Топырақ профиліне орналасқан балдырлардың жалпы сипаттамасы

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Тақырып № 6

Топырақ профиліне орналасқан балдырлардың жалпы сипаттамасы

Қыналар. Негізгі түрлері қыналар биоценозы

Қыналар ерекше құрылымды тірі ағза. Денесі екі құрамдас бөліктерден құралған (балдыр және саңырауқұлақ) . Сондықтан соңғы кезде оларды төменгі сатыдағы өсімдіктер тобына жатқызбастан, саңырауқұлақтар дүниесінің жеке бөлімі ретінде өз алдына қарастырады.

Қынаның денесі сырттай тұтас өсімдік болып байқалғанымен балдыр мен саңырауқұлақтың бір-бірімен селбесуінен құралған. Саңырауқұлақтың жіпшұмағы (шицелий) көк-жасыл балдырды орап жатады және жіпшелерімен (гифтар) қынаны төсемікке орнықтырады.

Күні бүгінде қынаның 26 мыңға жуық түрі белгілі. Оларды зерттейтін сала лихенология (грекше: Linen-қына) деп аталады. Қыналар кез келген жерлерде (тастың үстінде, шөлді, шөлейтті аймақтарды, тундрада және орманды) алқаптарда кездеседі. Бұлай таралу себебі: қолайсыз жағдайда қыналар уақытша анабиоз күйге түседі, кейіннен қалпына келіп тіршілігін қайта жалғастырады.

Сыртқы пішініне қарай қыналар 3 топқа бөлінеді:

Қабық (қаспақ) тәрізді қыналар. Ағаштың діңіне, тасқа жабысып, жұқа қабыққа ұқсас болып өседі.
Жапырақ тәрізді қыналар. Жапырақ пішініне ұқсас, ағаш түбіріне жабысып өседі.
Бұта тәрізді қыналар. Қарағайлы орманда төсемікте бұталанып. Жайылып өседі. Негізгі түрлері (құрттәрізді қына, пелтигера, бұғықына, цетририя, кладония)

Қыналар саңырауқұлақтар мен балдырлардың бірігіп, симбиоздың арқасында тіршілік етуінен пайда болады. Яғни саңырауқұлақтың жіпшелері (гифтер) балдырларға су және минералды заттарды жеткізіп береді. Өздері балдырлардың көмегімен фотосинтез нәтижесінде түзілген пайдалы заттармен қоректенеді. Қына құрамындағы саңырауқұлақтар тек қынада ғана жасай алады, балдырлар болса жеке өз бетінше тіршілік ете береді.

Ғалымдардың қорытындысы бойынша қыналардың құрамындағы саңырауқұлақтар балдырлармен паразиттік арақатынаста болуға бейімделген. Өйткені жеке өсірілген жағдайда балдыр еркін дамып көбейген болса саңырауқұлақтар спора түзбеген.

Қыналар өсімді жолмен көбейеді. Денесіндегі қабықшасында жарықтар пайда болып одан түскен жіпшелеудің бөліктерінен жаңа қына өсіп жетіледі. Қыналар тек жары жерде өседі. Ластанған ортаға өте төзімсіз (орта тазалығының индикаторы есебінде пайдаланады)

Ерте заманда тай жыныстардың, тастардың, суыған жанартау қалдықтарының бетіне алғаш қонысталған ағзалардың бірі осы қыналар. Өсіп тұрған жеріне қына қышқылын бөліп тасты үгітеді, кейін сол жерде топырақтың қалыптасуына, жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің орнығуына мүмкіндік туғызады.

Микроскопиялық балдырлар жалпы сипаттама, негізгі түрлері. Балдырлар биоценозы.

Балдырлар кез келген жерде кездеседі. Біржасушалы, көпжасушалы және шоғырлы (колониялы) түрлері бар. Балдырлардың денесі таллом беп аталады. Құрамындағы хромотофорларының түстері әр түрлі болғандықтан жасыл, сары, қызыл, қоңыр балдырла кездеседі. Балдырлар талшықты, жеке жасушалар және шоғырлар күйінде кездеседі. Олардың сыртын тікелей сілекейлі қабық қаптайды (қозғалуына, бекінуіне көмектеседі) 3 жолмен көбейеді.

Топырақта кездесетін балдырлар 3 топқа жіктеледі:

Жер бетіндегі балдырлар-эфемерлік тәртіппен ылғалдылығы мол жерлерде жаппай қаптап өседі.
Топырақтық балдырлар- топырақтың ішкі құрамының беткі қабаттарында өседі. (ылғалдылығы мол жағдайда)
Бұрғылаушы балдырлар-тау-тасты жыныстарды бұрғылап енеді немесе топырақтың түтіктерінде, қуыстарында мекендейді.

Негізгі түрлері:

1. Көк-жасыл балдыр - Gyanophyta. Қарастырылып жатқан топтың ең примитивті (қарапайым) өкілі. Жасушаның қабықшасы пектиннен құралған, бір немесе көп ядролы болып келеді. Хлорофилдан басқа көк пигмент фикоциан хромотофордың құрамында емес таспа, білезік, астауша тәрізді болып бүкіл цитоплазмада шашырап қызмет атқарады. Талшықты жеке жасуша және шоғырлар күйінде кездеседі, топтың көбінесе талшықты формаларын анықталған. Олар Nostos, Anabacha, Gylindrospermum, Oscillatoria туыстардың өкілдері. Бұлар атмосферадағы молекулалық азотты сіңіруге қабілеті бар болғандықтан топырақты құнарландырады.

2. Жасыл балдырлар - Chlorophyta. Жасушалары целлюлоза немесе пектинмен қапталған, бір немесе көп ядролы болып келеді. Хлорофил -пішіні әр түрлі хромотофордың құрамында анықталған. Вегетативтік денесі 3 түрлі болуы мүмкін. Топырақ құрамында бір клеткалы ағзалардан көбінесе Chlamydomonas, Chlorella, Hormidium, Vaucheria туыстардың өкілдері кездеседі.

3. Сары жасыл балдырлар -Xauthophyta жасыл балдырларға өте ұқсас. Сарыжасыл балдырлардың хромотофорлары тек диск тәрізді формада кездеседі. Айырмашылығы сонда топырақ құрамында бірклеткалы ағзалардан pleurochloris туыстарының өкілі, ал көп клеткалардан Heterothnаx Tribonema туыстарының өкілдері кездеседі.

4. Диатомды балдырлар -Bacillariophyta Жасуша қабықшасының құрылысыерекше. Ол екі қабаттан құралған, ішкі қабат пектиннен құралған. Сыртқы қаталған қабат (панцирь) Жынысты көбеюі кезінде екі клетканың бір-бірімен қосылып аукоспоралар түзілуінің арқасында құралады. Топырақ құрамында тек бір клеткалы ағзалар тіркелген Олар Navicula, Pinnularia, Hanthzschia, Nitzschia туыстарының өкілдері

5. Эвгленалық балдырлар -Euglenophyta Денесінде 1-2 талшықтың болуымен ерекшеленеді (қозғалуына көмектеседі) жасушаның формасы- дөңгелекше немесе сопақ дене болып келген. Құрамында ядросы мен хромотофорлар жайғасқан. Кейбір түрлердің хлорофилі жоқ болған соң сапрофиттік жолмен қызмет атқарады. Топырақ құрамында көбінесе Chlamydomonаs, Euglene сияқты туыстардың өкілдері кездеседі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.