.Оқытудың тұтас
технологиясын жобалау, алға қойған мақсатқа жетуді көздейтін педагогикалық
үрдіс түзу, мұғалімге нәтижені талдап түсіндіріп бере алатындай жүйені
таңдау. Оқушылар әр сатыға жоғарлаған сайын олардың білімді қабылдауы
өзгеріп өтілетін пәндер жүйесі күрделене түседі.
Ғылымға мықтап еңген педагогикалық технология ұғымына әртүрлі
түсініктеме берілген:
- Оқыту мен тәрбиелеу құралдарының арнайы формаларының, әдіс-тәсілдерінің,
жолдарының жиынтығы, анықтайтын психологиялық-педагогикалық нұсқалар
жиынтығы (Б.Т.Лихачев);
- Алдын ала жобаланған оқу-тәрбие процесінің практикада жүйелі әрі бірізді
жүзеге асуы (В.П.Беспалько);
- Оқытушы мен оқушылар үшін барлық жақсы жағдайлар жасалынғанда оқу
процесін жобалау, ұйымдастыру әрі жүзеге асыруда біріккен педагогикалық іс-
әрекеттің жан-жақты (ұсақ-түйегіне дейін) ойластырылған моделі
(В.М.Монахов);
- Педагогикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын барлық тұлғалық,
инструменталдық және әдіснамалық құралдардың қызмет ету реті мен жүйелі
жиынтығы (М.В.Кларин).
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар, яғңни:
педагогикалық технологиялар – бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің, оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың
өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары
мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция басқаларына
әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жасайды
(М.М.Жанпейісова).
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру
(УДЕ) технологиясы, Д.Б.Эльдконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту
технологиясы, Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы,
В.Ф.Шаталовтың оқу материалдарының белші және сызба үлгілері негізінде
қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модульді оқыту
технологиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың және басқа да көптеген
ғалымдардың технологиялары танымал.
Бүгінгі таңда Қазақстанда Ж.А.Қараевтың, Ә.Жүнісбектің,
Ш.Т.Таубаеваның, Қ.Қ.Қабдықайыровтың, С.Н.Лактионованың,
М.М.Жанпейсованың және Қ.М.Нағымжанованың т.б. ғалымдардың ұсынған
оқытудың жаңа технологиялары оқу үрдісінде белсенді түрде қолдануда.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын,
әдістерін, технологиясын аңдауда көп нұсқалылық қағидасы бекітілген, бұл
білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына процесті кез келген
үлгімен, тіпті авторлық үлімен құруға мүмкіндік береді.
Жоғарыда айтылған оқыту технологияларымен қоса, баршаға белгілі
дәстүрлі оқыту технологиясы, проблемалық оқыту технологиясы интенсивті
оқыту технологиясы, модульдік оқыту технологиясы, қашықтан оқыту
технологиясы, топтық оқыту технологиясы, іскерлік ойындар технологиясы,
инновациялық оқыту технологиясы да бар.
Педагогикалық технологиялардың белгілері: мақсатталығы, диагностикалық
құралдарының болуы, педагогикалық үрдісті жоспарлауға мүмкіндік беретін
оқытушы мен оқушы іс-әрекетін реттейтін заңдылықтар, оқушы мен оқытушы іс-
әрекеті. Мен үрдістерді талдайтын құралдардың болуы.
Осыған сәйкес педагогикалық технологияның төмендегідей қасиеттері мен
сипаттары болады: біртұтастылық, тиімділік нәтижелілік, кез-келген
мектептің нақты жағдайында қолдануға жарамдылық.
Мақсаттылық белгісі – оқушыны оқытуда, оның жеке тұлғасын дамытуда
белгілі бір нақты технологияны қолдана отырып қандай нәтижелерге жетуге
болатынын нұскайды. Технологияның диагностикалық құралдармен қамтамасыз
етілуі мұғалімге педагогикалық ықпалдың барысы мен нәтижелерін бақылап
отыруға мүмкіндік береді. Талдау құралдары мұғалімге өз қызметін және
оқушының өзін-өзі дамытуы мен тәрбиелеуі және олардың нәтижелерін бағалай
алуы үшін қажет.
Педагогикалық технологияның келесі белгілер тобы – оқытушы мен оқушы
қызметтерінің өзара қарым-қатынасын реттейтін, бір жүйеге келтіретін
заңдылықтар. Көп жағдайда, мұғалім түрлі талаптарды, әдістемелік нұсқаларды
есепке алады да, оқушылардың қажеттіліктері мен қызығушылықтарын назардан
тыс қалдырады. Мұндай жағдайда мұғалімге өз мақсатына жетуге ешқандай
технология көмектесе алмайды.
Мұғалімнің қызметі (оның мақсаты, қажеттіліктері мен мотиві, іс-
қимылдары, олардың құралдары мен іске асу шарттары т.б.) оқушының қызметі
мен іс-әрекетіне (оның мақсаттарына, мүмкіндіктеріне, қажеттіліктері мен
қызығушылықтарына т.б.) сәйкес келуі шарт. Тек осы негізде ғана мұғалім
педагогикалық ықпал құралдарын таңдап, оларды іске асыра алады.
Аталған белгілер педагогикалық технологияның қасиеттерін анықтайды.
Технологи тұтас болуы қажет – бұл технология барлық аталған белгілерге
жауап беруі тиіс деген сөз. Мұғалімдер жасап шығарған авторлық
технологиялар тұтастық принципіне сай емес; яғни, мұғалім ойлап тапқан бір
ғана жетістікке көңіл бөлінеді де, технологияның басқа белгілері ұмыт
қалады.
Педагогикалық технологияның келесі бір маңызды қасиеті -
оптималдылық. Оптималдылық термині (латын тілінен аударғанда optimus -
ең жақсы дегенді білдіреді) – белгілі бір шарттар мен міндеттерге ең
сәйкесі, тиімдісі дегенді білдіреді. Ю.К.Бабанский педагогиалық үрдістің
тиімділігінің бірнеше крийтерийлерін бөліп көрсеткен еді. Егер,
педагогикалық технология сол критерийлерді қолдана отырып төмендегідей
шарттарды орындаса неғұрлым тиімдірек болар еді:
-егер оның қолдануы әрбір оқушының ең таяу даму зонасында
білімділігін, тәрбиелілігін және дамуын қамтамасыз етсе;
- егер оның қолданылуы оқушы мен оқытушының ғылыми негізделген уақыт
мөлшерінен артпаса, яғни, білім беру стандартымен және мектеп ережесімен
айқындалған уақыт ішінде мүмкін боларлық maximum нәтижелерді бере алса.
Технологияның келесі бір маңызды қасиеттері – нәтижелілігі және
қолдануға жарамдылығы.
Бір технологияның екіншісінен айырмасы – оны қолданудың нәтижесінде
оқушының дамуында, тәрбиесінде, білім алуында байқалатын жағымды
өзгерістер. Нәтижелілік дегеніміз осы.
Кез келген мұғалім кез келген технологияны қолдана алуы мүмкін емес,
ол оның жұмыс тәжірибесіне, педагогикалық шеберлігіне, педагогикалық
үрдістің әдістемелік және материалдық жабдықталу деңгейіне де байланысты.
Сондықтан, нақты технологияны сипаттағанда немесе оқып зерттеген кезде оның
басқа мектеп жағдайында жұмыс жасау мүмкіндіктерін, жарамдылығын ескеру
қажет.
Сонымен, педагогикалық технология дегеніміз – дтдактика да, тәрбие
теориямы да немесе оқыту мен тәрбиелеудің әдістемесі де емес. Педагогикалық
технологияның ерекшелігі – осы технология негізінде құрылған педагогикалық
үрдіс белгіленген мақсатқа жетуді кепілдеуі шарт. Технологияның екінші
ерекшелігі – оқытушы мен оқушының өзара қарым-қатынастарының реттілігінде
(алгоритмизация). Бұл қасиет дидактикада, тәрбие мен оқыту теорияларында
немесе әдістерінде жоқ.
Педагогикалық технологияның негізгі элементтері: педагогикалық қарым-
қатынас, бағалау, талап, конфликт және ақпараттық әсер ету.
Педагогикалық қарым-қатынас 3 функция атқарады:
1. баланың қарым-қатынаста ашықтығы - оған мектепте, сыныпта,
сабақта қолайлы жағдайлар туғызу көзделген;
2. педагогикалық қарым-қатынаста балаға деген жанашырлық - мұғалімнің
баламен тығыз іс-әрекеті нәтижесінде туындайды;
3. педагогикалық қарым-қатынаста баланы көтермелеу саясаты (стимул
жасау).
Педагогикалық бағалау дегеніміз – баланың тұтас жеке тұлғасын емес,
оның дәл осы сәттегі мінез-құлқын бағалау. Жалпы бағалау дегеніміз, бір
нәрсенің деңгейін, қасиетін, дәрежесін белгілеу. Осы принциптерді
педагогикалық бағалауда өз жұмысында шеберлікпен қолдана отырып педагог өз
шәкірттері бойында құндылық қарым-қатынастарды қалыптастырады және
кемшіліктерді түзетеді.
Педагогикалық бағалау функцияларына – баланың қоршаған дүниеге деген
жағымды көзқарасын тәрбиелеу, осы жолдағы ұмтылыстарын қолпаштап отыру
т.б..жатады. Бұл істе әр баланың өз алдына қайталанбас ерекше тұлға екенін
үнемі есте ұстау қажет. Педагогикалық бағалаудың түрлері – қолпаштау,
қолдау, қолдамау, мақтау, материалдық қолдау, жазалау, ескерту жасау сөгу
т.б..
Педагогикалық талап – бұл тәрбие үрдісіне баладан әлеуметтік – мәдени қарым-
қатынас пен мінез-құлық нормаларын талап ету. Адамның басқаларға, қоршаған
ортаға деген қарым-қатынасы субъективті еркін жағдайда, оның өмір
тәжірибесі нәтижесінде қалыптасады. Педагогтың міндеті – бала позициясының
неғұрлым жағымды жағынан қалыптасуы. Белгілі бір жас кезеңіне сәйкес
талаптар қою үшін міндетті түрде әр баланың психикалық ерекшелігін негізге
алу қажет.
4-лекция. Тақырыбы: Оқытудың технологиялары
Жоспары:
4.1.Оқытудың дәстүрлі технологиялары, олардың түрлері және ерекшеліктері.
4.2.Бағадарламалап оқыту технологиясы: пиринциптері және тиімді жақтары
Оқытудың дәстүрлі технологиялары, олардың түрлері және ерекшеліктері.
Дәстүрлі оқыту технологиялары екі негізгі әдісті қолданады:
- Оқытудың түсіндірмелі – көрнекі әдістері, яғни, мұғалім оқу
материалын көрнекі әдістерді қолдана отырып түсіндіреді. Оған
лекция, әңгіме, тәжірибелер көрсету, экскурсия т.б. жатады.
Студенттің қызметі ақпарат алуға, есте сақтауға бағытталады.
- Репродуктивтік әдіс (қайта жаңғырту) – оқытушы студенттердің
білімді игеруі және қайталап айтып беруі үшін тапсырмалар
құрастырады. Студент сұрақтарға жауап береді, есеп шығарады
т.б.
Бұл екі әдістің де мәні – белгілі білімдерді студенттерге дайындап
беру процесі, Дәстүрлі оқытудың көптеген кемшіліктері де бар, мысалы:
- Материалды оқып-үйренудің орташа, жалпылама темпі;
- Студенттер игеретін білімдердің көлемі де бірыңғай, орташа;
- Студенттердің мұғалім арқылы білімді дайын күйінде алуы өз бетімен жұмыс
істеу дағдыларының қалыптасуына кедергі жасайды;
- Студенттің жаңа білімді игергендігі туралы мұғалімде еш ақпарат болмайды;
- Зейінді төмендетуге әкеліп соғатын сөз әдістерінің басым болуы;
- Студенттің жадына күш түсүі.
Осы айтылғандардың салдарынан (жаттау немесе есте сақтау әдістері)
студенттер болашақта керек дағдыларды игермей қалулары мүмкін (өзіндік
шешім табу үшін керекті материалдарды іздестіру, дербес шешімдер қабылдау
т.б.) Осылайша, дәстүрлі оқыту әдістерінде оқу үрдісінде студентке
қойылатын талаптар мен нақты кәсіби қызметте қажетті талаптар арасындағы
алшақтықтар айқын байқалады.
Бағдарламалап оқыту технологиясы : принциптері
және тиімді жақтары.
Дәстүрлі оқытудың кейбір кемшін жақтарын бағдарламалап оқыту
технологиясы толтырады. Бұл технология ХХ-ғ. 60-шы жылдары педагогика,
психилогия, кибернетика ғылымдарының тоғысында пайда болды. Оның негізіне
оқыту туралы үш ұғым -
1) оқыту – басқару процесі ретінде;
2) ақпараттық процесс;
3)жекелендірілген процесс ретінде алынған.
Бағдармалап оқыту – оқыту бағдарламасына негізделген. Бұл
бағдарламада
1) оқу материалының өзі;
2) оны меңгерудегі оқушының-әрекеті;
3)меңгеруді бақылау формасы қатаң жүйеге келтірілген. Оқу материалы бірнеше
шағын бөліктерге бөлінеді, әр бөлік логикалық тұрғыдан аяқталған. Студент
бір бөлікті меңгергеннен кейін бірнеше вариантта құрастырылған бақылау
сұрақтарына жауап береді. Жауап дұрыс берілсе, тапсырманың келесі бөліміне
көшіріледі, дұрыс берілмесе материал қайталанып беріледі. Бағдармалап
оқытудың негізін салушы АҚШ ғылымы Скиннер бұл технологияның негізін екі
талапқа сай құрған.
1.жай бақылаудан өзін-өзі бақылауға көшу;
2.педагогикалық жүйегі оқушының өз бетімен білім алуына бейімдеу.
Бұл әдіс бір бағытты деп аталады.
Келесі әдістің авторы да – американдық ғалым Краудер. Әдіс
–көптармақты деп аталады. Бұл бағдарламада студент қойылған мақсатқа өз
жеке басы ерекшеліктеріне сай түрлі жолдармен жетеді. Студент бақылау
сұрақарына берген жауаптарына сәйкес не келесі бөлімге, немесе сол бөлімнің
тағы бір тармағына (вариантына) көшеді. Тармақтар бірнешеу болуы мүмкін.
Белгілі бір тармақты немесе бұтақты өткеннен соң студент бағдарламаның
негізгі діңіне қайтып оралады. Дайындық деңгейіне, табиғи қабілетіне қарай
тек қана діңмен жұмыс жасайтын студенттер де болады, ал әлсіздері
тармақтарға ауысып отырады. Бірақ барлық жағдайда да нәтиже біреу –
студенттер берілген білім көлемін толық меңгеріп шығады.
Үшінші әдіс – бейімдендірілген (адаптациялық ) деп аталады. Мұнда
студенттің қиынырақ немесе жеңілірек тармақтарға ауысуына мүмкіндіктер
қарастырылған. Қай тармаққа көшетіні студенттің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1-лекция. Тақырыбы: Әлемдік білім беру жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
Жоспары
1.1.Технология ұғымының дидактикалық ұғымдармен байланысы.
1.2. Әлемдік мәдениеттегі технологиялық көзқарастар
Қазіргі кезеңдегі психологиялық, педагогикалық әдебиеттер ғылыми-
технологиялық процестің жетістіктері мен білім беру саласына “жаңа
компьютерлік технологияларды” енгізумен бірге келген “технология” деген
ұғым жиі кездеседі. Ұғымда арнаулы технологиялық бағыт пайда болды. Бұл
бағыт XX ғасырдың 60-шы жылдарында АҚШ және Анлияда пайда болды және
қазіргі уақытта практика жүзінде барлық дүние жүзі елдеріне тарады.
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық
ұғымдармен байланысы саналуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым – қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы т.б. Бұл технологиялардың қайсы түрі
болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология
дегеніміз не? - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға
өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижеде, дәл қазіргі кезде білім беру
жүйесінде жүріп жатырған процестердің технологиясын түсіндіретін жалпы
анықтама жоқ.
Технология ұғымы грек тілінен енген екі сөзден тұрады: техне -
өнер, шеберлік және логос - білім, оқу, ғылым деген мағыналарды
білдіреді. Сондықтан, технология терминін қазақ тіліне өнер туралы
ғылым немесе шеберлік туралы ғылым деп аударуға болады. Бұған пәндік
саланы сипаттайтын терминді қосамыз да кез-келген нақты технологияның мәнін
айқындаймыз.
Ал педагогикалық технология дегеніміз не? Бұл сұраққа нақты жауап беру
үшін педагогикалық технологияға берілген бірнеше анықтамаларды карастырып
көрелік:
Технология дегеніміз - белгілі бір процестерді жүзеге асыру әдістері
жайындағы білімдердің жиынтығы.
Технология дегеніміз – оқу процесін жандандыру мақсатында
ұйымдастырылған, белгілі бір мақсатқа жұмылдырылған, алдын ала
ойластырылған ықпал мен әсер.
Технология дегеніміз - оқу процесін ойдағыдай жүзеге асырудың мазмұнды
техникасы.
Технология дегеніміз - білім алудың жоспарланған нәтижелерге жету
процесінің сипаттамасы.
Технология дегеніміз - тәжірибе жүзінде орындалатын белгілі бір
педагогикалық жүйесінің жобасы.
Технологияның анықтамалары:
1. Қажетті адами, техникалық ресурстарды есепке ала отырып, олардың
арасындағы білім беруде неғүрлым жоғары жетістіктерге жету үшін
қарым қатынасты, бүкіл оқыту
үрдісін жүйелі түрде жоспарлау, іске асыру, бағалауға бағыттау
әдістері және білімді меңгеру жолдары;
2. Материалдарды жобалау және тәсілдерді қолдану арқылы білім беру
тиімділігін арттыратын білім беру үрдісінің принциптерін айқындау және
тиімді тәсілдерін жасау.
ЮНЕСКО-ның құжатында педагогикалық технологияға мынадай анықтама
берілген. Педагогикалық технология дегеніміз – бүкіл оқу процесін
бағалаудың жүйелі әдісі және білімді адамдық және техникалық ресурстарды
ескере отырып игеру және білім берудің тиімді әдістеріне жету мақсатындағы
олардың өзара ынтымақтастығы.
Жалпы білім беретін мектептердегі оқу-тәрбие үрдісін жаңаша дамыту, яғни,
оның нәтижесінің көңіл толарлықтай болуын қадағалау жаңашыл-педагогтардың
қолында болды. Олар педагогикаға жаңа технологиялар терминін енгізді.
Жаңашыл-педагогтардың негізгі мақсаты - оқушылардың алатын білімін сапалы
ету, оның толық қанды жеке тұлға болып қалыптасуына негіз алу. Осы орайда,
жаңашыл-педагогтардың педагогикалық технологиялары көптеп саналады:
Эрдниевтің ірі блокпен оқыту технологиясы, В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі,
Ш.Амонашвилидің ізгілікті тұлғалы оқыту технологиясы, М.Монтессори
технологиясы, Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы т.б.
Білім беру жүйесі - басқару органдарынан, түрлі типтегі және
деңгейдегі білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын
қамтамасыз ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми
орталықтардан тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл
білім беру жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру,
қаржыландыру, мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру
технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген
авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғьмды тек қана
оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана
қатысты қолданады. Егер бұл процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің
қарастыратынымыз да технологияның осы түрі.
Оқу-тәрбие үрдісінде баланы жаңаша әдіспен оқыту үшін әрбір пәннің иесі -
мұғалім сол жаңа технологияларды толық түсініп, меңгеріп алуы керек. Соның
нәтижесінде ғана әрбір жалпы білім беретін мектеп мұғалімі тәжірибесінің
жоғары деңгейге көтерілері анық. Ол мұғалім тек оқушыны дамытып қоймайды,
сонымен қатар өзінің де жеке қасиеттерін жаңаша тұрғыдан ашуына мүмкіндік
алады.
Осыған орай, жалпы білім беретін мектеп мүғалімдерінің инновациялық іс-
әрекетін қалыптастырудың алғы шарттарын жасаған болатынбыз:
Мектеп мүғалімінің инновациялық іс-әрекетін қалыптастырудың
педагогикалық шарттары: инновация туралы білімі; инновацияны жан-жақты
меңгеру; инновациялық іс-әрекет диагностикасын меңгеру; инновацияны
тәжірибеге ендіру жұмыстары; практикада дұрыс қолдану.
Үздіксіз өзгеріп тұрған заман адамнан сол заман талабына сай білім
алып, жаңа істерді меңгеруді талап етеді. Осыған орай, оқу-тәрбие үрдісіне
жаңа педагогикалық технологияларды жүйелі пайдаланудың маңызы зор. Оқу-
тәрбие үрдісін жаңалықтармен қамтамасыз ету барысында ғана, біз саналы да
білімді азамат тәрбиелей аламыз. Ал, қазіргі уақытта жалпы білім беретін
мектеп мүғалімдерінің жаңа технологияларды пайдалану практикасын дамытсақ,
мұғалім оны өз сабағында орынды пайдалану арқылы еңбек тәжірибесін дамыта
алады. Оқушылардың қабілеттерін арттырып, сабаққа деген қызығушылықтарын
оятып, өздеріне сенімді, білімді азамат етіп тәрбиелей алады.
Педагогикалық технологиялардың жіктелуі
Ғылымға мықтап енген педагогикалық технология ұғымына әртүрлі
түсініктеме берілген:
* Оқыту мен тәрбиелеу құралдарының арнайы формаларының, әдіс-
тәсілдерінің, жолдарының жиынтығын анықтайтын психологиялық-
педагогикалық нұсқаулар жиынтығы (Б.Т.Лихачев);
* Алдын ала жобаланған оқу-тәрбие процесінің практикада
жүйелі әрі бірізді жүзеге асуы (В.П.Беспалько);
* Оқытушы мен оқушылар үшін барлық жақсы жағдайлар жасалынғанда оқу
процесін жобалау, үйымдастыру әрі жүзеге асыруда біріккен
педагогикалық іс-әрекеттің
жан-жақты (ұсақ-түйегіне дейін) ойластырылған моделі
(В.М.Монахов);
• Педагогикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын барлық тұлғалық,
инструменталдық және әдіснамалық кұралдардың қызмет ету реті мен жүйелі
жиынтығы (М.В.Кларин).
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар, бұл:
педагогикалық технологиялар - бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудын
өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары
мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция басқаларына
әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жасайды (М.М.
Жанпейісова).
Бүгінгі таңда П.М. Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру
технологиясы, Д.Б. Эльконин мен В.В. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы
Ш.А. Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы, В.Ф. Шаталовтың оқу
материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту
технологиясы, М. Чошановтың проблемалық модульді оқыту технологиясы, В.М.
Монаховтың, В.П. Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың
технологиялары танымал.
Бүгінгі таңда Қазақстанда Ш.Қаланованың, Ж.Қараевтың, Ш.Таубаеваның,
Қ.Қабдықайыровтың, С.Лактионованың, М.Жанпейісованың, Ә.Жүнісбек пен
Қ.Нағымжанованың, С.Көшімбетованың, т.б. ғалымдардың зерттеулерінде
оқытудың жаңа технологиялары жан-жақты қарастырылды.
Соның бірі - деңгейлеп оқыту педагогикалық технологиясы
Деңгейлеп оқыту педагогикалық технологиясын оқу процесіне
енгізуді пән бойынша күнтізбе жоспарын жаңаша құрудан бастайды.
Технологияның келесі бір маңызды қасиеттері — нәтижелілігі және
қолдануға жарамдылығы.
Бір технологияның екіншісінен айырмасы - оны қолданудың кәтижесінде
оқушының дамуында, тәрбиесінде, білім алуында байқалатын жағымды
өзгерістер. Нәтижелілік дегеніміз осы.
Білім беру жүйесі – басқару органдарынан, түрлі типтері және
деңгейдегі білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеу және дамуын
қамтамасыз ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми
орталықтардан тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл
білім беру жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру,
қаржыландыру, мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру
технологиясы деген сөз тіркесін бірынғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген
авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғымды тек қана
оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана
қатысты қолданады. Егер бұл процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің
қарастыратынымыз да технологияның осы түрі.
“Білім беру” ұғымына берілген анықтамалар педагогикалық технологиялар
егер олар білім берудің мақсатына-біртұтас педагогикалық процесті тұтас
тұлғаның қалыптасуына қызмет еткен жағдайда анықталатындығын көрсетеді.
Демек педагогикалық технология егер ол “педагогтар - оқушылар” жүйесінің
ерекшелігіне оның жағдайының өзгеруі біртұтас педагогикалық процесс
болатындығына негізделе отырып жасалған.
Қазіргі уақытта педогогикалық технология ұғымы әртүрлі түсіндіріледі
Көп тараған анықтама В.П.Беспалько ұсынған: ол педогогикалық технолгия оқу
мен тәрбие процестерінің (теориялық негіздер) еске түсіру барысында
қолданған құралдар мен әдістер жиынтығы, олар білім мақсатын тиімді жүзеге
асыруға мүикіндік береді. Педогогикалық технология қол жеткен жетістіктерді
сатылы өлшеу мен қортынды бағалаудың объективті мүмкіншілігін жеткілікті
дәрежеде сақтайтын мақсаттары мен тапсырылған оларға сәйкес ғылыми
жобалардың болуын қалайды. Бірақ бұл анықтамадағы көрсетілген бір-бірімен
тәуелсіз және дербес өмір сүруін оқыту және тәрбие процестері болады деген
оймен келісу қиын. Тұлға дегеніміз тұтастай тұратын құрылым, және ол
біртұтас педагогикалық процеспен байланысты. (Ильин В.С), демек
педогогикалық технологияда осы педогогикалық процестің басты белгісіне
сәйкес болуы керек.
Педагогикалық технологияға берілген басқа да анықтама бар, ол:оқыту
процесін жүзеге асырудың мазмұндық техникада (В.П.Беспалько),
педагогикалық ұйымдастырумен жүзеге асырудың жобасы (алгоритмі), оқыту
процесін ұйымдастырумен жүргізуді жобалау барысындағы бірлескен
педагогикалық іс-әрекеттің моделі (В. М. Монахов) барлық сабақ беру
процесін жасаудың, қолданудың және анықтаудың жүйелі әдісі, білімді
меңгерудегі техникалық және адам және олардың өз ара әрекеттерін ескеру
(ЮНЕСКО), мазмұнын қортындылау (Г.К. Селевко). В.Н.Бордовская мен А.А.
Реанның көрсетуіне білім беру технологиялары дегеніміз бұл білім беру
процесіндегі ұстаздар мен оқушылардың жүйелік іс-әрекеттеріне ол мақсат
мазмұн әдістерін ұйымдастырудың белгі бір нақтылы принциптері мен өзара
байланыстарына сай нақтылы идея негізінде жасалынады.
Г.М.Құсайыновтың себебіне педагогикалық технология әдеттегі
түсініктерден басқа ол мұғалімнің жоспарланған оқытумен тәрбелеудегі
мақсаттары мен нәтижелерге жету мен сабақ беру процесі емес, ол кәсіби
ұстазлың басшылығымен өзінің және өзара оқыту бағдарламаларында ескерілген
іс-әрекеттіңсол түрлерін меңгеру жұмыстарының әрбір сатыларындағы болатын
өзгерістер мен қайта құру болады
В.А.Сластенин бойынша педагогикалық технология деген, ол қатал ғылыми
жоспарлау және дәлірек айтқанда педагогикалық әректтің жетістігін
қамтамасыз ететін елестету. Педагогикалық процестің белгілі ьір
принциптердің жүйесі негізінде жасалатындықтан, педагогикалық технология
сол принциптерді сыртқы және ішкі әс-әрекеттердің жиынтығы ретінде
қарастырылуы олардың объективтік өзара байланыстағы ұстаз тұлғасының
тұтасымен көрінетін бірізді жүзеге асыруға бағытталған. Міне педогогикалық
технологияның сабақ беру мен тәрбие жұмысының әдістемесінен айырмашылығы,
үзгешігі осыдан түрады. Егер әдістеме Әдістеме деген ұғым оқытумен
тәрбиелеу әдістерін оны жүзеге асырушы әректінен тыс тұтаас комплектісі
қолдану процедурасын көрсетеді, онда педогогикалық технология оған ұстаз
тұлғасының барлық жақтарымен көптеген көріністерімен ұйғарады. Сірә осыдан,
қандайда болмасын педогогикалық міндет тек қана оған сай кәсіби маман
ұстаздың жүзеге асыратын технолгогиялар көмегімен тиімді шешіліуі мүмкін.
Демек барлық педогогикалық технологиялардық негізгі мәні туралы
пікірлердің қарама-қарсылықтарына қарамастан оны сабақ берумен ұстаздың
жоспарлаған мақсаттары мен оқушылардың іс-әрекеттерінің жетістіктеріне жету
процесі ретінде түсіндіруге болады
2-лекция. Тақырыбы: Білім беру ісіндегі технология ұғымының генезисі,
шығу себептері және қазіргі жағдайы
Жоспары:
2.1. Технология және әдістеме.
2.2. Білім беру технологиясы және оған тән педагогикалық құбылыстар.
Барлық жасалған және қазіргі күнде адамның қолданып жүрген технологияларды
екі түрге бөлуге болады: өндірістік және әлеуметтік, өндірістік
технологияларға үлгі ретінде табиғат шикі заттың қайта өңдеу технологиясы
болады. Бұл жағдайда технология деп бастапқы материалды өнім шығуында
белгілі бір алдын ала берілген қажеттерді бөліп алу мақсатымен қайта өңдеу
процесі деп айтады.
Әлеуметтік технология деп онда бастапқы да соңғы нәтиже болатын адам
болады, ал негізгі оның көрсеткіші өзгеріп тұратын бір немесе бірнеше оның
қасиеттері болады. Әлеуметтік технологияға классикалық үлгі ретінде
жұмысшыларды өз мамандықтарына оқыту қызмет етуі мүмкін. Әлеуметтік
технология ол өндірісте қолданатын технологиядан принципиалды түрде
өзгешелігі бар. Әлеуметтік технологиялар ұйымдастыру мен жүзеге асыру
жағынан өте күрделі және оралымды. Әлеуметтік технология бұл өте жоғары
деңгейдегі ұйымдастырылған технологиялар деуге болады, себебі адам
әлеуметтік технологияның объектісі, ал ол өте тым көп жақтылы жүйе. Оған
күші мен бағыты әртүрлі болатын соны көп сыртқы әскерлер ықпал етеді, кейде
олар қарама-қайшы болады, осыған орай көбінесе әсерлер қандай қаншалықты
тиімді болатындығын алдын ала айтуға қиын. Сондықтан әлеуметтік
технологияны өндірістік технологияның анықтамасында мүмкін болатындай
белгілі бір дәл таңдап алынған процестердің жиынтығы деп айтуға болмайды.
Өндірістік технологияны дамыту арқылы тым жоғары нәтижелерге жетуге деген
ұмтылушылық білім беру саласында тастап кетпейді атап кетеді. Педагогикалық
іс-әрекет саласына технология деген сөздікті енгізу индустриялық
технология (Ф.Б.Гильбрейт, Ф.У.Тейлор және т.б.) деген идеяға негізделген
және ол оқытуда техникалық жабдықтарды қолданумен байланысты. Бұл бағытты
бірқатар бұрынғы кеңестік үкіметтің аймағында ғалымдар (В.П.Беспалько,
И.И.Пидкасистый және т.б.) қолдайды. Білім беру сатысындағы педагогикалық
технологияның басқа бағыттары оқу материалын талдау техникасын, мұғалім мен
оқушылардың оқу іс-әрекетін (Т.А.Ильина) ұжымдастыруды іздестіруде. Осымен
қатар педагогикалық технология ұстаздар мен оқушылардың аз ғана күш жұмсап
ең жақсы нәтижелерге жетудің тиімді принциптері мен әдістерін анықтауға
бағытталған.
Бірақ, егер материалдық өндіріс саласында еңбек затын бірте-бірте
терең меңгеру негізінде еңбек өнімінің өсуіне әкелінетін жаңа технологиялар
жасалса, ол білім беру саласында басқаша технологиялар ұстаз іс-әрекетінің
жеке жақтарына сай жасанды, қолдан істелген конструциялар ретінде
жасалынады ғылыми әдебиеттердегі бар терминдер технологияны жасаушылардың
дара жеке мәселелерге (проблемаларға) білім меңгеруге бағытталған оқу
моделі жағына өлшем жасалған.
Назар аударған: (оқыту технологиясы, ойын технологиясы, тест жасау
технологиясы, информативтік-оқыту технологиясы, дистанциондық оқыту
технологиясы, рентингілік оқыту технологиясы және т.б.) (Г.К.Селевко).
Шындығында педагогикалық технологияны жасаушылардың назары (терминдік
түсініктемелеріне қарағанда) педагогикалық еңбектің жеке құбылыстар
саласына бағытталған. Білім беру технологияларының басым көпшілігі
негізінен оқушылардың белгілі бір білім жиынтығын меңгеруге бағытталған.
Концепция жасаушылардың ұстаздар-оқушылар жүйесінің ерекшеліктері мен
ұстаз еңбегінің технологиясының өзгешеліктері арасындағы өзара
байланыстардың түрленген түрлерін көрсетудің басылмауы олардың ең осал
жері. Егер кәсіби іс-әрекетке жеке өзгерістер енгізілсе еңбек саласында
түбегейлі өзгерістерге жету және оның нәтижелеріне аса ықпал жасау мүмкін
емес. Бұл тағы да технология ұғымының мазмұны туралы айтуға мәжбүр етеді.
Бар және жасалынатын жаңа педагогикалық технологияны бағалаудың
негізінде: концептуалдық; Ұстаздық қатысы бар заттық саласының мазмұнын
түсіну ұстаздың қатысы бар; ұстаз іс-әрекетінің соңғы парадитмасының
нақтылығы; жалпы технология және оның ішінде эжеке және педагогикалық
технологияның қайда жасалынатыны мен және қолданылатындығының саласының
ұғымына сипаттама болып отыр.
Педагогикалық технологиялар білім беру аймағына қатынасы болады егер
білім берудің мақсаты білім жүйелерін меңгеру ретінде анықталса, онда
технологиялар да білім беру сияқты білімнің сапасы мен көлемін меңгерумен
бағланады. Бірақ әдеттегі білім беру моделінің дағдарысы педагогикалық
негізгі категорияларының бірқатар мазмұнын қайта қарауға әкеледі. ХҮ
ЮНЕСКОның басты конференциясында білім беру дегеніміз әлеуметтік көлеміне
келген және дербес жетілген тұлғаның қабілеттері мен мінез-құлықтарын
жетілдірудің нәтижесі мен процесі деп есептеу қабылданады. Бұл анықтамаға
басқа білім беру тұлға мен қоғамның мүддесіне байланысты жүргізілетін
педагогикалық ұйымдастырылған әлеуметтендіру процесі деген анықтамада қайшы
келмейді.
Білім беру ұғымына берілген анықтамалар педагогикалық технологиялар егер
олар білім берудің мақсаттарына-біртұтас педагогикалық процестегі тұтас
тлғаның қалыптасуына қызмет еткен жағдайда анықталатындығын көрсетеді.
Демек педагогикалық технология егер ол педагогтар-оқушылар жүйесінің
ерекшелігіне оның жағдайының өзгеруі біртұтас педагогикалық процесс
болатындығына негізделе отырып жасалған.
Қазіргі уақытта педагогикалық технология ұғымы әртүрлі
түсіндіріледі. Көп тараған анықтама В.П.Беспалько ұсынған: ол педагогикалық
технология оқу мен тәрбие процестерінің (теориялық негізделген) еске түсіру
барысында қолданған құралдар мен әдістер жиынтығы, олар білім мақсатын
тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Педагогикалық технология қол жеткен
жетістіктерді сатылы өлшеу мен қорытынды бағалаудың объективті
мүмкіншілігін жеткілікті дәрежеде сақтайтын мақсаттары мен тапсырылған
оларға сәйкес ғылыми жобалардың болуын қалайды. Бірақ бұл анықтамадағы
көрсетілген бір-бірімен тәуелсіз және дербес өмір сүруін оқыту және тәрбие
процестері болады джеген оймен келісу қиын. Тұлға дегеніміз тұтастай
тұратын құрылым, және ол біртұтас педагогикалық процеспен байланысты.
(Ильин В.С.), демек педагогикалық технологияда осы педагогикалық процестің
басты белгісіне сәйкес болуы керек.
Г.М.Құсайыновтың есебінше педагогикалық технология әдеттегі
түсініктерден бюасқа ол мұғалімнің жоспарланған оқыту мен тәрбиелеудегі
мақсаттары мен нәтижелерге жету мен сабақ беру процесі емес, ол кәсіби
ұстаздың басшылығымен оқушылардың өзінің және өзара оқыту процесі, ол білім
берудің мазмұны мен оқу жоспарымен бағдарламаларында ескерілген іс-
әрекеттердің сол түрлерін меңгеру жұмыстарының әрбір сатыларындағы болатын
өзгерістер мен қайта құру болады.
В.А.Сластенин бойынша педагогикалық технология деген, ол қатал ғылыми
жоспарлау және дәлірек айтқанда педагогикалық әрекеттің жетістігін
қамтамасыз ететін елестету. Педагогикалық процестің белгілі бір
принциптердің жүйесі негізінде жасалатындықтан, педагогикалық технология
сол принциптерді сыртқы және ішкі іс-әрекеттердің жиынтығы ретінде
қарастырылуы олардың объективтік өзара байланысындағы ұстаз тұлғасының
тұтасымен көрінетін бірізді жүзеге асыруға бағытталған. Міне педагогикалық
технологияның сабақ беру мен тәрбие жұмысының әдістемесінен айырмашылығы,
өзгешелігі осыдан тұрады. Егер әдістеме деген ұғым оқыту мен тәрбиелеу
әдістерін оны жүзеге асырушы әрекетінен тыс тұтас комплексті қолдану
процедурасын көрсетеді, онда педагогикалық технология оған ұстаз тұлғасының
барлық жақтарымен көптеген көріністерімен қосылуын ұйғарады. Сірә осыдан,
қандайда болмасын педагогикалық міндет тек қана оған сай кәсіби маман
ұстаздың жүзеге асыратын технологиялар көмегімен тиімді шешілуі мүмкін.
Қандайда болмасын технологияның негізгі бөлігі ол соңғы негізгі
жетістікті толық анықтаумен оған жетуді дәлмен-дәл бақылау болады.
Негізінен (өндіріспен әлеуметтік аймақтағы) қарапайым процесс ол алдын ала
жобаланған өнімнің негізгі қасиеттері мен анықтаудың құралдары анықталғанда
осы процесті жүргізу үшін жағдайлар мақсатта бір қалыптасып және ол
жіберілсе ғана технология статусын алады.
Оқытудың дәстүрлі технологиясы. Оқытудың дәстүрлі технологиясы деп ең
алдымен ХҮІІ ғасырда дидактика принциптерінде қалыптасқан. Я.А.Коменский
негіздеген және қазіргі дейін дүниежүзі мектептерінде басым көпшілігі
қолданатын оқытуды класс сабақтық ұйымдастыру деп түсінеді. Класс-сабақ
жүйесі педагогикалық процестің одан әрі жетіліп ұйымдастырылған дайындау
қажеттілігіне байланысты пайда болған, Себебі сол ғасырдың ортасында оқуға
келушілердің санының көбейе түсуіне байланысты шамамен бір жастағы
балаларды оқу топтарына жинақтала бастады.
Соңғы жүз жылдықта сынып-сабақ жүйесін одан әрі дамытуға бағытталған
бірнеше зерттеулер жүргізілген. Олар оқу жұмысының ұйымдастырудың мынадай
формаларын іздестірумен байланысты болды. Ол сабақтың кемшіліктеріне,
айталық оның орта оқушыға бағытталуын оқудағы алға басушылық
қорытындыларының мазмұнының біркеліктілігі мен орташа шамасы, құрылымының
өзгермейтіндігі: үйге берген тапсырманы сұрау, жаңа сабақты баяндау, үйге
тапсырма беру. Дәстүрлі сабақтың кемшілігінің нәтижесі, ол оқушылардың
танымдық белсенділігіне дамуымен және оның дербестігіне тежеу
болатындығында.
Дәстүрлі сынып-сабақ технологияларының аса көрнекті белгілері ол:
біржастағы оқушылардың тұрақты құрамы мен дайындық деңгейлері: кластың
бірыңғай жылдық оқу жоспары мен бағдарламасымен жұмыс істеу; Сабақ оқудың
негізгі бірлігі; әрбір сабақ бір оқу пәніне тақырыпқа арналған: себебі
класс оқушылары ортақ бір материалмен жұмыс істейді; сабақтардың үнемі
тұрақты алмасуы кесте (расписание) мұғалімнің басқарушылық рөлі және с.с.
Сонымен оқушы оқу күні сабақтар кестесі оқу каникулдары үзілістер-бұл
класс-сабақ жүйесінің белгілері
Дәстүрлі оқыту технологияларының концептуалдық негізін Я.А.Коменский
жасаған педагогика принциптері ғылымилық бірізділік жүйелік беріктілік
белсенділіктегі сапалылық көрнекілік теорияның практикамен байланыстылығы
жас аралық пен өзіндік ерекшеліктерді ескеру.
Оқыту дегеніміз ересек үлкен ұрпақтардан емес өсіп келе жатқан
ұрпақтарға білім білік және дағдыларды әлеуметтік тәжірибені алып беруін
айтамыз. Бұл тұтас процестің құрамына мақсат мазмұн әдістер мен құралдар
кіреді.
Оқытудың мақсаттары бірқатар жағдайларға байланысты тиісті бір
құрамдас бөліктен кіргізетін ойнақы өзгерткіш категория болады. Мақсаттың
ерекшелігіне сай дәстүрлі оқыту дегеніміз тұлғаны белгіленген қасиеттермен
тәрбиелеу болып табылады. Мақсаттың мазмұнына байланысты дәстүрлі оқыту
тұлғаны дамытуға (жан-жақты дамыту тек қана мәлімдеме ғана) емес көбіне
білім білік және дағдыларды меңгеруге бағытталған. Қазіргі кездегі жалпы
мектепте мақсат біршама өзгерген айталық идеологияландыру шығарылып
тасталған, жан-жақты үндестерілген даму ұраны алып тасталған, адамгершілік
тәрбиесінің құрамы да өзгерістерге ұшыраған, бірақ мақсатты жоспарланған
қасиеттер сапалар (оқыту стандарттары) жиынтығы ретінде қарастыру
пародигмасы бұрынғы сияқты қалып отыр.
Білім берудің дәстүрлі жалпы мектептің мазмұны бұрынғы кеңес үкіметі
жылдарында қалыптасқан, ол елді индустриализациялау міндеттермен дамыған
капиталистік елдердің техникалық деңгейіне қиыншылықпен, жалпығылыми-
техникалық прогрестің рөлімен және ол осы күнге дейін технократиялылығымен
анықталады.
Білімді меңгеру әдістері дайын білімдерді хабарлауға негізделеді, оқыту
белгілі бір үлгілермен, индуктивтік логикамен жеке даралықтан жалпылыққа
механикалық есте сақтауға көзбен көргенді мазмұнын айқын беру,
репродуктивтік еске түсіру елестету.
Дәстүрлі оқыту технологияларының әдістерін екі келесі топтарға
жатқызуға болады.
1. Иллюстративті түсіндіру әдістері (лекция, баяндау, әңгімелесу,
тәжірбиелерді көрсету, еңбек операциялары, экскурциялар және т.б.) мұғалім
түсіндіреді және оқу материалын көрнекті түрде көрсетеді.
2. Репродуктивтік әдіс: мұғалім білімді, іс-әрекет тәсілдерін,
тапсырмаларды шешуші тәжірбиелерді елестету үшін тапсырмалар құрастырады;
оқып үйренуші оқу материалдарын белсенді еске түсіреді. (сұрақтарға жауап
береді, есептер шығарады және с.с.), сонымен бәлім көшірмелерін
қалыптастырады.
Сонымен дәстүрлі оқыту технологиясының артықшылықтарына мыналарды
жатқызуға болады: ерекшеліктердің жүйелілігі; оқу материалын логикалық
дұрыс бере білу ұйымдастырудың анықтылығы; Мұғалім тұлғасының оқушыларға
тұрақты әсерлі эмоция сезімдік ықпал, жалпы оқу барысында орынды жұмсау.
Сабақ негізгі форма ретінде оқыту-тәрбиелеу процесін ұйымдастырудың басқа
да формалармен толықтыру мүмкін. Олардың бір бөліктері сабақты паралельді
дамытады яғни класс-сабақ жүйесі шеңберіне (экскурциялар, консултатциялар,
үй жұмысы, оқу конференциялар, қосымша сабақтар). Жоғары оқу орындарында
қолданылатын лекция-семинар жүйесінен алынып-пайдаланған. Олар оқушылардың
жас ерекшелігін ескеруге бейімделген (лекциялар, семинарлар, практикумдар,
зачетт, емтихандар). Мысалы: лекция-семинар-зачетт оқу жүйесінде
(формасында) алдымен классқа оқу материалы лекциялық әдіспен беріледі,
содан соң семинар, практикалық және лабороториялық сабақтарда талқыланады
(меңгеріледі, қолданады) және меңгеру нәтижесі зачеттік формада
тексеріледі.
Сырт көзге оқу үрдісіндегі әдістемелік және технологиялық әдіс-тәсілдерде
қарама-қайшылық жоқ. Себебі, оқытудың әдістемесі ұғымы . білім беру
технологиясы ұғымынан әлдеқайда кең.
Әдетте, әдістеменің пәні – білім берудің мақсатын, мазмұнын, оқу үрдісін
ұйымдастырудың әдістерін, түрлерінғ құралдары мен тәсілдерін қамтитын
әдістемелік жүйе деп саналады. Дәлірек айтсақ, әдістеме негізгі үш сұраққа
жауап беруге тырысады, не үшін, неге және қалай оқыту керек? Ал, технолог
болса, мақсат белгілі болып, оған жетудің нақты іс-әрекетін, жолдарын
анықтауға келген кезде ғана іске кіріседі. Сондықтан, технологи, негізінен,
триаданың үшінші сұрағына ғана жауап береді
Схема түрінде бұл жағдай төмендегіше сипаттар еді:
Бір қарағанда, технологиялық әдіс жеке әдістемелер ішінде де дами алар
еді деген ой туады. Бірақ, әдістемелік және технологиялық амалдардың
мақсаттық ұстанымдары әртүрлі.
Әдістемелік жүйесінің объектісі орташа оқушы болып табылады, оның
бастапқы деңгейі немесе жағдайы әдістемелік жүйе құру үшін ешқандай роль
атқармайды. Технологиялық жүйенің іске асуы үшін шикізаттың бастапқы жай-
күйі туралы жан-жақты мәлімет қажет.
Әдістеме мен технологияда қолданылатын оқу процесін сипаттайтын тілдік
құрал (терминология) да әртүрлі. Нәтижеде, көптеген тамаша әдістемелік
жүйелер (В.Ф.Шаталов, В.К.Дьяченко т.б.) іске асырылар деңгейге келген
кезде қиындықтарға жолықты. Себебі, жаңа жағдайда жүйені жұмыс жасатуда
алынған сипаттамалар жеткіліксіз болып отырды.
А.Кушнир: Технологитя әдістемеден өзінің нәтижелерінің тұрақтылығымен,
тез қайта қалпына келетіндігімен, көптеген елдердің жоқтығымен (егер
оқушылар талантты болса; егер оқытушы талантты болса; егер мектеп бай
болса... т.б.) ерекшеленеді. Әдістеменің тәжірибені қорытындылаудан білімді
үйренудің жаңа әдістері ойлап табылғанда ғана дүниеге келетіні үйреншікті
жағдай. Технология болса, ықтимал нәтиже емес, берілген бастапқы нақтылы
жағдайларға байланысты жобаланады.
Технология ұғымы тар мағынада – бір нақты объектінің технологиясы
ретінде, және кең мағынада – ғылым саласы ретінде қарастырылады. Егер,
технологияны педагогикалық ғылымдарға қатысты алсақ, онда тікелей
дидактиканы қарастырамыз:
1.Дәстүрлі дидактика - әдістемелік тәсілдерді жинақтауға бағытталған
оқытудың теориясын және сондай – ақ, оқушылардың оқу қызметі барысында
дағды, білік, білімдерін игеру үрдісін оңтайландыра түсетін оқытудың
ұйымдастырылған түрлері мен әдістерін жасауды өзінің басты мақсаты ретінде
қояды.
2.Әдетте, дидактиканың пәні – білім берудің мазмұны және оқыту үрдісін
ұйымдастыру деп қысқаша көрсетіледі. Толығырақ дидактиканың пәнін былай
сипаттауға болады: бұл – оқытудың мақсаттары, мазмұны, заңдылықтары,
әдістері және принциптері.
3.Дидактиканың міндеттері: а) оқыту үрдісін суреттеп түсіндіре отырып
оны іске асыру жолдарын көрсету; б) оқыту үрдісін ұйымдастырудың неғұрлым
жетілдірілген модельдерін, жаңа оқыту жүйелері мен технологияларын жасау,
ұсыну.
Білім берудің технологиясы педагогикалық пән ретінде дидактикадан
кейінгі орынды алады. Оқытудың технологиясын - қолданбалы дидактика десе де
болады.
Бір сөзбен айтқанда, оқытудың технологиясы – оқыту іс-әрекетінің әдіс
– тәсілдері мен құралдарын ұйымдастыру және қолдану теориясы.
Сонымен технологиялық әдіс дидактикалық немесе жеке әдістемелік
әдістерден туындамайды, оқу үрдісін зерттеудің дербес бағыты болып табылды
екен.
Енді, білім беру технологиясының белгілі анықтамаларын қарастырайық:
1.Қажетті адами, техникалық ресурстарды есепке ала отырып, олардың
арасындағы білім беруде неғұрлым жоғары жетістіктерге жету үшін қарым –
қатынасты, бүкіл оқыту үрдісін жүйелі түрде жоспарлау, іске асыру,
бағалауға бағыттау әдістері және білімжі меңгеру жолдары;
2.Материалдарды жобалау және тәсілдерді қолдану арқылы білім беру
тиімділігін арттыратын білім беру үрдісінің принциптерін айқындау және
тиімді тәсілдерін жасау.
3- лекция. Тақыбы: Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі
сипаттары
Жоспары: 3.1. Қазіргі заманға педагогикалық технологиялардың негізгі
қасиеттері.
3.2. Педагогикалық технологиялардың белгілері мен элементтері.
Технология оқу процесімен – оқытушы мен оқушының іс - әрекеттерімен,
яғни, құрылымы, құралдары, әдістері және түрлерімен тығыз байланысты.
Сондықтан, педагогикалық технологияның құрылымына:
А) концептуалдық негізі;
ә) оқытудың мазмұндық бөлігі:
- оқытудың мақсаттары: жалпы және нақты;
- оқу материалының мазмұны;
б) процессуалдық бөлігі немесе технологиялық үрдіс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу іс-әрекетінің әдістері мен формалары;
- оқытушының жұмысының әдістері мен формалары;
- оқушылардың оқу материалын игеруін басқарудағы оқытушының іс-әрекеті;
- оқу үрдісін диагностикалау жатады.
Технологияның анықтаушы критерийлері:
- Концептуалдылық. Әрбір педагогикалық технология оқу мақсаттарына жетудің
философиялық, психологиялық, дидактикалық және әлеуметтік – педагогикалық
негіздері белгіленген нақты ғылыми концепцияға сүйенуі қажет.
- Жүйелілік. Педагогикалық технология әрбір бөлігі өзара тығыз байланыста
болатын үрдістің тұтастық логикасымен қамтамасыз етілуі тиіс.
- Технология басқарылуы тиіс, яғни мақсат қою, жоспарлар құру, оқу үрдісін
жобалау, әрбір этапқа сай диагностика нәтижелерді түзету мүмкіндігін
беретін әдіс – тәсілдердің көп варианттылығы.
- Тиімділік. Қазіргі заманғы технологиялвр нәтижелілігі жағынан да, оған
кететін шығындар жағынан да тиімді болып, белгілі бір оқыту стандарттарына
жетуге кепілдік бере алуы қажет.
- Технологияның қайта қалпына келтірілуі. Бұл критерий белгілі бір
технологияның басқа мекемеде, басқа субъектілермен жүргізіле алуы
мүмкіндігін меңзейді.
Педагогикалық технология - бұл педагогикалық әрекеттер табысына кепіл
болардай қатқыл ғылыми жоба әрі сол жобаның дәл жаңарып іске асуы.
Педагогикалық технология кешенді, бірігімді процесс. Ол өз құрамына
адамдарды, идеяларды, ал – жабдықтарды, сонымен бірге жоспарлау,
қамсыздандару, бағалау және білім меңгерудің барша қырлары жөніндегі
проблемелер шешімін басқаруды қамтиды.
Педагогикалық технология көп түрлі болуына қарамастын олардың іске
асыруының екі ғана жолы бар. Біріншісі – теориялық негізде орындалуы
(В.Б.Беспалько, В.В.Данилов, В.К.Дьяченко және т.б.), екіншісі –
тәжірбиемен жүзеге келуі (Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенкова, В.Ф.Шаталов және т.б).
Қоғамыздың қазіргі даму кезеңіндегі басты мәселлердің бірі –
мектептегі білім беру жүйесінде оқыту үрдісін технологияландыру. Осыған
орай оқытудың әр түрлі технологиялары жасалып, мектеп тәжірибесіне
енгізілуде. Педагогикалық технологияға алғаш анықтама берген ғаламдардың
бірі – орыс ғалымы В.П.Беспалько. Оның жеке аспектілері мен түрлері
В.М.Монахов, М.В.Кларин, П.И.Третьяков, И.П.Сенновский, Г.А.Монахова,
М.А.Чошанов т.б. еңбектерінде қарастырылған. В.П.Беспалко Педагогикалық
технологияны – практикада іске асатын нақты педагогикалық жүйе, жоба деп
көрсеткен. Ол педагогикалық жүйе тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін арнайы
ұйымдастырылған мақсаты, бір – бірімен өзара байланытағы әдіс - тәсілдер
деп қарастырады.
Б.Т.Лихачев Педагогикалық технологияны оқу үрдісіне белгілі бір
мақсат көздей отырып әсер ететін педагогикалық нәтижеге жетелейтін
бірліктердің жүйесі ретінде көрсетеді оның үнемі өзгеріп отыратындығын
айтады.
М.В.Кларин Педагогикалық технология – бұл педпгогикалық мақсатқа қол
жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық
құралдардың жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті деген анықтам ұсынды.
М.А.Чошановтың анықтамасы бойынша Оқытудың технлогиялары –
дидактикалық жүйенің процессуалдық құрамдас бөлігі.
Ал В.М.Монахов Педагогикалық технологиялар – оқыту процесін жобалау,
ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі деп көрсеткен.
Педагогикалық технологияны қолдану негізіндегі келешек ұрпақтың еркін
дамуына, жан –жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай
жасалады. Жоғарыда келтірілген ғалымдардың еңбектерін және басқа еңбектерді
зерттей отырып, педагогикалық технологияларды атқаратын мақсат міндеттеріне
және олардың іс - әрекетіне қарай жүйелеп бір схеманы ұсынамыз.
Ынтымақтастық педагогикасы. Талап ету педагогикасынан қарым – қатынас
педагогикасына көшу. Бұл балаға ізгілік тұрғысынан қарау, оқыту мен
тәрбиенің ажырамас бірлігі.
Білім беруді ізгілендіру технологиясы. Оқушыны азамат етіп тәрбиелеу
олардың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, баланың жаны мен жүрегіне
жылылық ұялату.
Ойын арқылы оқыту технологиясы. Дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық,
әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Баланың бойындағы білімдік, танымдық,
шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді.
Порблемелық (мәселелік) оқыту технологиясы. Оқушыны өз бетімен
ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту.
Тірек белгілері (сызбас, сигналы) арқылы оқыту технологиясы. Үнемі
қайталау міндетті кезеңдік бақылау. Жоғары деңгейдегі қиыншылық, блок пен
оқыту.әр оқушының жобасының жариялылығы, түзетуге, табысқа жетуге жағдай
жасау.
Түсіндіре оза оқыту технологиясы. Барлық баланы табысты оқыту. Оқу
материялының бірізділігі, жүйелелігі, саралау, әр оқушыға берілетін
тапсырманың қолайлылығы. Үй тапсырмасы тек әр оқушының мүмкіндігіне қарай
беріледі.
Деңгейлік саралап оқыту технлогиясы. Білімнің базалық деңгейінің
барлық оқушылар үшін міндеттілігі оқушыларға берілген тапсыырманың
саралануы, тапсырма оқушының күші жететіндей және қолайлы болуы шарт.
Бағдарламалап оқыту технологиясы. Оқыту құралдарының көмегімен
бағдарламаланған оқу материялдарын кадр, файл сияқты оқыту бөлігі арқылы
логикалық бірізділікпен беріледі.
Оқытудың компьютерлік технологиясы. Баланың жеке қасиеттеріне қарай
компьютерге бейімдеу. Информатика мен есептейу техникасның негізгі ұғмдарын
білу.
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы. Осы сабақ кезінде үйренуші
үйренгенін саралап, салмақтап қолдану керектігін ой елегінен өткізеді.
Белсенді түрде өз білім үйрену жолына қайта қарап өзгерістер енгізеді.
Өздігінен даму технологиясы. Баланы жан – жақты дамыту дербестікке
тәірбиелу, бала санасында нәрселер әлемі мен ойлау әркетінің бірігуі.
Баланың туғанынан азамат болғанға дейінгі барлық өмірі оның еркіндігі мен
дербестігінің дамуы болып табылыды.
Модельдік оқыту технологиясы. АҚШ пен Батыс Еуропада 1960 жылдары дәстүрлі
оқуға балама ретінде ұсынылған білімді игеру жүйесі.Оқытудың тұтас
технологиясын жобалау, алға қойған мақсатқа жетуді көздейтін педагогикалық
үрдіс түзу, мұғалімге нәтижені талдап түсіндіріп бере алатындай жүйені
таңдау. Оқушылар әр сатыға жоғарлаған сайын олардың білімді қабылдауы
өзгеріп өтілетін пәндер жүйесі күрделене түседі.
Ғылымға мықтап еңген педагогикалық технология ұғымына әртүрлі
түсініктеме берілген:
- Оқыту мен тәрбиелеу құралдарының арнайы формаларының, әдіс-тәсілдерінің,
жолдарының жиынтығы, анықтайтын психологиялық-педагогикалық нұсқалар
жиынтығы (Б.Т.Лихачев);
- Алдын ала жобаланған оқу-тәрбие процесінің практикада жүйелі әрі бірізді
жүзеге асуы (В.П.Беспалько);
- Оқытушы мен оқушылар үшін барлық жақсы жағдайлар жасалынғанда оқу
процесін жобалау, ұйымдастыру әрі жүзеге асыруда біріккен педагогикалық іс-
әрекеттің жан-жақты (ұсақ-түйегіне дейін) ойластырылған моделі
(В.М.Монахов);
- Педагогикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын барлық тұлғалық,
инструменталдық және әдіснамалық құралдардың қызмет ету реті мен жүйелі
жиынтығы (М.В.Кларин).
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар, яғңни:
педагогикалық технологиялар – бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің, оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың
өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары
мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция басқаларына
әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жасайды
(М.М.Жанпейісова).
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру
(УДЕ) технологиясы, Д.Б.Эльдконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту
технологиясы, Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы,
В.Ф.Шаталовтың оқу материалдарының белші және сызба үлгілері негізінде
қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модульді оқыту
технологиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың және басқа да көптеген
ғалымдардың технологиялары танымал.
Бүгінгі таңда Қазақстанда Ж.А.Қараевтың, Ә.Жүнісбектің,
Ш.Т.Таубаеваның, Қ.Қ.Қабдықайыровтың, С.Н.Лактионованың,
М.М.Жанпейсованың және Қ.М.Нағымжанованың т.б. ғалымдардың ұсынған
оқытудың жаңа технологиялары оқу үрдісінде белсенді түрде қолдануда.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын,
әдістерін, технологиясын аңдауда көп нұсқалылық қағидасы бекітілген, бұл
білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына процесті кез келген
үлгімен, тіпті авторлық үлімен құруға мүмкіндік береді.
Жоғарыда айтылған оқыту технологияларымен қоса, баршаға белгілі
дәстүрлі оқыту технологиясы, проблемалық оқыту технологиясы интенсивті
оқыту технологиясы, модульдік оқыту технологиясы, қашықтан оқыту
технологиясы, топтық оқыту технологиясы, іскерлік ойындар технологиясы,
инновациялық оқыту технологиясы да бар.
Педагогикалық технологиялардың белгілері: мақсатталығы, диагностикалық
құралдарының болуы, педагогикалық үрдісті жоспарлауға мүмкіндік беретін
оқытушы мен оқушы іс-әрекетін реттейтін заңдылықтар, оқушы мен оқытушы іс-
әрекеті. Мен үрдістерді талдайтын құралдардың болуы.
Осыған сәйкес педагогикалық технологияның төмендегідей қасиеттері мен
сипаттары болады: біртұтастылық, тиімділік нәтижелілік, кез-келген
мектептің нақты жағдайында қолдануға жарамдылық.
Мақсаттылық белгісі – оқушыны оқытуда, оның жеке тұлғасын дамытуда
белгілі бір нақты технологияны қолдана отырып қандай нәтижелерге жетуге
болатынын нұскайды. Технологияның диагностикалық құралдармен қамтамасыз
етілуі мұғалімге педагогикалық ықпалдың барысы мен нәтижелерін бақылап
отыруға мүмкіндік береді. Талдау құралдары мұғалімге өз қызметін және
оқушының өзін-өзі дамытуы мен тәрбиелеуі және олардың нәтижелерін бағалай
алуы үшін қажет.
Педагогикалық технологияның келесі белгілер тобы – оқытушы мен оқушы
қызметтерінің өзара қарым-қатынасын реттейтін, бір жүйеге келтіретін
заңдылықтар. Көп жағдайда, мұғалім түрлі талаптарды, әдістемелік нұсқаларды
есепке алады да, оқушылардың қажеттіліктері мен қызығушылықтарын назардан
тыс қалдырады. Мұндай жағдайда мұғалімге өз мақсатына жетуге ешқандай
технология көмектесе алмайды.
Мұғалімнің қызметі (оның мақсаты, қажеттіліктері мен мотиві, іс-
қимылдары, олардың құралдары мен іске асу шарттары т.б.) оқушының қызметі
мен іс-әрекетіне (оның мақсаттарына, мүмкіндіктеріне, қажеттіліктері мен
қызығушылықтарына т.б.) сәйкес келуі шарт. Тек осы негізде ғана мұғалім
педагогикалық ықпал құралдарын таңдап, оларды іске асыра алады.
Аталған белгілер педагогикалық технологияның қасиеттерін анықтайды.
Технологи тұтас болуы қажет – бұл технология барлық аталған белгілерге
жауап беруі тиіс деген сөз. Мұғалімдер жасап шығарған авторлық
технологиялар тұтастық принципіне сай емес; яғни, мұғалім ойлап тапқан бір
ғана жетістікке көңіл бөлінеді де, технологияның басқа белгілері ұмыт
қалады.
Педагогикалық технологияның келесі бір маңызды қасиеті -
оптималдылық. Оптималдылық термині (латын тілінен аударғанда optimus -
ең жақсы дегенді білдіреді) – белгілі бір шарттар мен міндеттерге ең
сәйкесі, тиімдісі дегенді білдіреді. Ю.К.Бабанский педагогиалық үрдістің
тиімділігінің бірнеше крийтерийлерін бөліп көрсеткен еді. Егер,
педагогикалық технология сол критерийлерді қолдана отырып төмендегідей
шарттарды орындаса неғұрлым тиімдірек болар еді:
-егер оның қолдануы әрбір оқушының ең таяу даму зонасында
білімділігін, тәрбиелілігін және дамуын қамтамасыз етсе;
- егер оның қолданылуы оқушы мен оқытушының ғылыми негізделген уақыт
мөлшерінен артпаса, яғни, білім беру стандартымен және мектеп ережесімен
айқындалған уақыт ішінде мүмкін боларлық maximum нәтижелерді бере алса.
Технологияның келесі бір маңызды қасиеттері – нәтижелілігі және
қолдануға жарамдылығы.
Бір технологияның екіншісінен айырмасы – оны қолданудың нәтижесінде
оқушының дамуында, тәрбиесінде, білім алуында байқалатын жағымды
өзгерістер. Нәтижелілік дегеніміз осы.
Кез келген мұғалім кез келген технологияны қолдана алуы мүмкін емес,
ол оның жұмыс тәжірибесіне, педагогикалық шеберлігіне, педагогикалық
үрдістің әдістемелік және материалдық жабдықталу деңгейіне де байланысты.
Сондықтан, нақты технологияны сипаттағанда немесе оқып зерттеген кезде оның
басқа мектеп жағдайында жұмыс жасау мүмкіндіктерін, жарамдылығын ескеру
қажет.
Сонымен, педагогикалық технология дегеніміз – дтдактика да, тәрбие
теориямы да немесе оқыту мен тәрбиелеудің әдістемесі де емес. Педагогикалық
технологияның ерекшелігі – осы технология негізінде құрылған педагогикалық
үрдіс белгіленген мақсатқа жетуді кепілдеуі шарт. Технологияның екінші
ерекшелігі – оқытушы мен оқушының өзара қарым-қатынастарының реттілігінде
(алгоритмизация). Бұл қасиет дидактикада, тәрбие мен оқыту теорияларында
немесе әдістерінде жоқ.
Педагогикалық технологияның негізгі элементтері: педагогикалық қарым-
қатынас, бағалау, талап, конфликт және ақпараттық әсер ету.
Педагогикалық қарым-қатынас 3 функция атқарады:
1. баланың қарым-қатынаста ашықтығы - оған мектепте, сыныпта,
сабақта қолайлы жағдайлар туғызу көзделген;
2. педагогикалық қарым-қатынаста балаға деген жанашырлық - мұғалімнің
баламен тығыз іс-әрекеті нәтижесінде туындайды;
3. педагогикалық қарым-қатынаста баланы көтермелеу саясаты (стимул
жасау).
Педагогикалық бағалау дегеніміз – баланың тұтас жеке тұлғасын емес,
оның дәл осы сәттегі мінез-құлқын бағалау. Жалпы бағалау дегеніміз, бір
нәрсенің деңгейін, қасиетін, дәрежесін белгілеу. Осы принциптерді
педагогикалық бағалауда өз жұмысында шеберлікпен қолдана отырып педагог өз
шәкірттері бойында құндылық қарым-қатынастарды қалыптастырады және
кемшіліктерді түзетеді.
Педагогикалық бағалау функцияларына – баланың қоршаған дүниеге деген
жағымды көзқарасын тәрбиелеу, осы жолдағы ұмтылыстарын қолпаштап отыру
т.б..жатады. Бұл істе әр баланың өз алдына қайталанбас ерекше тұлға екенін
үнемі есте ұстау қажет. Педагогикалық бағалаудың түрлері – қолпаштау,
қолдау, қолдамау, мақтау, материалдық қолдау, жазалау, ескерту жасау сөгу
т.б..
Педагогикалық талап – бұл тәрбие үрдісіне баладан әлеуметтік – мәдени қарым-
қатынас пен мінез-құлық нормаларын талап ету. Адамның басқаларға, қоршаған
ортаға деген қарым-қатынасы субъективті еркін жағдайда, оның өмір
тәжірибесі нәтижесінде қалыптасады. Педагогтың міндеті – бала позициясының
неғұрлым жағымды жағынан қалыптасуы. Белгілі бір жас кезеңіне сәйкес
талаптар қою үшін міндетті түрде әр баланың психикалық ерекшелігін негізге
алу қажет.
4-лекция. Тақырыбы: Оқытудың технологиялары
Жоспары:
4.1.Оқытудың дәстүрлі технологиялары, олардың түрлері және ерекшеліктері.
4.2.Бағадарламалап оқыту технологиясы: пиринциптері және тиімді жақтары
Оқытудың дәстүрлі технологиялары, олардың түрлері және ерекшеліктері.
Дәстүрлі оқыту технологиялары екі негізгі әдісті қолданады:
- Оқытудың түсіндірмелі – көрнекі әдістері, яғни, мұғалім оқу
материалын көрнекі әдістерді қолдана отырып түсіндіреді. Оған
лекция, әңгіме, тәжірибелер көрсету, экскурсия т.б. жатады.
Студенттің қызметі ақпарат алуға, есте сақтауға бағытталады.
- Репродуктивтік әдіс (қайта жаңғырту) – оқытушы студенттердің
білімді игеруі және қайталап айтып беруі үшін тапсырмалар
құрастырады. Студент сұрақтарға жауап береді, есеп шығарады
т.б.
Бұл екі әдістің де мәні – белгілі білімдерді студенттерге дайындап
беру процесі, Дәстүрлі оқытудың көптеген кемшіліктері де бар, мысалы:
- Материалды оқып-үйренудің орташа, жалпылама темпі;
- Студенттер игеретін білімдердің көлемі де бірыңғай, орташа;
- Студенттердің мұғалім арқылы білімді дайын күйінде алуы өз бетімен жұмыс
істеу дағдыларының қалыптасуына кедергі жасайды;
- Студенттің жаңа білімді игергендігі туралы мұғалімде еш ақпарат болмайды;
- Зейінді төмендетуге әкеліп соғатын сөз әдістерінің басым болуы;
- Студенттің жадына күш түсүі.
Осы айтылғандардың салдарынан (жаттау немесе есте сақтау әдістері)
студенттер болашақта керек дағдыларды игермей қалулары мүмкін (өзіндік
шешім табу үшін керекті материалдарды іздестіру, дербес шешімдер қабылдау
т.б.) Осылайша, дәстүрлі оқыту әдістерінде оқу үрдісінде студентке
қойылатын талаптар мен нақты кәсіби қызметте қажетті талаптар арасындағы
алшақтықтар айқын байқалады.
Бағдарламалап оқыту технологиясы : принциптері
және тиімді жақтары.
Дәстүрлі оқытудың кейбір кемшін жақтарын бағдарламалап оқыту
технологиясы толтырады. Бұл технология ХХ-ғ. 60-шы жылдары педагогика,
психилогия, кибернетика ғылымдарының тоғысында пайда болды. Оның негізіне
оқыту туралы үш ұғым -
1) оқыту – басқару процесі ретінде;
2) ақпараттық процесс;
3)жекелендірілген процесс ретінде алынған.
Бағдармалап оқыту – оқыту бағдарламасына негізделген. Бұл
бағдарламада
1) оқу материалының өзі;
2) оны меңгерудегі оқушының-әрекеті;
3)меңгеруді бақылау формасы қатаң жүйеге келтірілген. Оқу материалы бірнеше
шағын бөліктерге бөлінеді, әр бөлік логикалық тұрғыдан аяқталған. Студент
бір бөлікті меңгергеннен кейін бірнеше вариантта құрастырылған бақылау
сұрақтарына жауап береді. Жауап дұрыс берілсе, тапсырманың келесі бөліміне
көшіріледі, дұрыс берілмесе материал қайталанып беріледі. Бағдармалап
оқытудың негізін салушы АҚШ ғылымы Скиннер бұл технологияның негізін екі
талапқа сай құрған.
1.жай бақылаудан өзін-өзі бақылауға көшу;
2.педагогикалық жүйегі оқушының өз бетімен білім алуына бейімдеу.
Бұл әдіс бір бағытты деп аталады.
Келесі әдістің авторы да – американдық ғалым Краудер. Әдіс
–көптармақты деп аталады. Бұл бағдарламада студент қойылған мақсатқа өз
жеке басы ерекшеліктеріне сай түрлі жолдармен жетеді. Студент бақылау
сұрақарына берген жауаптарына сәйкес не келесі бөлімге, немесе сол бөлімнің
тағы бір тармағына (вариантына) көшеді. Тармақтар бірнешеу болуы мүмкін.
Белгілі бір тармақты немесе бұтақты өткеннен соң студент бағдарламаның
негізгі діңіне қайтып оралады. Дайындық деңгейіне, табиғи қабілетіне қарай
тек қана діңмен жұмыс жасайтын студенттер де болады, ал әлсіздері
тармақтарға ауысып отырады. Бірақ барлық жағдайда да нәтиже біреу –
студенттер берілген білім көлемін толық меңгеріп шығады.
Үшінші әдіс – бейімдендірілген (адаптациялық ) деп аталады. Мұнда
студенттің қиынырақ немесе жеңілірек тармақтарға ауысуына мүмкіндіктер
қарастырылған. Қай тармаққа көшетіні студенттің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz