Ислам ойлау жүйесіндегі пайғамбарлық
Кіріспе
I Тарау. Ислам ойлау жүйесіндегі бағыттардың дамуы мен ерекшеліктері
1.1 Ислам ойлау жүйесінің қалыптасуы
1.2 Исламда теологиялық мектептердің қалыптасуы және олардың даму ерекшеліктері.
II Тарау. Ислам ойлау жүйесіндегі пайғмбарлық түсінігі
2.1 Кәлам және философия ілімдеріндегі пайғамбарлық мәселесінің пайда болуы
2.2 Тасаууфтағы пайғамбарлық
Қортынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
I Тарау. Ислам ойлау жүйесіндегі бағыттардың дамуы мен ерекшеліктері
1.1 Ислам ойлау жүйесінің қалыптасуы
1.2 Исламда теологиялық мектептердің қалыптасуы және олардың даму ерекшеліктері.
II Тарау. Ислам ойлау жүйесіндегі пайғмбарлық түсінігі
2.1 Кәлам және философия ілімдеріндегі пайғамбарлық мәселесінің пайда болуы
2.2 Тасаууфтағы пайғамбарлық
Қортынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Зерттелу жұмысының өзектілігі. Ислам әлемінде пайғамбар қайтыс болғаннан кейін діни проблемалар туындай бастады. Сол проблемалардың бірі пайғамбарлық мәселесі болды. Жалпы бұндай проблемалардың шығуына саяси, әлеуметтік және ислам халифалығының жайылуы кезеңіндегі басқа дін мен мәдениет өкілдерімен диалогқа түсуі себеп болды. Мәселен Шиилік халифалық мәселесінде пайда болған ағымның пайғамбарлыққа қатысты көзқарастары, Мутазила мазхабының өкілдері, философтардың және басқа да каламдық мазхабтардың ойлары басқа дін өкілдеріне немесе пайғамбарлыққа қатысты сыни пікірлерді айтудан пайда болды. Бірақ ең алғашықы себеп болып тарих сахынасына жалған пайғамбарлардың шығуынан басталды. Міне қазіргі таңда да білетініміздей жалған пайғамбарлық мәселесі көп болмаса да, мүлдем жоқ деп айта алмаймыз. Қазіргі таңда да басқа да дін өкілдерінің әсіресе христиан дінінің өкілдерінің Мұхаммед пайғамбардың Алладан келген елші екендігіне, діни ағымдардың және философиялық ағымдардың жалпы пайғамбарлыққа қатысты сыни пікірлері мен ислам дінінің ішіндегі ағымдар мен бұрмаланған көзқарастарына ақли және нақли түрде ұтымды жауап беруіміз тиіс.
Зерттелу жұмысының мақсаты мен міндеті:Ислам ойлау жүйесіндегі пайғамбарлық мәселесін жалпы сопылық, калам, философиядағы пайғамбарға деген көзқарастарды зерттеп, салыстырып арасындағы айырмашылықтар мен ұқсастықтарын жазғым келді.
- Калам іліміндегі пайғамбарлыққа қатысты айтқан Ахли Сунна мазхабының Матуридилік мектебінде пайғамбарлық мәселесінде қандай ой айтқандарын көрсету.
- Ислам философтары мен жалпы философтардың пайғамбарлық пен мұғжизаға қатысты пікірлері қандай болғанын көрсету және де басқа дін өкілдерінің Мұхаммед пайғамбарға деген көзқарастары.
- Сопылық философтардың нубууатқа қатысты айтқан пікірлерімен танысу және олардың пікірлерін көрсету.
Зерттелу жұмысының деңгейі: Нубууат (пайғамбарлық) тақырыбында қазіргі таңда зерттеулер жүргізіп, ғылыми еңбекетер көптеп жазылуда. Батыс әлеміндегі зерттеулерден бөлек Түркия және Қазақстан мемлекеттерінің де ғалымдарының еңбектері бар. Осы тақырыпта калам және мазхабтар тарихы және ислам философия бойынша жазылған ғылыми еңбектері де көп.
Зерттелу жұмысының мақсаты мен міндеті:Ислам ойлау жүйесіндегі пайғамбарлық мәселесін жалпы сопылық, калам, философиядағы пайғамбарға деген көзқарастарды зерттеп, салыстырып арасындағы айырмашылықтар мен ұқсастықтарын жазғым келді.
- Калам іліміндегі пайғамбарлыққа қатысты айтқан Ахли Сунна мазхабының Матуридилік мектебінде пайғамбарлық мәселесінде қандай ой айтқандарын көрсету.
- Ислам философтары мен жалпы философтардың пайғамбарлық пен мұғжизаға қатысты пікірлері қандай болғанын көрсету және де басқа дін өкілдерінің Мұхаммед пайғамбарға деген көзқарастары.
- Сопылық философтардың нубууатқа қатысты айтқан пікірлерімен танысу және олардың пікірлерін көрсету.
Зерттелу жұмысының деңгейі: Нубууат (пайғамбарлық) тақырыбында қазіргі таңда зерттеулер жүргізіп, ғылыми еңбекетер көптеп жазылуда. Батыс әлеміндегі зерттеулерден бөлек Түркия және Қазақстан мемлекеттерінің де ғалымдарының еңбектері бар. Осы тақырыпта калам және мазхабтар тарихы және ислам философия бойынша жазылған ғылыми еңбектері де көп.
1. Уотт У. М., Мухаммад в Мекке, Москва - Санкт-Петербург: ДИЛЯ, 2006:
2. Aapak D. A., İslam Taihi, cid 1, İstanbul: Ensar, 2013:
3. En-Nesefi E.-M., Maturidi Akaidi. Bahrü'l-Kelam, İstanbul: Gelenek, 2010:
4. Apak D. A., İslam Taihi, cid 2, İstanbul: Ensar, 2013:
5. Кенжетай Д., Нысанбаев Ә., Ислам философиясы, том 4, Астана : «Аударма» баспасы, 2005:
6. Düzgün Ş. A. Kelam El Kitabı, - Ankara. "Grafiker" 2012:
7. Şaban A. D., Kelam, Ankara: Grafşker, 2012:
8. Gölcük Ş., Kelam Tarihi, İstanbul: Kitap dünyası, 2000:
9. Yakıt İ., VI. KUTLU DOGUM SEMPOZYUMU, ISPARTA: Tuğra Matbaası, 2003:
10. Arslan H., Sestamatik Kelam, Malatya: Medipres, 2012:
11. Erdoğan İ., İslam Felsefesi, Elazığ, 1996:
12. Кенжетай Д., «Фарабидің түркі-ислам философиясындағы орны» 2012:
13. Çetinkaya B.A., İslam Felsefesi Tarihi, Cid 1, Ankara: Grafiker, 201:
14. Kamil Y., Anahatlaryıla Tasavvuf ve tarşkatlar, İstanbul, 1994:
15. Özköse K., Tasavvuf El Kitabı, Ankara: Grafiker, 2012:
16. Sarmiş İ., Tasavvuf ve İslam, İstanbul: Erkin Yayınları, 2004:
17. Sureverdi Ş., Avariful-Mearif, Mısır: Mektebul Kahire,1393/1973:
18. Yılmaz H., Tasavvuf Meseleleri, İstanbul, 1997:
2. Aapak D. A., İslam Taihi, cid 1, İstanbul: Ensar, 2013:
3. En-Nesefi E.-M., Maturidi Akaidi. Bahrü'l-Kelam, İstanbul: Gelenek, 2010:
4. Apak D. A., İslam Taihi, cid 2, İstanbul: Ensar, 2013:
5. Кенжетай Д., Нысанбаев Ә., Ислам философиясы, том 4, Астана : «Аударма» баспасы, 2005:
6. Düzgün Ş. A. Kelam El Kitabı, - Ankara. "Grafiker" 2012:
7. Şaban A. D., Kelam, Ankara: Grafşker, 2012:
8. Gölcük Ş., Kelam Tarihi, İstanbul: Kitap dünyası, 2000:
9. Yakıt İ., VI. KUTLU DOGUM SEMPOZYUMU, ISPARTA: Tuğra Matbaası, 2003:
10. Arslan H., Sestamatik Kelam, Malatya: Medipres, 2012:
11. Erdoğan İ., İslam Felsefesi, Elazığ, 1996:
12. Кенжетай Д., «Фарабидің түркі-ислам философиясындағы орны» 2012:
13. Çetinkaya B.A., İslam Felsefesi Tarihi, Cid 1, Ankara: Grafiker, 201:
14. Kamil Y., Anahatlaryıla Tasavvuf ve tarşkatlar, İstanbul, 1994:
15. Özköse K., Tasavvuf El Kitabı, Ankara: Grafiker, 2012:
16. Sarmiş İ., Tasavvuf ve İslam, İstanbul: Erkin Yayınları, 2004:
17. Sureverdi Ş., Avariful-Mearif, Mısır: Mektebul Kahire,1393/1973:
18. Yılmaz H., Tasavvuf Meseleleri, İstanbul, 1997:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университеті
Сұлтанғалиев Ардақ Ғалымжанұлы
Ислам ойлау жүйесіндегі пайғамбарлық
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В020600 - Дінтану мамандығы
Түркістан 2015
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Дінтану кафедрасының меңгерушісі, теол.ғ.д.,
профессор ________ Идрис Шенгул
___ ______ 2015 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ислам ойлау жүйесіндегі пайғамбарлық
5В020600 - Дінтану мамандығы
Орындаған: Сұлтанғалиев А.Ғ
Ғылыми жетекшісі, филос.ғ.к., аға оқытушы: Мырзабеков М.М
Түркістан 2015
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I Тарау. Ислам ойлау жүйесіндегі бағыттардың дамуы мен ерекшеліктері
1.1 Ислам ойлау жүйесінің қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Исламда теологиялық мектептердің қалыптасуы және олардың даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II Тарау. Ислам ойлау жүйесіндегі пайғмбарлық түсінігі
2.1 Кәлам және философия ілімдеріндегі пайғамбарлық мәселесінің пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Тасаууфтағы пайғамбарлық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қортынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Зерттелу жұмысының өзектілігі. Ислам әлемінде пайғамбар қайтыс болғаннан кейін діни проблемалар туындай бастады. Сол проблемалардың бірі пайғамбарлық мәселесі болды. Жалпы бұндай проблемалардың шығуына саяси, әлеуметтік және ислам халифалығының жайылуы кезеңіндегі басқа дін мен мәдениет өкілдерімен диалогқа түсуі себеп болды. Мәселен Шиилік халифалық мәселесінде пайда болған ағымның пайғамбарлыққа қатысты көзқарастары, Мутазила мазхабының өкілдері, философтардың және басқа да каламдық мазхабтардың ойлары басқа дін өкілдеріне немесе пайғамбарлыққа қатысты сыни пікірлерді айтудан пайда болды. Бірақ ең алғашықы себеп болып тарих сахынасына жалған пайғамбарлардың шығуынан басталды. Міне қазіргі таңда да білетініміздей жалған пайғамбарлық мәселесі көп болмаса да, мүлдем жоқ деп айта алмаймыз. Қазіргі таңда да басқа да дін өкілдерінің әсіресе христиан дінінің өкілдерінің Мұхаммед пайғамбардың Алладан келген елші екендігіне, діни ағымдардың және философиялық ағымдардың жалпы пайғамбарлыққа қатысты сыни пікірлері мен ислам дінінің ішіндегі ағымдар мен бұрмаланған көзқарастарына ақли және нақли түрде ұтымды жауап беруіміз тиіс.
Зерттелу жұмысының мақсаты мен міндеті:Ислам ойлау жүйесіндегі пайғамбарлық мәселесін жалпы сопылық, калам, философиядағы пайғамбарға деген көзқарастарды зерттеп, салыстырып арасындағы айырмашылықтар мен ұқсастықтарын жазғым келді.
- Калам іліміндегі пайғамбарлыққа қатысты айтқан Ахли Сунна мазхабының Матуридилік мектебінде пайғамбарлық мәселесінде қандай ой айтқандарын көрсету.
- Ислам философтары мен жалпы философтардың пайғамбарлық пен мұғжизаға қатысты пікірлері қандай болғанын көрсету және де басқа дін өкілдерінің Мұхаммед пайғамбарға деген көзқарастары.
- Сопылық философтардың нубууатқа қатысты айтқан пікірлерімен танысу және олардың пікірлерін көрсету.
Зерттелу жұмысының деңгейі: Нубууат (пайғамбарлық) тақырыбында қазіргі таңда зерттеулер жүргізіп, ғылыми еңбекетер көптеп жазылуда. Батыс әлеміндегі зерттеулерден бөлек Түркия және Қазақстан мемлекеттерінің де ғалымдарының еңбектері бар. Осы тақырыпта калам және мазхабтар тарихы және ислам философия бойынша жазылған ғылыми еңбектері де көп.
Батсыс елдерінде және түркияда Сиар кітаптары жарияланғанымен арнайы нубууатқа қатысты жазылған еңбектер аз болып келеді. Негізінде каламдық, философиялық және таусаууф ілімдеріне қатысты еңбектер шығып, нубууат сол еңбектердің арасындағы тақырыптардың бірі болып табылады. Бірақ Хулья Альпер, Шабан Али Дүзгін т.б. ғалымдардың нубууатқа қатысты арнайы жазған ғылыми мақалалары көп. Мәселен Хулья Альпердің "философия және каламдағы пайғамбарлық" деген мақаласы бар. Орта ғасырдағы ислам ғұламларының пайғамбарлыққа қатысты жазылған еңбектерінің түп нұсқаларынан аудару мәселесінен де батыс елдерімен Түркиялық ғалымдар едәуір алда. Алайда біздің отанымызда да қазіргі таңда калам, философия және сопылық ілімдерге қатысты еңбектер жазылып, жариялануда және орта ғасырлардағы ғұламалардың еңбектерін аудару үстінде. Мәселен Қ. Ержан, Д. Кенжетай, А. Нысанбаев, Қ. Қаратышқанова, М. Мырзабеков, З. Жандарбек, С. Нұрматов сынды ғылым адамдарының еңбектерін пайдаланудамыз.
Зерттелу жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмысып жалпы 68 беттен тұрады.
I тарау. Исламдық ойлау жүйесіндегі бағыттардың дамуы және ерекшеліктері
1.1 Ислам ойлау жүйесінің қалыптасуы және дамуы
Арабтар ислам дінінің дүниеге келуі қарсаңында түрлі тайпалар мен саяси күштердің әлеуметтік жағдайы мен қуатына сүйенген. Осы жердегі жергілікті халық түрлі әулеттен құралған көшпелі (бәдәуи) және отырықшыл (хадари) тайпалар болып бөлінетін. Араб түбегінің климаты егіншілікке қолайсыз болуына орай халықтың көшілігі тайпа-тайпаға бөлініп, көшпелі өмір сүрді, бұл саяси, діни тұтастықтың болмауына едәуір мөлшерде әсер етті, осыған орай, исламға дейінгі арабтар қуатты, бір орталыққа бағынған мемлекет құра алмады.
Жоғарыда баяндалғаны сияқты Араб түбегінде арабтар екіге бөлініп өмір сүретін. Көшпелі (бәдәуи) және кезіндегі көшпелілерден бөлініп отырықшы өмір сүретін арабатар (хадари). Көшпелілердің өмірі бірінші кезекте мал шаруашылығынан - түйе бағудан тұрады. Араб түбегінде жердің бірнеше түрі бар. Алайда қазыр сөз қозғалатын екі жер. Біріншісі - ол жазғы мезгілде сусыз құмды шөл болса, қысқы уақытта жауын көп түскеннен кейін шөбі молайып, түйелерін жайлауға ыңғайлы болады. Бұл кезеңді арабтар "раби" деп атайды. Екіншісі - шөлге үйренген талдары мен шөптері бар аумақтар. Міне осы аталған жерлерде қыстау мен жайлауда көшпелі өмір сүруге мәжбүр.[1, с. 15]
Исламнан бұрын арабтар Алладан өзге пұтқа табынатын, оны құдай мен адам арасында дәнекер деп танитын, оған құрбандық шалатын. Әйел затының қоғамда құқығы болмады, қыз балалар дүниеге келсе оны тірідей жерге көму дәстүрі де етек алды.
Арабтардың ата жұрты және исламның бесігі болып табылатын Араб түбегі Азия континентінің оңтүстік батысында орналасқан. Шығысында Парсы шығанағы, Оман шығанағы, батысында Қызыл теңіз, солтүстігінде Ирак, Сирия, оңтүстігінде Аден шығанағы мен Араб теңізі орналасқан түбек. Кейбір географтардың пікірінше, кең мағынада, Сирия мен Ирак та Араб түбегіне жатады. Шығыс арабтарының мекені жоғарыда аталған аймақ. Арабтардың түп отаны, семит тобының бесігі бүгінгі Сауд Арабстаны мен Иеменнің біршама аймағы деп саналады.
Үш жақтан теңізбен қоршалған Араб түбегі - маңызды географиялық аймақ. Ежелгі дүние дәуірінде аталған түбек материктер мен континеттер арасындағы орталық нүкте болып есептелген. Түбектің осы ірі географиялық орнығуы жергілікті халықтың әлеуметтік, экономикалық құрылымына елеулі әсер етті, яғни сауда-саттық, егіншілк пен малшылық Араб экономикасының күре тамыры саналған. Мекке мен Қағба - экономиканың басты тірегі, ал тау аңғарлары, көгалдар, жайылым жерлер, су көздерінің тапшылығы қалыптасқан егіншілік пен малшылық неізінде маңызды орынды алды.
Араб түбегінің маңызды орындарының бірі болған Мекке - арабтар үшін қасиетті мекен болған. Әуелден бері қала болуын қамтамасыз еткен Қағба Меккенің сауда орталығы және зиярат орны болуына көп септігін тигізіп Араб экономикасына зор үлесін қосып тұрған. Алайда қазіргі таңда ислам әлемінің темірқазығы саналғанымен жәһилия дәуірінде Қағбаның іші пұттарға толтырылған болатын.
Қаланың басқармасы ақсақалдар қолында болды. Қаладағы Қағбадағы қызметтерді белді тайпалар өзара бөліп алған еді. Сол кезеңде елеулі қызметтердің бірі Құсай әулетінің қолында болған. Мұхаммед бин Абдулла да Меккенің ірі тайпаларынң бірі Құрайш тайпасынан шыққан.
Меккедегі Қағба Араб түбегінің қасиетті орны болған. Исламнан бұрын да арабтар оған қажылыққа келетін. Қағбаға зиярат жасайтын алыстан келген зияратшыларға Мекке халқы қызмет көрсететін. Осы қызметтің көпшілігі Құсайдан тараған ұрпақтардың үлесінде болған. Бұл қызметтер сол заманғы арабтар үшін өте абыройлы және өте табысты іс болған
Араб түбегінде ислам діні түскенге дейін яхудилік, христиандық, саабилік, маджусилік, ханафилік және пұтқа табыну сияқты түрлі діни наным - сенімдері де кең тарлаған еді. [2, s. 92]
Хиджаз және Меккеде пұтқатабынушылық соңғы кезеңдерде қаланың билігі Хузалылар заманында келді. Бұл тайпаның басшыларының бірі бірі Амр бин Лухаи сауда жасау үшін шам өлкесіндегі Мааб деген жерде өмір сүрген Амаликалықтардың пұттарына табынып олардан жәрдем сұрап, олардан Хубал деген пұтты қағбаға апарып халқының осыған табынғанын қалаған. Мүшрик Араптар заманында Қағбаға 360 шамасында пұт толтырылған, айрықша Сафаға Исаф, Мерфке Найле атты пұттарды орналастырған. Тайфта өмір сүрген Сақф тайпасының Лат, Мәдинадағы мүшрик араптар Манат деген пұттарға табынған. Осылайша әр қаланың, әр тайпаның өз пұттары болған. Құранда мүшриктердің табынатын пұттарынан Уадд, Суфа, Иеғус, және Наср дген аттар ғана аталған.[2, ss. 96-97]
Осындай надандыққа ұшыраған, қоғамдағы әділетсіздік тарап, қиыншылық заманда араб түбегінде пайғамбар шықты.Мұхаммед пағамбарлығына дейін бірнеше жыл бұрыннан бастап Хира тауындағы үңгірлердің бірісінде Рамазан айында мистикалық бір өмір кешті. Хирада өтетеін және қоғамнан бөлініп аскеттік өмір кешу мағынасына келетін "таханнус" деп аталатын дәстүрді Меккеде ең алғаш бастаған Мұаммедтің пайғамбаратасы Абдулмутталиб жасы 80 - 90 жасында рамазан айында "инзиуа" (Құдайдан кешірім сұрап, ғибадат жасау деген мағынаға келеді) өмір кешкен. Бұл нәрсе кейіннен басқада Меккеліктер тарапынан қайталанып тұрған. [2, s. 151]
Мұхаммед пайғамбарлыққа дейін сол заманда кеіңінен таралаған ақын, әдебиетші немесе шешендік өнері де болмаған. Құранда да бұл мәселе жайында оның жыр білмегені, бұндай өнердің оған үйретілмегендігіне ашық ишарат етілген. Сол заманда араб қоғамының арасында ақындар мен шешендердің саяси және әдеби алаңда орындары маңызды болған. Тіпті пайғамбар Меккедегі оқу-жазу білген сауаттылардың қатарында да болмаған. Оның білгені және пайғамбарлық түскенге дейін айналысқан кәсібі тек саудамен айналысу болған.
Жоғарыда айтып өткеней дәстүр бойынша Мұхаммед пайғамбар 40 жасында, 610 жылы рамазан айының 27 кешкісін , уахи періштесі Жәбрейіл Мұхаммедке Алланың "оқы" деген әмірін әкелді. Мұхаммед бұл әмірге мен "мен оқу білмеймін" деп жауап берді. Бұл диалог дәл осылай бәрнеше рет қайталанғаннан соң Жәбрейіл Ғәләқ сүресінің алғашқы бес аятын оқи бастады. " Оқы, жаратқан Раббыңның есмімен.Ол адамдарды ұйыған қаннан жаратты. Оқы, Раббың шексіз ардақты.Ол раббың жазуды үйретті. Ол адамзатқа білмегенін үйретті" [Ғалақ сүресі 1-5 аяттар]
Бұл жағдайдан кейін Мұхаммед пайғамбар қорқыныш әрі қатты қобалжумен үйіне қайтты. Тынышталғаннан кейін басынан өткен жағдайды әйеліне баяндап берді. Хадиша бұл нәрсенің жаман нәрсе емес екендігін, өзінің бір туысқан ағасына айтып, мән жайды сұрастыратынын, оның жәрдем сұрағандарға көмегін беретінін айтып Мұхаммед пайғамбарды жұбатты. Артынша Хадишаның немере ағсының баласы Уарақа бин Науфалға барып мән жайды түсіндірді. Уарақа Меккеде Тәурат және Інжілді оқитын, иләһи діндерден хабары бар адам ретінде танымал болатын. Мұхаммедті бин Абдулланы тыңдап болып осыған дейін келген бүкіл пайғамбарлаға иләһи уахилерді әкелетін Жәбрейіл періште екенін айтып, пайғамбар болғанын растады[2, s. 152]
Мұхаммед пайғамбар бірінші уахи түскеннен кейін, Жәбрейілмен жолығу үшін хира тауына баруды жалғастырды. Бірақ күткеніндей болмай, Жәбрейіл келмеді. Осыдан кейн өзін Алла тастап кетті деген ойға батып, қатты күйзеліске түсті. Алайда әр-түрлі риуаяттар бойынша бірнеше айдан, үш жыл аралығында уахи тоқтап тұрғаны баян етіледі. Белгісіз бір уақыттан кейін Жәбрейіл қайта келіп Духа сүресінде Алла елшісін ұматпағаны жайлы хабар жеткізді.[2, s. 153]
Жалпы ислам әлемінде пайғамбарлықтың Мекке кезеңі және Мадина кезеңі деп екіге бөледі. Пайғамбарлықтың келіп әрі ең қиын кездері де осы бірінші Мекке кезеңі болды. Ең бірінші болып Мұхаммедті пайғамбар деп мойындап ислам дінін қабылдаған әйелі Хадиша болды, содан кейін өзі бастап Мұхаммедті пайғамбар деп отбасын дінге шақырды. Осындай ашық түрде насихат шамамен үш-төрт жыл жалғасты. Осы уақыттың ішінде Мұхаммедтің әйелі Хадишаданың артынан қыздары Зейнеп, Руқия және Умму Гүлсім ислам дінін қабылдады. Содан кйеін Али бин Абу Талибте ислам дінін қабылдады. Али бин Абу Талиб Мұхаммед пайғамбардың немере інісі болған. Бәләзуридің риуаяты бойынша "Али бин Абу Талиб Мұхаммед пайғамбар мен әйелі Хадишаның екеуінің намаз оқып отқандарын көріп, не істеп жатқанын сұрағанда, Мұхаммед пайғамбар Алланың елшісі екенін айтып, ислам дінін қабылдауға шақырған. Али бин Абу Талиб әкесінен сұрап, жауабын беретінін айтқан. Алайда ертесіне Али бин Абу Талиб әкесінен рұқсат сұрамай Мұхаммед пайғамбарға келіп ислам дінін қабылдаған. Бір күні Абу Талиб Баласы Алидің намаз оқып тұрғанын көріп не істеп жатқанын сұрағанда, Мұхаммед пайғамбар Абу Талибке де өзінің пайғамбар болғанын айтып, ислам дінін қабылдауға шақырған. Бірақ бұл сөзге Абу Талиб ата-бабаларының дінін тастамайтынын бірақ бұларға да қарсы шықпайтынын айтқан". Мұхаммед бин Абдулланың туысқандарының ішінен Али бин Абу Талибтен кейін Зейд бин Хариса ислам дінін қабылдаған. Зейд бин Хариса Қалб бин Уабраның тайпасында жас кезінен құлдықта болып Шамнан Меккеге жіберілген. Хаким бин Хизам бин Хуайлид әпкесі Хадишаға силыққа берген құлдардың арасынан таңдап алған, кейін Зейд бин Харисаны Мұхаммед пайғамбарға қызмет етуге берген. Мұхаммед бин Абдулла, Зайдті құлдықтан құтқарып бостандық силайды. Кейінірек әкесі Хариса Меккеге келіп Мұхаммед пайғамбардан баласы Зейдті қайтарып беруді сұрап, ақшасын өтейтінін айтады, Мұхаммед пайғамбар қайтарарын немесе жанында қалдыратынын ойланып тұрғанда, Зейд әксеі Харисаға өзінің Мұхаммед бин Абдулланың үйінде қалатынын айтқан. Меккеде Мұхаммед пайғамбардың отбасы жән туысқандарынан бөлек болып ең бірінші исламды қабылдаған Абу Бакр болған. Сондай ақ Мұхаммед бин Абдулла пайғамбар екенін айтып ислам дінін қабылдауға шақырған адамдарың ішінде еш күмәнсіз әрі мүлтіксіз иман еткені осы Абу Бакр екендігін айтқан. Абу Бакр ислам дінін қабылдап, мұсылман болғаннан кейін өзінің аброй-атағын және байлығын Мұхаммед пайғамбардың адамдарды ислам дініне шақыруына жәрдем етуге жұмсаған. Абу Бакрдің ықпалымен Осман бин Аффан, Зубейр бин Аууам, Абдуррахман бин Ауф, Талха бин Убейдуллах, Саад бин Абу Уаққас сияқты Құрайш тайпасының жастары ислам дінін қабылдауға үш жылдық шақырудың арқасында алғашқы мұсылмандардың қатарында болды. Бұл адамдар кейіннен Осман бин Мазун, Сайд бин Зейд, Айяш бин Абу Рабия, Абу Убайда бин Жаррах, Арқам бин Абул Арқам , Абу Салам, Жафар бин Абу Талиб және Убайда бин Харис сияқты адамдардың ислам дінін қабылдауға әсерлері тигізді.[2, ss. 153-155]
Қазіргі жыл санауымызбен 615 жылы Абу Жахилдің Мұхаммед пайғамбарға жасаған қастандық әрекеттерінің пайдасыз болып, әзіреті Хамзаның мұсылман болуы, Мұхаммед пайғамбарға үлкен бір сүйінші әрі моральді жәрдем болып, мұсылмандарды да рухтандырды. Алайда мұсылмандарды қуантқан нәрсе мүшриктерді оншалықты қуанта қоймады және олардың сенген нәрселеріне қарсы келгендері үшін одан әрі ашуландыра түсті. Билхасса әулеттері тарапнынан бастапқыда қорғауда болып, кейіннен бас тартқаннан кейін қорғаусыз қалған мұсылмандар жандары үшін добалаңға түсіп, үрейленді. Тек мұсылмандардың саны артуының өзі мүшриктерді ашуландырды. Зұлымдықта қалып, оған қарсы тұруға шамасы жетпеген сахабаларының жандары үшін және жандарын сақтап қалу үшін ислам дінінен бас тартуынан сақтанған пайғамбар ең бірінші қорғаусыз қалған мұсылмандарға Хабашистанға (Эфиопия)көшіруді ұйғарды.
Көшу шамамен пайғамбарлықтың бесінші жылы ережеп айыныда болды (615). Көшкендердің саны онбір еркек, төрт әйелден құралған топ болған. Олардың аттары Осман бин Аффан және әйелі, пайғамбардың қызы Руқия, Абу Хузайфа бин Убта және әйелі Сахла бинт Сухейл, Абу Салам және әйелі Умму Салам, Амр бин Рабия және әйелі Ләйлә бинт Абу Хамза, Зубейр бин әл-Аууам, Мусаб бин Умайр, Абдуррахман бин Ауф, Осман бин Мазун, Абу Сабра, Хатиб бин Амр және Сухайл бин Байда деген адамдар болған. Бұндай дамудан кейін бір жыл өткен соң Жафар бин Абу Талиб бастаған сексен екі ер адам, 14 әйелден тұратын мұсылмандар тобы Хабашистанға екінші рет көшті. Алғашқы мұхаджирлер (көшкендер) сияқты бұларды да жергілікті аймақтың тұрғындары жақсы қарсы алды. Жаңадан көшіп барған мұсылмандар барған жерлерінде тыныш әрі қауіпсіз өмір сүрді. Хабашистанға көшу үшін әр тайпадан мұсылмандар келіп жатты. Билхасса арасынан ислам дінінде болғаны үшін ең қатты қысым көрген Махзум ұлдары, Сахм ұлдары, Жумах ұлдары және Умаиия ұлдары әулеттерінен өте көп келді. Мұхаммед пайғамбардың әулеті Хашим ұлдары саны жағынан ең аз болатын. Оған қоймай Мұхаммед пайғамбардың Құрайш арасында жәрдемшісы және қорғаушысы болмағандықтан ең бірінші әрі ең қатты қысым көрген әулет ол осы Хашим ұлдары болатын. Сондықтан қысымнан құтқару үшін мүмкіндігінше көбірек Хашим ұлдарының өкілдерін көшіру керек болды. Бірақ риуаяттарда Хашим әулетінен тек қана Жафар бин Абу Талиб және әйелі Асма бинт Умайстың көшкендері ғана айтылады. Бәлкім Жафар бин Абу Талибті елші әрі басшы қылып жіберуінің себебі, туысқандығында болуы мүмкін. Хашим әулетінің Хабашистанға аз болып көшуінің негізгі себебі болса әулеттің бір бөлігі ислам дінін қабылдамаған болсада, қандық туыстық негізінде мұсылман туыстарына қорғаушы болып және оларды мүшриктерден сақтаған. Хабашистандағы мұсылмандар тыныштықта өмір сүріп жатты. Тек Меккенің мүшриктері ол нәрсеге көңілдері толмай мұсылмандарды Хабашистаннан қайтарып алу мақсатында Амр бин әл-Ас пен Абдуллах бин Абу Рабияны елші қылып Неджашыға жіберді. Меккеден кетіп Хабашистанға жеткеннен бастап Неджашыға кіріп мұсылмандардың олардың Меккедегі жасағандарын айтып, қайтып алып кетуге келгендерін айтты. Бірақ Ниджашы болса олардың өздерінің не дейтіндерін білмейінше ешқандай да бір шешім шығармайтынын айтты, кейін Жафар бин Абу Талиб:
"Ей билеуші, Алла біздің арамыздан біреуді таңдап оны өзінің елшісі етіп, пайғамбар қылмайынша біз, надан еді, пұттарға табынатын едік, өлі малдың етін жейтінбіз, жезөкшелік жасайтынбыз. Туысқандықтың қадірін білмей, көршілік дегенді түсінбейтінбіз. Бай болғандар кедей мен әлсіздерге қианат жасайтын. Сондай надандық арасында Алла бізге намысты, дұрыс іс-әрекетті білетін және үйрететін пайғамбар жіберді. Ол бізді Ұлы Алланың бір екенін айтып, ғибадат етуге шақырды. Ағаш және жапырақтардан жасалған пұттардан аулақ болып, Аллаға серік қоспауды үйретті.Бізге дұрыс сөйлеуді, туыстарға адал, көршілірмен тыныш болуды, қан төгуден сақтануды үйретті. Басқа адамдарға жамандық жасамауды, жақсы амалдар жасауды, садақа беруді үйретті және біз оларды жасап келе жатқанбыз. Бірақ бізге бұл нәрселерді жасауға өз адамдарымыз кедергі болды және отанымызды тастап сіздің жеріңізге көшіге мәжбрлегенде солар. Біз таңдаған бүкіл аймақтардың ішіндегі сіздің жеріңізді таңдап көшіп келдік. сіздің жаныңызда болсақ бізге қауіп төнбес деп үміттенеміз" деді.
Бұл сөздерді айтып болған соң, пайғамбардың әкелгендерін өзіне өрнек еткісі келіп Жафар "Мариям" сүресінің бас жағындағы аяттарды оқыды. Осы сөздер Хабаш жұрты мен әміршісіне әсер еткен болуы керек, Мекккеден көшіп келген мұсылмандарға әрі қарай қалуларына рұқсат берді және Меккеден келген елшілер құрқол қайтты. Екінші көшуден қалған Меккедегі мұсылмандардың қуанатын бір кезі ортаға келді ол әзіреті Омардың ислам дінін қабылдауы болатын. Бір риуаятқа қарағанда әзіреті Омар пайғамбарды өлтіру үшін іздеп жүргенде, өзінің қарындасы Фатима мен күйеу баласы Сайд бин Зейдтің мұсылман болғандарын естіп дереу үйіне барады. Ашулы түрімен үйге кіріп келгенде бәрі қорқанын байқайды. Сәлден соң жасағанына өкінгендей болып оқыған нәрселерінің өзінеде түсіндіріп бергенін сұрайды. Естіген нәрселерінен әсер алған Омар тездептіп пайғамбарға жолығып ислам дінін қабылдайды. Омардың ислам дінін қабылдауы мұсылмандарды жігерлендіре түседі. Мұсылмандар сол кезден бастап қағбада топталып намаз оқи бастайды. [2, ss. 204-210]
Мұхаммед бин Абдулла Меккеде болғанда Алланың бұйрығымен Меккеден Құдысқа көтерілдi. Одан Жебiрейл періштенің бастауымен, Ақса мешiтiнен Миғражға көтерілген.
Хазiретi Мұхаммед бірінші қат көкте Хазіреті Адаммен, екінші қат көкте Хазіреті Яхия және Хазіреті Исамен, үшінші қат көкте Хазіреті Жүсіппен, төртінші қат көкте Хазіреті Ыдырыспен, бесінші қат көкте Хазіреті Һарунмен, алтыншы қат көкте Хазіреті Мұсамен, жетінші қат көкте Хазіреті Ибраһиммен кездесті. Сол арадан Сыдырату-л-Мұнтаһаға жетті. Миғражда Ұлы Алла, Хазiретi Мұхаммедке үш нәрсе сыйлаған:
1. Бақара сүресінің соңғы екі аяты;
2. Үммбеттеріне Аллау Тағаланың жәннатға кіруін сүйіншілеу;
3. Күніне бес уақыт намаз оқу деген хабарлар жеткен.
Миғражда Хазіреті Мұхаммедке он екі бұйрық берілді. Құран Кәрімде бұл бұйрықтар Исра сүресінің 22-38-ші аяттары аралығында қамтылған.
1. Алладан басқаға құлшылық жасамау;
2. Ата-ананы құрметтеу және оларға бағыну;
3.Туыс-туғанға, жоқ-жітікке, жолаушыларға және қорғансыздарға көмектесу;
4. Ысырап жасап мал-мүлкті орынсыз жерге жұмсамау;
5. Балаларды өлтірмеу;
6. Зинақорлық жасамау;
7. Жазықсыз адам өлтірмеу;
8. Жетімдерге, қорғансыздарға қорған болу;
9. Уәдеде тұру;
10.Таразыны тура тарту, таразыдан жемеу;
11. Өзің білмеген нәрсенің соңынан түспеу;
12. Жер бетінде тым асқақ кетпеу деген сияқты әмірлер мен тиымдар түскен.
Бұл мәселелерге қатысты Мутазилиттердің көзқарасына қарағанда миғраж, ахад хабар арқылы келгені сияқтыдеп қабылдамау керек, Ахад хабарға адам амал етседе иман келтіруді керек етпейді.
Ахли Сунна уал Жамаға ғалымдарының көзқарасында, көкке көтерілуі шындық. Себебі Абу Сайда Ал-Худри, Анас бин Малик, Ибн Аббас және Айша бинт Абу Бакр (Мұхаммед пайғамбардың жұбайы) сияқты сахабалардың көпшілігіне қарай, көкке көтерілуі шындық деген риуаяттар бар.
Бұл жерде екі мәселе бар: Исра және Миғраж. Исра, Меккеден Байтул Мақдиске барғаны жайлы мәліметтер келтірілген, Құранда ашық білдіргені үшін Мутазилиттер бұның шындық екенін жоққа шығара алмайды. Себебі "Құлын бір түні өзіне белгілерімізді көрсету үшін Меккедегі Масджидул Харамнан Масджиди Ақсаға апарған Алла, әр түрлі кемшіліктен пәк"[Құран: 171]
Исра, түнгі саяхат немесе түнгі серуен дегенді білдіреді. Исраның аятта түнгі жол журу дегенді білдіргенімен, сол тұжырымды тағы қайталап нақтыласақ миғраждың ортаға шығу уақыты да түнгі мезгілде болған делінеді.
Миғраж мәселесі болса, ол жайлы құранда кесінді бір дәлел жоқ. Тек қана бұған қатысты бір дәлел ол әзіреті Айшаның риуаят еткені "Нәби маған, саған өзімнің көрген ғажайыптарымды айтаын ба? деген сұрағына мен иә деп жауап бердім, сонда Расулалла: мен ұйқылы ояу кезімде маған Жәбірейл періште келді..." деген хадисте айтылады. Илам ойшылдарының арасында пайғамбардың Алланы көру немесе көрмеуі жайлы әр түрлі көзқарастар көп. Бір хадисте өзіне "Раббыңды миғраж түні көрдің ба?" деген сұраққа пайғамбар " Субханалла мен көзіммен емес, жүрек арқылы көрдім" деп жауап берген. Жұбайы Айшадан келген риуаятта, руятулла мәселесінде сұрақ қойғанда да жоғарыдағыдай жауап алғаны жайлы баяндалады.
Мутазилиттер мен Шиға ғалымндарының көзқарасында, миғраж арқылы келген Аршы, Мулк, Күрсі терминдері, ілім (ғылым,білім) мағынасында деген ой айтады. Себебі Алла Құранда " Оның күрсісі (білімі) көктер мен жерді сидырады" [Құран: 2255] деген аятты мысалға келтіреді. Ахли Сунна уал Жамаға ғалымдарына орай Аршыны Алланың білімі емес оны бір зат деп қабылдайды. Өйткені Алла Құранда "Оның аршысын киямет күні төрт періште көтеріп тұрады" деген аятты ұстанады. Егер бұл жердегі Аршыны, Мүлкті білім деп есептейтін болсақ, онда оны періштелер көтеріп тұру мүмкін болмайды деген ой айтқан. Бұл мәселе жайында пайғамбарымыздың. " Алла Аршыны жартқанда періштелрді де қоса жаратып оларға Аршыны көтер деп әмір етті. Періштелер көтеруге тырысып, бірақ көтере алмады. Сосын Алла Тағала, егер Мен құм мен жаңбырдың санындай періштелер жаратсам да, Менің жәрдемімсіз көтере алмайтын едіңдер деді. Періштелер де Алладан жәрдем сұрап, Ей Раббымыз бізгежәрдем қыл деді. Сосын Алладан еш-бір нәрсеге ұқсамайтын СубханАлла уалхамдулиллаһ уа лаилаһа илАлла уАллау акбар уа ла-хаула қукатаилла биллаһил ғазим деген әуез естілді. Періштелерде бұны қайталап Аршыны көтерді. Алла олардың басында болды. Дүняда Аршыны төрт, ахиретте сегіз періште көтереді деп айтқаны бар.[3, ss. 98-100]
Рафызилердің бір ағымы уахидің негізі әзіреті Әлиге келу керек еді, бірақ Жәбрейіл періштенің шатасып, Мхаммед пайғамбарға келген деген пікірді алға қояды. Басқа бір ағымы Әли бин Абу Талибтің пайғамбарлыққа ортақ екенін айтады. Бұл екі ағым ислам дініне жат ойлар айтқан себебі құранда Алла "Мұхаммед Алланың елшісі" деген.
Рафызилердің тағы бір ағымы да әзіреті Әли пайғамбарымыздан да асқан ұлы ғалым болғанын, " Мұса пайғамбардың жанында Қызыр қандай дәрежеде болса, Әлиде пайғамбардың қасында дәл сондай" деген ой айтқан. Одан бөлек тағы әзіреті Әлидің ілімі Мұхаммед пайғамбардың үйретуінсіз келген деген көзқараста болағн. Бұл сөзге Мұхаммед пайғамбардың "Мен білімге толған қала болсам, Әли оның қақпасы" деген сөздерін дәлел қылады.
Хадисты дұрыстап ашықтар болсақ, бір қаланың қақпасы ешқашанда қаладан үлкен бола алмайды. Рафызилердің көзқарасының қате екеніне тағы бір дәлелі де Мұхаммед пайғамбардың "Әзіреті Әли уали (әулие)" деген сөзінде жатыр ал пайғамбар, әулиеден жоғары тұратыны белгілі.
Рафызилердің бір ағымы жер беті ешқашанда пайғамбарсыз болмайды себебі Әли бин Абу Талибті пайғамбар деп танып Әлидің ұрпақтарына пайғамбарлық мирас болып, атадан балаға қалып отырады деген көзқарасты ұстанған. Әлиге иман келтіру мұсылмандарға парыз, бұны парыз деп қабылдамағандар болса кәпір яғни мұсылман емес дейді олар.
Аһли Сунна уал Жамаға көзқарасында Мұхаммед пайғамбардан кейін ешбір пайғамбар жоқ, егер кімде-кім Мұхаммедтен кейін пайғамбар десе ол құранға Алла сөзіне қарсы шығады себебі Құранда Алла "Ол Алланың елшісі және барлық пайғамбарлардың соңы" [Құран: 3340] деген аяты бар. Бір адам шығып өзін пайғамбармын десе, онда ол аятқа қарсы шыққаны болып есептеледі және ол діннен шығады. Егер бір адам пайғамбармын десе және сол адамның айтып тұрғаны рас нмемесе өтірік деп күмән келтірудің өзі күпірлік болады себебі Мұхаммед пайғамбардан кейін пайғамбармын дегендердің барлығы өтірік.[3, ss. 134-135]
Мұхаммед пайғамбар мәдинаға келгеннен соң ең бірінші болып мәдинада ислам дінін қабылдамаған адамдарға ислам дінін насихаттауды бастады. Исламды насихаттаудың арқасында Мадиналықтардың көбісі мұсылман болды. Мадинаға көшердің алдында болған Ақаба келісімін қайтадан жаңартты. Қалада арабтар мен қатар өмір сүрген иудейлердің бірі Абдуллах бин Салам да пайғамбардың жасаған насихаттарының нәтежиесінде отбасымен бірге ислам дінін қабылдап мұсылман болды. Мұхаммед пайғамбардың Мадина қаласына көшіп келгенде қалағаны жаңадан бір қауым құру еді. [2, s. 237]
Мұхаммед пайғамбар Мадинаға көшкеннен соң ансарлар пайғамбарымызға арнап мешіт салды. Алайда мешіт салынғанда қыбыла құдысқа яғни иерусалим тарапында болған еді. Салынған мешіт тек қана ғибадат орны емес мұсылмандардың жиналып саяси және қоғамдық проблемаларды шешетін басшылық ордасы болған. Осы салынған мешіт мұсылмандардың алғашқы тәуелсіздігін жариялағанының сипаты еді. Хижреттен кейінгі бір жарым жылдан кейін қыбланы қағбаға қарай ауыстыруы жөнінде аяттар келді.
Алайда Мұхаммед пайғамбар Меккеде де жүрген уақытында да намаз қылған кезде арқасын қағабаға бермей құдыс пен қағбаның ортасын тарап қылып намаз оқитын. Мұхаммед пайғамбар сахабаларымен бірігіп Бану Салима үйінде салынған мешітте намаз қылып жатқан уақытында, екінші ракаттан кейін қыбыланы ауыстыру жайында Бақара сүресінің 144-145 аяттары енді. Хижреттен кейінгі 17 айдың яғни режеп айының дүйсенбі күні түскі намаз уақытында түскен уахи бойынша, Мұхаммед пайғамбар қыбыланы құдыстан қағбаға ауыстырды. Кейіннен пайғамбардың намаз уақытында қыбыланы ауыстырған мешіт, екі қыбылалы мешіт атанған. Қыбыланы ауыстырумен қатар мұсылмандар намазды азан шақырып оқуды бастады және бұдан кейін рамазан айында ораза тұту, айт намаздарын оқу, құрбан шалу әмірлері де келді.[2, ss. 248-249]
Мадина кезеңінде де мүшриктермен саяси қақтығыстар тоқтамады. Меккеде қалған мүшриктер мұсылмандардың Мадинаға көшкеннен кейінгі қолжеткізген саяси жағдайларына разы болмады. Сол себебті олар Мадина қаласына саяси және әскери шабуылдар жасауға жоспарлар құра бастады. Бұл жорықтың басшылары болып Абу Суфиян және Убай бин Халаф болды. Жорыққа шығудың алдында Абу Суфиян және Убай бин Халаф Мадиналықтарға Мұхаммед бин Абдулланы қорғаудан бас тартыңдар әйтпесе мекемен соғыс басталатыны жазылған хат жолдады. Алайда бұл хат қорғаудан бас тартыңдар деген емес, соғыстың міндетті түрде болатынын хабарлайтын және мұсылмандарға соғысқа дайындалыңдар деген мағынадағы хат еді. Хижреттің екінші жылы мұсылмандарға жихад жайында баяндалған Хадж сүресіндегі 41 аят және Бақара сүресінің 190-193 аяттары келді. Хижреттің екінші жылында (624) Мадинадан Мекке тарапындағы 80 шақырым қашықтықта орналасқан мұсылмандармен Меккелік мүшриктердің арасындағы соғысы болды. Соғыстың басталуының екі себебі бар: біріншісі Амр бин ал-Хадрамның кегі болса, екінші себебі Шамнан келе жатқан Мекке керуенінің мұсылмандар тарапынан тоналуы еді. Алайда бұл жай ғана сылтау еді. Меккелік мүшриктердің негізгі соғыс ашу себебі Мадинада жиналған мұсылмандарды жою еді. Соғысқа мұсылмандар тарапынан 313 әскер, кейбір деректерде 305 немесе одан көбірек болғаны жайлы айтылады. Жалпы алғанда мұсылмандар тарапынан 350 ге жуық мұсылмандардан құрылған әскер жинақталған. Олардың арасында 2 аттылы, 70 түйе мінген және 6 сауттылар ғана болған. Меккеден келген әскердің басында Абу Жахил болған. меккеден келген әскердің саны 100 ат пен 100 түйеге мінген әскер ал қалғандары жаяу болған. Әскердің саны жалпы 900 адам құралған. Сол заманның дәстүріне сай соғыс алдында жекпе-жекпен басталды. Мұсылмандар тарапынан алғаш болып Омардың азат етілген құлы Михжа мүшриктер тарапынан шыққан Амир Хадрами мен жекпе-жекке түсіп Михжа мерт болды. Сол уақытта мүшриктер әскерінің арасынан Махзум әулетінен болған Асуад бин Абдул Асад деген адам мұсылмандардың су қоймасын құлатпақсы болған кезде Хамза Асуад бин Абудл Асадты өлтіреді. Одан соң Құрайш армиясының қолбасшысы Утба бин Рабия жанына бауыры Шайба мен баласы Уалидті алып ортаға алып шығады. Ал мұсылмандар жақтан Нажжар әулетінің Афра атты әйелдің балалары - Муаз бен Муаууаз және Абдуллаһ бин Рауаха шықты. Олар өздерін кім екендерін айтқаннан соң, Утба: "Біздің сендерде шаруамыз жоқ. Біз өзімізге қатыстылардың шығуын қалаймыз" деді. Осы сәтте оларға қарсы Хамза, Али бин Абу Талиб және Әбу Убайда шықты. Жекпе-жекте Хамза Шайбаны өлтірді. Али бин Абу Талиб те Уалидті өлтірді. Ал Утба Әбу Убайда екеуі бір бірін жаралады. Осы сәтте Али Утбаны өлтірді. Жекпе-жек біткен соң соғыс басталып кетті. Соғыста 14 мұсылман, 70 мүшрик қаза тауып, мұсылмандар алғаш болған соғыста жеңіске жетті.[2, ss. 263-265]
Бәдірдегі жеңілістен соң Құрайштар кек алуға дайындалды. Ал осы шайқастағы мұсылмандардың жеңісінен соң Мадиналік иахудилер алаңдай бастады. Олар ішінара Меккедегі Құрайштармен байланыс орнатып, мұсылмандарды құрту үшін олардың осал жерін іздестірді. Мұхаммед пайғамбарға қастандық та жасауға тырысты. Бірде Бану Надр тайпасының Қаб бин Ашраф атты иахуди ақыны Бәдірде өлген Құрайш мүшіріктеріне жоқтау айтып, мұсылмандарды ашуландыруға тырысты. Мадинаға келгеннен кейін де мұсылман әйелдерін мазақтап өлеңдер шығарды. Кейбір мәліметтерде Қаб бин Ашраф Меккеге барып, Әбу Суфиянмен одақ құрған. Оның Пайғамбарды өлтіруге әрекет жасағаны да баяндалады.
Осындай әрекетіне байланысты Мухаммад бин Маслама Қаб бин Ашрафтан қарыз сұрау сылтауымен алып шығып, оның өлтірді. Олардың бірі ислам дінін қабылдағанға ұқсап кешке қарай діннен қайта шығатын. Бір деректерде иахуди тайпаларының бірі - Бану Қайнуқа мұсылмандармен соғысты. Мұсылмандар мен Бану Қайнуқа иахудилері арасындағы жанжал олардың бір мұсылман әйелін мазақ етуінен шықты. Намысына тигеннен соң көМекке шақырған әлгі әйелге кетіп бара жатқан бір мұсылман көМекке келеді де мазақ қылған еврейді өлтіреді. Сонда иахудилер жабылып әлгі мұсылманды өлтіреді. Осыған байланысты Пайғамбар иахудилерге мұсылмандарға қарсы шықпауын және бастапқыда жасалған келісімге сай әрекет жасамаса, Бәдірде Құрайштың басына келген масқаралық бұлардың да басына келетінін ескертті. Иахудилер Пайғамбардың сөзін келеке қылып: "Ей Мұхаммед шайқастың не екендігін білмейтін адамдарды жеңдім деп мәз болма. Егер бізбен соғыссаң соғыстың не екендігін ұғарсың", - деген сөздер айтты.. Сондықтан, Пайғамбар Бану Қайнуқа иахудилерімен соғысудан басқа амалы қалмады. Мұсылман әскері Бану Қайнуқаға қарай беттеді. Иахудилер өз қамалдарын паналады. Мұсылман әскері қамалды қоршауға алды. Қамалды қоршау он бес күнге созылды. Соңында иахудилер берілді де Абдуллаһ ибн Убай атты мұнафықтың араға түсуімен оларға кешірім жасалды. Бірақ жеті жүз иахуди Мадинадан қуылды. Олар Уади-л-Қураға кетті де бірнеше уақыттан соң Шам аймағындағы Азриат жеріне қарай қоныс аударды.
Бану Қайнуқа еврейлері қуылғаннан соң біршама уақыт қалада тыныштық орнады. Бәдір жеңілісінен кек алу мақсатында Әбу Суфиян екі жүз атты әскермен Мадинанің маңайын бақылады. Әбу Суфиянның адамы Бану Надр иахудилерінің көсемі - Салламға барып Мадинаның қыр-сырынан хабардар болды да Әбу Суфиян әскері қалаға үш шақырым қашықтықтағы Урайз ауылын шауып егіс алқабында жүрген Сад бин Амр мен басқа да мұсылмандарды өлтіріп, үйлер мен бау-бақшаларға от қойып, кері қайтқан және өзінің берген антын орындадым деп есептеген.
Пайғамбар Әбу Суфиянның келгенін естіп, оған қарсы сексен атты, жүз жиырма жаяу әскерімен қарсы шықты. Бірақ Әбу Суфиян бетпе-бет шайқасуға жүрегі дауламай, Меккеге кері қайтқан болатын. Қашқан кезде көлікке жүк болмасын деп қапқа артылған талқандарын тастай қашқан. Сондықтан, бұл "талқан шайқасы" деп аталып кетті.[2, ss. 267-269]
Бадр шайқасында жеңіліс тапқан Құрайш мүшриктері хижри 3-ғасырда (625) мұсылмандардан кек алуды мақсат қойып, әр әулеттің үлкендері жиналып Абу Суфиянға келіп ұсыныс тасатады. Абу Суфиян мен басқаларының ойлары бір жерден шыққан соң, кешке мезгілге қарай шешім қабылданып, саудадан түскен 50 мың дирхамның 25 мыңы көрші жатқан тайпалар мен бәдәуилерден әскер жинақтауға бөлінді. Мүшриктер тарапынан жиналған әскердің саны үш мыңға жуық болды. Бұл хабарды естіген мұсылмандардың саны мың шақты адамнан құрылып Ухуд тауына қарай беттеді алайда жарты жолда Абдуллах бин Убай Мадина қаласында корғау керек деп үш жүз адамды ерітіп өзімен бірге алып кетті. Ухуд тауында шайқаста Меккеліктер әскери тактика мен айлаларды пайдаланып, шайқасты жеңіп алды. Мұсылмандар санының аз болғаны себебінен мұсылмандар тарапынан 70 адам мерт болды, олардың арасында Хамзада бар еді. Жеңілстен кейін мұсылмандар Мадинаға қайтқан кезде пайғамбар дереу жиналыс жасап мүшриктерден хабар алу үшін тыңшы жіберді. Тыңшы мүшриктерден хабар әкелгеннен соң пайғамбар тағыда қол жинап Хамрау-л Асад деген жерге жорыққа аттанған. Сол жерде пайғамбар мүшрик әскерін 5 күн күтеді, алайда құрайш мүшриктердің келмеуі себебінен Мұхаммед пайғамбар әскерін жиып Мадинаға қайтып оралды.[2, s. 271]
Жалпы мұсылмандардың Мадина қаласына көшкеннен кейін, мұсылмандардың тәуелсіз екенін басқалар мойындағандай болып талай соғыс пен саяси мәселелер болды. мысалға Бадр және Ухуд шайқасынан кейін Ибн Унайс жорығы, Ражи оқиғасындағы мұсылмандардың өлімі, Мауна құдығындағы мұсылмандардың өлуі және Бану Надир тайпасының қуылуы. Бадр және Ухуд шайқасынан кейінгі Құрайш мүшриктері бұл жолы санының көптігіне сеніп тағы да 10 000 адаммен Мадинаға шабуыл жасауға және мұсылмандарды бір жолата құртамыз деген оймен келді. Алайда мұсылмандар бұл жорыққа дайын еді олар Мадина қаласыны айналдыра ор қазып әскер қалаға кіре алмайтындай қылған еді. Мұсылмандар әскерінің саны 3000 мыңға жуық болатын. Бірақ ордан өте алмау себебінен Мүшриктер бұрыннан сыбайласып жүретін еврейлерге Мадинаны алсақ, мұсылмандардың жерлерін сендерге береміз деп Мадинаға жақын орналасқан Бану Қурайза және Хайбардағы Бану Надир еврей тайпаларымен одақ құрды. Алайда соғыс нәтиесжесі ордан өте алмауы және ауа райының күрт өзгеріп, мүшриктерінің суық ауа-райына шыдамай ауырып, азыққа деп әкелген малдары қырылуының себебінен амалсыз Мадинаны ала алмай қайтқан.[2, p. 279] Осы жағдайдан соң Мұхаммед пайғамбар әскер жинап Бану Надирді қуып, Бану Қурайза ауылына келді. Олар пайғамбарға қарсы шыққандықтан олардың пайғамбармен жасаған келісім шартын сылтау етіп, ислам діні келмей тұрғандағы одақтастары Аус тайпасының адамының төрелігіне көнеміз деді. Төрелік етуге Сад бин Муазды қалады. Мұхаммед пайғамбар оған көніп, Сад бин Муаздың. Хандақ шайқасында сатқындық жасаған барлық ер адамдар өлтірілсін, әйел мен балдары тұтқынға алынсын ал мал-мүліктері тәркіленсін деген төрелігін айтты.[2, s. 337]
Мұсылмандар осындай сыртқы және ішкі тараптардан келген жаулармен соғысу арқылы өздерінің күштерін жиып алды. Мүшриктермен, яхудилермен және жаңадан қосылған христиандармен де соғысты. Хижреттің 6 жылы зилқада айында (628,наурыз айы) мұсылмандар Мұхаммед пайғамбардың басшылығымен 1400 адам болып Меккеге қажылық жасау үшін жолға аттанды. Меккеге барған кезде мүршиктермен Худайбия келісімін жасады. Ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университеті
Сұлтанғалиев Ардақ Ғалымжанұлы
Ислам ойлау жүйесіндегі пайғамбарлық
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В020600 - Дінтану мамандығы
Түркістан 2015
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Дінтану кафедрасының меңгерушісі, теол.ғ.д.,
профессор ________ Идрис Шенгул
___ ______ 2015 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ислам ойлау жүйесіндегі пайғамбарлық
5В020600 - Дінтану мамандығы
Орындаған: Сұлтанғалиев А.Ғ
Ғылыми жетекшісі, филос.ғ.к., аға оқытушы: Мырзабеков М.М
Түркістан 2015
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I Тарау. Ислам ойлау жүйесіндегі бағыттардың дамуы мен ерекшеліктері
1.1 Ислам ойлау жүйесінің қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Исламда теологиялық мектептердің қалыптасуы және олардың даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II Тарау. Ислам ойлау жүйесіндегі пайғмбарлық түсінігі
2.1 Кәлам және философия ілімдеріндегі пайғамбарлық мәселесінің пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Тасаууфтағы пайғамбарлық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қортынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Зерттелу жұмысының өзектілігі. Ислам әлемінде пайғамбар қайтыс болғаннан кейін діни проблемалар туындай бастады. Сол проблемалардың бірі пайғамбарлық мәселесі болды. Жалпы бұндай проблемалардың шығуына саяси, әлеуметтік және ислам халифалығының жайылуы кезеңіндегі басқа дін мен мәдениет өкілдерімен диалогқа түсуі себеп болды. Мәселен Шиилік халифалық мәселесінде пайда болған ағымның пайғамбарлыққа қатысты көзқарастары, Мутазила мазхабының өкілдері, философтардың және басқа да каламдық мазхабтардың ойлары басқа дін өкілдеріне немесе пайғамбарлыққа қатысты сыни пікірлерді айтудан пайда болды. Бірақ ең алғашықы себеп болып тарих сахынасына жалған пайғамбарлардың шығуынан басталды. Міне қазіргі таңда да білетініміздей жалған пайғамбарлық мәселесі көп болмаса да, мүлдем жоқ деп айта алмаймыз. Қазіргі таңда да басқа да дін өкілдерінің әсіресе христиан дінінің өкілдерінің Мұхаммед пайғамбардың Алладан келген елші екендігіне, діни ағымдардың және философиялық ағымдардың жалпы пайғамбарлыққа қатысты сыни пікірлері мен ислам дінінің ішіндегі ағымдар мен бұрмаланған көзқарастарына ақли және нақли түрде ұтымды жауап беруіміз тиіс.
Зерттелу жұмысының мақсаты мен міндеті:Ислам ойлау жүйесіндегі пайғамбарлық мәселесін жалпы сопылық, калам, философиядағы пайғамбарға деген көзқарастарды зерттеп, салыстырып арасындағы айырмашылықтар мен ұқсастықтарын жазғым келді.
- Калам іліміндегі пайғамбарлыққа қатысты айтқан Ахли Сунна мазхабының Матуридилік мектебінде пайғамбарлық мәселесінде қандай ой айтқандарын көрсету.
- Ислам философтары мен жалпы философтардың пайғамбарлық пен мұғжизаға қатысты пікірлері қандай болғанын көрсету және де басқа дін өкілдерінің Мұхаммед пайғамбарға деген көзқарастары.
- Сопылық философтардың нубууатқа қатысты айтқан пікірлерімен танысу және олардың пікірлерін көрсету.
Зерттелу жұмысының деңгейі: Нубууат (пайғамбарлық) тақырыбында қазіргі таңда зерттеулер жүргізіп, ғылыми еңбекетер көптеп жазылуда. Батыс әлеміндегі зерттеулерден бөлек Түркия және Қазақстан мемлекеттерінің де ғалымдарының еңбектері бар. Осы тақырыпта калам және мазхабтар тарихы және ислам философия бойынша жазылған ғылыми еңбектері де көп.
Батсыс елдерінде және түркияда Сиар кітаптары жарияланғанымен арнайы нубууатқа қатысты жазылған еңбектер аз болып келеді. Негізінде каламдық, философиялық және таусаууф ілімдеріне қатысты еңбектер шығып, нубууат сол еңбектердің арасындағы тақырыптардың бірі болып табылады. Бірақ Хулья Альпер, Шабан Али Дүзгін т.б. ғалымдардың нубууатқа қатысты арнайы жазған ғылыми мақалалары көп. Мәселен Хулья Альпердің "философия және каламдағы пайғамбарлық" деген мақаласы бар. Орта ғасырдағы ислам ғұламларының пайғамбарлыққа қатысты жазылған еңбектерінің түп нұсқаларынан аудару мәселесінен де батыс елдерімен Түркиялық ғалымдар едәуір алда. Алайда біздің отанымызда да қазіргі таңда калам, философия және сопылық ілімдерге қатысты еңбектер жазылып, жариялануда және орта ғасырлардағы ғұламалардың еңбектерін аудару үстінде. Мәселен Қ. Ержан, Д. Кенжетай, А. Нысанбаев, Қ. Қаратышқанова, М. Мырзабеков, З. Жандарбек, С. Нұрматов сынды ғылым адамдарының еңбектерін пайдаланудамыз.
Зерттелу жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмысып жалпы 68 беттен тұрады.
I тарау. Исламдық ойлау жүйесіндегі бағыттардың дамуы және ерекшеліктері
1.1 Ислам ойлау жүйесінің қалыптасуы және дамуы
Арабтар ислам дінінің дүниеге келуі қарсаңында түрлі тайпалар мен саяси күштердің әлеуметтік жағдайы мен қуатына сүйенген. Осы жердегі жергілікті халық түрлі әулеттен құралған көшпелі (бәдәуи) және отырықшыл (хадари) тайпалар болып бөлінетін. Араб түбегінің климаты егіншілікке қолайсыз болуына орай халықтың көшілігі тайпа-тайпаға бөлініп, көшпелі өмір сүрді, бұл саяси, діни тұтастықтың болмауына едәуір мөлшерде әсер етті, осыған орай, исламға дейінгі арабтар қуатты, бір орталыққа бағынған мемлекет құра алмады.
Жоғарыда баяндалғаны сияқты Араб түбегінде арабтар екіге бөлініп өмір сүретін. Көшпелі (бәдәуи) және кезіндегі көшпелілерден бөлініп отырықшы өмір сүретін арабатар (хадари). Көшпелілердің өмірі бірінші кезекте мал шаруашылығынан - түйе бағудан тұрады. Араб түбегінде жердің бірнеше түрі бар. Алайда қазыр сөз қозғалатын екі жер. Біріншісі - ол жазғы мезгілде сусыз құмды шөл болса, қысқы уақытта жауын көп түскеннен кейін шөбі молайып, түйелерін жайлауға ыңғайлы болады. Бұл кезеңді арабтар "раби" деп атайды. Екіншісі - шөлге үйренген талдары мен шөптері бар аумақтар. Міне осы аталған жерлерде қыстау мен жайлауда көшпелі өмір сүруге мәжбүр.[1, с. 15]
Исламнан бұрын арабтар Алладан өзге пұтқа табынатын, оны құдай мен адам арасында дәнекер деп танитын, оған құрбандық шалатын. Әйел затының қоғамда құқығы болмады, қыз балалар дүниеге келсе оны тірідей жерге көму дәстүрі де етек алды.
Арабтардың ата жұрты және исламның бесігі болып табылатын Араб түбегі Азия континентінің оңтүстік батысында орналасқан. Шығысында Парсы шығанағы, Оман шығанағы, батысында Қызыл теңіз, солтүстігінде Ирак, Сирия, оңтүстігінде Аден шығанағы мен Араб теңізі орналасқан түбек. Кейбір географтардың пікірінше, кең мағынада, Сирия мен Ирак та Араб түбегіне жатады. Шығыс арабтарының мекені жоғарыда аталған аймақ. Арабтардың түп отаны, семит тобының бесігі бүгінгі Сауд Арабстаны мен Иеменнің біршама аймағы деп саналады.
Үш жақтан теңізбен қоршалған Араб түбегі - маңызды географиялық аймақ. Ежелгі дүние дәуірінде аталған түбек материктер мен континеттер арасындағы орталық нүкте болып есептелген. Түбектің осы ірі географиялық орнығуы жергілікті халықтың әлеуметтік, экономикалық құрылымына елеулі әсер етті, яғни сауда-саттық, егіншілк пен малшылық Араб экономикасының күре тамыры саналған. Мекке мен Қағба - экономиканың басты тірегі, ал тау аңғарлары, көгалдар, жайылым жерлер, су көздерінің тапшылығы қалыптасқан егіншілік пен малшылық неізінде маңызды орынды алды.
Араб түбегінің маңызды орындарының бірі болған Мекке - арабтар үшін қасиетті мекен болған. Әуелден бері қала болуын қамтамасыз еткен Қағба Меккенің сауда орталығы және зиярат орны болуына көп септігін тигізіп Араб экономикасына зор үлесін қосып тұрған. Алайда қазіргі таңда ислам әлемінің темірқазығы саналғанымен жәһилия дәуірінде Қағбаның іші пұттарға толтырылған болатын.
Қаланың басқармасы ақсақалдар қолында болды. Қаладағы Қағбадағы қызметтерді белді тайпалар өзара бөліп алған еді. Сол кезеңде елеулі қызметтердің бірі Құсай әулетінің қолында болған. Мұхаммед бин Абдулла да Меккенің ірі тайпаларынң бірі Құрайш тайпасынан шыққан.
Меккедегі Қағба Араб түбегінің қасиетті орны болған. Исламнан бұрын да арабтар оған қажылыққа келетін. Қағбаға зиярат жасайтын алыстан келген зияратшыларға Мекке халқы қызмет көрсететін. Осы қызметтің көпшілігі Құсайдан тараған ұрпақтардың үлесінде болған. Бұл қызметтер сол заманғы арабтар үшін өте абыройлы және өте табысты іс болған
Араб түбегінде ислам діні түскенге дейін яхудилік, христиандық, саабилік, маджусилік, ханафилік және пұтқа табыну сияқты түрлі діни наным - сенімдері де кең тарлаған еді. [2, s. 92]
Хиджаз және Меккеде пұтқатабынушылық соңғы кезеңдерде қаланың билігі Хузалылар заманында келді. Бұл тайпаның басшыларының бірі бірі Амр бин Лухаи сауда жасау үшін шам өлкесіндегі Мааб деген жерде өмір сүрген Амаликалықтардың пұттарына табынып олардан жәрдем сұрап, олардан Хубал деген пұтты қағбаға апарып халқының осыған табынғанын қалаған. Мүшрик Араптар заманында Қағбаға 360 шамасында пұт толтырылған, айрықша Сафаға Исаф, Мерфке Найле атты пұттарды орналастырған. Тайфта өмір сүрген Сақф тайпасының Лат, Мәдинадағы мүшрик араптар Манат деген пұттарға табынған. Осылайша әр қаланың, әр тайпаның өз пұттары болған. Құранда мүшриктердің табынатын пұттарынан Уадд, Суфа, Иеғус, және Наср дген аттар ғана аталған.[2, ss. 96-97]
Осындай надандыққа ұшыраған, қоғамдағы әділетсіздік тарап, қиыншылық заманда араб түбегінде пайғамбар шықты.Мұхаммед пағамбарлығына дейін бірнеше жыл бұрыннан бастап Хира тауындағы үңгірлердің бірісінде Рамазан айында мистикалық бір өмір кешті. Хирада өтетеін және қоғамнан бөлініп аскеттік өмір кешу мағынасына келетін "таханнус" деп аталатын дәстүрді Меккеде ең алғаш бастаған Мұаммедтің пайғамбаратасы Абдулмутталиб жасы 80 - 90 жасында рамазан айында "инзиуа" (Құдайдан кешірім сұрап, ғибадат жасау деген мағынаға келеді) өмір кешкен. Бұл нәрсе кейіннен басқада Меккеліктер тарапынан қайталанып тұрған. [2, s. 151]
Мұхаммед пайғамбарлыққа дейін сол заманда кеіңінен таралаған ақын, әдебиетші немесе шешендік өнері де болмаған. Құранда да бұл мәселе жайында оның жыр білмегені, бұндай өнердің оған үйретілмегендігіне ашық ишарат етілген. Сол заманда араб қоғамының арасында ақындар мен шешендердің саяси және әдеби алаңда орындары маңызды болған. Тіпті пайғамбар Меккедегі оқу-жазу білген сауаттылардың қатарында да болмаған. Оның білгені және пайғамбарлық түскенге дейін айналысқан кәсібі тек саудамен айналысу болған.
Жоғарыда айтып өткеней дәстүр бойынша Мұхаммед пайғамбар 40 жасында, 610 жылы рамазан айының 27 кешкісін , уахи періштесі Жәбрейіл Мұхаммедке Алланың "оқы" деген әмірін әкелді. Мұхаммед бұл әмірге мен "мен оқу білмеймін" деп жауап берді. Бұл диалог дәл осылай бәрнеше рет қайталанғаннан соң Жәбрейіл Ғәләқ сүресінің алғашқы бес аятын оқи бастады. " Оқы, жаратқан Раббыңның есмімен.Ол адамдарды ұйыған қаннан жаратты. Оқы, Раббың шексіз ардақты.Ол раббың жазуды үйретті. Ол адамзатқа білмегенін үйретті" [Ғалақ сүресі 1-5 аяттар]
Бұл жағдайдан кейін Мұхаммед пайғамбар қорқыныш әрі қатты қобалжумен үйіне қайтты. Тынышталғаннан кейін басынан өткен жағдайды әйеліне баяндап берді. Хадиша бұл нәрсенің жаман нәрсе емес екендігін, өзінің бір туысқан ағасына айтып, мән жайды сұрастыратынын, оның жәрдем сұрағандарға көмегін беретінін айтып Мұхаммед пайғамбарды жұбатты. Артынша Хадишаның немере ағсының баласы Уарақа бин Науфалға барып мән жайды түсіндірді. Уарақа Меккеде Тәурат және Інжілді оқитын, иләһи діндерден хабары бар адам ретінде танымал болатын. Мұхаммедті бин Абдулланы тыңдап болып осыған дейін келген бүкіл пайғамбарлаға иләһи уахилерді әкелетін Жәбрейіл періште екенін айтып, пайғамбар болғанын растады[2, s. 152]
Мұхаммед пайғамбар бірінші уахи түскеннен кейін, Жәбрейілмен жолығу үшін хира тауына баруды жалғастырды. Бірақ күткеніндей болмай, Жәбрейіл келмеді. Осыдан кейн өзін Алла тастап кетті деген ойға батып, қатты күйзеліске түсті. Алайда әр-түрлі риуаяттар бойынша бірнеше айдан, үш жыл аралығында уахи тоқтап тұрғаны баян етіледі. Белгісіз бір уақыттан кейін Жәбрейіл қайта келіп Духа сүресінде Алла елшісін ұматпағаны жайлы хабар жеткізді.[2, s. 153]
Жалпы ислам әлемінде пайғамбарлықтың Мекке кезеңі және Мадина кезеңі деп екіге бөледі. Пайғамбарлықтың келіп әрі ең қиын кездері де осы бірінші Мекке кезеңі болды. Ең бірінші болып Мұхаммедті пайғамбар деп мойындап ислам дінін қабылдаған әйелі Хадиша болды, содан кейін өзі бастап Мұхаммедті пайғамбар деп отбасын дінге шақырды. Осындай ашық түрде насихат шамамен үш-төрт жыл жалғасты. Осы уақыттың ішінде Мұхаммедтің әйелі Хадишаданың артынан қыздары Зейнеп, Руқия және Умму Гүлсім ислам дінін қабылдады. Содан кйеін Али бин Абу Талибте ислам дінін қабылдады. Али бин Абу Талиб Мұхаммед пайғамбардың немере інісі болған. Бәләзуридің риуаяты бойынша "Али бин Абу Талиб Мұхаммед пайғамбар мен әйелі Хадишаның екеуінің намаз оқып отқандарын көріп, не істеп жатқанын сұрағанда, Мұхаммед пайғамбар Алланың елшісі екенін айтып, ислам дінін қабылдауға шақырған. Али бин Абу Талиб әкесінен сұрап, жауабын беретінін айтқан. Алайда ертесіне Али бин Абу Талиб әкесінен рұқсат сұрамай Мұхаммед пайғамбарға келіп ислам дінін қабылдаған. Бір күні Абу Талиб Баласы Алидің намаз оқып тұрғанын көріп не істеп жатқанын сұрағанда, Мұхаммед пайғамбар Абу Талибке де өзінің пайғамбар болғанын айтып, ислам дінін қабылдауға шақырған. Бірақ бұл сөзге Абу Талиб ата-бабаларының дінін тастамайтынын бірақ бұларға да қарсы шықпайтынын айтқан". Мұхаммед бин Абдулланың туысқандарының ішінен Али бин Абу Талибтен кейін Зейд бин Хариса ислам дінін қабылдаған. Зейд бин Хариса Қалб бин Уабраның тайпасында жас кезінен құлдықта болып Шамнан Меккеге жіберілген. Хаким бин Хизам бин Хуайлид әпкесі Хадишаға силыққа берген құлдардың арасынан таңдап алған, кейін Зейд бин Харисаны Мұхаммед пайғамбарға қызмет етуге берген. Мұхаммед бин Абдулла, Зайдті құлдықтан құтқарып бостандық силайды. Кейінірек әкесі Хариса Меккеге келіп Мұхаммед пайғамбардан баласы Зейдті қайтарып беруді сұрап, ақшасын өтейтінін айтады, Мұхаммед пайғамбар қайтарарын немесе жанында қалдыратынын ойланып тұрғанда, Зейд әксеі Харисаға өзінің Мұхаммед бин Абдулланың үйінде қалатынын айтқан. Меккеде Мұхаммед пайғамбардың отбасы жән туысқандарынан бөлек болып ең бірінші исламды қабылдаған Абу Бакр болған. Сондай ақ Мұхаммед бин Абдулла пайғамбар екенін айтып ислам дінін қабылдауға шақырған адамдарың ішінде еш күмәнсіз әрі мүлтіксіз иман еткені осы Абу Бакр екендігін айтқан. Абу Бакр ислам дінін қабылдап, мұсылман болғаннан кейін өзінің аброй-атағын және байлығын Мұхаммед пайғамбардың адамдарды ислам дініне шақыруына жәрдем етуге жұмсаған. Абу Бакрдің ықпалымен Осман бин Аффан, Зубейр бин Аууам, Абдуррахман бин Ауф, Талха бин Убейдуллах, Саад бин Абу Уаққас сияқты Құрайш тайпасының жастары ислам дінін қабылдауға үш жылдық шақырудың арқасында алғашқы мұсылмандардың қатарында болды. Бұл адамдар кейіннен Осман бин Мазун, Сайд бин Зейд, Айяш бин Абу Рабия, Абу Убайда бин Жаррах, Арқам бин Абул Арқам , Абу Салам, Жафар бин Абу Талиб және Убайда бин Харис сияқты адамдардың ислам дінін қабылдауға әсерлері тигізді.[2, ss. 153-155]
Қазіргі жыл санауымызбен 615 жылы Абу Жахилдің Мұхаммед пайғамбарға жасаған қастандық әрекеттерінің пайдасыз болып, әзіреті Хамзаның мұсылман болуы, Мұхаммед пайғамбарға үлкен бір сүйінші әрі моральді жәрдем болып, мұсылмандарды да рухтандырды. Алайда мұсылмандарды қуантқан нәрсе мүшриктерді оншалықты қуанта қоймады және олардың сенген нәрселеріне қарсы келгендері үшін одан әрі ашуландыра түсті. Билхасса әулеттері тарапнынан бастапқыда қорғауда болып, кейіннен бас тартқаннан кейін қорғаусыз қалған мұсылмандар жандары үшін добалаңға түсіп, үрейленді. Тек мұсылмандардың саны артуының өзі мүшриктерді ашуландырды. Зұлымдықта қалып, оған қарсы тұруға шамасы жетпеген сахабаларының жандары үшін және жандарын сақтап қалу үшін ислам дінінен бас тартуынан сақтанған пайғамбар ең бірінші қорғаусыз қалған мұсылмандарға Хабашистанға (Эфиопия)көшіруді ұйғарды.
Көшу шамамен пайғамбарлықтың бесінші жылы ережеп айыныда болды (615). Көшкендердің саны онбір еркек, төрт әйелден құралған топ болған. Олардың аттары Осман бин Аффан және әйелі, пайғамбардың қызы Руқия, Абу Хузайфа бин Убта және әйелі Сахла бинт Сухейл, Абу Салам және әйелі Умму Салам, Амр бин Рабия және әйелі Ләйлә бинт Абу Хамза, Зубейр бин әл-Аууам, Мусаб бин Умайр, Абдуррахман бин Ауф, Осман бин Мазун, Абу Сабра, Хатиб бин Амр және Сухайл бин Байда деген адамдар болған. Бұндай дамудан кейін бір жыл өткен соң Жафар бин Абу Талиб бастаған сексен екі ер адам, 14 әйелден тұратын мұсылмандар тобы Хабашистанға екінші рет көшті. Алғашқы мұхаджирлер (көшкендер) сияқты бұларды да жергілікті аймақтың тұрғындары жақсы қарсы алды. Жаңадан көшіп барған мұсылмандар барған жерлерінде тыныш әрі қауіпсіз өмір сүрді. Хабашистанға көшу үшін әр тайпадан мұсылмандар келіп жатты. Билхасса арасынан ислам дінінде болғаны үшін ең қатты қысым көрген Махзум ұлдары, Сахм ұлдары, Жумах ұлдары және Умаиия ұлдары әулеттерінен өте көп келді. Мұхаммед пайғамбардың әулеті Хашим ұлдары саны жағынан ең аз болатын. Оған қоймай Мұхаммед пайғамбардың Құрайш арасында жәрдемшісы және қорғаушысы болмағандықтан ең бірінші әрі ең қатты қысым көрген әулет ол осы Хашим ұлдары болатын. Сондықтан қысымнан құтқару үшін мүмкіндігінше көбірек Хашим ұлдарының өкілдерін көшіру керек болды. Бірақ риуаяттарда Хашим әулетінен тек қана Жафар бин Абу Талиб және әйелі Асма бинт Умайстың көшкендері ғана айтылады. Бәлкім Жафар бин Абу Талибті елші әрі басшы қылып жіберуінің себебі, туысқандығында болуы мүмкін. Хашим әулетінің Хабашистанға аз болып көшуінің негізгі себебі болса әулеттің бір бөлігі ислам дінін қабылдамаған болсада, қандық туыстық негізінде мұсылман туыстарына қорғаушы болып және оларды мүшриктерден сақтаған. Хабашистандағы мұсылмандар тыныштықта өмір сүріп жатты. Тек Меккенің мүшриктері ол нәрсеге көңілдері толмай мұсылмандарды Хабашистаннан қайтарып алу мақсатында Амр бин әл-Ас пен Абдуллах бин Абу Рабияны елші қылып Неджашыға жіберді. Меккеден кетіп Хабашистанға жеткеннен бастап Неджашыға кіріп мұсылмандардың олардың Меккедегі жасағандарын айтып, қайтып алып кетуге келгендерін айтты. Бірақ Ниджашы болса олардың өздерінің не дейтіндерін білмейінше ешқандай да бір шешім шығармайтынын айтты, кейін Жафар бин Абу Талиб:
"Ей билеуші, Алла біздің арамыздан біреуді таңдап оны өзінің елшісі етіп, пайғамбар қылмайынша біз, надан еді, пұттарға табынатын едік, өлі малдың етін жейтінбіз, жезөкшелік жасайтынбыз. Туысқандықтың қадірін білмей, көршілік дегенді түсінбейтінбіз. Бай болғандар кедей мен әлсіздерге қианат жасайтын. Сондай надандық арасында Алла бізге намысты, дұрыс іс-әрекетті білетін және үйрететін пайғамбар жіберді. Ол бізді Ұлы Алланың бір екенін айтып, ғибадат етуге шақырды. Ағаш және жапырақтардан жасалған пұттардан аулақ болып, Аллаға серік қоспауды үйретті.Бізге дұрыс сөйлеуді, туыстарға адал, көршілірмен тыныш болуды, қан төгуден сақтануды үйретті. Басқа адамдарға жамандық жасамауды, жақсы амалдар жасауды, садақа беруді үйретті және біз оларды жасап келе жатқанбыз. Бірақ бізге бұл нәрселерді жасауға өз адамдарымыз кедергі болды және отанымызды тастап сіздің жеріңізге көшіге мәжбрлегенде солар. Біз таңдаған бүкіл аймақтардың ішіндегі сіздің жеріңізді таңдап көшіп келдік. сіздің жаныңызда болсақ бізге қауіп төнбес деп үміттенеміз" деді.
Бұл сөздерді айтып болған соң, пайғамбардың әкелгендерін өзіне өрнек еткісі келіп Жафар "Мариям" сүресінің бас жағындағы аяттарды оқыды. Осы сөздер Хабаш жұрты мен әміршісіне әсер еткен болуы керек, Мекккеден көшіп келген мұсылмандарға әрі қарай қалуларына рұқсат берді және Меккеден келген елшілер құрқол қайтты. Екінші көшуден қалған Меккедегі мұсылмандардың қуанатын бір кезі ортаға келді ол әзіреті Омардың ислам дінін қабылдауы болатын. Бір риуаятқа қарағанда әзіреті Омар пайғамбарды өлтіру үшін іздеп жүргенде, өзінің қарындасы Фатима мен күйеу баласы Сайд бин Зейдтің мұсылман болғандарын естіп дереу үйіне барады. Ашулы түрімен үйге кіріп келгенде бәрі қорқанын байқайды. Сәлден соң жасағанына өкінгендей болып оқыған нәрселерінің өзінеде түсіндіріп бергенін сұрайды. Естіген нәрселерінен әсер алған Омар тездептіп пайғамбарға жолығып ислам дінін қабылдайды. Омардың ислам дінін қабылдауы мұсылмандарды жігерлендіре түседі. Мұсылмандар сол кезден бастап қағбада топталып намаз оқи бастайды. [2, ss. 204-210]
Мұхаммед бин Абдулла Меккеде болғанда Алланың бұйрығымен Меккеден Құдысқа көтерілдi. Одан Жебiрейл періштенің бастауымен, Ақса мешiтiнен Миғражға көтерілген.
Хазiретi Мұхаммед бірінші қат көкте Хазіреті Адаммен, екінші қат көкте Хазіреті Яхия және Хазіреті Исамен, үшінші қат көкте Хазіреті Жүсіппен, төртінші қат көкте Хазіреті Ыдырыспен, бесінші қат көкте Хазіреті Һарунмен, алтыншы қат көкте Хазіреті Мұсамен, жетінші қат көкте Хазіреті Ибраһиммен кездесті. Сол арадан Сыдырату-л-Мұнтаһаға жетті. Миғражда Ұлы Алла, Хазiретi Мұхаммедке үш нәрсе сыйлаған:
1. Бақара сүресінің соңғы екі аяты;
2. Үммбеттеріне Аллау Тағаланың жәннатға кіруін сүйіншілеу;
3. Күніне бес уақыт намаз оқу деген хабарлар жеткен.
Миғражда Хазіреті Мұхаммедке он екі бұйрық берілді. Құран Кәрімде бұл бұйрықтар Исра сүресінің 22-38-ші аяттары аралығында қамтылған.
1. Алладан басқаға құлшылық жасамау;
2. Ата-ананы құрметтеу және оларға бағыну;
3.Туыс-туғанға, жоқ-жітікке, жолаушыларға және қорғансыздарға көмектесу;
4. Ысырап жасап мал-мүлкті орынсыз жерге жұмсамау;
5. Балаларды өлтірмеу;
6. Зинақорлық жасамау;
7. Жазықсыз адам өлтірмеу;
8. Жетімдерге, қорғансыздарға қорған болу;
9. Уәдеде тұру;
10.Таразыны тура тарту, таразыдан жемеу;
11. Өзің білмеген нәрсенің соңынан түспеу;
12. Жер бетінде тым асқақ кетпеу деген сияқты әмірлер мен тиымдар түскен.
Бұл мәселелерге қатысты Мутазилиттердің көзқарасына қарағанда миғраж, ахад хабар арқылы келгені сияқтыдеп қабылдамау керек, Ахад хабарға адам амал етседе иман келтіруді керек етпейді.
Ахли Сунна уал Жамаға ғалымдарының көзқарасында, көкке көтерілуі шындық. Себебі Абу Сайда Ал-Худри, Анас бин Малик, Ибн Аббас және Айша бинт Абу Бакр (Мұхаммед пайғамбардың жұбайы) сияқты сахабалардың көпшілігіне қарай, көкке көтерілуі шындық деген риуаяттар бар.
Бұл жерде екі мәселе бар: Исра және Миғраж. Исра, Меккеден Байтул Мақдиске барғаны жайлы мәліметтер келтірілген, Құранда ашық білдіргені үшін Мутазилиттер бұның шындық екенін жоққа шығара алмайды. Себебі "Құлын бір түні өзіне белгілерімізді көрсету үшін Меккедегі Масджидул Харамнан Масджиди Ақсаға апарған Алла, әр түрлі кемшіліктен пәк"[Құран: 171]
Исра, түнгі саяхат немесе түнгі серуен дегенді білдіреді. Исраның аятта түнгі жол журу дегенді білдіргенімен, сол тұжырымды тағы қайталап нақтыласақ миғраждың ортаға шығу уақыты да түнгі мезгілде болған делінеді.
Миғраж мәселесі болса, ол жайлы құранда кесінді бір дәлел жоқ. Тек қана бұған қатысты бір дәлел ол әзіреті Айшаның риуаят еткені "Нәби маған, саған өзімнің көрген ғажайыптарымды айтаын ба? деген сұрағына мен иә деп жауап бердім, сонда Расулалла: мен ұйқылы ояу кезімде маған Жәбірейл періште келді..." деген хадисте айтылады. Илам ойшылдарының арасында пайғамбардың Алланы көру немесе көрмеуі жайлы әр түрлі көзқарастар көп. Бір хадисте өзіне "Раббыңды миғраж түні көрдің ба?" деген сұраққа пайғамбар " Субханалла мен көзіммен емес, жүрек арқылы көрдім" деп жауап берген. Жұбайы Айшадан келген риуаятта, руятулла мәселесінде сұрақ қойғанда да жоғарыдағыдай жауап алғаны жайлы баяндалады.
Мутазилиттер мен Шиға ғалымндарының көзқарасында, миғраж арқылы келген Аршы, Мулк, Күрсі терминдері, ілім (ғылым,білім) мағынасында деген ой айтады. Себебі Алла Құранда " Оның күрсісі (білімі) көктер мен жерді сидырады" [Құран: 2255] деген аятты мысалға келтіреді. Ахли Сунна уал Жамаға ғалымдарына орай Аршыны Алланың білімі емес оны бір зат деп қабылдайды. Өйткені Алла Құранда "Оның аршысын киямет күні төрт періште көтеріп тұрады" деген аятты ұстанады. Егер бұл жердегі Аршыны, Мүлкті білім деп есептейтін болсақ, онда оны періштелер көтеріп тұру мүмкін болмайды деген ой айтқан. Бұл мәселе жайында пайғамбарымыздың. " Алла Аршыны жартқанда періштелрді де қоса жаратып оларға Аршыны көтер деп әмір етті. Періштелер көтеруге тырысып, бірақ көтере алмады. Сосын Алла Тағала, егер Мен құм мен жаңбырдың санындай періштелер жаратсам да, Менің жәрдемімсіз көтере алмайтын едіңдер деді. Періштелер де Алладан жәрдем сұрап, Ей Раббымыз бізгежәрдем қыл деді. Сосын Алладан еш-бір нәрсеге ұқсамайтын СубханАлла уалхамдулиллаһ уа лаилаһа илАлла уАллау акбар уа ла-хаула қукатаилла биллаһил ғазим деген әуез естілді. Періштелерде бұны қайталап Аршыны көтерді. Алла олардың басында болды. Дүняда Аршыны төрт, ахиретте сегіз періште көтереді деп айтқаны бар.[3, ss. 98-100]
Рафызилердің бір ағымы уахидің негізі әзіреті Әлиге келу керек еді, бірақ Жәбрейіл періштенің шатасып, Мхаммед пайғамбарға келген деген пікірді алға қояды. Басқа бір ағымы Әли бин Абу Талибтің пайғамбарлыққа ортақ екенін айтады. Бұл екі ағым ислам дініне жат ойлар айтқан себебі құранда Алла "Мұхаммед Алланың елшісі" деген.
Рафызилердің тағы бір ағымы да әзіреті Әли пайғамбарымыздан да асқан ұлы ғалым болғанын, " Мұса пайғамбардың жанында Қызыр қандай дәрежеде болса, Әлиде пайғамбардың қасында дәл сондай" деген ой айтқан. Одан бөлек тағы әзіреті Әлидің ілімі Мұхаммед пайғамбардың үйретуінсіз келген деген көзқараста болағн. Бұл сөзге Мұхаммед пайғамбардың "Мен білімге толған қала болсам, Әли оның қақпасы" деген сөздерін дәлел қылады.
Хадисты дұрыстап ашықтар болсақ, бір қаланың қақпасы ешқашанда қаладан үлкен бола алмайды. Рафызилердің көзқарасының қате екеніне тағы бір дәлелі де Мұхаммед пайғамбардың "Әзіреті Әли уали (әулие)" деген сөзінде жатыр ал пайғамбар, әулиеден жоғары тұратыны белгілі.
Рафызилердің бір ағымы жер беті ешқашанда пайғамбарсыз болмайды себебі Әли бин Абу Талибті пайғамбар деп танып Әлидің ұрпақтарына пайғамбарлық мирас болып, атадан балаға қалып отырады деген көзқарасты ұстанған. Әлиге иман келтіру мұсылмандарға парыз, бұны парыз деп қабылдамағандар болса кәпір яғни мұсылман емес дейді олар.
Аһли Сунна уал Жамаға көзқарасында Мұхаммед пайғамбардан кейін ешбір пайғамбар жоқ, егер кімде-кім Мұхаммедтен кейін пайғамбар десе ол құранға Алла сөзіне қарсы шығады себебі Құранда Алла "Ол Алланың елшісі және барлық пайғамбарлардың соңы" [Құран: 3340] деген аяты бар. Бір адам шығып өзін пайғамбармын десе, онда ол аятқа қарсы шыққаны болып есептеледі және ол діннен шығады. Егер бір адам пайғамбармын десе және сол адамның айтып тұрғаны рас нмемесе өтірік деп күмән келтірудің өзі күпірлік болады себебі Мұхаммед пайғамбардан кейін пайғамбармын дегендердің барлығы өтірік.[3, ss. 134-135]
Мұхаммед пайғамбар мәдинаға келгеннен соң ең бірінші болып мәдинада ислам дінін қабылдамаған адамдарға ислам дінін насихаттауды бастады. Исламды насихаттаудың арқасында Мадиналықтардың көбісі мұсылман болды. Мадинаға көшердің алдында болған Ақаба келісімін қайтадан жаңартты. Қалада арабтар мен қатар өмір сүрген иудейлердің бірі Абдуллах бин Салам да пайғамбардың жасаған насихаттарының нәтежиесінде отбасымен бірге ислам дінін қабылдап мұсылман болды. Мұхаммед пайғамбардың Мадина қаласына көшіп келгенде қалағаны жаңадан бір қауым құру еді. [2, s. 237]
Мұхаммед пайғамбар Мадинаға көшкеннен соң ансарлар пайғамбарымызға арнап мешіт салды. Алайда мешіт салынғанда қыбыла құдысқа яғни иерусалим тарапында болған еді. Салынған мешіт тек қана ғибадат орны емес мұсылмандардың жиналып саяси және қоғамдық проблемаларды шешетін басшылық ордасы болған. Осы салынған мешіт мұсылмандардың алғашқы тәуелсіздігін жариялағанының сипаты еді. Хижреттен кейінгі бір жарым жылдан кейін қыбланы қағбаға қарай ауыстыруы жөнінде аяттар келді.
Алайда Мұхаммед пайғамбар Меккеде де жүрген уақытында да намаз қылған кезде арқасын қағабаға бермей құдыс пен қағбаның ортасын тарап қылып намаз оқитын. Мұхаммед пайғамбар сахабаларымен бірігіп Бану Салима үйінде салынған мешітте намаз қылып жатқан уақытында, екінші ракаттан кейін қыбыланы ауыстыру жайында Бақара сүресінің 144-145 аяттары енді. Хижреттен кейінгі 17 айдың яғни режеп айының дүйсенбі күні түскі намаз уақытында түскен уахи бойынша, Мұхаммед пайғамбар қыбыланы құдыстан қағбаға ауыстырды. Кейіннен пайғамбардың намаз уақытында қыбыланы ауыстырған мешіт, екі қыбылалы мешіт атанған. Қыбыланы ауыстырумен қатар мұсылмандар намазды азан шақырып оқуды бастады және бұдан кейін рамазан айында ораза тұту, айт намаздарын оқу, құрбан шалу әмірлері де келді.[2, ss. 248-249]
Мадина кезеңінде де мүшриктермен саяси қақтығыстар тоқтамады. Меккеде қалған мүшриктер мұсылмандардың Мадинаға көшкеннен кейінгі қолжеткізген саяси жағдайларына разы болмады. Сол себебті олар Мадина қаласына саяси және әскери шабуылдар жасауға жоспарлар құра бастады. Бұл жорықтың басшылары болып Абу Суфиян және Убай бин Халаф болды. Жорыққа шығудың алдында Абу Суфиян және Убай бин Халаф Мадиналықтарға Мұхаммед бин Абдулланы қорғаудан бас тартыңдар әйтпесе мекемен соғыс басталатыны жазылған хат жолдады. Алайда бұл хат қорғаудан бас тартыңдар деген емес, соғыстың міндетті түрде болатынын хабарлайтын және мұсылмандарға соғысқа дайындалыңдар деген мағынадағы хат еді. Хижреттің екінші жылы мұсылмандарға жихад жайында баяндалған Хадж сүресіндегі 41 аят және Бақара сүресінің 190-193 аяттары келді. Хижреттің екінші жылында (624) Мадинадан Мекке тарапындағы 80 шақырым қашықтықта орналасқан мұсылмандармен Меккелік мүшриктердің арасындағы соғысы болды. Соғыстың басталуының екі себебі бар: біріншісі Амр бин ал-Хадрамның кегі болса, екінші себебі Шамнан келе жатқан Мекке керуенінің мұсылмандар тарапынан тоналуы еді. Алайда бұл жай ғана сылтау еді. Меккелік мүшриктердің негізгі соғыс ашу себебі Мадинада жиналған мұсылмандарды жою еді. Соғысқа мұсылмандар тарапынан 313 әскер, кейбір деректерде 305 немесе одан көбірек болғаны жайлы айтылады. Жалпы алғанда мұсылмандар тарапынан 350 ге жуық мұсылмандардан құрылған әскер жинақталған. Олардың арасында 2 аттылы, 70 түйе мінген және 6 сауттылар ғана болған. Меккеден келген әскердің басында Абу Жахил болған. меккеден келген әскердің саны 100 ат пен 100 түйеге мінген әскер ал қалғандары жаяу болған. Әскердің саны жалпы 900 адам құралған. Сол заманның дәстүріне сай соғыс алдында жекпе-жекпен басталды. Мұсылмандар тарапынан алғаш болып Омардың азат етілген құлы Михжа мүшриктер тарапынан шыққан Амир Хадрами мен жекпе-жекке түсіп Михжа мерт болды. Сол уақытта мүшриктер әскерінің арасынан Махзум әулетінен болған Асуад бин Абдул Асад деген адам мұсылмандардың су қоймасын құлатпақсы болған кезде Хамза Асуад бин Абудл Асадты өлтіреді. Одан соң Құрайш армиясының қолбасшысы Утба бин Рабия жанына бауыры Шайба мен баласы Уалидті алып ортаға алып шығады. Ал мұсылмандар жақтан Нажжар әулетінің Афра атты әйелдің балалары - Муаз бен Муаууаз және Абдуллаһ бин Рауаха шықты. Олар өздерін кім екендерін айтқаннан соң, Утба: "Біздің сендерде шаруамыз жоқ. Біз өзімізге қатыстылардың шығуын қалаймыз" деді. Осы сәтте оларға қарсы Хамза, Али бин Абу Талиб және Әбу Убайда шықты. Жекпе-жекте Хамза Шайбаны өлтірді. Али бин Абу Талиб те Уалидті өлтірді. Ал Утба Әбу Убайда екеуі бір бірін жаралады. Осы сәтте Али Утбаны өлтірді. Жекпе-жек біткен соң соғыс басталып кетті. Соғыста 14 мұсылман, 70 мүшрик қаза тауып, мұсылмандар алғаш болған соғыста жеңіске жетті.[2, ss. 263-265]
Бәдірдегі жеңілістен соң Құрайштар кек алуға дайындалды. Ал осы шайқастағы мұсылмандардың жеңісінен соң Мадиналік иахудилер алаңдай бастады. Олар ішінара Меккедегі Құрайштармен байланыс орнатып, мұсылмандарды құрту үшін олардың осал жерін іздестірді. Мұхаммед пайғамбарға қастандық та жасауға тырысты. Бірде Бану Надр тайпасының Қаб бин Ашраф атты иахуди ақыны Бәдірде өлген Құрайш мүшіріктеріне жоқтау айтып, мұсылмандарды ашуландыруға тырысты. Мадинаға келгеннен кейін де мұсылман әйелдерін мазақтап өлеңдер шығарды. Кейбір мәліметтерде Қаб бин Ашраф Меккеге барып, Әбу Суфиянмен одақ құрған. Оның Пайғамбарды өлтіруге әрекет жасағаны да баяндалады.
Осындай әрекетіне байланысты Мухаммад бин Маслама Қаб бин Ашрафтан қарыз сұрау сылтауымен алып шығып, оның өлтірді. Олардың бірі ислам дінін қабылдағанға ұқсап кешке қарай діннен қайта шығатын. Бір деректерде иахуди тайпаларының бірі - Бану Қайнуқа мұсылмандармен соғысты. Мұсылмандар мен Бану Қайнуқа иахудилері арасындағы жанжал олардың бір мұсылман әйелін мазақ етуінен шықты. Намысына тигеннен соң көМекке шақырған әлгі әйелге кетіп бара жатқан бір мұсылман көМекке келеді де мазақ қылған еврейді өлтіреді. Сонда иахудилер жабылып әлгі мұсылманды өлтіреді. Осыған байланысты Пайғамбар иахудилерге мұсылмандарға қарсы шықпауын және бастапқыда жасалған келісімге сай әрекет жасамаса, Бәдірде Құрайштың басына келген масқаралық бұлардың да басына келетінін ескертті. Иахудилер Пайғамбардың сөзін келеке қылып: "Ей Мұхаммед шайқастың не екендігін білмейтін адамдарды жеңдім деп мәз болма. Егер бізбен соғыссаң соғыстың не екендігін ұғарсың", - деген сөздер айтты.. Сондықтан, Пайғамбар Бану Қайнуқа иахудилерімен соғысудан басқа амалы қалмады. Мұсылман әскері Бану Қайнуқаға қарай беттеді. Иахудилер өз қамалдарын паналады. Мұсылман әскері қамалды қоршауға алды. Қамалды қоршау он бес күнге созылды. Соңында иахудилер берілді де Абдуллаһ ибн Убай атты мұнафықтың араға түсуімен оларға кешірім жасалды. Бірақ жеті жүз иахуди Мадинадан қуылды. Олар Уади-л-Қураға кетті де бірнеше уақыттан соң Шам аймағындағы Азриат жеріне қарай қоныс аударды.
Бану Қайнуқа еврейлері қуылғаннан соң біршама уақыт қалада тыныштық орнады. Бәдір жеңілісінен кек алу мақсатында Әбу Суфиян екі жүз атты әскермен Мадинанің маңайын бақылады. Әбу Суфиянның адамы Бану Надр иахудилерінің көсемі - Салламға барып Мадинаның қыр-сырынан хабардар болды да Әбу Суфиян әскері қалаға үш шақырым қашықтықтағы Урайз ауылын шауып егіс алқабында жүрген Сад бин Амр мен басқа да мұсылмандарды өлтіріп, үйлер мен бау-бақшаларға от қойып, кері қайтқан және өзінің берген антын орындадым деп есептеген.
Пайғамбар Әбу Суфиянның келгенін естіп, оған қарсы сексен атты, жүз жиырма жаяу әскерімен қарсы шықты. Бірақ Әбу Суфиян бетпе-бет шайқасуға жүрегі дауламай, Меккеге кері қайтқан болатын. Қашқан кезде көлікке жүк болмасын деп қапқа артылған талқандарын тастай қашқан. Сондықтан, бұл "талқан шайқасы" деп аталып кетті.[2, ss. 267-269]
Бадр шайқасында жеңіліс тапқан Құрайш мүшриктері хижри 3-ғасырда (625) мұсылмандардан кек алуды мақсат қойып, әр әулеттің үлкендері жиналып Абу Суфиянға келіп ұсыныс тасатады. Абу Суфиян мен басқаларының ойлары бір жерден шыққан соң, кешке мезгілге қарай шешім қабылданып, саудадан түскен 50 мың дирхамның 25 мыңы көрші жатқан тайпалар мен бәдәуилерден әскер жинақтауға бөлінді. Мүшриктер тарапынан жиналған әскердің саны үш мыңға жуық болды. Бұл хабарды естіген мұсылмандардың саны мың шақты адамнан құрылып Ухуд тауына қарай беттеді алайда жарты жолда Абдуллах бин Убай Мадина қаласында корғау керек деп үш жүз адамды ерітіп өзімен бірге алып кетті. Ухуд тауында шайқаста Меккеліктер әскери тактика мен айлаларды пайдаланып, шайқасты жеңіп алды. Мұсылмандар санының аз болғаны себебінен мұсылмандар тарапынан 70 адам мерт болды, олардың арасында Хамзада бар еді. Жеңілстен кейін мұсылмандар Мадинаға қайтқан кезде пайғамбар дереу жиналыс жасап мүшриктерден хабар алу үшін тыңшы жіберді. Тыңшы мүшриктерден хабар әкелгеннен соң пайғамбар тағыда қол жинап Хамрау-л Асад деген жерге жорыққа аттанған. Сол жерде пайғамбар мүшрик әскерін 5 күн күтеді, алайда құрайш мүшриктердің келмеуі себебінен Мұхаммед пайғамбар әскерін жиып Мадинаға қайтып оралды.[2, s. 271]
Жалпы мұсылмандардың Мадина қаласына көшкеннен кейін, мұсылмандардың тәуелсіз екенін басқалар мойындағандай болып талай соғыс пен саяси мәселелер болды. мысалға Бадр және Ухуд шайқасынан кейін Ибн Унайс жорығы, Ражи оқиғасындағы мұсылмандардың өлімі, Мауна құдығындағы мұсылмандардың өлуі және Бану Надир тайпасының қуылуы. Бадр және Ухуд шайқасынан кейінгі Құрайш мүшриктері бұл жолы санының көптігіне сеніп тағы да 10 000 адаммен Мадинаға шабуыл жасауға және мұсылмандарды бір жолата құртамыз деген оймен келді. Алайда мұсылмандар бұл жорыққа дайын еді олар Мадина қаласыны айналдыра ор қазып әскер қалаға кіре алмайтындай қылған еді. Мұсылмандар әскерінің саны 3000 мыңға жуық болатын. Бірақ ордан өте алмау себебінен Мүшриктер бұрыннан сыбайласып жүретін еврейлерге Мадинаны алсақ, мұсылмандардың жерлерін сендерге береміз деп Мадинаға жақын орналасқан Бану Қурайза және Хайбардағы Бану Надир еврей тайпаларымен одақ құрды. Алайда соғыс нәтиесжесі ордан өте алмауы және ауа райының күрт өзгеріп, мүшриктерінің суық ауа-райына шыдамай ауырып, азыққа деп әкелген малдары қырылуының себебінен амалсыз Мадинаны ала алмай қайтқан.[2, p. 279] Осы жағдайдан соң Мұхаммед пайғамбар әскер жинап Бану Надирді қуып, Бану Қурайза ауылына келді. Олар пайғамбарға қарсы шыққандықтан олардың пайғамбармен жасаған келісім шартын сылтау етіп, ислам діні келмей тұрғандағы одақтастары Аус тайпасының адамының төрелігіне көнеміз деді. Төрелік етуге Сад бин Муазды қалады. Мұхаммед пайғамбар оған көніп, Сад бин Муаздың. Хандақ шайқасында сатқындық жасаған барлық ер адамдар өлтірілсін, әйел мен балдары тұтқынға алынсын ал мал-мүліктері тәркіленсін деген төрелігін айтты.[2, s. 337]
Мұсылмандар осындай сыртқы және ішкі тараптардан келген жаулармен соғысу арқылы өздерінің күштерін жиып алды. Мүшриктермен, яхудилермен және жаңадан қосылған христиандармен де соғысты. Хижреттің 6 жылы зилқада айында (628,наурыз айы) мұсылмандар Мұхаммед пайғамбардың басшылығымен 1400 адам болып Меккеге қажылық жасау үшін жолға аттанды. Меккеге барған кезде мүршиктермен Худайбия келісімін жасады. Ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz