Әл-Кинди
Жоспар
І. Кіріспе.
1.1. әл. Киндидің өмірі.
II. Негізгі бөлім.
2.1. әл.Киндидің еңбектері
2.2. әл. Кинди философ ретінде Аристотельді құрметтеуі
2.3. әл. Киндидің бүгінгі күн үшін көтерген мәселесі
2.4. әл. Киндидің « уақыт туралы пікірі»
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
І. Кіріспе.
1.1. әл. Киндидің өмірі.
II. Негізгі бөлім.
2.1. әл.Киндидің еңбектері
2.2. әл. Кинди философ ретінде Аристотельді құрметтеуі
2.3. әл. Киндидің бүгінгі күн үшін көтерген мәселесі
2.4. әл. Киндидің « уақыт туралы пікірі»
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Әл-кинди
(800 жылы туған)
Толық есімі Абу-Юсуф Якуб бну-Искак ал-Кинди — Иемендегі Кинди аймағының басшыларының ұрпағы. Әкесі Куфаның (Ирак) әмірі қызметін атқарған. Оның туған жылы 800, ал қайтыс болған жылы туралы екі түрлі пікір бар: бірі 860 жылы десе, екінші деректерде 879 жыл. Демек, әл-Кинди не 60, не 79 жыл ғұмыр сүрген. Туған жері — Басра, білімді Бағдатта алып, есейгенге дейін осы қалада болғам.
Арабтың алғаш философы атанган ол-Кинди сол кезде халиф әл-Мамунның (813—833) және оның інісі халиф әл-Мутасимнің ұнатқан адамы болган. Халифтермен мұндай жақындастықтың басты себебі, әл-Кинди мутазилиттер ілімімен тығыз байланыста болған еді. Тарихтан белгілі, әл-Мамун халиф заманының алдыңғы қатарлы зиялы адамы ретінде мутази-литтерді барынша қолдап, қорғаған еді. Діни фанатиктер мутазилиттермен өш болатын.
Әл-Кинди жан-жақты білімді, терең ойлы ғұлама. Оның қалам тартпаған білім саласы жоқ десе де болгандай. Зерттеушілердің айтуына қарағанда, оның еңбектерінің ұзынырғасы 238-ге жеткен. Әл-Кинди еңбектері: метафизика, логика, этика, математика, астрономия, медицина, мегеорология, музыка теориясы және оптика сияқты білім-ғылымға арналған. Мұның бәрі бір төбе іс болса, әл-Киндидің ерен ерлігі Аристотель еңбектерін грек тілінен арабшаға аударып, оларға түсінік, яғни герменевтикалық талдау беруінде. Ол Аристотельдің «Метафизикасын», «Поэтикасын», «Категориясын» және «Екінші Аналитикасын» аударып, оларға түсініктер берген. Одан өзге әл-Кинди Птолемей, Эвклидтің шығармаларына түсінік жазған.
(800 жылы туған)
Толық есімі Абу-Юсуф Якуб бну-Искак ал-Кинди — Иемендегі Кинди аймағының басшыларының ұрпағы. Әкесі Куфаның (Ирак) әмірі қызметін атқарған. Оның туған жылы 800, ал қайтыс болған жылы туралы екі түрлі пікір бар: бірі 860 жылы десе, екінші деректерде 879 жыл. Демек, әл-Кинди не 60, не 79 жыл ғұмыр сүрген. Туған жері — Басра, білімді Бағдатта алып, есейгенге дейін осы қалада болғам.
Арабтың алғаш философы атанган ол-Кинди сол кезде халиф әл-Мамунның (813—833) және оның інісі халиф әл-Мутасимнің ұнатқан адамы болган. Халифтермен мұндай жақындастықтың басты себебі, әл-Кинди мутазилиттер ілімімен тығыз байланыста болған еді. Тарихтан белгілі, әл-Мамун халиф заманының алдыңғы қатарлы зиялы адамы ретінде мутази-литтерді барынша қолдап, қорғаған еді. Діни фанатиктер мутазилиттермен өш болатын.
Әл-Кинди жан-жақты білімді, терең ойлы ғұлама. Оның қалам тартпаған білім саласы жоқ десе де болгандай. Зерттеушілердің айтуына қарағанда, оның еңбектерінің ұзынырғасы 238-ге жеткен. Әл-Кинди еңбектері: метафизика, логика, этика, математика, астрономия, медицина, мегеорология, музыка теориясы және оптика сияқты білім-ғылымға арналған. Мұның бәрі бір төбе іс болса, әл-Киндидің ерен ерлігі Аристотель еңбектерін грек тілінен арабшаға аударып, оларға түсінік, яғни герменевтикалық талдау беруінде. Ол Аристотельдің «Метафизикасын», «Поэтикасын», «Категориясын» және «Екінші Аналитикасын» аударып, оларға түсініктер берген. Одан өзге әл-Кинди Птолемей, Эвклидтің шығармаларына түсінік жазған.
Пайдаланылған әдебиет
1. Избранные произведения мыслителей стран Ближнего и Среднего Востока ІХ-ХМ вв. - М., 1961:- С. 41-564, 57-105, 107-114.
2. Игнатенко А.А. В поисках счастья. — М.: Мысль, 1989. — С. 40-44.
3. Бертельс Е.Э. Суфизм и суфийская литература. — М., 1965. — С. 26-27.
4. Избранные произведения мыслителей стран Ближнего и Среднего Востока IX—XIV вв. - М., 1961. - С. 135-160.
5. ИгнатенкоА.А. В поисках счастья. Общественно-политические воззрения арабо-исламских философов Средневековья. —М.: Мысль, 1989.-С. 100-127.
6. Ғ.Есім Фалсафа тарихы – А. 2001 ж.
1. Избранные произведения мыслителей стран Ближнего и Среднего Востока ІХ-ХМ вв. - М., 1961:- С. 41-564, 57-105, 107-114.
2. Игнатенко А.А. В поисках счастья. — М.: Мысль, 1989. — С. 40-44.
3. Бертельс Е.Э. Суфизм и суфийская литература. — М., 1965. — С. 26-27.
4. Избранные произведения мыслителей стран Ближнего и Среднего Востока IX—XIV вв. - М., 1961. - С. 135-160.
5. ИгнатенкоА.А. В поисках счастья. Общественно-политические воззрения арабо-исламских философов Средневековья. —М.: Мысль, 1989.-С. 100-127.
6. Ғ.Есім Фалсафа тарихы – А. 2001 ж.
Жоспар
І. Кіріспе.
1. әл- Киндидің өмірі.
II. Негізгі бөлім.
1. әл-Киндидің еңбектері
2. әл- Кинди философ ретінде Аристотельді құрметтеуі
3. әл- Киндидің бүгінгі күн үшін көтерген мәселесі
4. әл- Киндидің уақыт туралы пікірі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Әл-кинди
(800 жылы туған)
Толық есімі Абу-Юсуф Якуб бну-Искак ал-Кинди — Иемендегі Кинди
аймағының басшыларының ұрпағы. Әкесі Куфаның (Ирак) әмірі қызметін
атқарған. Оның туған жылы 800, ал қайтыс болған жылы туралы екі түрлі пікір
бар: бірі 860 жылы десе, екінші деректерде 879 жыл. Демек, әл-Кинди не 60,
не 79 жыл ғұмыр сүрген. Туған жері — Басра, білімді Бағдатта алып,
есейгенге дейін осы қалада болғам.
Арабтың алғаш философы атанган ол-Кинди сол кезде халиф әл-Мамунның
(813—833) және оның інісі халиф әл-Мутасимнің ұнатқан адамы болган.
Халифтермен мұндай жақындастықтың басты себебі, әл-Кинди мутазилиттер
ілімімен тығыз байланыста болған еді. Тарихтан белгілі, әл-Мамун халиф
заманының алдыңғы қатарлы зиялы адамы ретінде мутази-литтерді барынша
қолдап, қорғаған еді. Діни фанатиктер мутазилиттермен өш болатын.
Әл-Кинди жан-жақты білімді, терең ойлы ғұлама. Оның қалам тартпаған
білім саласы жоқ десе де болгандай. Зерттеушілердің айтуына қарағанда, оның
еңбектерінің ұзынырғасы 238-ге жеткен. Әл-Кинди еңбектері: метафизика,
логика, этика, математика, астрономия, медицина, мегеорология, музыка
теориясы және оптика сияқты білім-ғылымға арналған. Мұның бәрі бір төбе іс
болса, әл-Киндидің ерен ерлігі Аристотель еңбектерін грек тілінен арабшаға
аударып, оларға түсінік, яғни герменевтикалық талдау беруінде. Ол
Аристотельдің Метафизикасын, Поэтикасын, Категориясын және Екінші
Аналитикасын аударып, оларға түсініктер берген. Одан өзге әл-Кинди
Птолемей, Эвклидтің шығармаларына түсінік жазған.
Әл-Кинди еңбектері Еуропада X—XI ғасырда латын тіліне аударылып, оны
ғалымдар (итальян ғалымы Корден) әлемдегі аса үздік жиырма ойшылдың бірі
деп мойындаган. Алайда оның шығармалары бізге дейін жетпеген, жоғалған деп
есептелген. Отызыншы жылдары неміс шығыстанушысы Х.Риттер Стамбулдан әл-
Киндидің 29 трактатын тапқан. Солардың ішіндегілерден орысшаға
аударылғандары:
1. Аристотель кітаптарының саны және философияны меңгерудегі
қажеттілік туралы трактат;
2. Алғашқы философия туралы трактат;
3. Пайда болу және жойылудың ішкі әрекеттік себептерін
түсіндіру туралы трактат;
4. Бес мән туралы кітап.
Демек, біздің қолымызда араб философы әл-Киндидің әзірге орыс тілінде
төрт трактаты бар. Әл-Киндидің аталған төрт трактатына қысқаша жеке-жеке
тоқталайық.
Аристотель кітаптарының саны және философияны меңгерудегі кджеттілік
туралы трактатына қысқаша шолу.
Әл-Кинди философ ретінде Аристотельді аса құрмет тұтқан, оның
айтуынша, философиямен шұғылданбақ болған адам Аристотель еңбектерін
танудан бастауы керек. Әрине, әрбір істің басшысы Алла, — дейді әл-Кинди,
— ал бірақ білім бұлағы Аристотель еңбектерінде.... Ол Аристотель
шығармаларын төрт түрге бөліп, топтаған. Бұл философ еңбектерін түсіну үшін
жасалған тәсіл.
Бірінші топтамаға логика, екіншіге физика туралы кітаптар енген.
Үшінші топтама —- өздігінен өмір сүріп, нақтылы нәрселерді қажет етпейтін,
бірақ солармен бірге өмір сүріп, бірге байланыс тәсілінде болатын білімдер
туралы кітаптар. Төртінші топтама — нәрселерді қажет ететін және олармен
ешқандай байланыста емес білімдер туралы кітап.
Логика туралы кітаптар — сегіз. Алғашқысы Категориялар деп аталады.
Мұнда сөз ұғымдар (категориялар), субстраттар және сипаттар (атрибуттар)
туралы. Субстрат дегеніміз — субстанция (зат). Сипат (атрибут) дегеніміз —
акциденция. Сипат деген заттың ішінде болып, не өзінің аталуы, не өзіндік
белгісі болмайды. Бұл кітапта, әл-Кинди айтуынша, тоғыз акциденталдық ұғым
бар, олар: сан, сапа, қатынас, орын (кеңістік), уақыт, әрекет, өзгеріске
түсу, қабылдану (обладание) және орын алу немесе орналасу.
Логиканың екінші кітабы Түсініктеме деп аталады. Бұл еңбекті кейбір
кейінгі зерттеушілер Герменевтика деп те атап жүр. Мұнда әл-Кинди
бастауыш және баяндауыш, яғни субъект және предикат туралы айтылған дейді.
Үшінші кітап — Екінші Аналитика немесе Аподейктика, яғни дәлелдер
туралы деген сөз.
Логиканың бесінші кітабы — Топика, ол деген сөз — Орын туралы,
яғни пікір айтудағы ортақ мәселелер.
Алтыншы кітап — Софистика, демек, ақыл айтушылар туралы.
Әл-Киндидің жетінші кітабы — Риторика, яғни шешендік сөз туралы.
Соңғы, сегізінші кітап — Поэтика, яғни поэзия туралы.
Міне, осылайша, әл-Кинди грек философы Аристотельдің логика туралы
сегіз кітабын атап өткен.
Физика туралы кітаптар, әл-Кинди айтуынша, жетеу: біріншісі —
Физика, екіншісі — Аспан туралы кітап, үшіншісі —
Пайда болу және жойылу туралы, төртіншісі — Ауадағы және жердегі
құбылыстар, бесіншісі — Минералдар туралы, алтыншысы — Өсімдіктер
туралы, жетінші — Жануарлар туралы.
Үшінші топтағы кітаптарға әл-Кинди мыналарды атайды (олардың саны
төртеу). Алғашқысы — Жоқ туралы, екіншісі — Қабылдау және қабылдану,
үшіншісі — Түс көру және ояу болу, төртінші — Ғұмырдың ұзақтығы және
қысқалығы.
Төртінші топтағы кітапқа Метафизиканы жатқызған.
Одан әрі әл-Кинди этика мәселесіне тоқталып, Аристотельдің өзінің ұлы
Никомахқа арнаған кітабы туралы әңгімелейді де, қайтадан аты аталған
кітаптарға талдау жасаған.
Әл-Кинди айтып отырған Аристотель шығармаларының бәрі грек тілінен
орысшаға аударылған. Мәскеуде Философиялық мұралар сериясымен
Аристотельдің төрт томдық шығармалар жинағы басылып шыққан. Осы жинаққа
енген Саясат деген еңбекті әл-Кинди сөз етпеген. Оның екі себебі болуы
мүмкін, бірі — әл-Кинди трактаты бізге толық жетпеуі, екіншіден —
Саясаттың араб философына беймәлім болуы.
Әл-Киндидің бұл трактатының құндылығы сонда, ол Аристотельдің барлық
шығармаларына араб тілінде түсініктеме берген. Яғни Аристотельдің барлық
шығармалары араб тіліне сол кезде аударылған. Сөйтіп, Аристотель Еуропаға
арабтар арқылы жеткен. Аристотель тануды тұңғыш бастаған араб философы әл-
Кинди, оның дәлелі — жоғарыда айтылған трактат.
Алғашқы философия туралы трактатында мынандай мәселелерге тоқталған:
1. Философияның мәні туралы. Адамзатқа біткен барша өнердің ішінде
философия өнерінің орны ерекше. Ол шындықты танудағы адам қабілетінің
мөлшерін білдіреді. Өйткені нағыз философия дегеніміз — ақиқатты тану.
Бірақ нақтылы шындықты біз себепті тапқанда ғана тани аламыз. Қандай істің
болсын себебінің өзі — ақиқат, өйткені болмыс ақиқат болмаса, шыңдық
ретінде өмір сүре алмас еді. Нәрсенің, затгың барлығы — оның ақиқаттығында.
Ақиқаттың қасиеті — оның танымдылығында, яғни нәрсе ақиқат ретінде танылуы
қажет. Демек, әл-Кинди айтуынша нәрсенің, істің танылымы оның нақтылығының
барлығында яки шындығында. Бұл күні бүгінге дейін құндылығын жоймаған терең
ой. Бар болудың өзі — ақиқат, ал бар нәрсенің танылуы — табиғи іс.
2.Әл-Кинди алғашқы философия деген түсінік ұсынып, оған
талдау берген. Нағыз биік әрі ізгілікті, әрі рухани философия, ол қандай да
ақиқаттың себебі болатын алғашқы ақиқат туралы ғылым. Әл-Киндидің алғашқы
ақиқат дегені туралы әлі де болса ойланған жөн. Әйтеуір, белгілі болғаны:
ал алғашқы философия —алғашқы ақиқат туралы ғылым. Сірә, бүл жерде
философия мен жеке ғылымдар арасындағы субординация аңғарылатынға ұқсайды.
Себеп тек философиялық ұғым емес, ол жеке ғылымдарда, айталық, физикада да
бар, ал себептің философиялық табиғаты
алғашқы ақиқатқа байланысты анықталмақ.
Әл-Кинди айтады: қандай болсын себеп — не материя, не форма немесе
харакет басы (қозғалыс басы) немесе аяқталу (заттың), өзімен өзі болып
қалыптасу мақсаты. Осыларды тану үшін төрт сүрақ қойылады: бұл деген бар
ма? Бұл не? Ол қандай? Неге осылай? Әрі қарай әл-Кинди осы төрт сұраққа
талдау жасауға көшеді.
3. Таным туралы. Адам танымының екі түрі бар. Бірінші —сезімдік таным.
Екінші таным — ақылмен тану. Бұл философиядан аз-кем хабары бар адамдарға
түсінікті. Танымның екі түрін философияның оқулықтарынан оқып алуға болады.
Мәселе сонда, осы жайды әл-Кинди IX ғасырда айтып отыр.
4. Әл-Кинди бүгінгі күн үшін де маңызды мәселе көтерген. Нәрсе (зат)
өзінің мәнінің пайда болуына өзі себеп бола ала ма, жоқ па? Нәрсе өз
мәнінің пайда болуына себеп бола алмайды. Бірақ нәрсе өз мәнінен пайда
болмаса, онда ол өзге нәрсе мәнінде болуы керек қой. Ол мәселе қалай
шешімін таппақ? Егер нәрсенің өзі де, оның мәні де болмаса, ол нәрсе қалай
пайда
болмақ? Егер нәрсенің өзі болмай, оның мәні болса, ол ештеңе де емес
(ничто). Ал ештеңе емес нәрсенің пайда болуына себеп бола алмайды. Бұл
мәселеде, әрине, сүрақ көп. Нәрсенің пайда болуы және пайда болмауы сыртқы
және ішкі себептерге қатысты. Ол жағын әл-Кинди қозғамаған.
Одан әрі ол мән, субстанция, акциденция, бүтін, жалғыз, қатынас,
айырмашылық, қайшылық, тыныштық, қозғалыс, басқа да философиялық ұғымдар
мен түсініктер туралы ой-пікірлерін білдірген. Сірә, бұл жұмыс төлық
аяқталмаған күйінде бізге жеткенге ұқсайды. Солай бола тұра, бұл трактатты
қазіргі оқырмандарға философия пәнін меңгеруде міндетті өдебиет
ретінде ұсынуға әбден болады.
Пайда болу және жойылудың ішкі өрекеттік себептерін түсіндіру
туралы трактат жөнінде
Әлемде мәңгілік ешнәрсе жоқ, бардан жоқ, жоқтан бар пайда болып
сапырылысып жатады. Заттың (бардың) пайда болуы және жойылуы қозғалыс
арқылы түсіндіріледі.
Қандай қозғалыс болсын ол белгілі бір орынға байланысты, өйткені
қозғалыс, негізінде, алыстау (өсу) немесе азаю (өшу), немесе айналымға
түсіп, өзгеру, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе.
1. әл- Киндидің өмірі.
II. Негізгі бөлім.
1. әл-Киндидің еңбектері
2. әл- Кинди философ ретінде Аристотельді құрметтеуі
3. әл- Киндидің бүгінгі күн үшін көтерген мәселесі
4. әл- Киндидің уақыт туралы пікірі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Әл-кинди
(800 жылы туған)
Толық есімі Абу-Юсуф Якуб бну-Искак ал-Кинди — Иемендегі Кинди
аймағының басшыларының ұрпағы. Әкесі Куфаның (Ирак) әмірі қызметін
атқарған. Оның туған жылы 800, ал қайтыс болған жылы туралы екі түрлі пікір
бар: бірі 860 жылы десе, екінші деректерде 879 жыл. Демек, әл-Кинди не 60,
не 79 жыл ғұмыр сүрген. Туған жері — Басра, білімді Бағдатта алып,
есейгенге дейін осы қалада болғам.
Арабтың алғаш философы атанган ол-Кинди сол кезде халиф әл-Мамунның
(813—833) және оның інісі халиф әл-Мутасимнің ұнатқан адамы болган.
Халифтермен мұндай жақындастықтың басты себебі, әл-Кинди мутазилиттер
ілімімен тығыз байланыста болған еді. Тарихтан белгілі, әл-Мамун халиф
заманының алдыңғы қатарлы зиялы адамы ретінде мутази-литтерді барынша
қолдап, қорғаған еді. Діни фанатиктер мутазилиттермен өш болатын.
Әл-Кинди жан-жақты білімді, терең ойлы ғұлама. Оның қалам тартпаған
білім саласы жоқ десе де болгандай. Зерттеушілердің айтуына қарағанда, оның
еңбектерінің ұзынырғасы 238-ге жеткен. Әл-Кинди еңбектері: метафизика,
логика, этика, математика, астрономия, медицина, мегеорология, музыка
теориясы және оптика сияқты білім-ғылымға арналған. Мұның бәрі бір төбе іс
болса, әл-Киндидің ерен ерлігі Аристотель еңбектерін грек тілінен арабшаға
аударып, оларға түсінік, яғни герменевтикалық талдау беруінде. Ол
Аристотельдің Метафизикасын, Поэтикасын, Категориясын және Екінші
Аналитикасын аударып, оларға түсініктер берген. Одан өзге әл-Кинди
Птолемей, Эвклидтің шығармаларына түсінік жазған.
Әл-Кинди еңбектері Еуропада X—XI ғасырда латын тіліне аударылып, оны
ғалымдар (итальян ғалымы Корден) әлемдегі аса үздік жиырма ойшылдың бірі
деп мойындаган. Алайда оның шығармалары бізге дейін жетпеген, жоғалған деп
есептелген. Отызыншы жылдары неміс шығыстанушысы Х.Риттер Стамбулдан әл-
Киндидің 29 трактатын тапқан. Солардың ішіндегілерден орысшаға
аударылғандары:
1. Аристотель кітаптарының саны және философияны меңгерудегі
қажеттілік туралы трактат;
2. Алғашқы философия туралы трактат;
3. Пайда болу және жойылудың ішкі әрекеттік себептерін
түсіндіру туралы трактат;
4. Бес мән туралы кітап.
Демек, біздің қолымызда араб философы әл-Киндидің әзірге орыс тілінде
төрт трактаты бар. Әл-Киндидің аталған төрт трактатына қысқаша жеке-жеке
тоқталайық.
Аристотель кітаптарының саны және философияны меңгерудегі кджеттілік
туралы трактатына қысқаша шолу.
Әл-Кинди философ ретінде Аристотельді аса құрмет тұтқан, оның
айтуынша, философиямен шұғылданбақ болған адам Аристотель еңбектерін
танудан бастауы керек. Әрине, әрбір істің басшысы Алла, — дейді әл-Кинди,
— ал бірақ білім бұлағы Аристотель еңбектерінде.... Ол Аристотель
шығармаларын төрт түрге бөліп, топтаған. Бұл философ еңбектерін түсіну үшін
жасалған тәсіл.
Бірінші топтамаға логика, екіншіге физика туралы кітаптар енген.
Үшінші топтама —- өздігінен өмір сүріп, нақтылы нәрселерді қажет етпейтін,
бірақ солармен бірге өмір сүріп, бірге байланыс тәсілінде болатын білімдер
туралы кітаптар. Төртінші топтама — нәрселерді қажет ететін және олармен
ешқандай байланыста емес білімдер туралы кітап.
Логика туралы кітаптар — сегіз. Алғашқысы Категориялар деп аталады.
Мұнда сөз ұғымдар (категориялар), субстраттар және сипаттар (атрибуттар)
туралы. Субстрат дегеніміз — субстанция (зат). Сипат (атрибут) дегеніміз —
акциденция. Сипат деген заттың ішінде болып, не өзінің аталуы, не өзіндік
белгісі болмайды. Бұл кітапта, әл-Кинди айтуынша, тоғыз акциденталдық ұғым
бар, олар: сан, сапа, қатынас, орын (кеңістік), уақыт, әрекет, өзгеріске
түсу, қабылдану (обладание) және орын алу немесе орналасу.
Логиканың екінші кітабы Түсініктеме деп аталады. Бұл еңбекті кейбір
кейінгі зерттеушілер Герменевтика деп те атап жүр. Мұнда әл-Кинди
бастауыш және баяндауыш, яғни субъект және предикат туралы айтылған дейді.
Үшінші кітап — Екінші Аналитика немесе Аподейктика, яғни дәлелдер
туралы деген сөз.
Логиканың бесінші кітабы — Топика, ол деген сөз — Орын туралы,
яғни пікір айтудағы ортақ мәселелер.
Алтыншы кітап — Софистика, демек, ақыл айтушылар туралы.
Әл-Киндидің жетінші кітабы — Риторика, яғни шешендік сөз туралы.
Соңғы, сегізінші кітап — Поэтика, яғни поэзия туралы.
Міне, осылайша, әл-Кинди грек философы Аристотельдің логика туралы
сегіз кітабын атап өткен.
Физика туралы кітаптар, әл-Кинди айтуынша, жетеу: біріншісі —
Физика, екіншісі — Аспан туралы кітап, үшіншісі —
Пайда болу және жойылу туралы, төртіншісі — Ауадағы және жердегі
құбылыстар, бесіншісі — Минералдар туралы, алтыншысы — Өсімдіктер
туралы, жетінші — Жануарлар туралы.
Үшінші топтағы кітаптарға әл-Кинди мыналарды атайды (олардың саны
төртеу). Алғашқысы — Жоқ туралы, екіншісі — Қабылдау және қабылдану,
үшіншісі — Түс көру және ояу болу, төртінші — Ғұмырдың ұзақтығы және
қысқалығы.
Төртінші топтағы кітапқа Метафизиканы жатқызған.
Одан әрі әл-Кинди этика мәселесіне тоқталып, Аристотельдің өзінің ұлы
Никомахқа арнаған кітабы туралы әңгімелейді де, қайтадан аты аталған
кітаптарға талдау жасаған.
Әл-Кинди айтып отырған Аристотель шығармаларының бәрі грек тілінен
орысшаға аударылған. Мәскеуде Философиялық мұралар сериясымен
Аристотельдің төрт томдық шығармалар жинағы басылып шыққан. Осы жинаққа
енген Саясат деген еңбекті әл-Кинди сөз етпеген. Оның екі себебі болуы
мүмкін, бірі — әл-Кинди трактаты бізге толық жетпеуі, екіншіден —
Саясаттың араб философына беймәлім болуы.
Әл-Киндидің бұл трактатының құндылығы сонда, ол Аристотельдің барлық
шығармаларына араб тілінде түсініктеме берген. Яғни Аристотельдің барлық
шығармалары араб тіліне сол кезде аударылған. Сөйтіп, Аристотель Еуропаға
арабтар арқылы жеткен. Аристотель тануды тұңғыш бастаған араб философы әл-
Кинди, оның дәлелі — жоғарыда айтылған трактат.
Алғашқы философия туралы трактатында мынандай мәселелерге тоқталған:
1. Философияның мәні туралы. Адамзатқа біткен барша өнердің ішінде
философия өнерінің орны ерекше. Ол шындықты танудағы адам қабілетінің
мөлшерін білдіреді. Өйткені нағыз философия дегеніміз — ақиқатты тану.
Бірақ нақтылы шындықты біз себепті тапқанда ғана тани аламыз. Қандай істің
болсын себебінің өзі — ақиқат, өйткені болмыс ақиқат болмаса, шыңдық
ретінде өмір сүре алмас еді. Нәрсенің, затгың барлығы — оның ақиқаттығында.
Ақиқаттың қасиеті — оның танымдылығында, яғни нәрсе ақиқат ретінде танылуы
қажет. Демек, әл-Кинди айтуынша нәрсенің, істің танылымы оның нақтылығының
барлығында яки шындығында. Бұл күні бүгінге дейін құндылығын жоймаған терең
ой. Бар болудың өзі — ақиқат, ал бар нәрсенің танылуы — табиғи іс.
2.Әл-Кинди алғашқы философия деген түсінік ұсынып, оған
талдау берген. Нағыз биік әрі ізгілікті, әрі рухани философия, ол қандай да
ақиқаттың себебі болатын алғашқы ақиқат туралы ғылым. Әл-Киндидің алғашқы
ақиқат дегені туралы әлі де болса ойланған жөн. Әйтеуір, белгілі болғаны:
ал алғашқы философия —алғашқы ақиқат туралы ғылым. Сірә, бүл жерде
философия мен жеке ғылымдар арасындағы субординация аңғарылатынға ұқсайды.
Себеп тек философиялық ұғым емес, ол жеке ғылымдарда, айталық, физикада да
бар, ал себептің философиялық табиғаты
алғашқы ақиқатқа байланысты анықталмақ.
Әл-Кинди айтады: қандай болсын себеп — не материя, не форма немесе
харакет басы (қозғалыс басы) немесе аяқталу (заттың), өзімен өзі болып
қалыптасу мақсаты. Осыларды тану үшін төрт сүрақ қойылады: бұл деген бар
ма? Бұл не? Ол қандай? Неге осылай? Әрі қарай әл-Кинди осы төрт сұраққа
талдау жасауға көшеді.
3. Таным туралы. Адам танымының екі түрі бар. Бірінші —сезімдік таным.
Екінші таным — ақылмен тану. Бұл философиядан аз-кем хабары бар адамдарға
түсінікті. Танымның екі түрін философияның оқулықтарынан оқып алуға болады.
Мәселе сонда, осы жайды әл-Кинди IX ғасырда айтып отыр.
4. Әл-Кинди бүгінгі күн үшін де маңызды мәселе көтерген. Нәрсе (зат)
өзінің мәнінің пайда болуына өзі себеп бола ала ма, жоқ па? Нәрсе өз
мәнінің пайда болуына себеп бола алмайды. Бірақ нәрсе өз мәнінен пайда
болмаса, онда ол өзге нәрсе мәнінде болуы керек қой. Ол мәселе қалай
шешімін таппақ? Егер нәрсенің өзі де, оның мәні де болмаса, ол нәрсе қалай
пайда
болмақ? Егер нәрсенің өзі болмай, оның мәні болса, ол ештеңе де емес
(ничто). Ал ештеңе емес нәрсенің пайда болуына себеп бола алмайды. Бұл
мәселеде, әрине, сүрақ көп. Нәрсенің пайда болуы және пайда болмауы сыртқы
және ішкі себептерге қатысты. Ол жағын әл-Кинди қозғамаған.
Одан әрі ол мән, субстанция, акциденция, бүтін, жалғыз, қатынас,
айырмашылық, қайшылық, тыныштық, қозғалыс, басқа да философиялық ұғымдар
мен түсініктер туралы ой-пікірлерін білдірген. Сірә, бұл жұмыс төлық
аяқталмаған күйінде бізге жеткенге ұқсайды. Солай бола тұра, бұл трактатты
қазіргі оқырмандарға философия пәнін меңгеруде міндетті өдебиет
ретінде ұсынуға әбден болады.
Пайда болу және жойылудың ішкі өрекеттік себептерін түсіндіру
туралы трактат жөнінде
Әлемде мәңгілік ешнәрсе жоқ, бардан жоқ, жоқтан бар пайда болып
сапырылысып жатады. Заттың (бардың) пайда болуы және жойылуы қозғалыс
арқылы түсіндіріледі.
Қандай қозғалыс болсын ол белгілі бір орынға байланысты, өйткені
қозғалыс, негізінде, алыстау (өсу) немесе азаю (өшу), немесе айналымға
түсіп, өзгеру, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz