Анықтау органдары
КІРІСПЕ
I ТАРАУ. АНЫҚТАУ ОРГАНДАРЫ
1.1. Анықтау органдарының құзыреті
1.2. Анықтау органның бастығының құзіреті
1.3. Анықтаушының өкілеттігі
II ТАРАУ. АНЫҚТАУДЫҢ ТҮРЛЕРІ
2.1 Алдынала тергеу міндетті істер бойынша анықтау
2.2 Алдынала тергеу міндетті емес істер бойынша анықтау
III ТАРАУ. АНЫҚТАУ ОРГАНДАРЫ ҚЫЛМЫС ТУРАЛЫ АРЫЗДАРМЕН ХАБАРЛАРДЫ ӨТКІЗУ КЕЗІНДЕГІ ЗАҢДЫЛЫҚТЫ САҚТАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
I ТАРАУ. АНЫҚТАУ ОРГАНДАРЫ
1.1. Анықтау органдарының құзыреті
1.2. Анықтау органның бастығының құзіреті
1.3. Анықтаушының өкілеттігі
II ТАРАУ. АНЫҚТАУДЫҢ ТҮРЛЕРІ
2.1 Алдынала тергеу міндетті істер бойынша анықтау
2.2 Алдынала тергеу міндетті емес істер бойынша анықтау
III ТАРАУ. АНЫҚТАУ ОРГАНДАРЫ ҚЫЛМЫС ТУРАЛЫ АРЫЗДАРМЕН ХАБАРЛАРДЫ ӨТКІЗУ КЕЗІНДЕГІ ЗАҢДЫЛЫҚТЫ САҚТАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Біліктік жұмыс анықтау органы бастығының қылмыстық іс-жүргізу қызметінің ұйымдастырушылық және құқықтық негіздерін талдауға бағытталған .Зерттеу барысында жалпы алғанда , анықтау органы бастығының құқықтық мәртебесі, ал жеке алғанда, оның қылмыстық іс-жүргізу қызметін құқықтық реттеу мәселелері мен кемшіліктері, қылмыстық іс-жүргізу қызметін құқықтық реттеу мәселелері мен кемшіліктері, қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың жүйесінде алатын орны мен рөлі, анықтау органы бастығының ведомстволық бақылау қызметі және оның прокурорлық қадағалаумен ара қатынасы, сондай-ақ анықтау органы бастығының қылмыстарды тергеу саласындағы ұйымдастырушылық-іс жүргізушілік аспектілері қарастырылады.
Біліктілік жұмыстың өзектілігі. Адам құқықтары жөніндегі халықаралық актілерде Қазақстан Республикасының Конституциясында адам мен және оның өмірі, денсаулығы , құқықтары мен бостандықтары басты құндылықтар деп танылған. Осы құндылықтарды басты басымдылық ретінде белгілей отырып, іске асырылып жатқан мемлекеттің құқықтың саясаты адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының, мүдделерінің жоғарғы деңгейде қорғалып, сақталуына бағытталған.
Біліктілік жұмыстың өзектілігі. Адам құқықтары жөніндегі халықаралық актілерде Қазақстан Республикасының Конституциясында адам мен және оның өмірі, денсаулығы , құқықтары мен бостандықтары басты құндылықтар деп танылған. Осы құндылықтарды басты басымдылық ретінде белгілей отырып, іске асырылып жатқан мемлекеттің құқықтың саясаты адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының, мүдделерінің жоғарғы деңгейде қорғалып, сақталуына бағытталған.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:
ЖОСПАР.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I ТАРАУ. АНЫҚТАУ ОРГАНДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1. Анықтау органдарының құзыреті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2. Анықтау органның бастығының құзіреті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
3. Анықтаушының өкілеттігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
II ТАРАУ. АНЫҚТАУДЫҢ
ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 7
2.1 Алдынала тергеу міндетті істер бойынша анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... 39
2.2 Алдынала тергеу міндетті емес істер бойынша анықтау ... ... ... ... ... ... .40
III ТАРАУ. АНЫҚТАУ ОРГАНДАРЫ ҚЫЛМЫС ТУРАЛЫ АРЫЗДАРМЕН ХАБАРЛАРДЫ ӨТКІЗУ
КЕЗІНДЕГІ ЗАҢДЫЛЫҚТЫ САҚТАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 56
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 57
КІРІСПЕ.
Біліктік жұмыс анықтау органы бастығының қылмыстық іс-жүргізу
қызметінің ұйымдастырушылық және құқықтық негіздерін талдауға бағытталған
.Зерттеу барысында жалпы алғанда , анықтау органы бастығының құқықтық
мәртебесі, ал жеке алғанда, оның қылмыстық іс-жүргізу қызметін құқықтық
реттеу мәселелері мен кемшіліктері, қылмыстық іс-жүргізу қызметін құқықтық
реттеу мәселелері мен кемшіліктері, қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың
жүйесінде алатын орны мен рөлі, анықтау органы бастығының ведомстволық
бақылау қызметі және оның прокурорлық қадағалаумен ара қатынасы, сондай-ақ
анықтау органы бастығының қылмыстарды тергеу саласындағы ұйымдастырушылық-
іс жүргізушілік аспектілері қарастырылады.
Біліктілік жұмыстың өзектілігі. Адам құқықтары жөніндегі
халықаралық актілерде Қазақстан Республикасының Конституциясында адам мен
және оның өмірі, денсаулығы , құқықтары мен бостандықтары басты құндылықтар
деп танылған. Осы құндылықтарды басты басымдылық ретінде белгілей отырып,
іске асырылып жатқан мемлекеттің құқықтың саясаты адам және азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарының, мүдделерінің жоғарғы деңгейде қорғалып,
сақталуына бағытталған. Сонымен бірге, Қазақстанның әлуметтік-
экономикалық жаңару мен саяси демократиялаудың жолына түсуі осы сияқты
міндеттерді шешуде қылмыстылықпен күресетін құқық қорғау органдары
жұмысының кәсіпкойлығы мен біліктілігін жоғарлатуды, сапалығын арттыруды
талап етеді. Демек олардың қызметтерін осы заманғы қағидаттар мен
стандарттарға сәйкес жаңарту мен жетілдірудің қажеттілігін негіздейді.
Осы тұрғыдан алғанда Қазақстанда жүргізіліп жатқан тұжырымдамалық-
құқықтық реформалар қылмыстармен күресетін құқық қорғау органдарының
әсіресе , ішкі істер органдары қызметінің сапалық өзгеруіне бағытталған.
Осыған байланысты, қылмыстық іс жүргізудің міндеттерін орындау қылмыстық
қудалауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалар
қызметінің, оның ішінде анықтау органның бастығы қызметінің тиімді болуымен
сәйкес келеді. Бұл жөнінде Елбасы Н.Ә. Назарбаев өзінің Қазақстан халқына
жасаған кезекті Жолдауында былай деген: Әрбір мемлекеттік ведомствоның
тұтастай және жекелей алғандығы шенеуліктің қызметін бағалаудың стандарты
атқарылған жұмысының тиімділігі болуға тиіс. Сонымен қатар кәзіргі кезде
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясына сәйкес Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі
кадрлық саясатты қолға алған болатын. Ондағы басты назар кәсіпқойлықтың
жалпы деңгейін жоғарлатуға, заңдылың пен тәртіпті нығайтуға, полицияның
беделін арттыру бойынша шаралар жүйесңн іске асыруға бағытталған.
Министірдің айтуына қарағанда, осының барлығы жұмыстың соңғы нәтижелері
бойынша жауаптылықтың қатаң қолға алынуына себеп болады. Осылайша анықтау
органдарының қылмыстық іс жүргізу тәжірбиесіндегі бірқатар мәселелер
алаңдатарлық болып отыр. Атап айтқанда, қылмыс туралы арыз немесе хабар
жөнінде жиналған тіркеуге дейінгі тексеру материялдары бойынша іс жүргізу
шешімдерінің заңсыз және уақытында қабылданбау жағдайлары көп кездесіп
отырады.
Қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың құқықтары мен бостандықтары ың,
мүдделерін бұзылуы күрт мәселе болып қалып отыр. бұған бірқатар жағдайларда
анықтау органы бастығының өзіне бағынысты қызметкерлердің қылмыстық істерді
тергеу бойынша қызметіне ведомстволық бақылауды төмен деңгейде жүзеге
асыруы себеп ьолды. мұны заңбұзушылықтарды жіберудің мнадай салдарлары
растайды: 2002-2003 жылдар аралығында 32 қызметкерге қатысты қылмыстық іс
қозғалды. 2004 жылы қылмыстарды есепке алу-тіркеу
тәртібін бұзған үшін Ішкі істер органдарының 2183 қызметкері, оның ішінде
391 басшы жауапқа тартылған. 24 қызметкерлер лауазымдық қызметтерінен
босатылған, 9-ы жұмыстан босатылған, екі қызметкер қылмыстық жауаптылыққа
тартылған. осындай заң бұзушылықтар жіберілетін қылмыстардың тізбесі
шектелмеген. қылмыстық іс жүргізу тәжірбиесінде сондай-ақ, азаматтарды
қылмыстық жауапкершілікке негізсіз тарту, заңсыз ұстау мен қамауға алу,
азаматтардан күш көрсету арқылы кінәлі мойындайтын жауаптар алу сияқты
заңбұзылушылықтардың жасалынуы әлі де болса жалғасып келе жатыр.
Анықтау органның бастығы қылмыс туралы арызды немесе хабарды шешу
бойынша анықтаушылардың әрекеттерінің уақытылы, заңды және дәлелді болуына
бақылауды жүзеге асырады, қылмыстық белгілерін көрсететін мәліметтердің
мейлінше толық алуына шаралар қабылдайды. Анықтау органның бастығы
анықтаушыдан қылмыс туралы алғашқы мәліметтерді және қылмыс туралы өзге
материалдарды талап етуге және оларды тексеруге, қылмыс туралы мәліметтерді
алу кезінде қатысуға және қылмыстың белгілерін көрсететін мән жайларды
анықтауға құқылы.
ҚР ҚІЖҚ-нің 66-бабы 3-бөлігінің 3-тармағы нан кейін, төртінші тармақ
енгізіп онда Анықтау органның бастығы қылмыстық істер бойынша жүргізілген
іс жүргізу әрекеттерінің заңдылығы, дер кезділігі және негізділігі үшін
жауапкершілік атқарады деген, ал осы баптың 4-бөлігінің 4-тармағынан
кейңн, бесінші тармақ енгізіліп, онда Анықтау органның бастығы осы
қылмыстық істердің сапалы тергелуі үшін толық жауап береді деген
толықтырулар енгізуді ұсынамыз.
Зерттеудің теориялық және тәжірбиелік маңызы. Зерттеудің нәтижелері
қылмыстық іс жүргізу құқығы ғылымның сотқа дейінгі іс жүргізу саласын жаңа
білімдермен байытып, анықтау органы бастығының қылмыстық-іс жүргізу
қызметінің ұйымдастырушылық-құқықтық негіздерін одан әрі қарай жетілдіруге,
анықтау органы бастығының құқықтық мәртебесінің нығая түсуіне көмегін
тигізеді.
I ТАРАУ. АНЫҚТАУ ОРГАНДАРЫ.
Анықтау органдары - деп заңда көрсетілген өкілетті мемлекеттік
органдардың (олардың лауазымды адамдардының) қылмыстардың алдын алу және
жолын кесу, қылмыс жасған адамдарды табу және қылмысты ашу мақсатында жедел
– іздестіру шаралары мен тергеу әрекеттерін қамти қолданып жүргізетін
қызметін айтады.
Іс бойынша анықтау ісін жүргізу анықтау мен тергеу органдары шешетін,
сотта қылмыстық іс жүргізудің жалпы міндетіне құрамдас ретінде кіретін жеке
міндеттерге сай келетін іс жүргізу әдістерімен және құрлымдарымен ғана
жүргізілуі мүмкін. Мәселен, Конституцияның 84-бабына сәйкес қылмыстық істер
анықтама жүргізу мен алдын ала тергеуді арнаулы органдар жүзеге асырады
және бұлар сот пен прокуратурадан бөлінген. Яғни анықтау мен тергеу
қызметінің құралдық толықтырылуы олардың қосымша фнукциясының мазмұнымен
шектелген. Мұндай шектеулер прокуротура органдарының істі мәніне қарай
жүзеге асыру мен шешу жөніндегі қызметінде де орын алады.
Қылмыс белгілері анықталған жағдайда ҚІЖК прокуротура, анықтау мен
тергеу органдарына қылмыстық іс қозғау жөнінде заңды шаралар қолдануға тең
деңгейде уәкілеттік береді.
Анықтау органдарының міндеттеріне кіретіндер қылмыстардың жасалуына
ықпал ететін себептер мен шарттарды анықтау, оларды жою, сонымен қатар
басқа да мемлекеттік органдардаң алдын алу қызметінің шараларын белгілеу.
Ол шараларға жататындар: экономикалық, саяси, идеологиялық, әлеументтік-
мәдени, құқықтық және өзге де анықталған криминогенді мән-жайларды жоюға
бағытталған шаралар.[1]
Анықтау органдарының қызметіне тән жағдай – олардың өз міндеттерін
орындау барысында жедел – іздестіру шаралары мен тергеу әрекеттерін аралас
қолданулары болып табылады.
- ҚІЖК–нің 65–бабынында көзделген анықтау органы қылмыстық іс жүргізу
құқықтық қатынастарының, қылмыстық процестің қатысушыларына телу;
-анықтау нысанында ізге түсіруді жүзеге асыратын қылмыстық ізге түсу
органы үшін көзделген құқықтар мен міндеттердің барлық жиынтығын ҚІЖК–нің
65-бабында қамтылған кез келген органға қолдану.
ҚІЖК–нің 65-бабынының 2–тармағында анықтау органдарына мыналар
жатады:
1) ішкі істер органдары;
2) ұлттық қауіпсіздік органдары;
3) әділет органдар;
4) қаржы полициясы органдары;
5) кеден органдары;
6) әскери полиция органдары;
7) әскери бөлімдердің, құрлымдардың командирлері, әскери мекемелер
мен гарнизондардың бастықтары;
8) шекара бөлімдерінің командирлері;
9) Қазақчтан Республикасының дипломатиялық өкілдіктерінің консулдық
мекемелерінің және өкілетті өкілдіктерінің басшылары;
10) мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары;
11) алысқа жүзу сапарында жүрген теңіз кемелерінің капитандары,
геологиялық барлау партияларының, 1–10 тармақтарында аталған,
сондай–ақ анықтау органдарынан алыстағы мемлекеттік ұйымдар мен
олардың бөлімшелерінің басшыларына көлік қатынасы болмаған кезеңде
жүктеледі.
Анықтау органы - деп аталған органдардың барлық жүйесін емес, тікелей
анықтау мақсаттары үшін қалыптасқан құлымдық бөлімдері ғана (
департаменттер, басқармалар, бөлімдер, бөлімшелер) түсіну, мәселен, тұтас
жүйе ретінде ішкі істер органдары Ішкі істер министлігінің аппаратының,
аумақтық органдардан (облыстық басқармалар, аудандық бөлімдер) тұрады, олар
өз кезегінде (сондай – ақ анықтауды жүзеге асыру құқығы бәріне бірдей
берілмеген) жекелеген қызметтерден тұрады:
-белгіленген өкілеттіктер шегінде қылмыстық іс қозғалғаннан кейін ғана
анықтауды жүзеге асыру құқығының пайда болуы
( мәселен, шекара бөлімінің командирі қылмыстық іс қозғап, сотқа
құрмет көрсетпеуге байланысты қылмыскер бойынша анықтау жүргізуге құқылы
емес);
- анықтау органдарына жедел–іздестіру іс–қимыл орындау құқығын беру;
- қылмыстық істер бойынша алдын-ала тергеуді Ұлттық қауіпсіздік
комитетінің, ішкі істер және қаржы полициясы органдарының анықтаушылары
жүргізеді;
- қылмыстық істерді тергелуі бойынша бір органнан екінші органға беру
ҚІЖК –ке сәйкес жүргізідеді.
- алдын-ала тергеу ісін жүргізу міндетті емес қылмыстық істер бойынша
толық көлемде сотқа дейінгі іс жүргізуді аяқтау.
-ҚІЖК-нің 65-бабының 2-тармағында аталған органдар анықтауды жүзеге
асырған уақыттағы белгілі бір шектеулер арқылы жүргізеді.
1. Ішкі істер органдары сотқа дейінгі іс жүргізудің анағұрлым көлемді
жұмысын атқаратын негізгісі болып табылады, мұндай жағдай оларға тән
бастапқы анықтау мен жедел – іздестіру қызметінен қалыптасады. Ішкі істер
органдары қылмыстық істі анықтау ҚІЖК – нің 104 ,107 (1б),
108,109,110,115,116 (1-2 б), 117 (1-2 б), 118,119, 123, 124, 126 (1б), 132
(1б), 134 137, 139, 140, 141 (1б) , 142 (1б), 144, 145 (1-2б), 175 (1б),
178 (1б), 181 (1б), 183 (1б), 185 (1б), 186 (1б), 178 (1б),188 (1б), 230
(1б), 253, 254 (1б), 257 (1б), 258, 259 (1б), 261 (1б), 262, 263 ( 1-2 б),
264 (1б), 265, 266, 270, 271 (1б), 272, 274, 275 (1б), 276, 287 (1б), 288
(1б), 290, 291, 292 (1б), 293, 296, 297, 298 (1-2 б), 299 (1б), 300 (1б),
302 (1б), 317, 320 (1б), 323, 324, 326, 327 (1-2 б), 328, 329, 330-1, 330-
2, 330-3, 332, 334, 339 (1б), 342,358 (1б), 359, 360, 362 баптары арқылы
жүргізіледі.
2. Ұлттық қауіпсіздік органдарының 2-баптың 5-тармағы заңда қарауына
жатқызылған қылмыстарды айқындау, тыю, ашу және тергеу жөнінде құқылы.
Ұлттық қауіпсіздік органдарының 6-бабында Қазақстан Республикасының
мемлекеттік органдарымен өзара іс-қимыл туралы, олардың қатарына қылмыстық
ізге түсу және сот органдары жатады.
3. Әділет органдары – сотқа құрмет көрсетпеу және сот шешімдерін
орындау тәртібін бұзуға байланысты қылмыстар жөніндегі істер жөнінде
анықтау жүргізеді және т.т. Әділет органдары қылмыстық істі анықтау ҚІЖК –
нің 358 (1 б), 359, 360 баптары арқылы жүргізіледі.
4. Салық полиция органдары - салық төлеуден жалтару жөнінде ғана
анықтау жүргізіледі.
Салық полиция органдары қылмыстық істі анықтау ҚІЖК – нің 190 (1б),
198, 208, 221 (1б), 222 (1б), 223 (1б), 226 (1б) баптары арқылы
жүргізіледі.
5. Қаржы полиция органдары немесе ішкі істер органдары қылмыстық
істі анықтауды ҚІЖК – нің 190 (1б), 198, 208, 221 (1б), 222 (1б), 223
(1б), 226 (1б), баптарында көздеген қылмыстар бойынша жүргізеді.
Қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеу жүргізуге уәкілеттік берілген
ішкі істер органдарының, ұлттық қауіпсіздік органдарының және қаржы
полициясы органдарының лауазымды адамы жүргізеді. ҚІЖК – нің 64 – бабына
сәйкес.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 183 – бабында (1б)
көзделген қылмыстар туралы қылмыстық істер бойынша анықтауды, егер қаржы
полициясының органдары тергейтін істер бойынша анықтау жүргізуге тікелей
байланысты болса және қылмыстық істі жеке іс жүргізуге бөлу мүмкін болмаса,
қаржы полициясының органдары жүргізуі мүмкін.
6. Кеден органдар контрабанда туралы істер мен кедендік төлеуден
жалтару жөнінде ғана анықтау жүргізіледі.
Кеден органдары қылмыстық істі анықтау ҚІЖК – нің 214 (1б) бабының
көзделген қылмыстар туралы істер бойынша жүргізіледі.
7. Әскери полиция органдары қылмыстық істі анықтау ҚІЖК – нің 367 (1-
2 б), 368 (1 б), 369 (1б), 370 (1-2 б), 371, 372 (1-2-3-4 б), 373 (1б),
374 (1б), 377 (1б), 378 (1-2 б), 379 (1-2 б), 387 (1-2 б), 379 (1-2 б), 387
(1-2 б), 388, 389, 390 (1 б), 391 (1 б) баптары көзделген қылмыстық ітер
туралы бойынша, сондай-ақ осы бапта көрсетілген, әскери қызметті шақыру
немесе келісім-шарт бойынша Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде,
Қазақстан Республикасының басқа да әскерлері мен әскери құрлымдарында
өткеруші әскери қызметшілердің, запастағы азаматтардың олардың әскери
жиындардан өту уақытында; әскери бөлімдердің мемлекеттік міндеттерін
атқаруына байланысты немесе осы бөлімдердің, құрамалар мен мекемелердің
орналасқан жеріне жасаған қылмыстары туралы істер бойынша жүргізеді.
8. Шекара бөлімдерінің командирлері – шекара тәртібін бұзуға
байланысты қылмыстар жөніндегі істер жөнінде анықтау жүргізеді және т.т.
Шекара бөлімдерінің командирлері қылмыстық істі анықтау ҚІЖК – нің
330, 331 ( 1б) баптары арқылы жүргізіледі.
Қылмыстық іс жүргізу заңына сәйкес шекара әскерлерінің заңмен өз
қарауына жатқызылған істер бойынша анықтау жүргізу немесе Қазақстан
Республикасының мемлекеттік шекарасын күзету мүдделерінде жедел-іздестіру
қызметімен шұғылдану; қылмыс жасаған және қылмыстық жауаптылыққа тартылатын
адамдарды кемеден түсіріп алу мен ұстау, сол адамдарды анықтау және тергеу
органдарына беру және т.т (8 –баптың 4, 8, 21, 32-бөліктері).
9. Қазақчтан Республикасының дипломатиялық өкілдіктерінің консулдық
мекемелерінің және өкілетті өкілдіктерінің басшылары қылмыстық істі
анықтау ҚІЖК –тің 496 (1,2,3,4,5,6,7, 8,9 б), 497 (1,2,3,4 б), 498
(1,2,3б), 502 (1,2б), 503 (1,2,3,4 б), 504 (1,2,3,4,5,6 б) бабтары арқылы
жүргізеді.
10. Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары - өрт сөндіру, оның
алдын алу, өртке қарсы шаралар мен ұйғарымдардың сақталуын қадағалау; өрт
туралы істерді анықтау.
Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары қылмыстық істі анықтау ҚІЖК –
нің 256 бабы арқылы жүргізіледі.
11. Анықтау органдарының жүйесінде ішкі істер органдары сотқа дейінгі
іс жүргізудің көлемді жұмысын атқаратын негізгісі болып табылады, мұндай
жағдай оларға тән бастапқы анықтау мен жедел-ідестіру қызметінен
қалыптасады. Өйткені заң бойынша бұл органдардың міндеттеріне қоғамдық
тәртіпті қорғау және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жататын
болғандықтан, қылмыстар жөніндегі арыздар мен хабарлар көп жағдайларда
алдымен осы органдарға келіп түседі. Осыған байланысты бұл органдар
қажетболған жағдайларда барлық қылмыстық істер бойынша анықтау қызметін
бастап жүруге құқылы.Қазақстан Республикасы Приезидентінің Қазақстан
Республикасының ішкі істер органдары туралы Заң күші бар Жарлығының Ішкі
істер органдарының міндеттері атты 10 – бабынан туындайды. Ішкі істер
органдарының өкілеттіктері туралы түсінік толық болуы үшін ішкі істер
органдарының жүйесіне не кіретінін ескеру қажет. Мәселен жоғарыда аталған
Жарлықтың 4 – бабына сәйкес : Қазақстан Республикасының Ішкі істер
министірлігі оған бағынысты обылыстардың, республикалық маңызы бар
қалалардың, Республика астанасының және көліктегі, қалалық, аудандық,
қалалардағы аудандық, поселкелік ішкі істер басқармалары, желілік ішкі
істер органдары, қылмыстық атқару мекемелері, өрт күзеті бөлімшелері, ішкі
әскерлер, оқу орындары, мекемелер мен өзге де ұйымдар ішкі істер
органдарының біртұтас жүйесін құрады. Сонымен ҚІЖК–нің 65–бабындағы
анықтау органы ретінде аталған ішкі істер органдары ішкі істер органдарының
жүйесіне жататын органдарды да осы тізбеге қосады, мұның өзі өз кезегінде
осы органдар жүзеге асыратын анықтау қызметінің көлемін ұлғайтады.
Кезінде В.Н. Батюк былай деп атап өткен болатын: Милиция қылмыстық
істердің басым көпшілігі бойынша анықтау жүргізеді, өйткені қоғамдық
тәртіпті сақтау жөніндегі өзіне заң жүктелген міндеттерге байланысты әрбір
жасалған қылмыс бойынша дерлік қылмыстық іс қозғауға құқылы. Милиция
бөлімшелері (қылмыстық іздестіру, учаскелік инспекторлар қызметі, МАИ және
т.б) ішкі істер мекемелерінің құрамына енеді. Ішкі істердің тиісті
мекемелерінің бастығы милиция бастығы болып табылады[2].
Жоғарыда айтылғандар облыстың (қаланың) ІІАБ, ІІҚБ, ІІБ- ның
бастығы бір мезгілде аудандық, қалалық, облыстық анықтау органының бастығы
болып табылатындығын білдіреді. Аталған қызмет адамдары анықтау органының
бастығы бола отырып, анықтау жөніндегі қызметке іс жүргізушілік басшылықты
жүзеге асырады.
12. Қылмысты жасады деген сезікті адам белгілі болған кезде
жүргізіледі. Қылмыс жасады деп анықтау нысанында сотқа дейінгі іс жүргізу
жүзеге асырылатын сезікті адамды ҚІЖК- тің 132 – 138 –баптарында
белгіленген ережелер бойынша анықтау органы ұстауы мүмкін.
13. ҚІЖК- тің 139 –бабына сәйкес бұлтаратпау шарасы
қолданылуы мүмкін.
Айыпталушы анықтаудан, алдын ала тергеуден немесе соттан жасырынды, не
істі сотта объективті зерттеуге және талдауға бөгет жасайды, немесе
қылмыстық әрекетпен шұғылдануды жалғастырады деп ойлауға жеткілікті
негіздер болған кезде, сондай-ақ үкімнің орындалуын қамтамасыз ету үшін
қылмыстық процесті жүргізуші орган өз өкілеттігі шегінде ол адамға ҚІЖК-тің
140- бабында көзделген бұлтаратпау шараларының бірін қолданады.
Бұлтаратпау шаралары 140-бап.
1) ешқайда кетпеу және дұрыс ұстау туралы қол қойдыру;
2) жеке кепілдік беру;
3) әскери қызметшіні әскери бөлім командованиесінің бақылауына беру;
4) кәмелетке толмағанды қарауға беру;
5) кепіл болу;
6) үйде қамауда ұстау;
7) қамау болып табылады.
14. Сонымен бірге іс жүргізу әдістері мен құралдары тұтас бір жүйесі
қарастырылып отырған барлық мемелекеттік органдар үшін ортақ болып
табылады. Жасалған кез-келген қылмыс немесе әзірленіп жатқан қылмыс туралы
өтініштер хабарламаларды қабылдау міндеттілігі де барлық қылмыстық қудалау
органдарына тең мөлшерде жүктеледі (183-бап). Бұл өзінше бір әмбебеап деп
аталатын құралдар, оларсыз сотта қылмыстық іс жүргізу мүмкін емес.
ҚІЖК – тің 184 –бабына сәйкес қылмыс туралы арыз немесе хабар
анықтау органы сол күннен бастап жиырма төрт сағаттан кешіктірмей шешім
қабылдауға міндетті.
Қажет болған жағдайда қосымша мәліметтер алу, құжаттарды немесе өзге
материалдарды талап ету, сондай–ақ өзге де іс-әрекеттер жүргізу үшін бұл
мерзімнің он тәулікке дейін, ал ерекше жағдайларда – бір айға дейін
ұзартылуымүмкін, ол туралы жиырма төрт сағаттың ішінде прокурорға
хабарлануға тиіс.
15. Анықтау және алдын ала тергеу органдары, анықтаушылар мен
тергеушілер, анықтау бөлімдерінің бастықтары функция субьектілері болып
табылады.
Қазақстан Республикасының ҚІЖК– і бойынша анықтау органдарының
процессуалдық жағдайының ерекшелігі – осы органдардың заң белгілеген
жағдайларда алдын ала тергеуді жүзеге асыру құқығы болып табылады.
1. Заң талаптарының сақталуы жағдайында алынған жедел-іздестіру
қызметінің нәтижелері делелдемелері жинауды, зерттеуді және бағалауды
реттейтін ҚІЖК-тің ережелеріне сәйкес ҚІЖК-тің 53-бабында және 21-
тарауында, сондай-ақ Қылмыстық процеске қатысушы адамдарды мемлекеттік
қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңында көзделген талаптар сақтала
отырып, қылмыстық істер бойынша дәлелдеуге пайдаланыла алады.
2. Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы орган қызметкері жедел-
іздестіру шараларын жүргізу кезінде тікелей қабылдаған нақты деректер
аталған қызметкерден куә ретінде жауап алынғаннан кейін дәлелдемелер
ретінде пайдаланылуы мүмкін. Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы
органға жасырын негізде көмек көрсетуші адам тікелей қабылдаған нақты
деректер аталған адамнан куә, жәбірленуші, сезікті (айыпталушы) ретінде
жауап алынғаннан кейін дәлелдемелер ретінде пайдаланылуы мүмкін.
3. Жедел-іздестіру іс-шаралары нәтимжесінде анықталған істің мән-
жайларын қылмыстық процесті жүргізуші адам тікелей қабылдауы қажет және
мүмкін болған кезде істің бұл мән-жайларын ҚІЖК-те көзделген ережелер
бойынша жүргізілетін тергеу не сот іс-әрекеттерінің хаттамаларында
көрсетіледі.
4. Жедел-іздестіру қызметі барысында алынған заттар мен құжаттарды
заттай айғақтап және құжаттар ретінде пайдалану тиісінше ҚІЖК-тің 121 және
123-баптарында көзделген ережелерге сәйкес жүзеге асырылады. Жедел-
іздестіру қызметі материалдарын заттай айғақтар мен құжаттар ретінде іске
қосу олардың пайда болуы туралы анық деректер болған ретте ғана ҚІЖК-тің 53
және 100-баптарының талаптары сақтала отырылып жүргізіледі.
Қылмыстық белгілерін және оны жасаған адамды табу мақсатында анықтау
органдары қажетті жедел–іздестіру шараларын қабылдау міндеті жүктеледі.
Қылмыстық іс жүргізу заңы жедел–іздестіру шараларының мазмұнын ашып
көрсетпейді. Жедел–іздестіру қызметінің мәні, әдістері, құралдары Қазақстан
Республикасының Жедел–іздестіру қызметі туралы Заңы реттейтін тақырып
болып табылады, мұның өзі өз кезегінде қылмыстық іс жүргізу құқығының,
сондай–ақ тиісті ведомстволық нормативтік актілердің көзі болып табылады.
Бұл орайда мынаны атап өту керек, жедел–іздестіру шараларын қабылдау
міндетінің іріктеп алатындай сипаты болады және барлық анықтау органдарына
қатысы болмайды, ол тек арнайы әдістер мен құралдарды қолданбастан өзінің
өзгешелігі бар функцияларын жүзеге асыра алмайтын органдарға ғана тән
(мәселен, қылмыс жасаған адамдарды іздестіру және табу жария түрдегі
қылмыстық іс жүргізу тәсілдерімен мүмкін болмайтын жағдайда). Қазақстан
Республикасы Ішкі істер министрлігі жүйесі шегінде жедел–іздестіру
шараларын жүргізу құқығы осы шараларды функциялық тәртіппен орындайтын
арнайы бөлімшелер мен мекемелерге берілген. Және де анықтау мен
жедел–іздестіру шараларын жүргізу анықтау органдары атқаратын екі дербес
функция. Анықтау мақсатында қол жеткізу ҚІЖК–нің нұсқауларын қолдану
жолымен де, сондай–ақ жария және жедел–іздестіру шараларын үйлестіру
жолымен де мүмкін болады. Қолданып жүрген заңдарда көзделген адам мен
азаматтың құқықтары мен заңды мүдделерін қозғауы мүмкін ерекше шараларды
жүзеге асыру кезінде сақтауды қажет ететін шарттарды қамтамасыз ету. Жедел-
іздестіру қызметінде жариялы және жариялы емес әдістерді қолдану,
қолданылатын шаралардың құпиялылығын сақтау заңының және ведомстволық
нормативтік актілердің нұсқауларын бұлжытпай орындауды қажет етеді.
Шетелдік мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың арнаулы қызмет орындарының
барлау қызметін анықтау мен тыю, мемлекеттік құпия мен заңмен қорғалатын
өзге де құпияның сақталуын қамтамасыз ету сияқты бағыт ерекше мұқият және
ұқыпты қадағалауды қажет етеді. Жедел-іздестіру қызметінің заңдылығын
қадағалау ерекшелігі – прокурордың өзара қарым-қатынас этикасын сақтауының,
яғни қадағалау барысында алынған қызмет мәліметі мен басқа да мәліметтердің
құпиялығын, сақталуын және жасырындығын қамтамасыз ететін шаралар
қолдануының қажеттілігі. Прокурордың жедел-іздестіру қызметі саласына ену
заңмен белгіленген.
Жедел–іздестіру ақпараты дәлелдемелерге қылмыстық іс жүргізу
талаптарын сақтаған жағдайда дәлелдейтіндей ақпаратқа айналуы мүмкін.
13-бап – ұлттық қауіпсіздік органдарының жалпы және арнаулы жедел-
іздестіру шараларын, сараптамалық-криминалдық зерттеулер, іс жүргізу іс-
қимылдарын жүзеге асыру құқықтыры туралы (мысалы: шақыру бойынша келмеген
адамды еріксіз келтіру; қылмыс жасады деп сезік келтірген адамдарды ұстау;
қылмыстарды тыю, қылмыс жасады деп сезік келтірген адамдардың ізіне түсу
мақсатымен ұйымдардың, әскер құрамаларының аумағына және үй-жайларына,
азаматтарға қарасты тұрғын үйлерге және басқа жайларға бөгетсіз кіру және
т.т.)
Қылмыстық процеске қатысуға өзге де адамдар тартылады. Бірақ бұл
орайда олардың қызметі іс бойынша сотта қылмыстық іс жүргізуді жүзеге
асыратын мемлекеттік органдардың қалыпты қызмет жасауына бағытталады немесе
бағыныңқы не жәрдемші сипат алады.
Іс бойынша объективті шындықты белгілеу мақсатында қылмыстық нақты
жағдаяттарын зерттеуге бағытталған КІЖК-нің 117- бабына сәйкес осы бағыт
мыналарды:
- оқиға мен қылмыстық заңда көзделген қылмыс құрамындағы белгілерді;
- қылмыс заңымен тыйым салынған әрекеттер жасаған адамды;
- қылмыс заңымен тыйым салынған әрекеттер жасаған адамның
кінәлілігін, оның кінәсінің нысанын, жасаған әрекеттің себептерін, заңдық
және нақты қателіктерді;
- айыпкердің жауапкершілігінің дәрежесі мен сипатына әсерін тигізетін
жағдаяттарды;
- айыпкердің жеке басын сипаттайтын жағдаяттарды;
- жасалған қылмыстық салдарларын;
- қылмыс келтірген зиянның сипаты мен мөлшерін;
- әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығаратын жағдаяттарды;
- қылмыстық жауапкершілік пен жазалаудан босататын жағдаяттарды;
- қылмыс жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды белгілеуді
көздейді.
Анықтау органдарының билік еркін білдіруі қатаң бір жақты сипат
алады. Ерік білдірудің біржақтылығы сотта қылмыстық іс жүргізу саласында
заң қолдану процесінің өзгеше кезеңдерінде көрінеді, олар қамтитын салалар
мыналар:
1) істің нақты жағдаяттарын зерделеу;
2) құқықтың тиісті нормасын таңдау;
3) норма мәтінінің түпнұсқалығын тексеру, оны заңдылық, уақыт, кеңістік
жағынан және адамдар бойынша қолданылу тұрғысынан талдау;
4) қылмыстық іс жүргізу нормасына түсінік беру;
5) құзыретті органның шешім шығаруы;
6) шешімнің мазмұнын мүдделі адамдар мен ұйымдардың назарына жеткізу.
1.1Анықтау органдарының құзыреті.
Қылмыстық іс бойынша тергеу жүргізетін екі нысаны бар: 1) анықтау, 2)
алдын ала тергеу.
Анықтау органдарының құзыреті мыналар болып табылады:
- заңдылықты және құқықтық тәртіпті нығайту, жеке адамның, азаматтың
конституциялық құқықтарын қорғау, қылмыстың алдын алу және онымен
күресу;
- қылмысты тез және толық ашу;
- қылмыс жасаған адамдарды анықтау және оларды әшкерлеу;
- әрбір қылмыс жасаған адам әділетті жазаға тартылатындай және кінәсіз
адамның ешқайсысы да қылмыстық жауапкершілікке тартылып
жазаланбайтындай етіп заңның дұрыс қолданылуын қамтамасыз ету;
- қылмыс келтірген зиянның сипатымен көлемін анықтау және азаматтық
талапты немесе мүлікті ықтимал тәркілеуді қамтамасыз ету үшін шаралар
қабылдау.
- ҚІЖК–нің 65–бабына сәйкес (1-бөліктің 1-2 тармақтары) көзделген
анықтау органын қылмыстық іс жүргізу құқықтық қатынастарының, қылмыстық
процестің қатысушына телу;
- қылмыс белгілерін және оны жасаған адамдарды табу
мақсатында
анықтау органдарына қажетті жедел-іздестіру шараларын қабылдау жүктеледі.
Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратан анықтау органдары мен органдардың
анықтау субьектілері мен жедел-іздестіру қызметінің мақсаттары мен
міндеттеріне байланысты.
Басқа анықтау органдарына қатысты айтатын болсақ, оларға жалпы
жедел-іздестіру шараларын жүргізу құқығы беріледі, олардың қатарына мыналар
жатады:
- белгілі адамдар мен обьектілерді бақылау;
- азаматтарға, қызмет адамдарына сұрақ қою, олардан ақпарат алу;
- азаматтармен жария және жария емес көздерден мәліметтер жинау;
- торауыл және бөгеттерді ұйымдастыру;
- құжаттар мен үй-жайларды тексеру;
- қандай да бір оқиғаның куәгерлерін анықтау :
- арнайы техникалық құралдарды қолдану;
- телефонмен және өзге сөйлесулерді тыңдау;
- есепке алу бойынша мекемелер, кәсіпорындар мен ұйымдар жөнінде
анықтамалар жинау және тексеру;
- құпия кәсіпорындар мен ұйымдарды пайдалану;
- қылмысты ортаға қызметкерлерін енгізу;
- сынама мен үлгілерді сатып алу;
- бақылау мақсатындағы сатып алу;
- іздестіру иттерін қолдану;
- заңға қарсы әрекеттерді табу, ресми емес тіркеу және іздерін алу,
оларды алдын ала зерттеу қылмыс жасап жатқан немесе жасаған адамдардың
ізіне түсу және оны ұстау,іздестіру;
- ұсталған адамдарды жеке тексеруді жүзеге асыру және олардың қылмыстық
қызметке қатысты болуы мүмкін заттарды мен құжаттарын алып қою, сондай-
ақ тұрғын үй –жайларды, жұмыс және өзге де орындарды тексеру, көлік
құрамдарын тексеру;
- қарулы қылмыскерлерді ұстау жөніндегі операцияларды жүргізу;
- жедел қылмыстық есепке алу және қылмыстық тіркеу жүйелері бойынша
тексеру.
Мемлекеттік органдардың әрқайсысы анықтау қызметін барлық қылмыстық
істер бойынша емес, тек қана өз мекемесіне сәйкес келетін қылмыстырға
байланысты жүргізіледі.[3]
Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес қылмыстардың алдын алуға және
ашуға, ішкі істер органдары жүйесінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге,
сондай-ақ қылмыстың-атқару заңдарымен белгіленген бас бостандығынан айыру
орындарында режимді сақтауға бағытталған іс-шараларды жүзеге асыруға
міндетті.
Анықтау органдары қылмыстың жағдайларын тергеуді неғұрлым ерте қолға
алса, қылмыс жасаған адамның кінәсі мен қылмыстық жауапкершілігі деңгейін
кейінгі сот бағалауының әділеттігі мен заңдылығының ықтималдылығы соғұрлым
жоғары болады. Жасаған қылмыс үшін әділетті түрде жазалану неғұрлым ертерек
орын алса, соғұрлым әділ сот барлық кінәлі адамдар және барлық қылмыс
анықталуға тиіс дегенді білдіреді.
Мұның маңыздылығы мынада: бір адамның бірнеше қылмыс жасауы немесе
бірнеше адамның бір қылмыс жасауы мүмкін. Осы аталған жағдайлардың
әрқайсысына қатысты кінәлі адамдардың іс-әрекетін бағалау қылмыстық-
құқықтық бағалау түрліше болуы мүмкін, мұның өзі жазалаудың түрлі
түрлерін қолдануға әкеліп соғады. Қылмысты ашуды қылмыстық ізге түсу
органдарының: прокурордың (мемлекеттік айыптаушы), анықтау органының,
анықтаушының, тергеушінің іс жүргізу қызметімен байланыстыру қажет. (ҚІЖК-
нің 7-бабы, 14-тармақ). Қылмыс жасауды ашу, яки фактіні білу қылмыстық ізге
түсу органдары қызметінің шегінен тысқары тұратындай орын алуға тиіс.
Қылмыстан жапа шегуші не оның куәгері қылмыстың жасалғандығы туралы
ақпаратты бұл туралы қылмыстық ізге түсу органына белгілі болғанға дейін
хабардар болды деген жағдайдың қылмыстарды тез және толық ашудың қылмыстық
іс жүргізу міндетіне қатысы жоқ. Егер қылмыстық жазалануға жататын, яки
қылмыс ретіндегі іс-әрекетті бағалау осы фактіні белгіленген заң тәртібімен
тіркеу арқылы қылмыстық ізге түсу органы қолға алса қылмыс ашылады деп
саналады.
Қылмыстық іс бойынша анықтау мен тергеу ісін жүргізу анықтау
мен тергеу органдары шешетін, сотта қылмыстық іс жүргізудің жалпы міндетіне
құрамдас ретінде кіретін жеке міндеттерге сай келетін іс жүргізу
әдістерімен және құралдарымен ғана жүргізілуі мүмкін. Яғни тергеу мен
анықтау қызметінің құралдық толықтырылуы олардың қосымша фнукциясының
мазмұнымен шектелген. Мұндай шектеулер прокуротура органдарының істі мәніне
қарай жүзеге асыру мен шешу жөніндегі қызметінде де орвн алады.
Бұрын атап өтілгеніндей, дәледемелерді іске жіберудің өлшемі оларды
алудың және қылмыстық іс материалдарына қосудың іс жүргізушілік нысандарын
сақтау болып табылады. Сондай-ақ әр қылымыстық істі жүргізу кезінде
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбау-заңдылық пен құқықтық
тәртәпті нығайту, азаматтардың құқығын құрметтеу . Сонымен қатар, кінәсіз
адамды заңсыз айыпталған немесе сотталған жағдайда – оны дереу және толық
ақтау шараларын қолдану арқылы оның адалдығын жария ету, атының ізгілік
тазалығын қалпына келтіру – қылмыстық іс жүргізудің арнай міндетті ретінде
қаралады.
Анықтау барысында дәлелденуге жататын мән-жайлар (286-бап).
1. Анықтау барысында КІЖК-тің 117-бабына сәйкес қылмыстың оқиғасы
қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті жасаған адам, адамның кінәлілігі,
залалдың сипаты мен мөлшері және іс бойынша мәні бар өзге де мән-жайлар
дәлелденуге жатады.
2. КІЖК-тің 117-бабының бірінші бөлігінде аталған мән-жайларды анықтау
үшін осы баптың алтыншы бөлігінде көзделгендерді қоспағанда, тергеу іс-
әрекеттері жүргізілуі; қылмыс жасады деп сезік келтірген адамның
сотталғандығы бар немесе жоқ екендігі туралы анықтамалар, оның жұмыс немесе
оқу орнынан мінездемелер, іс үшін мәні бар өзге де материалдар талап
етілуі; жәбірленушіден, куәгерден сұрау салу жүргізілуі мүмкін.
3. Жәбірленуші (куәгер) ауызша нысанда сұралуы мүмкін. Сұраудың
нәтижелері анықтамамен ресімделеді, онда жәбірленушінің (кәугердің) тегі,
аты, әкесінің аты, тұратын жері немесе жұмыс орны, оның хабардар болу
дәрежесі мен сипаты көрсетіледі. Сұрау салу барысында ҚІЖК-тің 219-бабында
көзделген тәртіппен дыбыс, бейне жазу және кино түсіру қолданылуы мүмкін.
Сұрау салу кезінде жәбірленушінің (кәугердің) ҚІЖК-тің 100-бабында
көзделген қауіпсіздік шараларын қылмыстық іс жүргізу барысында оған
қолданудың орындылығы туралы пікірі анықталады.
4. Жәбірленушіге (кәугерге) сұрау салу туралы анықтама істің
материалдарына қоса беріледі және анықтау, алдын ала тергеу жүргізу кезінде
не сот талқылауы барысында одан жауап алу үшін негіз болып табылады.
5. Жәбірленуші (куәгер) ретінде адамнан жауап алу, әдетте, белгілі бір
жерден жол жүріп кетуіне, мекен-жайын ауыстыруына байланысты, денсаулық
жағдайы бойынша не өзге себептер бойынша ол қылмыстық істі талқылауына
қатыса алмайды деп пайымдауға негіздер болған жағдайларда жүргізіледі. Жеке
айыптаушы болып табылатын жәбірленушіден барлық жағдайларда жауап алынуы
тиіс.
6. Өзіне қатысты қылмыстық іс қозғалған адамнан сезікті ретінде жауап
алынады.
Қамтамасыз ету шаралары мыналарды қамтиды:
а) тінту;
ә) зат алу;
б) сот-медицина және сот-психиатрия сараптамасын жүргізу үшін
медициналық мекемеге орналастыру;
в) мүлікке тыйым салу;
д) почта-телеграф жөнелтілімдерін тұтқындау;
е) хабарларды жол-жөнекей ұстау;
ж) сөйлесулерді тыңдау мен жазу.
1.2 Анықтау органының бастығының құзыреті.
Оның өкілеттіктері ҚР ҚІЖК-нің 66- бабында жазылған. Осы бапқа
сәйкес, анықтау органының бастығына анықтау қызметінің түріне байланысты
шараларды қолдану құзыреті берілген.
Анықтау органының басқаратын лауазымды адамды адам осы бапта
көрсетілген өкілеттіктерді қолдану арқылы өзінің қарамағындағы
анықтаушылардың күнделікті жұмысын ұйымдастырып, алдын ала тергеу жұмысының
қойылатын талаптар деңгейінде жүргізілуі үшін жауапты болады. Қылмыстық іс
жүргізу мағынасындағы құзыреттің ұғымы мен мазмұнын олардың атқарушы
органдар жүйесіндегі лауазымдық қызметтеріне байланысты осы адамдарға
жүктелетін функционалдық міндеттерден ажырата білу қажет.
Қылмыстық іс жүргізуге байланысты құқықтық қатынастардың
қатысушысы ретінде анықтау органының бастығы:
- қылымыстық іс қозғау туралы және өзге де қосымша материалдар туралы
қаулыны бере отырып, нақты анықтаушыға тергеу жүргізуді тапсыруға құқығы
бар. Мұндай тапсырма кезекшілік кезінде келіп түскен хабар-ошарларға жауап
беретін жедел-іздестіру тобының қылмыстық іс қозғау жағдайларында, сондай-
ақ белгілі бір қылмыс түрлерін тергеуге маманданып жүрген анықтаушының
тәжрибесі мен дағдысын ескерту қажеттігі жағдайында туындайды. Мұндай
тапсырыс беру қажеттігі басқа да себептер бойынша туындауы мүмкін, мәселен
күдік тудырушымен (айыпталушымен) жақын қатынастарының болуына байланысты
анықтаушының мүдделігінен, соедай-ақ басқа да жағдайларға байланысты
туындауы мүмкін;
- анықтау органының бастығының қылмыстық іс жүргізу бойынша анықтаушы
іс-қимылының мезгілінде болуына бақылау жасауда, анықтаушының алдын ала
тергеу мен қамауда ұстаудың мерзімдерін сақтауын бақылауды жүзеге асыруға
құқылы;
- анықтау органының бастығы прокурордың нұсқауларының орындалуына
бақылау жасауды жүзеге асырады. КІЖК-нің 197-бабының 2-тармағына сәйкес
прокурордың анықтаушыға, анықтау органнының бастығына нұсқаулары міндетті
болып табылады, бірақ оның үстінен одан жоғары тұрған прокурорға шағым
түсірілуі де мүмкін. Прокуродың нұсқауларына қатысты одан жоғары тұрған
прокурорға шағымдану олардың орындалуын тоқтата алмайды. Мұның өзі анықтау
органының бастығы прокурор нұсқауларының орындалуына, осы нұсқауларға шағым
түсірілген жағдайдың өзінде бақылау жасайтын болады дегенді білдіреді;
- ҚІЖК белгіленген жағдайларда басқа анықтаушылар тапсырмаларының
орындалуы үшін бақылау жасайды. Сотқа дейінгі қызмет процесінде қылмыстық
ізге түсудің өзге де органдарының тергеушілері тапсырмалар беруі мүмкін,
оларды өз күштерімен орындау барлық уақытта бірдей мүмкін бола бермейді
(мәселен, басқа обылыста тұратын куәгерден жауап алу қажеттігі);
- оған негіздер болған жағдайда анықтаушыны іс жүргізуден шеттеу;
- алдын ала тергеуді жүзеге асыратын өзіне бағынатын органдардың
анықтау бөлімшелерінің бірінен қылмыстық істі алып, алдын ала тергеуді
жүзеге асыратын осы немесе өзге де бағынышты органнан анықтаушыларға
тапсырмаларды бөлген кезде қаралатын істерді біріктіру, анықтаушыдан бас
тарту немесе оны шеттету жағдайларына байланысты туындайды;
- белгіленген тәртіппен одан әрі шаралар қабылдау үшін аяқталған
қылмыстық істі прокурорға жіберу;
- қылмыстық істерді қозғау және оларды өзінің іс жүргізуіне қабылдау,
бұл орайда анықтаушының өкілеттілігін пайдалана отырып, алдын ала тергеуді
жеке жүргізу.
Анықтау органының бастығының құзерттіктері анықтаушының
дербестігін шектей алмайды. Анықтаушы анықтау органының бастығының
нұсқауларымен келіспеген жағдайда прокурорға шағым түсіре алады, осы арқылы
анықтаушы өкілеттігінің тұтастығына және оған берілген құқықтардың толық
жүзеге асуына кепілдік беріледі.
Анықтау органының бастығы қылмыстық іс жүргізудің құқықтық
қатынастарына қатысушы ретінде қылмыстық сот ісін жүргізуді жүзеге асыратын
мемлекеттік органдар тобына жататын анықтаушымен тығыз байланыста болады.
Анықтау органы бастығының процессуалдық бақылау қызметіне
мыналар жатады:
- қылмыстық істі қозғаудың уақытында болуын әрі негізділігін тексеру;
- алғашқы тергеу іс-қимылдарын жүргізудің нәтижелілігін және олардың
қылмысты ашу мен тергеудегі маңызын анықтау;
- күдік тудырушыны ұстаудың заңдылығы мен негізділігін таңдап алынған
бұлтаратпау шараларының оларды қолданудың процессуалдық шарттарына
сәйкестігін анықтау;
- айыпталушы ретінде адамды жауапқа тартудың заңдылығы мен
негізділігін тексеру;
- алдын ала тергеуге қатысушылардың прцессуалдық құқықтарын қамтамасыз
етуді талдау, заң бұзушылықтарды жою;
- қажет болған жағдайда істі тергеудің жан-жақтылық, толықтылық және
объективтілік талаптарын орындау жөніндегі шараларды қабылдау;
-іс жүргізуді тоқтата тұру туралы немесе қысқарту туралы анықтаушы
қаулысының заңдылығы мен негізділігін тексеру.
Егер прокурор айыпталушыға қатысты заңда көзделген бұлтаратпау
шараларын таңдау туралы нұсқаулар беруге құқылы болса, ал анықтау органы
бастығының осы тұрғыдағы құзыреттіктері прокурор санкциясын талап етпейтін
бұлтаратпау шараларымен ғана шектеледі. Заң бұзушылық анықталған жағдайда
анықтау органының бастығы анықтаушыға нұсқаулар беруге құқылы.
Істі бір анықтаушыдан екіншісіне беру деген сөз бұл құқықты кім жүзеге
асыратынына байланысты әр түрлі мағынаны білдіреді. Егер бұл іс-қимылды
анықтау органының бастығы жүзеге асырса, онда мұның өзі бірыңғай
ұйымдастыру – басқару мақсаттарын көздейді: бағынышты анықтаушының тергеліп
жатқан істердің саны мен көлемі тұрғысынан жұмысы көп болса және жұмысты
біркелкі бөлу үшін анықтау органының бастығы істердің бір бөлігін екінші
анықтаушыға береді. Прокурор жүзеге асыруға тиіс істі бір анықтаушыдан
екіншісіне беруді қадағалау фнукциясын орындауда анықтаушы жол берген заң
бұзушылықты дұрыс жолға қою керек.
Анықтау органының бастығы қылмыстық процесті жүргізуші
органның талап еті бойынша не өз бастамасы бойынша жедел-іздестіру қызметі
материалдарын табыс ету туралы шешім қабылдай отырып, ҚІЖК-тің 202-бабының
ережелеріне сәйкес тиісті қаулы шығарады.
Қаулыда: талап етуі бойынша жедел-іздестііру қызметінің нәтижелері
табыс етіліп отырған, қылмыстық процесті жүргізуші орган; қандай жедел-
іздестіру шарасының қандай нәтижелері және қандай көлемде табыс етілетіні;
аталған нәтижелерді алу үшін пайдаланылған техникалық құралдар; қылмыстық
іс материалдарына қосу үшін жіберілетін заттар мен құжаттар; қылмыстық
процеске қатысушы адамдардың қауіпсіздігін, сондай-ақ мемлекеттік
құпияларды қорғауды қамтамасыз ету жөніндегі ұсынылатын шаралар
көрсетіледі. Анықтау органының бастығы қылмыстық процесті жүргізуші органға
жедел-іздестіру материалдарын өз бастамасы мен табыс еткен жағдайда,
қаулыда жедел-іздестіру қызметі нәтижелерін қылмыстық іс бойынша дәлелдеуде
пайдалану қажеттігіне негіздеме де келтіріледі. Жедел-іздестіру қызметінің
материалдары олардағы нақты деректерді олардың тергеліп (қаралып) жатқан
қылмысты іске қатыстылығы, пайдалануға болатындығы және дұрыстығы
тұрғысынан бағалауға мүмкіндік беретін көлем мен нысанда табыс етілуге
тиіс.
1. ҚР ҚІЖҚ-ның 285-бабында көзделген қылмыстар туралы істер
бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу барысында анықтау органы бастығының
өкілеттігіне өз құзіретінің шегінде Бас басқарманың (Департаменттің),
басқарманың бөлімінің, бөлімшенің және анықтау органның өзге де
бөлімшелерінің бастықтары ие болады.
2.Анықтау органның бастығы қылмыстың белгілері мен оны жасаған
адамдарды анықтау, қылмыстарды болдырмау және жолын кесу мақсатында
қажетті қылмыстық іс жүргізу және жедел- іздестіру шараларын қолдануды
ұйымдастырады. Жедел -іздестіру қызметінің қылмыстық істі дұрыс шешу үшін
маңызы болатын, нақты деректері бар нәтижелерін қылмыстық іске қосу үшін
қылмыстық іске жүргізуші органның талап етуі бойынша не өз бастамасымен осы
Кодекстің 130-бабында белгіленген тәртіппен жіберіледі.
3.Анықтау органның бастығы алдын ала тергеу органдары
тергейтін қылмыстар туралы істер бойынша:
1) кезек күттірмейтін тергеу әрекеттерін жүргізуді қамтамасыз
етеді;
2) прокрордың, тергеушінің тапсырмаларын , оның ішінде
жекелеген тергеу және өзге де әрекеттер жүргізу туралы және
жәбірленушілерді, куәларды , қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушы басқа да
адамдарды қорғау шараларын қолдану туралы тапсырмаларын орындауды
ұйымдастырады;
3) соттың тапсырмаларын орындауды ұйымдастырады.
4. Сотқа дейінгі іс жүргізуді анықтау органдары жүзеге асыратын
қылмыстар туралы істер бойынша анықтау органның бастығы анықтаушылардың іс-
әрекеттерінің уақтылылығына және заңдылығына бақылау жасайды және:
1) оларды іс жүргізуіндегі істерді тексеруге:
2) жекелеген тергеу өзге де іс жүргізу әрекеттерін жүргізу,
айыпталушы ретінде тарту, қылмыстарды саралау және айыптаудың көлемі
туралы, істерді (материалдарды) бір анықтаушыдан екіншісіне беру туралы
нұсқау беруге;
3) анықтауды бірнеше анықтаушыға тапсыруға;
4) қылмыстық іс қозғауға және істі өзінің жүргізуіне қабылдап
не жекелеген іс жүргізу әрекеттерін орындай отырып анықтауды жеке-дара
жүргізуге құқылы.
5.Анықтау органның бастығы қылмыстық іс қозғау немесе оны
қозғаудан бас тарту, тінту жүргізу және мүлікке тиым салу туралы,
айыпталушыны қызметінен шеттету, айыпталушыға (сезіктіге) қатысты қамауға
алу түріндегі бұлтаратпау шараларын таңдау, өзгерту немесе тоқтату туралы,
іс бойынша іс жүргізуді қысқарту, тоқтата тұру, жаңғырту қамауға алынбаған
айыпталушыны (сезіктіні) стационарлық сот – медициналық немесе сот –
психиатриалық сараптамалар жүргізу үшін медициналық мекемеге жіберу,
айыпталушыны (сезіктіні) қамауда ұстау мерзімін ұзарту туралы, айыпталушыны
этаппен жөнелту, оған іздеу жариялау туралы қаулыларды бекітеді; қылмыс
жасады деп күмән келтірген адамдарды ұстау туралы хаттаманы, айыптау
хаттамасын бекітеді;
қылмыс жасауға жағдай туғызатын жағдаяттарды жою жөнінде шаралар
қолдануды қамтамасыз етеді;
прокурорға айыптау хаттамасымен бірге қылмыстық істі жолдайды.
6. Анықтау органы бастығының қылмыстық істер жөніндегі нұсқауы
анықтаушының дербестігін, ҚР ҚІЖК 67-бабында белгіленген құқықтарын
шектей алмайды. Нұсқау жазбаша нысанда беріледі және атқарылған міндетті,
бірақ ол жөнінде прокурорға шағым жасалуы мүмкін. Анықтаушының прокурорға
анықтау органы бастығының іс-әрекетіне шағымдануы олардың атқарылуын
тоқтатпайды.
7. Анықтау органының бастығы анықтау мерзімін ұзартуы туралы
прокурорды хабардар ету ҚІЖК-тің 285-бабы; қылмыстық іс қозғау, істі іс
жүргізуге қабылдау, анықтауды тоқтата тұру немесе қысқарту туралы
қаулылардың көшірселерін прокурорға жіберу ҚІЖК-тің 188, 50, 51 –баптары
сияқты және басқа мерзімдер бар.
1. Алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес істер бойынша анықтау
органының бастығы:
- анықтау жүргізуді өзінің қарамағындағы анықтаушыға немесе бірнеше
анықтаушыға тапсыруға құқылы;
- анықтаушының жүргізуіндегі істің материалдарымен танысуға құқылы;
- анықтаушыға тергеу әрекеттерін және басқа да іс-әрекеттерін жүргізу
жөнінде нұсқаулар беруге құқылы;
- іс жүргізуді бір анықтаушыдан екіншісіне беруге құқылы;
- қылмыстық істі қозғауға және оның өзінің жүргізуіне қабылдап, өзі
толық көлемінде анықтау немесе жеке іс-әрекеттерін жүргізуге құқылы;
- анықтау жүргізу аяқталған соң айыптау хаттамасын бекітіп, қылмыстық
істі тиісті прокурорға жолдайды.
2. Алдын ала тергеу жүргізу міндетті істер бойынша анықтау органының
бастығы:
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I ТАРАУ. АНЫҚТАУ ОРГАНДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1. Анықтау органдарының құзыреті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2. Анықтау органның бастығының құзіреті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
3. Анықтаушының өкілеттігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
II ТАРАУ. АНЫҚТАУДЫҢ
ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 7
2.1 Алдынала тергеу міндетті істер бойынша анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... 39
2.2 Алдынала тергеу міндетті емес істер бойынша анықтау ... ... ... ... ... ... .40
III ТАРАУ. АНЫҚТАУ ОРГАНДАРЫ ҚЫЛМЫС ТУРАЛЫ АРЫЗДАРМЕН ХАБАРЛАРДЫ ӨТКІЗУ
КЕЗІНДЕГІ ЗАҢДЫЛЫҚТЫ САҚТАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 56
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 57
КІРІСПЕ.
Біліктік жұмыс анықтау органы бастығының қылмыстық іс-жүргізу
қызметінің ұйымдастырушылық және құқықтық негіздерін талдауға бағытталған
.Зерттеу барысында жалпы алғанда , анықтау органы бастығының құқықтық
мәртебесі, ал жеке алғанда, оның қылмыстық іс-жүргізу қызметін құқықтық
реттеу мәселелері мен кемшіліктері, қылмыстық іс-жүргізу қызметін құқықтық
реттеу мәселелері мен кемшіліктері, қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың
жүйесінде алатын орны мен рөлі, анықтау органы бастығының ведомстволық
бақылау қызметі және оның прокурорлық қадағалаумен ара қатынасы, сондай-ақ
анықтау органы бастығының қылмыстарды тергеу саласындағы ұйымдастырушылық-
іс жүргізушілік аспектілері қарастырылады.
Біліктілік жұмыстың өзектілігі. Адам құқықтары жөніндегі
халықаралық актілерде Қазақстан Республикасының Конституциясында адам мен
және оның өмірі, денсаулығы , құқықтары мен бостандықтары басты құндылықтар
деп танылған. Осы құндылықтарды басты басымдылық ретінде белгілей отырып,
іске асырылып жатқан мемлекеттің құқықтың саясаты адам және азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарының, мүдделерінің жоғарғы деңгейде қорғалып,
сақталуына бағытталған. Сонымен бірге, Қазақстанның әлуметтік-
экономикалық жаңару мен саяси демократиялаудың жолына түсуі осы сияқты
міндеттерді шешуде қылмыстылықпен күресетін құқық қорғау органдары
жұмысының кәсіпкойлығы мен біліктілігін жоғарлатуды, сапалығын арттыруды
талап етеді. Демек олардың қызметтерін осы заманғы қағидаттар мен
стандарттарға сәйкес жаңарту мен жетілдірудің қажеттілігін негіздейді.
Осы тұрғыдан алғанда Қазақстанда жүргізіліп жатқан тұжырымдамалық-
құқықтық реформалар қылмыстармен күресетін құқық қорғау органдарының
әсіресе , ішкі істер органдары қызметінің сапалық өзгеруіне бағытталған.
Осыған байланысты, қылмыстық іс жүргізудің міндеттерін орындау қылмыстық
қудалауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалар
қызметінің, оның ішінде анықтау органның бастығы қызметінің тиімді болуымен
сәйкес келеді. Бұл жөнінде Елбасы Н.Ә. Назарбаев өзінің Қазақстан халқына
жасаған кезекті Жолдауында былай деген: Әрбір мемлекеттік ведомствоның
тұтастай және жекелей алғандығы шенеуліктің қызметін бағалаудың стандарты
атқарылған жұмысының тиімділігі болуға тиіс. Сонымен қатар кәзіргі кезде
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясына сәйкес Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі
кадрлық саясатты қолға алған болатын. Ондағы басты назар кәсіпқойлықтың
жалпы деңгейін жоғарлатуға, заңдылың пен тәртіпті нығайтуға, полицияның
беделін арттыру бойынша шаралар жүйесңн іске асыруға бағытталған.
Министірдің айтуына қарағанда, осының барлығы жұмыстың соңғы нәтижелері
бойынша жауаптылықтың қатаң қолға алынуына себеп болады. Осылайша анықтау
органдарының қылмыстық іс жүргізу тәжірбиесіндегі бірқатар мәселелер
алаңдатарлық болып отыр. Атап айтқанда, қылмыс туралы арыз немесе хабар
жөнінде жиналған тіркеуге дейінгі тексеру материялдары бойынша іс жүргізу
шешімдерінің заңсыз және уақытында қабылданбау жағдайлары көп кездесіп
отырады.
Қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың құқықтары мен бостандықтары ың,
мүдделерін бұзылуы күрт мәселе болып қалып отыр. бұған бірқатар жағдайларда
анықтау органы бастығының өзіне бағынысты қызметкерлердің қылмыстық істерді
тергеу бойынша қызметіне ведомстволық бақылауды төмен деңгейде жүзеге
асыруы себеп ьолды. мұны заңбұзушылықтарды жіберудің мнадай салдарлары
растайды: 2002-2003 жылдар аралығында 32 қызметкерге қатысты қылмыстық іс
қозғалды. 2004 жылы қылмыстарды есепке алу-тіркеу
тәртібін бұзған үшін Ішкі істер органдарының 2183 қызметкері, оның ішінде
391 басшы жауапқа тартылған. 24 қызметкерлер лауазымдық қызметтерінен
босатылған, 9-ы жұмыстан босатылған, екі қызметкер қылмыстық жауаптылыққа
тартылған. осындай заң бұзушылықтар жіберілетін қылмыстардың тізбесі
шектелмеген. қылмыстық іс жүргізу тәжірбиесінде сондай-ақ, азаматтарды
қылмыстық жауапкершілікке негізсіз тарту, заңсыз ұстау мен қамауға алу,
азаматтардан күш көрсету арқылы кінәлі мойындайтын жауаптар алу сияқты
заңбұзылушылықтардың жасалынуы әлі де болса жалғасып келе жатыр.
Анықтау органның бастығы қылмыс туралы арызды немесе хабарды шешу
бойынша анықтаушылардың әрекеттерінің уақытылы, заңды және дәлелді болуына
бақылауды жүзеге асырады, қылмыстық белгілерін көрсететін мәліметтердің
мейлінше толық алуына шаралар қабылдайды. Анықтау органның бастығы
анықтаушыдан қылмыс туралы алғашқы мәліметтерді және қылмыс туралы өзге
материалдарды талап етуге және оларды тексеруге, қылмыс туралы мәліметтерді
алу кезінде қатысуға және қылмыстың белгілерін көрсететін мән жайларды
анықтауға құқылы.
ҚР ҚІЖҚ-нің 66-бабы 3-бөлігінің 3-тармағы нан кейін, төртінші тармақ
енгізіп онда Анықтау органның бастығы қылмыстық істер бойынша жүргізілген
іс жүргізу әрекеттерінің заңдылығы, дер кезділігі және негізділігі үшін
жауапкершілік атқарады деген, ал осы баптың 4-бөлігінің 4-тармағынан
кейңн, бесінші тармақ енгізіліп, онда Анықтау органның бастығы осы
қылмыстық істердің сапалы тергелуі үшін толық жауап береді деген
толықтырулар енгізуді ұсынамыз.
Зерттеудің теориялық және тәжірбиелік маңызы. Зерттеудің нәтижелері
қылмыстық іс жүргізу құқығы ғылымның сотқа дейінгі іс жүргізу саласын жаңа
білімдермен байытып, анықтау органы бастығының қылмыстық-іс жүргізу
қызметінің ұйымдастырушылық-құқықтық негіздерін одан әрі қарай жетілдіруге,
анықтау органы бастығының құқықтық мәртебесінің нығая түсуіне көмегін
тигізеді.
I ТАРАУ. АНЫҚТАУ ОРГАНДАРЫ.
Анықтау органдары - деп заңда көрсетілген өкілетті мемлекеттік
органдардың (олардың лауазымды адамдардының) қылмыстардың алдын алу және
жолын кесу, қылмыс жасған адамдарды табу және қылмысты ашу мақсатында жедел
– іздестіру шаралары мен тергеу әрекеттерін қамти қолданып жүргізетін
қызметін айтады.
Іс бойынша анықтау ісін жүргізу анықтау мен тергеу органдары шешетін,
сотта қылмыстық іс жүргізудің жалпы міндетіне құрамдас ретінде кіретін жеке
міндеттерге сай келетін іс жүргізу әдістерімен және құрлымдарымен ғана
жүргізілуі мүмкін. Мәселен, Конституцияның 84-бабына сәйкес қылмыстық істер
анықтама жүргізу мен алдын ала тергеуді арнаулы органдар жүзеге асырады
және бұлар сот пен прокуратурадан бөлінген. Яғни анықтау мен тергеу
қызметінің құралдық толықтырылуы олардың қосымша фнукциясының мазмұнымен
шектелген. Мұндай шектеулер прокуротура органдарының істі мәніне қарай
жүзеге асыру мен шешу жөніндегі қызметінде де орын алады.
Қылмыс белгілері анықталған жағдайда ҚІЖК прокуротура, анықтау мен
тергеу органдарына қылмыстық іс қозғау жөнінде заңды шаралар қолдануға тең
деңгейде уәкілеттік береді.
Анықтау органдарының міндеттеріне кіретіндер қылмыстардың жасалуына
ықпал ететін себептер мен шарттарды анықтау, оларды жою, сонымен қатар
басқа да мемлекеттік органдардаң алдын алу қызметінің шараларын белгілеу.
Ол шараларға жататындар: экономикалық, саяси, идеологиялық, әлеументтік-
мәдени, құқықтық және өзге де анықталған криминогенді мән-жайларды жоюға
бағытталған шаралар.[1]
Анықтау органдарының қызметіне тән жағдай – олардың өз міндеттерін
орындау барысында жедел – іздестіру шаралары мен тергеу әрекеттерін аралас
қолданулары болып табылады.
- ҚІЖК–нің 65–бабынында көзделген анықтау органы қылмыстық іс жүргізу
құқықтық қатынастарының, қылмыстық процестің қатысушыларына телу;
-анықтау нысанында ізге түсіруді жүзеге асыратын қылмыстық ізге түсу
органы үшін көзделген құқықтар мен міндеттердің барлық жиынтығын ҚІЖК–нің
65-бабында қамтылған кез келген органға қолдану.
ҚІЖК–нің 65-бабынының 2–тармағында анықтау органдарына мыналар
жатады:
1) ішкі істер органдары;
2) ұлттық қауіпсіздік органдары;
3) әділет органдар;
4) қаржы полициясы органдары;
5) кеден органдары;
6) әскери полиция органдары;
7) әскери бөлімдердің, құрлымдардың командирлері, әскери мекемелер
мен гарнизондардың бастықтары;
8) шекара бөлімдерінің командирлері;
9) Қазақчтан Республикасының дипломатиялық өкілдіктерінің консулдық
мекемелерінің және өкілетті өкілдіктерінің басшылары;
10) мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары;
11) алысқа жүзу сапарында жүрген теңіз кемелерінің капитандары,
геологиялық барлау партияларының, 1–10 тармақтарында аталған,
сондай–ақ анықтау органдарынан алыстағы мемлекеттік ұйымдар мен
олардың бөлімшелерінің басшыларына көлік қатынасы болмаған кезеңде
жүктеледі.
Анықтау органы - деп аталған органдардың барлық жүйесін емес, тікелей
анықтау мақсаттары үшін қалыптасқан құлымдық бөлімдері ғана (
департаменттер, басқармалар, бөлімдер, бөлімшелер) түсіну, мәселен, тұтас
жүйе ретінде ішкі істер органдары Ішкі істер министлігінің аппаратының,
аумақтық органдардан (облыстық басқармалар, аудандық бөлімдер) тұрады, олар
өз кезегінде (сондай – ақ анықтауды жүзеге асыру құқығы бәріне бірдей
берілмеген) жекелеген қызметтерден тұрады:
-белгіленген өкілеттіктер шегінде қылмыстық іс қозғалғаннан кейін ғана
анықтауды жүзеге асыру құқығының пайда болуы
( мәселен, шекара бөлімінің командирі қылмыстық іс қозғап, сотқа
құрмет көрсетпеуге байланысты қылмыскер бойынша анықтау жүргізуге құқылы
емес);
- анықтау органдарына жедел–іздестіру іс–қимыл орындау құқығын беру;
- қылмыстық істер бойынша алдын-ала тергеуді Ұлттық қауіпсіздік
комитетінің, ішкі істер және қаржы полициясы органдарының анықтаушылары
жүргізеді;
- қылмыстық істерді тергелуі бойынша бір органнан екінші органға беру
ҚІЖК –ке сәйкес жүргізідеді.
- алдын-ала тергеу ісін жүргізу міндетті емес қылмыстық істер бойынша
толық көлемде сотқа дейінгі іс жүргізуді аяқтау.
-ҚІЖК-нің 65-бабының 2-тармағында аталған органдар анықтауды жүзеге
асырған уақыттағы белгілі бір шектеулер арқылы жүргізеді.
1. Ішкі істер органдары сотқа дейінгі іс жүргізудің анағұрлым көлемді
жұмысын атқаратын негізгісі болып табылады, мұндай жағдай оларға тән
бастапқы анықтау мен жедел – іздестіру қызметінен қалыптасады. Ішкі істер
органдары қылмыстық істі анықтау ҚІЖК – нің 104 ,107 (1б),
108,109,110,115,116 (1-2 б), 117 (1-2 б), 118,119, 123, 124, 126 (1б), 132
(1б), 134 137, 139, 140, 141 (1б) , 142 (1б), 144, 145 (1-2б), 175 (1б),
178 (1б), 181 (1б), 183 (1б), 185 (1б), 186 (1б), 178 (1б),188 (1б), 230
(1б), 253, 254 (1б), 257 (1б), 258, 259 (1б), 261 (1б), 262, 263 ( 1-2 б),
264 (1б), 265, 266, 270, 271 (1б), 272, 274, 275 (1б), 276, 287 (1б), 288
(1б), 290, 291, 292 (1б), 293, 296, 297, 298 (1-2 б), 299 (1б), 300 (1б),
302 (1б), 317, 320 (1б), 323, 324, 326, 327 (1-2 б), 328, 329, 330-1, 330-
2, 330-3, 332, 334, 339 (1б), 342,358 (1б), 359, 360, 362 баптары арқылы
жүргізіледі.
2. Ұлттық қауіпсіздік органдарының 2-баптың 5-тармағы заңда қарауына
жатқызылған қылмыстарды айқындау, тыю, ашу және тергеу жөнінде құқылы.
Ұлттық қауіпсіздік органдарының 6-бабында Қазақстан Республикасының
мемлекеттік органдарымен өзара іс-қимыл туралы, олардың қатарына қылмыстық
ізге түсу және сот органдары жатады.
3. Әділет органдары – сотқа құрмет көрсетпеу және сот шешімдерін
орындау тәртібін бұзуға байланысты қылмыстар жөніндегі істер жөнінде
анықтау жүргізеді және т.т. Әділет органдары қылмыстық істі анықтау ҚІЖК –
нің 358 (1 б), 359, 360 баптары арқылы жүргізіледі.
4. Салық полиция органдары - салық төлеуден жалтару жөнінде ғана
анықтау жүргізіледі.
Салық полиция органдары қылмыстық істі анықтау ҚІЖК – нің 190 (1б),
198, 208, 221 (1б), 222 (1б), 223 (1б), 226 (1б) баптары арқылы
жүргізіледі.
5. Қаржы полиция органдары немесе ішкі істер органдары қылмыстық
істі анықтауды ҚІЖК – нің 190 (1б), 198, 208, 221 (1б), 222 (1б), 223
(1б), 226 (1б), баптарында көздеген қылмыстар бойынша жүргізеді.
Қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеу жүргізуге уәкілеттік берілген
ішкі істер органдарының, ұлттық қауіпсіздік органдарының және қаржы
полициясы органдарының лауазымды адамы жүргізеді. ҚІЖК – нің 64 – бабына
сәйкес.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 183 – бабында (1б)
көзделген қылмыстар туралы қылмыстық істер бойынша анықтауды, егер қаржы
полициясының органдары тергейтін істер бойынша анықтау жүргізуге тікелей
байланысты болса және қылмыстық істі жеке іс жүргізуге бөлу мүмкін болмаса,
қаржы полициясының органдары жүргізуі мүмкін.
6. Кеден органдар контрабанда туралы істер мен кедендік төлеуден
жалтару жөнінде ғана анықтау жүргізіледі.
Кеден органдары қылмыстық істі анықтау ҚІЖК – нің 214 (1б) бабының
көзделген қылмыстар туралы істер бойынша жүргізіледі.
7. Әскери полиция органдары қылмыстық істі анықтау ҚІЖК – нің 367 (1-
2 б), 368 (1 б), 369 (1б), 370 (1-2 б), 371, 372 (1-2-3-4 б), 373 (1б),
374 (1б), 377 (1б), 378 (1-2 б), 379 (1-2 б), 387 (1-2 б), 379 (1-2 б), 387
(1-2 б), 388, 389, 390 (1 б), 391 (1 б) баптары көзделген қылмыстық ітер
туралы бойынша, сондай-ақ осы бапта көрсетілген, әскери қызметті шақыру
немесе келісім-шарт бойынша Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде,
Қазақстан Республикасының басқа да әскерлері мен әскери құрлымдарында
өткеруші әскери қызметшілердің, запастағы азаматтардың олардың әскери
жиындардан өту уақытында; әскери бөлімдердің мемлекеттік міндеттерін
атқаруына байланысты немесе осы бөлімдердің, құрамалар мен мекемелердің
орналасқан жеріне жасаған қылмыстары туралы істер бойынша жүргізеді.
8. Шекара бөлімдерінің командирлері – шекара тәртібін бұзуға
байланысты қылмыстар жөніндегі істер жөнінде анықтау жүргізеді және т.т.
Шекара бөлімдерінің командирлері қылмыстық істі анықтау ҚІЖК – нің
330, 331 ( 1б) баптары арқылы жүргізіледі.
Қылмыстық іс жүргізу заңына сәйкес шекара әскерлерінің заңмен өз
қарауына жатқызылған істер бойынша анықтау жүргізу немесе Қазақстан
Республикасының мемлекеттік шекарасын күзету мүдделерінде жедел-іздестіру
қызметімен шұғылдану; қылмыс жасаған және қылмыстық жауаптылыққа тартылатын
адамдарды кемеден түсіріп алу мен ұстау, сол адамдарды анықтау және тергеу
органдарына беру және т.т (8 –баптың 4, 8, 21, 32-бөліктері).
9. Қазақчтан Республикасының дипломатиялық өкілдіктерінің консулдық
мекемелерінің және өкілетті өкілдіктерінің басшылары қылмыстық істі
анықтау ҚІЖК –тің 496 (1,2,3,4,5,6,7, 8,9 б), 497 (1,2,3,4 б), 498
(1,2,3б), 502 (1,2б), 503 (1,2,3,4 б), 504 (1,2,3,4,5,6 б) бабтары арқылы
жүргізеді.
10. Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары - өрт сөндіру, оның
алдын алу, өртке қарсы шаралар мен ұйғарымдардың сақталуын қадағалау; өрт
туралы істерді анықтау.
Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары қылмыстық істі анықтау ҚІЖК –
нің 256 бабы арқылы жүргізіледі.
11. Анықтау органдарының жүйесінде ішкі істер органдары сотқа дейінгі
іс жүргізудің көлемді жұмысын атқаратын негізгісі болып табылады, мұндай
жағдай оларға тән бастапқы анықтау мен жедел-ідестіру қызметінен
қалыптасады. Өйткені заң бойынша бұл органдардың міндеттеріне қоғамдық
тәртіпті қорғау және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жататын
болғандықтан, қылмыстар жөніндегі арыздар мен хабарлар көп жағдайларда
алдымен осы органдарға келіп түседі. Осыған байланысты бұл органдар
қажетболған жағдайларда барлық қылмыстық істер бойынша анықтау қызметін
бастап жүруге құқылы.Қазақстан Республикасы Приезидентінің Қазақстан
Республикасының ішкі істер органдары туралы Заң күші бар Жарлығының Ішкі
істер органдарының міндеттері атты 10 – бабынан туындайды. Ішкі істер
органдарының өкілеттіктері туралы түсінік толық болуы үшін ішкі істер
органдарының жүйесіне не кіретінін ескеру қажет. Мәселен жоғарыда аталған
Жарлықтың 4 – бабына сәйкес : Қазақстан Республикасының Ішкі істер
министірлігі оған бағынысты обылыстардың, республикалық маңызы бар
қалалардың, Республика астанасының және көліктегі, қалалық, аудандық,
қалалардағы аудандық, поселкелік ішкі істер басқармалары, желілік ішкі
істер органдары, қылмыстық атқару мекемелері, өрт күзеті бөлімшелері, ішкі
әскерлер, оқу орындары, мекемелер мен өзге де ұйымдар ішкі істер
органдарының біртұтас жүйесін құрады. Сонымен ҚІЖК–нің 65–бабындағы
анықтау органы ретінде аталған ішкі істер органдары ішкі істер органдарының
жүйесіне жататын органдарды да осы тізбеге қосады, мұның өзі өз кезегінде
осы органдар жүзеге асыратын анықтау қызметінің көлемін ұлғайтады.
Кезінде В.Н. Батюк былай деп атап өткен болатын: Милиция қылмыстық
істердің басым көпшілігі бойынша анықтау жүргізеді, өйткені қоғамдық
тәртіпті сақтау жөніндегі өзіне заң жүктелген міндеттерге байланысты әрбір
жасалған қылмыс бойынша дерлік қылмыстық іс қозғауға құқылы. Милиция
бөлімшелері (қылмыстық іздестіру, учаскелік инспекторлар қызметі, МАИ және
т.б) ішкі істер мекемелерінің құрамына енеді. Ішкі істердің тиісті
мекемелерінің бастығы милиция бастығы болып табылады[2].
Жоғарыда айтылғандар облыстың (қаланың) ІІАБ, ІІҚБ, ІІБ- ның
бастығы бір мезгілде аудандық, қалалық, облыстық анықтау органының бастығы
болып табылатындығын білдіреді. Аталған қызмет адамдары анықтау органының
бастығы бола отырып, анықтау жөніндегі қызметке іс жүргізушілік басшылықты
жүзеге асырады.
12. Қылмысты жасады деген сезікті адам белгілі болған кезде
жүргізіледі. Қылмыс жасады деп анықтау нысанында сотқа дейінгі іс жүргізу
жүзеге асырылатын сезікті адамды ҚІЖК- тің 132 – 138 –баптарында
белгіленген ережелер бойынша анықтау органы ұстауы мүмкін.
13. ҚІЖК- тің 139 –бабына сәйкес бұлтаратпау шарасы
қолданылуы мүмкін.
Айыпталушы анықтаудан, алдын ала тергеуден немесе соттан жасырынды, не
істі сотта объективті зерттеуге және талдауға бөгет жасайды, немесе
қылмыстық әрекетпен шұғылдануды жалғастырады деп ойлауға жеткілікті
негіздер болған кезде, сондай-ақ үкімнің орындалуын қамтамасыз ету үшін
қылмыстық процесті жүргізуші орган өз өкілеттігі шегінде ол адамға ҚІЖК-тің
140- бабында көзделген бұлтаратпау шараларының бірін қолданады.
Бұлтаратпау шаралары 140-бап.
1) ешқайда кетпеу және дұрыс ұстау туралы қол қойдыру;
2) жеке кепілдік беру;
3) әскери қызметшіні әскери бөлім командованиесінің бақылауына беру;
4) кәмелетке толмағанды қарауға беру;
5) кепіл болу;
6) үйде қамауда ұстау;
7) қамау болып табылады.
14. Сонымен бірге іс жүргізу әдістері мен құралдары тұтас бір жүйесі
қарастырылып отырған барлық мемелекеттік органдар үшін ортақ болып
табылады. Жасалған кез-келген қылмыс немесе әзірленіп жатқан қылмыс туралы
өтініштер хабарламаларды қабылдау міндеттілігі де барлық қылмыстық қудалау
органдарына тең мөлшерде жүктеледі (183-бап). Бұл өзінше бір әмбебеап деп
аталатын құралдар, оларсыз сотта қылмыстық іс жүргізу мүмкін емес.
ҚІЖК – тің 184 –бабына сәйкес қылмыс туралы арыз немесе хабар
анықтау органы сол күннен бастап жиырма төрт сағаттан кешіктірмей шешім
қабылдауға міндетті.
Қажет болған жағдайда қосымша мәліметтер алу, құжаттарды немесе өзге
материалдарды талап ету, сондай–ақ өзге де іс-әрекеттер жүргізу үшін бұл
мерзімнің он тәулікке дейін, ал ерекше жағдайларда – бір айға дейін
ұзартылуымүмкін, ол туралы жиырма төрт сағаттың ішінде прокурорға
хабарлануға тиіс.
15. Анықтау және алдын ала тергеу органдары, анықтаушылар мен
тергеушілер, анықтау бөлімдерінің бастықтары функция субьектілері болып
табылады.
Қазақстан Республикасының ҚІЖК– і бойынша анықтау органдарының
процессуалдық жағдайының ерекшелігі – осы органдардың заң белгілеген
жағдайларда алдын ала тергеуді жүзеге асыру құқығы болып табылады.
1. Заң талаптарының сақталуы жағдайында алынған жедел-іздестіру
қызметінің нәтижелері делелдемелері жинауды, зерттеуді және бағалауды
реттейтін ҚІЖК-тің ережелеріне сәйкес ҚІЖК-тің 53-бабында және 21-
тарауында, сондай-ақ Қылмыстық процеске қатысушы адамдарды мемлекеттік
қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңында көзделген талаптар сақтала
отырып, қылмыстық істер бойынша дәлелдеуге пайдаланыла алады.
2. Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы орган қызметкері жедел-
іздестіру шараларын жүргізу кезінде тікелей қабылдаған нақты деректер
аталған қызметкерден куә ретінде жауап алынғаннан кейін дәлелдемелер
ретінде пайдаланылуы мүмкін. Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы
органға жасырын негізде көмек көрсетуші адам тікелей қабылдаған нақты
деректер аталған адамнан куә, жәбірленуші, сезікті (айыпталушы) ретінде
жауап алынғаннан кейін дәлелдемелер ретінде пайдаланылуы мүмкін.
3. Жедел-іздестіру іс-шаралары нәтимжесінде анықталған істің мән-
жайларын қылмыстық процесті жүргізуші адам тікелей қабылдауы қажет және
мүмкін болған кезде істің бұл мән-жайларын ҚІЖК-те көзделген ережелер
бойынша жүргізілетін тергеу не сот іс-әрекеттерінің хаттамаларында
көрсетіледі.
4. Жедел-іздестіру қызметі барысында алынған заттар мен құжаттарды
заттай айғақтап және құжаттар ретінде пайдалану тиісінше ҚІЖК-тің 121 және
123-баптарында көзделген ережелерге сәйкес жүзеге асырылады. Жедел-
іздестіру қызметі материалдарын заттай айғақтар мен құжаттар ретінде іске
қосу олардың пайда болуы туралы анық деректер болған ретте ғана ҚІЖК-тің 53
және 100-баптарының талаптары сақтала отырылып жүргізіледі.
Қылмыстық белгілерін және оны жасаған адамды табу мақсатында анықтау
органдары қажетті жедел–іздестіру шараларын қабылдау міндеті жүктеледі.
Қылмыстық іс жүргізу заңы жедел–іздестіру шараларының мазмұнын ашып
көрсетпейді. Жедел–іздестіру қызметінің мәні, әдістері, құралдары Қазақстан
Республикасының Жедел–іздестіру қызметі туралы Заңы реттейтін тақырып
болып табылады, мұның өзі өз кезегінде қылмыстық іс жүргізу құқығының,
сондай–ақ тиісті ведомстволық нормативтік актілердің көзі болып табылады.
Бұл орайда мынаны атап өту керек, жедел–іздестіру шараларын қабылдау
міндетінің іріктеп алатындай сипаты болады және барлық анықтау органдарына
қатысы болмайды, ол тек арнайы әдістер мен құралдарды қолданбастан өзінің
өзгешелігі бар функцияларын жүзеге асыра алмайтын органдарға ғана тән
(мәселен, қылмыс жасаған адамдарды іздестіру және табу жария түрдегі
қылмыстық іс жүргізу тәсілдерімен мүмкін болмайтын жағдайда). Қазақстан
Республикасы Ішкі істер министрлігі жүйесі шегінде жедел–іздестіру
шараларын жүргізу құқығы осы шараларды функциялық тәртіппен орындайтын
арнайы бөлімшелер мен мекемелерге берілген. Және де анықтау мен
жедел–іздестіру шараларын жүргізу анықтау органдары атқаратын екі дербес
функция. Анықтау мақсатында қол жеткізу ҚІЖК–нің нұсқауларын қолдану
жолымен де, сондай–ақ жария және жедел–іздестіру шараларын үйлестіру
жолымен де мүмкін болады. Қолданып жүрген заңдарда көзделген адам мен
азаматтың құқықтары мен заңды мүдделерін қозғауы мүмкін ерекше шараларды
жүзеге асыру кезінде сақтауды қажет ететін шарттарды қамтамасыз ету. Жедел-
іздестіру қызметінде жариялы және жариялы емес әдістерді қолдану,
қолданылатын шаралардың құпиялылығын сақтау заңының және ведомстволық
нормативтік актілердің нұсқауларын бұлжытпай орындауды қажет етеді.
Шетелдік мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың арнаулы қызмет орындарының
барлау қызметін анықтау мен тыю, мемлекеттік құпия мен заңмен қорғалатын
өзге де құпияның сақталуын қамтамасыз ету сияқты бағыт ерекше мұқият және
ұқыпты қадағалауды қажет етеді. Жедел-іздестіру қызметінің заңдылығын
қадағалау ерекшелігі – прокурордың өзара қарым-қатынас этикасын сақтауының,
яғни қадағалау барысында алынған қызмет мәліметі мен басқа да мәліметтердің
құпиялығын, сақталуын және жасырындығын қамтамасыз ететін шаралар
қолдануының қажеттілігі. Прокурордың жедел-іздестіру қызметі саласына ену
заңмен белгіленген.
Жедел–іздестіру ақпараты дәлелдемелерге қылмыстық іс жүргізу
талаптарын сақтаған жағдайда дәлелдейтіндей ақпаратқа айналуы мүмкін.
13-бап – ұлттық қауіпсіздік органдарының жалпы және арнаулы жедел-
іздестіру шараларын, сараптамалық-криминалдық зерттеулер, іс жүргізу іс-
қимылдарын жүзеге асыру құқықтыры туралы (мысалы: шақыру бойынша келмеген
адамды еріксіз келтіру; қылмыс жасады деп сезік келтірген адамдарды ұстау;
қылмыстарды тыю, қылмыс жасады деп сезік келтірген адамдардың ізіне түсу
мақсатымен ұйымдардың, әскер құрамаларының аумағына және үй-жайларына,
азаматтарға қарасты тұрғын үйлерге және басқа жайларға бөгетсіз кіру және
т.т.)
Қылмыстық процеске қатысуға өзге де адамдар тартылады. Бірақ бұл
орайда олардың қызметі іс бойынша сотта қылмыстық іс жүргізуді жүзеге
асыратын мемлекеттік органдардың қалыпты қызмет жасауына бағытталады немесе
бағыныңқы не жәрдемші сипат алады.
Іс бойынша объективті шындықты белгілеу мақсатында қылмыстық нақты
жағдаяттарын зерттеуге бағытталған КІЖК-нің 117- бабына сәйкес осы бағыт
мыналарды:
- оқиға мен қылмыстық заңда көзделген қылмыс құрамындағы белгілерді;
- қылмыс заңымен тыйым салынған әрекеттер жасаған адамды;
- қылмыс заңымен тыйым салынған әрекеттер жасаған адамның
кінәлілігін, оның кінәсінің нысанын, жасаған әрекеттің себептерін, заңдық
және нақты қателіктерді;
- айыпкердің жауапкершілігінің дәрежесі мен сипатына әсерін тигізетін
жағдаяттарды;
- айыпкердің жеке басын сипаттайтын жағдаяттарды;
- жасалған қылмыстық салдарларын;
- қылмыс келтірген зиянның сипаты мен мөлшерін;
- әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығаратын жағдаяттарды;
- қылмыстық жауапкершілік пен жазалаудан босататын жағдаяттарды;
- қылмыс жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды белгілеуді
көздейді.
Анықтау органдарының билік еркін білдіруі қатаң бір жақты сипат
алады. Ерік білдірудің біржақтылығы сотта қылмыстық іс жүргізу саласында
заң қолдану процесінің өзгеше кезеңдерінде көрінеді, олар қамтитын салалар
мыналар:
1) істің нақты жағдаяттарын зерделеу;
2) құқықтың тиісті нормасын таңдау;
3) норма мәтінінің түпнұсқалығын тексеру, оны заңдылық, уақыт, кеңістік
жағынан және адамдар бойынша қолданылу тұрғысынан талдау;
4) қылмыстық іс жүргізу нормасына түсінік беру;
5) құзыретті органның шешім шығаруы;
6) шешімнің мазмұнын мүдделі адамдар мен ұйымдардың назарына жеткізу.
1.1Анықтау органдарының құзыреті.
Қылмыстық іс бойынша тергеу жүргізетін екі нысаны бар: 1) анықтау, 2)
алдын ала тергеу.
Анықтау органдарының құзыреті мыналар болып табылады:
- заңдылықты және құқықтық тәртіпті нығайту, жеке адамның, азаматтың
конституциялық құқықтарын қорғау, қылмыстың алдын алу және онымен
күресу;
- қылмысты тез және толық ашу;
- қылмыс жасаған адамдарды анықтау және оларды әшкерлеу;
- әрбір қылмыс жасаған адам әділетті жазаға тартылатындай және кінәсіз
адамның ешқайсысы да қылмыстық жауапкершілікке тартылып
жазаланбайтындай етіп заңның дұрыс қолданылуын қамтамасыз ету;
- қылмыс келтірген зиянның сипатымен көлемін анықтау және азаматтық
талапты немесе мүлікті ықтимал тәркілеуді қамтамасыз ету үшін шаралар
қабылдау.
- ҚІЖК–нің 65–бабына сәйкес (1-бөліктің 1-2 тармақтары) көзделген
анықтау органын қылмыстық іс жүргізу құқықтық қатынастарының, қылмыстық
процестің қатысушына телу;
- қылмыс белгілерін және оны жасаған адамдарды табу
мақсатында
анықтау органдарына қажетті жедел-іздестіру шараларын қабылдау жүктеледі.
Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратан анықтау органдары мен органдардың
анықтау субьектілері мен жедел-іздестіру қызметінің мақсаттары мен
міндеттеріне байланысты.
Басқа анықтау органдарына қатысты айтатын болсақ, оларға жалпы
жедел-іздестіру шараларын жүргізу құқығы беріледі, олардың қатарына мыналар
жатады:
- белгілі адамдар мен обьектілерді бақылау;
- азаматтарға, қызмет адамдарына сұрақ қою, олардан ақпарат алу;
- азаматтармен жария және жария емес көздерден мәліметтер жинау;
- торауыл және бөгеттерді ұйымдастыру;
- құжаттар мен үй-жайларды тексеру;
- қандай да бір оқиғаның куәгерлерін анықтау :
- арнайы техникалық құралдарды қолдану;
- телефонмен және өзге сөйлесулерді тыңдау;
- есепке алу бойынша мекемелер, кәсіпорындар мен ұйымдар жөнінде
анықтамалар жинау және тексеру;
- құпия кәсіпорындар мен ұйымдарды пайдалану;
- қылмысты ортаға қызметкерлерін енгізу;
- сынама мен үлгілерді сатып алу;
- бақылау мақсатындағы сатып алу;
- іздестіру иттерін қолдану;
- заңға қарсы әрекеттерді табу, ресми емес тіркеу және іздерін алу,
оларды алдын ала зерттеу қылмыс жасап жатқан немесе жасаған адамдардың
ізіне түсу және оны ұстау,іздестіру;
- ұсталған адамдарды жеке тексеруді жүзеге асыру және олардың қылмыстық
қызметке қатысты болуы мүмкін заттарды мен құжаттарын алып қою, сондай-
ақ тұрғын үй –жайларды, жұмыс және өзге де орындарды тексеру, көлік
құрамдарын тексеру;
- қарулы қылмыскерлерді ұстау жөніндегі операцияларды жүргізу;
- жедел қылмыстық есепке алу және қылмыстық тіркеу жүйелері бойынша
тексеру.
Мемлекеттік органдардың әрқайсысы анықтау қызметін барлық қылмыстық
істер бойынша емес, тек қана өз мекемесіне сәйкес келетін қылмыстырға
байланысты жүргізіледі.[3]
Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес қылмыстардың алдын алуға және
ашуға, ішкі істер органдары жүйесінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге,
сондай-ақ қылмыстың-атқару заңдарымен белгіленген бас бостандығынан айыру
орындарында режимді сақтауға бағытталған іс-шараларды жүзеге асыруға
міндетті.
Анықтау органдары қылмыстың жағдайларын тергеуді неғұрлым ерте қолға
алса, қылмыс жасаған адамның кінәсі мен қылмыстық жауапкершілігі деңгейін
кейінгі сот бағалауының әділеттігі мен заңдылығының ықтималдылығы соғұрлым
жоғары болады. Жасаған қылмыс үшін әділетті түрде жазалану неғұрлым ертерек
орын алса, соғұрлым әділ сот барлық кінәлі адамдар және барлық қылмыс
анықталуға тиіс дегенді білдіреді.
Мұның маңыздылығы мынада: бір адамның бірнеше қылмыс жасауы немесе
бірнеше адамның бір қылмыс жасауы мүмкін. Осы аталған жағдайлардың
әрқайсысына қатысты кінәлі адамдардың іс-әрекетін бағалау қылмыстық-
құқықтық бағалау түрліше болуы мүмкін, мұның өзі жазалаудың түрлі
түрлерін қолдануға әкеліп соғады. Қылмысты ашуды қылмыстық ізге түсу
органдарының: прокурордың (мемлекеттік айыптаушы), анықтау органының,
анықтаушының, тергеушінің іс жүргізу қызметімен байланыстыру қажет. (ҚІЖК-
нің 7-бабы, 14-тармақ). Қылмыс жасауды ашу, яки фактіні білу қылмыстық ізге
түсу органдары қызметінің шегінен тысқары тұратындай орын алуға тиіс.
Қылмыстан жапа шегуші не оның куәгері қылмыстың жасалғандығы туралы
ақпаратты бұл туралы қылмыстық ізге түсу органына белгілі болғанға дейін
хабардар болды деген жағдайдың қылмыстарды тез және толық ашудың қылмыстық
іс жүргізу міндетіне қатысы жоқ. Егер қылмыстық жазалануға жататын, яки
қылмыс ретіндегі іс-әрекетті бағалау осы фактіні белгіленген заң тәртібімен
тіркеу арқылы қылмыстық ізге түсу органы қолға алса қылмыс ашылады деп
саналады.
Қылмыстық іс бойынша анықтау мен тергеу ісін жүргізу анықтау
мен тергеу органдары шешетін, сотта қылмыстық іс жүргізудің жалпы міндетіне
құрамдас ретінде кіретін жеке міндеттерге сай келетін іс жүргізу
әдістерімен және құралдарымен ғана жүргізілуі мүмкін. Яғни тергеу мен
анықтау қызметінің құралдық толықтырылуы олардың қосымша фнукциясының
мазмұнымен шектелген. Мұндай шектеулер прокуротура органдарының істі мәніне
қарай жүзеге асыру мен шешу жөніндегі қызметінде де орвн алады.
Бұрын атап өтілгеніндей, дәледемелерді іске жіберудің өлшемі оларды
алудың және қылмыстық іс материалдарына қосудың іс жүргізушілік нысандарын
сақтау болып табылады. Сондай-ақ әр қылымыстық істі жүргізу кезінде
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбау-заңдылық пен құқықтық
тәртәпті нығайту, азаматтардың құқығын құрметтеу . Сонымен қатар, кінәсіз
адамды заңсыз айыпталған немесе сотталған жағдайда – оны дереу және толық
ақтау шараларын қолдану арқылы оның адалдығын жария ету, атының ізгілік
тазалығын қалпына келтіру – қылмыстық іс жүргізудің арнай міндетті ретінде
қаралады.
Анықтау барысында дәлелденуге жататын мән-жайлар (286-бап).
1. Анықтау барысында КІЖК-тің 117-бабына сәйкес қылмыстың оқиғасы
қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті жасаған адам, адамның кінәлілігі,
залалдың сипаты мен мөлшері және іс бойынша мәні бар өзге де мән-жайлар
дәлелденуге жатады.
2. КІЖК-тің 117-бабының бірінші бөлігінде аталған мән-жайларды анықтау
үшін осы баптың алтыншы бөлігінде көзделгендерді қоспағанда, тергеу іс-
әрекеттері жүргізілуі; қылмыс жасады деп сезік келтірген адамның
сотталғандығы бар немесе жоқ екендігі туралы анықтамалар, оның жұмыс немесе
оқу орнынан мінездемелер, іс үшін мәні бар өзге де материалдар талап
етілуі; жәбірленушіден, куәгерден сұрау салу жүргізілуі мүмкін.
3. Жәбірленуші (куәгер) ауызша нысанда сұралуы мүмкін. Сұраудың
нәтижелері анықтамамен ресімделеді, онда жәбірленушінің (кәугердің) тегі,
аты, әкесінің аты, тұратын жері немесе жұмыс орны, оның хабардар болу
дәрежесі мен сипаты көрсетіледі. Сұрау салу барысында ҚІЖК-тің 219-бабында
көзделген тәртіппен дыбыс, бейне жазу және кино түсіру қолданылуы мүмкін.
Сұрау салу кезінде жәбірленушінің (кәугердің) ҚІЖК-тің 100-бабында
көзделген қауіпсіздік шараларын қылмыстық іс жүргізу барысында оған
қолданудың орындылығы туралы пікірі анықталады.
4. Жәбірленушіге (кәугерге) сұрау салу туралы анықтама істің
материалдарына қоса беріледі және анықтау, алдын ала тергеу жүргізу кезінде
не сот талқылауы барысында одан жауап алу үшін негіз болып табылады.
5. Жәбірленуші (куәгер) ретінде адамнан жауап алу, әдетте, белгілі бір
жерден жол жүріп кетуіне, мекен-жайын ауыстыруына байланысты, денсаулық
жағдайы бойынша не өзге себептер бойынша ол қылмыстық істі талқылауына
қатыса алмайды деп пайымдауға негіздер болған жағдайларда жүргізіледі. Жеке
айыптаушы болып табылатын жәбірленушіден барлық жағдайларда жауап алынуы
тиіс.
6. Өзіне қатысты қылмыстық іс қозғалған адамнан сезікті ретінде жауап
алынады.
Қамтамасыз ету шаралары мыналарды қамтиды:
а) тінту;
ә) зат алу;
б) сот-медицина және сот-психиатрия сараптамасын жүргізу үшін
медициналық мекемеге орналастыру;
в) мүлікке тыйым салу;
д) почта-телеграф жөнелтілімдерін тұтқындау;
е) хабарларды жол-жөнекей ұстау;
ж) сөйлесулерді тыңдау мен жазу.
1.2 Анықтау органының бастығының құзыреті.
Оның өкілеттіктері ҚР ҚІЖК-нің 66- бабында жазылған. Осы бапқа
сәйкес, анықтау органының бастығына анықтау қызметінің түріне байланысты
шараларды қолдану құзыреті берілген.
Анықтау органының басқаратын лауазымды адамды адам осы бапта
көрсетілген өкілеттіктерді қолдану арқылы өзінің қарамағындағы
анықтаушылардың күнделікті жұмысын ұйымдастырып, алдын ала тергеу жұмысының
қойылатын талаптар деңгейінде жүргізілуі үшін жауапты болады. Қылмыстық іс
жүргізу мағынасындағы құзыреттің ұғымы мен мазмұнын олардың атқарушы
органдар жүйесіндегі лауазымдық қызметтеріне байланысты осы адамдарға
жүктелетін функционалдық міндеттерден ажырата білу қажет.
Қылмыстық іс жүргізуге байланысты құқықтық қатынастардың
қатысушысы ретінде анықтау органының бастығы:
- қылымыстық іс қозғау туралы және өзге де қосымша материалдар туралы
қаулыны бере отырып, нақты анықтаушыға тергеу жүргізуді тапсыруға құқығы
бар. Мұндай тапсырма кезекшілік кезінде келіп түскен хабар-ошарларға жауап
беретін жедел-іздестіру тобының қылмыстық іс қозғау жағдайларында, сондай-
ақ белгілі бір қылмыс түрлерін тергеуге маманданып жүрген анықтаушының
тәжрибесі мен дағдысын ескерту қажеттігі жағдайында туындайды. Мұндай
тапсырыс беру қажеттігі басқа да себептер бойынша туындауы мүмкін, мәселен
күдік тудырушымен (айыпталушымен) жақын қатынастарының болуына байланысты
анықтаушының мүдделігінен, соедай-ақ басқа да жағдайларға байланысты
туындауы мүмкін;
- анықтау органының бастығының қылмыстық іс жүргізу бойынша анықтаушы
іс-қимылының мезгілінде болуына бақылау жасауда, анықтаушының алдын ала
тергеу мен қамауда ұстаудың мерзімдерін сақтауын бақылауды жүзеге асыруға
құқылы;
- анықтау органының бастығы прокурордың нұсқауларының орындалуына
бақылау жасауды жүзеге асырады. КІЖК-нің 197-бабының 2-тармағына сәйкес
прокурордың анықтаушыға, анықтау органнының бастығына нұсқаулары міндетті
болып табылады, бірақ оның үстінен одан жоғары тұрған прокурорға шағым
түсірілуі де мүмкін. Прокуродың нұсқауларына қатысты одан жоғары тұрған
прокурорға шағымдану олардың орындалуын тоқтата алмайды. Мұның өзі анықтау
органының бастығы прокурор нұсқауларының орындалуына, осы нұсқауларға шағым
түсірілген жағдайдың өзінде бақылау жасайтын болады дегенді білдіреді;
- ҚІЖК белгіленген жағдайларда басқа анықтаушылар тапсырмаларының
орындалуы үшін бақылау жасайды. Сотқа дейінгі қызмет процесінде қылмыстық
ізге түсудің өзге де органдарының тергеушілері тапсырмалар беруі мүмкін,
оларды өз күштерімен орындау барлық уақытта бірдей мүмкін бола бермейді
(мәселен, басқа обылыста тұратын куәгерден жауап алу қажеттігі);
- оған негіздер болған жағдайда анықтаушыны іс жүргізуден шеттеу;
- алдын ала тергеуді жүзеге асыратын өзіне бағынатын органдардың
анықтау бөлімшелерінің бірінен қылмыстық істі алып, алдын ала тергеуді
жүзеге асыратын осы немесе өзге де бағынышты органнан анықтаушыларға
тапсырмаларды бөлген кезде қаралатын істерді біріктіру, анықтаушыдан бас
тарту немесе оны шеттету жағдайларына байланысты туындайды;
- белгіленген тәртіппен одан әрі шаралар қабылдау үшін аяқталған
қылмыстық істі прокурорға жіберу;
- қылмыстық істерді қозғау және оларды өзінің іс жүргізуіне қабылдау,
бұл орайда анықтаушының өкілеттілігін пайдалана отырып, алдын ала тергеуді
жеке жүргізу.
Анықтау органының бастығының құзерттіктері анықтаушының
дербестігін шектей алмайды. Анықтаушы анықтау органының бастығының
нұсқауларымен келіспеген жағдайда прокурорға шағым түсіре алады, осы арқылы
анықтаушы өкілеттігінің тұтастығына және оған берілген құқықтардың толық
жүзеге асуына кепілдік беріледі.
Анықтау органының бастығы қылмыстық іс жүргізудің құқықтық
қатынастарына қатысушы ретінде қылмыстық сот ісін жүргізуді жүзеге асыратын
мемлекеттік органдар тобына жататын анықтаушымен тығыз байланыста болады.
Анықтау органы бастығының процессуалдық бақылау қызметіне
мыналар жатады:
- қылмыстық істі қозғаудың уақытында болуын әрі негізділігін тексеру;
- алғашқы тергеу іс-қимылдарын жүргізудің нәтижелілігін және олардың
қылмысты ашу мен тергеудегі маңызын анықтау;
- күдік тудырушыны ұстаудың заңдылығы мен негізділігін таңдап алынған
бұлтаратпау шараларының оларды қолданудың процессуалдық шарттарына
сәйкестігін анықтау;
- айыпталушы ретінде адамды жауапқа тартудың заңдылығы мен
негізділігін тексеру;
- алдын ала тергеуге қатысушылардың прцессуалдық құқықтарын қамтамасыз
етуді талдау, заң бұзушылықтарды жою;
- қажет болған жағдайда істі тергеудің жан-жақтылық, толықтылық және
объективтілік талаптарын орындау жөніндегі шараларды қабылдау;
-іс жүргізуді тоқтата тұру туралы немесе қысқарту туралы анықтаушы
қаулысының заңдылығы мен негізділігін тексеру.
Егер прокурор айыпталушыға қатысты заңда көзделген бұлтаратпау
шараларын таңдау туралы нұсқаулар беруге құқылы болса, ал анықтау органы
бастығының осы тұрғыдағы құзыреттіктері прокурор санкциясын талап етпейтін
бұлтаратпау шараларымен ғана шектеледі. Заң бұзушылық анықталған жағдайда
анықтау органының бастығы анықтаушыға нұсқаулар беруге құқылы.
Істі бір анықтаушыдан екіншісіне беру деген сөз бұл құқықты кім жүзеге
асыратынына байланысты әр түрлі мағынаны білдіреді. Егер бұл іс-қимылды
анықтау органының бастығы жүзеге асырса, онда мұның өзі бірыңғай
ұйымдастыру – басқару мақсаттарын көздейді: бағынышты анықтаушының тергеліп
жатқан істердің саны мен көлемі тұрғысынан жұмысы көп болса және жұмысты
біркелкі бөлу үшін анықтау органының бастығы істердің бір бөлігін екінші
анықтаушыға береді. Прокурор жүзеге асыруға тиіс істі бір анықтаушыдан
екіншісіне беруді қадағалау фнукциясын орындауда анықтаушы жол берген заң
бұзушылықты дұрыс жолға қою керек.
Анықтау органының бастығы қылмыстық процесті жүргізуші
органның талап еті бойынша не өз бастамасы бойынша жедел-іздестіру қызметі
материалдарын табыс ету туралы шешім қабылдай отырып, ҚІЖК-тің 202-бабының
ережелеріне сәйкес тиісті қаулы шығарады.
Қаулыда: талап етуі бойынша жедел-іздестііру қызметінің нәтижелері
табыс етіліп отырған, қылмыстық процесті жүргізуші орган; қандай жедел-
іздестіру шарасының қандай нәтижелері және қандай көлемде табыс етілетіні;
аталған нәтижелерді алу үшін пайдаланылған техникалық құралдар; қылмыстық
іс материалдарына қосу үшін жіберілетін заттар мен құжаттар; қылмыстық
процеске қатысушы адамдардың қауіпсіздігін, сондай-ақ мемлекеттік
құпияларды қорғауды қамтамасыз ету жөніндегі ұсынылатын шаралар
көрсетіледі. Анықтау органының бастығы қылмыстық процесті жүргізуші органға
жедел-іздестіру материалдарын өз бастамасы мен табыс еткен жағдайда,
қаулыда жедел-іздестіру қызметі нәтижелерін қылмыстық іс бойынша дәлелдеуде
пайдалану қажеттігіне негіздеме де келтіріледі. Жедел-іздестіру қызметінің
материалдары олардағы нақты деректерді олардың тергеліп (қаралып) жатқан
қылмысты іске қатыстылығы, пайдалануға болатындығы және дұрыстығы
тұрғысынан бағалауға мүмкіндік беретін көлем мен нысанда табыс етілуге
тиіс.
1. ҚР ҚІЖҚ-ның 285-бабында көзделген қылмыстар туралы істер
бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу барысында анықтау органы бастығының
өкілеттігіне өз құзіретінің шегінде Бас басқарманың (Департаменттің),
басқарманың бөлімінің, бөлімшенің және анықтау органның өзге де
бөлімшелерінің бастықтары ие болады.
2.Анықтау органның бастығы қылмыстың белгілері мен оны жасаған
адамдарды анықтау, қылмыстарды болдырмау және жолын кесу мақсатында
қажетті қылмыстық іс жүргізу және жедел- іздестіру шараларын қолдануды
ұйымдастырады. Жедел -іздестіру қызметінің қылмыстық істі дұрыс шешу үшін
маңызы болатын, нақты деректері бар нәтижелерін қылмыстық іске қосу үшін
қылмыстық іске жүргізуші органның талап етуі бойынша не өз бастамасымен осы
Кодекстің 130-бабында белгіленген тәртіппен жіберіледі.
3.Анықтау органның бастығы алдын ала тергеу органдары
тергейтін қылмыстар туралы істер бойынша:
1) кезек күттірмейтін тергеу әрекеттерін жүргізуді қамтамасыз
етеді;
2) прокрордың, тергеушінің тапсырмаларын , оның ішінде
жекелеген тергеу және өзге де әрекеттер жүргізу туралы және
жәбірленушілерді, куәларды , қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушы басқа да
адамдарды қорғау шараларын қолдану туралы тапсырмаларын орындауды
ұйымдастырады;
3) соттың тапсырмаларын орындауды ұйымдастырады.
4. Сотқа дейінгі іс жүргізуді анықтау органдары жүзеге асыратын
қылмыстар туралы істер бойынша анықтау органның бастығы анықтаушылардың іс-
әрекеттерінің уақтылылығына және заңдылығына бақылау жасайды және:
1) оларды іс жүргізуіндегі істерді тексеруге:
2) жекелеген тергеу өзге де іс жүргізу әрекеттерін жүргізу,
айыпталушы ретінде тарту, қылмыстарды саралау және айыптаудың көлемі
туралы, істерді (материалдарды) бір анықтаушыдан екіншісіне беру туралы
нұсқау беруге;
3) анықтауды бірнеше анықтаушыға тапсыруға;
4) қылмыстық іс қозғауға және істі өзінің жүргізуіне қабылдап
не жекелеген іс жүргізу әрекеттерін орындай отырып анықтауды жеке-дара
жүргізуге құқылы.
5.Анықтау органның бастығы қылмыстық іс қозғау немесе оны
қозғаудан бас тарту, тінту жүргізу және мүлікке тиым салу туралы,
айыпталушыны қызметінен шеттету, айыпталушыға (сезіктіге) қатысты қамауға
алу түріндегі бұлтаратпау шараларын таңдау, өзгерту немесе тоқтату туралы,
іс бойынша іс жүргізуді қысқарту, тоқтата тұру, жаңғырту қамауға алынбаған
айыпталушыны (сезіктіні) стационарлық сот – медициналық немесе сот –
психиатриалық сараптамалар жүргізу үшін медициналық мекемеге жіберу,
айыпталушыны (сезіктіні) қамауда ұстау мерзімін ұзарту туралы, айыпталушыны
этаппен жөнелту, оған іздеу жариялау туралы қаулыларды бекітеді; қылмыс
жасады деп күмән келтірген адамдарды ұстау туралы хаттаманы, айыптау
хаттамасын бекітеді;
қылмыс жасауға жағдай туғызатын жағдаяттарды жою жөнінде шаралар
қолдануды қамтамасыз етеді;
прокурорға айыптау хаттамасымен бірге қылмыстық істі жолдайды.
6. Анықтау органы бастығының қылмыстық істер жөніндегі нұсқауы
анықтаушының дербестігін, ҚР ҚІЖК 67-бабында белгіленген құқықтарын
шектей алмайды. Нұсқау жазбаша нысанда беріледі және атқарылған міндетті,
бірақ ол жөнінде прокурорға шағым жасалуы мүмкін. Анықтаушының прокурорға
анықтау органы бастығының іс-әрекетіне шағымдануы олардың атқарылуын
тоқтатпайды.
7. Анықтау органының бастығы анықтау мерзімін ұзартуы туралы
прокурорды хабардар ету ҚІЖК-тің 285-бабы; қылмыстық іс қозғау, істі іс
жүргізуге қабылдау, анықтауды тоқтата тұру немесе қысқарту туралы
қаулылардың көшірселерін прокурорға жіберу ҚІЖК-тің 188, 50, 51 –баптары
сияқты және басқа мерзімдер бар.
1. Алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес істер бойынша анықтау
органының бастығы:
- анықтау жүргізуді өзінің қарамағындағы анықтаушыға немесе бірнеше
анықтаушыға тапсыруға құқылы;
- анықтаушының жүргізуіндегі істің материалдарымен танысуға құқылы;
- анықтаушыға тергеу әрекеттерін және басқа да іс-әрекеттерін жүргізу
жөнінде нұсқаулар беруге құқылы;
- іс жүргізуді бір анықтаушыдан екіншісіне беруге құқылы;
- қылмыстық істі қозғауға және оның өзінің жүргізуіне қабылдап, өзі
толық көлемінде анықтау немесе жеке іс-әрекеттерін жүргізуге құқылы;
- анықтау жүргізу аяқталған соң айыптау хаттамасын бекітіп, қылмыстық
істі тиісті прокурорға жолдайды.
2. Алдын ала тергеу жүргізу міндетті істер бойынша анықтау органының
бастығы:
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz