Өзбекстан, Өзбекстан Республикасы

Өзбекстан Республикасы
Тарихы
Экономикасы
Мәдениеті мен өнері
Әдебиеті
Табиғаты
Өнеркәсіп
Пайдаланған әдебиет

O‘zbekiston Respublikasi — Орталық Азияда орналасқан мемлекет.
Жер аумағы – 442,4 мың км2.
Халқы – 24,6 миллион (2000). Негізгі халқы – өзбектер (75,8%), онан басқа орыстар (6%), тәжіктер (4,8%), қазақтар (4,1%), татарлар (2,4%),қарақалпақтар (2,1%), т.б. ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тілі – өзбек тілі.
Тұрғындары негізінен ислам дінін ұстанады.
Астанасы – Ташкент қаласы (2,1 миллион адам).
1992 жылы 8 желтоқсанда қабылданған конституциясы бойынша – президенттік басқару нысанындағы зайырлы мемлекет. Президент 5 жылға сайланады. Жоғары заң шығарушы органы (Олий Мажлис) – қос палаталы парламент заң шығарушы палата (төменгі палата) және Сенаттан(жоғарғы палата) тұрады. Атқарушы органы – Министрлік Кабинет Әкімшілігі жағынан бір автономиялық республикаға (қ. Қарақалпақстан) және 12 облысқа бөлінеді.
Ұлттық мерекесі – 1 қыркүйек – Тәуелсіздік күні.
Ақша бірлігі – сум.

1. Өзбекстан халқының саны 28,6 миллионға жетті — Газета.uz
2. 2,0 2,1 2,2 2,3 CIA - The World Factbook
3. 3,0 3,1 Human Development Index and its components
4. Қазақ энциклопедиясы, 7том
5. География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмөжінова, т.б. — Өңд., толықт. 2-бас. — Алматы: Мектеп, 2010. — 304 б., сур.

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Өзбекстан, Өзбекстан Республикасы
өз. O‘zbekiston Respublikasi — Орталық Азияда орналасқан мемлекет.

▪ Жер аумағы – 442,4 мың км2.
▪ Халқы – 24,6 миллион (2000). Негізгі халқы – өзбектер (75,8%), онан
басқа орыстар (6%), тәжіктер (4,8%), қазақтар (4,1%), татарлар
(2,4%),қарақалпақтар (2,1%), т.б. ұлт өкілдері тұрады.
▪ Мемлекеттік тілі – өзбек тілі.
▪ Тұрғындары негізінен ислам дінін ұстанады.
▪ Астанасы – Ташкент қаласы (2,1 миллион адам).
1992 жылы 8 желтоқсанда қабылданған конституциясы бойынша – президенттік
басқару нысанындағы зайырлы мемлекет. Президент 5 жылға сайланады. Жоғары
заң шығарушы органы (Олий Мажлис) – қос палаталы парламент заң шығарушы
палата (төменгі палата) және Сенаттан(жоғарғы палата) тұрады. Атқарушы
органы – Министрлік Кабинет Әкімшілігі жағынан бір автономиялық
республикаға (қ. Қарақалпақстан) және 12 облысқа бөлінеді.

▪ Ұлттық мерекесі – 1 қыркүйек – Тәуелсіздік күні.
▪ Ақша бірлігі – сум.

Тарихы

Бухарадағы Исмоил Сомони кесенесі
Өзбекстан жерін адамдар ежелгі тас ғасырынан (палеолит) мекендей бастады.
Олар аңшылық және терімшілікпен айналысты. Жаңа тас дәуірінде
(неолит) егіншілік пен бақташылық п айда болды. Қола дәуірінің соңында
алғашқы мемлекеттік бірлестіктер – Соғды, Хорезм тайпалық одақтары құрыла
бастады. Б.з.б. 5 – 4 ғасырларда ел аумағы Ахемен әулеті билеген парсы
патшалығына бағынды. Бұл кезеңде өзбек жерін мекендеген халықтар мен
олардың тарихы туралы Геродоттың жазбалары мен Бехистун сына
жазуында айтылады. Б.з.б. 330 – 328 жылдары өлкеге Македонский шапқыншылық
жасады. Грек-македон империясы ыдырағаннан кейін ел аумағында әр түрлі
кезеңдерде Бактрия, Кушан, Қаңлы ме млекеттері өмір сүрді. 5 ғасырдың
ортасында құрылып,түріктердің қысымымен ыдырап кеткен ақ ғұндар (эфталит)
мемлекетінің негізінде ел аумағы бір орталыққа біріге бастады. 6 ғасырдың
ортасында Алтай мен Жетісуда құрылғ ан Түрік қағанатықұрамында болды. 7
ғасырда ел аумағы Батыс түрік қағанатына бағынды. Осы кезеңде Ұлы Жібек
жолы дамып, Самарқанд, Бұхара, т.б. қалалар ірі сауда орталықтарына
айналды. Бірақ 7 ғасырдың аяғында қағандық ыдырап, өлкені арабтар жаулап
ала бастады. Халық жаппай ислам дінін қабылдай бастады. Араб мәдениетінің
ықпалымен Мауераннахр аймағы ислам әлемінің аса ірі мәдени орталығына
айналды. 9 ғасырдың басында Араб халифаты ыдырай бастады да, ел аумағында
Самани мемлекеті құрылды. Мауераннахр мен Зеравшан өңірі барынша дамыды.
10 – 12 ғасырларда ел аумағында Қарахан әулеті, Ғазнауи әулеті, Салжұқтар
мемлекеті кезек-кезек билікке келді. 12 ғасырдың 2-жартысында Хорезм
мемлекетікүшейіп, Бұхар мен Самарқандты бағындырды. 13 ғасырда өзбек
жері Шыңғысхан империясы құрамына кіріп, ел аумағында Шағатай ұлысықұрылды.
14 ғасырдың 2-жартысында Әмір Темір Мауераннахр жерінде қуатты империя
құрды. Оның астанасы – Самарқанд қаласы ірі сауда орталығына
айналды. Үндістанмен, Қытаймен, Ира нмен және Шығыс Еуропамен арадағы
тікелей сауда байланысы елдің экономикалық және мәдени өркендеуіне әсерін
тигізді. Өзбек мемлекетінің тарихи негізі
қаланып, саясат, экономика, мәдение т, ғылым мен өнер саласында ірі
табыстарға қол жетті. Әмір Темір өлгеннен кейін қуатты империя екіге
бөлінді. Мауераннахрды Әмір Темірдің немересі Ұлықбек басқарды. Ұлықбек
қолөнер мен сауданы дамытуға қолдау көрсетіп, ғылым мен мәдениетке жіті
көңіл бөлді әрі аса көрнекті ағартушы-ғалым ретінде танылды. 15 ғасырдың
соңы мен 16 ғасырдың басында Орта Азияны Мұхаммед Шайбани ханның көшпелі
өзбек тайпалары басып алды. Көшпелілердің жергілікті тұрғындармен сіңісуі
нәтижесінде “Өзбек” этнонимі орныға бастады. Шайбани әулеті елдің
шаруашылығын нығайтып, суландыру жүйесін жетілдіруге, ақша реформасын
жүргізуге тырысты. Бірақ Сыр бойындағы қалалар үшін Қазақ хандығына, сондай-
ақ қазіргіИран, Ауғанстан аумағында құрылған мемл. бірлестіктерге қарсы
үздіксіз соғыстар Шайбани мемлекетінің ыдырауына алып келді. 17 ғасырдың
басында Бұхар хандығы, Хиуа хандығы, 18 ғасырдың басында Қоқан
хандығы құрылды. Хандықтар арасындағы халықты күйзелткен үздіксіз
соғыстарға қарамастан, өлкенің шаруашылық-мәдени тұрмысы әрі қарай дамыды,
ирригациялық құрылыстар жетілдірілді, а. ш. жақсарып, жаңа қалалар бой
көтерді. 19 ғасырда Ұлыбритания мен Ресей Орта Азияға, оның ішінде
Өзбекстанға да көз тігіп, қордалы шикізат пен пайдалы қазбалар көзін
иеленуге ұмтылды. Қазақ жеріне мықтап орналасқан Ресей Бұхар, Хиуа және
Қоқан хандықтарымен дипломатикалық байланыс орнатуға
тырысты. Ресей басқыншылары Орта Азия жеріне басып кіріп, 1876
жылы Түркістан генерал-губернаторлығын (орталығы – Ташкент қаласы) құрды.
Қоқан хандығы жойылып, оның аумағы Түркістан генерал-губернатор лығына
берілді. Бұхар және Хиуа хандықтарының аумақтары қысқартылып, өздері Ресей
боданына айналды. Мақта алқаптары ұлғайтылып, мақта тазалау заттары мен май
айыру кәсіпорындары салынды. Орта Азия Ресейдің отарына, оның
аграрлы шикізат базасына, өнеркәсіп бұйымдарын өткізу ауданына айналды. 20
ғ-дың басында орыс шаруаларын Орта Азияға қоныс аударту басталды. Экон.
және әскери стратег. мақсатты көздеген патшалық Ресей Орта Азия, Орынбор-
Ташкент т. ж-н сала бастады. 1917 жылғы Ресейдегі төңкеріс елдің қоғамдық-
саяси өміріне өзгерістер алып келді. “Шура-и-Ислам”, “Шура-и-Улема”
ұйымдары, “Жас бұхаралықтар” қозғалысы пайда болды. Діни және түрікшілдік
қозғалыстары күшейді. 1917 жылы 28 қарашада Қоқан қаласында
құрылған Мұстафа Шоқай бастаған Түркістан автономиясын көп
ұзамай большевиктер күшпен таратты. Ташкентте, т.б. ірі қалаларда
жергілікті гарнизон солдаттары мен негізінен славян ұлты жұмысшыларын өз
жақтарына шығарып алған большевиктер т. ж. бойларында Кеңес
үкіметін орнатты және 1918 ж. РКФСР құрамында Түркістан Автономиялы
Кеңестік Социалистік Республикасын жариялады. Бірақ ірі қалалар мен
әскери бөлімдер жоқ жерлердің барлығында жергілікті халықтың қолдауына
сүйенген басмашылар қозғалысы күрт күшейді. 1920 жылы Ішкі Ресейдегі Азамат
соғысы аяқталғаннан кейін Қызыл Армия бөлімдері басмашылар
қозғалысын күшпен басты. Көп ұзамай Хиуа және Бұхар хандықтарында да Кеңес
өкіметі күшпен орнатылып, халық толқулары Қызыл Армия тарапынан
қатыгездікпен жанышталды. 1924 – 25 жылдары Орта Азия елдерінде ұлттық
межелеу жүргізіліп, КСРО құрамында Өзбек КСР-і құрылды.1937 жылы
қабылданған Өзбек КСР-і Конституциясы КСРО тарағанша қолданыста болды. 2-
дүниежүзілік соғысқа өзбек халқы да белсене араласты. 1991 жылы 31 тамызда
өткен Өзбек КСР-і Жоғарғы Кеңесінің сессиясы елдің атауын Өзбекстан
Республикасы деп өзгертіп, 1 қыркүйекте елдің тәуелсіздігі
туралы Декларация қабылдады.

Экономикасы

1000 сум — Өзбекстан ұлттық валютасының ең ірі банкноты аверс)
Өзбекстан индустриалды-аграрлы мемлекет.

▪ 1913 жылы бүкіл фабрика, зауыт өндірісі жалпы өнімінің 85%-ы мақта
тазалау мен май айыру саласының үлесіне тиіп, ауыр индустрияның өндірісі
2% шамасында болған. Кеңес өкіметі жылдарында жаңа өндіріс салалары
құрылып, ауыр индустрияның үлес салмағы артты.
▪ 1990 жылы ол бүкіл өнеркәсіп өндірісі көлемінің 44,4%-ын
құрады. Ташкент авиациялық-өндіріст ік бірлестігінде “Ил-76”, “Ил-114”,
Ил-114 т.” ұшақтары шығарылады.
▪ 1996 жылы Оңт. Кореялық “Daewoo” фирмасымен бірлесіп өндірістік қуаты
жылына 200 мың жеңіл автомобильдік шығаруға жететін зауыт іске қосылды.
Сонымен бірге автомобидбдерді жабдықтауға арналған бұйымдар жасайтын
кәсіпорындар құрылып, жүк автомобильдері мен автобустар шығаратын
зауыттар салынды. Жеңіл өнеркәсіп орындары республикадағы өнеркәсіп
өнімінің 20%-ынан астам бөлігін өндіреді.
Жері табиғи ресурстарға бай. Бүкіл Орта Азиядағы газ конденсатының 74%-ы
Өзбекстанның үлесіне тиеді. Алтын қоры жөнінен ол әлемде 4, жез қоры
жөнінен 11, уран қоры бойынша 7 – 8-орынды иеленеді. Мақта дақылын өсіру
көрсеткіші бойынша әлемде 5-орында, оны экспортқа шығару жөнінен 2-орында.
Ел аумағынан жалпы ұзындығы 4 мың шақырым құрайтын 9 ірі газ құбыры өтеді.
Аса маңыздылары: Орта Азия – Орталық және Бұхара-Орал құбырлары. Жібек
шикізатын, жүн, қаракөл елтірісі, жеміс-жидек, алтын, табиғи газды
экспортқа шығарып, азық-түлік, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.