Қазақстан топырақтарын мелирациялау мәселелері

ЖОСПАР
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. МЕЛИОРАЦИЯЛАУ.
2. МЕМЛЕКЕТ ТАРПЫНАН СУАРМАЛЫ ЕГІНШІЛІКТІ ДАМЫТУ.
3. ҚАЗАН ТӨҢКЕРІСІНЕН КЕЙІНГІ ЖАҒДАЙ.
ҚОРЫТЫНДЫ

Қазақстан топырақтарын мелирациялау мәселелері

«Мелиорация» деген сөз түбірі латын тілінен алынған, жақсарту деген сөз. Көпшілік жағдайда жерді, топырақты жақсарту мағынасында қолданылады.
Мәселен, ауа-райын, дер бедерін т.б. әр аймақтардың табиғи орналасу жағдайларына байланысты топырақты мелирациялау (жақсарту) түрлері әрқалай. Мысалы, ТМД елдерінің батыс бөлігіндегі және Балтық бойы мемлекеттерінде ауадан түсетін ылғал мол да, күн сәулесінің жылуы жеткіліксіз. Яғни, сулану басым, ал булану азырақ. Соған байланысты бұл өңірлерде батпақты топырақ молырақ орын алады. Ауыл шаруашылығына тиімді пайдалану үшін бұларды қолдану құрғату мелиорацияларын қолдану қажет.
Ал ТМД елдерінің оңтүстік шығыстағы орналасқан мемлекеттерінде керісінше ауадан түсетін ылғалдар тапшы, булану аймақтарында негізінен құрғақ дала, шөл дала және шөл зоналары орын алады. Бұл өңірлерде топырақты ауыл шаруашылығына тиімді пайдалану үшін оларды қолдан суарады.
Оңтүстік Қазақстанның құрғақ, күні ыстық аудандарында егіншілікпен шұғылдану үшін егістіктерді қолдан суайырмайынша болмайды. Сондықтан бұл аймақта егіншілікпен айналасу атам заманан бері сумен байланысты. Дегенімен белгілі Қазан төңкерісінде дейін бұл өлкеле суармалы егіншілік онша дамымады. Себебі жерді көп көлемде суару – оңай іс емес. Ол үшін күрделі ирригациялық – инжинерлік құрлыстар салу қажет болды. Ал ол кездегі жеке меншік, бытырыңқы шаруашылықта не техника, не кадр, не қаржы болмады. Сондықтан ол кездегі егістіктер тек қолдан қазылған шағын арықтар арқылы ғана суарылды.
Мемлекет тарапынан суармалы егіншілікті дамытып, өрістеуге ешқандай көмек болмады. Патшалық Ресей мен оның жергілікті шабармандары бұл мәселеге ешкандай көңіл бөлмей, қаржы босатпады. Мысалы, 1909 жылы қазақ пен өзбек жерінде орналасқан Мырзашөл алқабын суару үшін оның топырағын жан – жақты, түбегейлі зерттеу керек екендігін дәлелдеп, Түркістан өлкесінің бастығынан қаржы сұраған ғалым, топырақтанушы – аграном М.М.Бушуевтің хатына Түркістан губернаторы – «Топырақтану ғылым әлі өз аяғына жөнді тұрған ғылым емес» деген бұрыштама қойыпты. 1912-191І жылдары қырғыз, қазақ жерімен ағатын суы мол Шу өзенінің бойын инжинер В.А.Васильев толық зерттеп, осы өзеннің суы арқылы суарылатын Шу бойының жерлерінің жобасын жасайды да, оны егіншілік министірлігіне бекітуге апарады. Министірліктің жерді жақсарту бөлімінің бастығы князь Р.И.Мосальский бұл жобаға: «Архивке. Әлде бір қырғыздар қоныстанған, Шу бойына суару жобасы кімге қажет» Міне, осындай көзқарастан патшалық Ресейдің өзіне қарайтын шет аймақтарға қаншалық «қамқорлық» жасағаны көрініп –ақ тұр.