Аграрлық жоғары оқу орындарына сапа менеджмент жүйесін енгізу негізінде ауыл шаруашылығын білікті еңбек ресурстарымен қамтамасыз етуді жетілдіру

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті

ӘОЖ 331. 108:63:378. 663:658. 62. 018(574. 1)

ҚУАНҒАЛИЕВА ТҰРСЫНЗАДА ҚУАНҒАЛИЕВНА

Аграрлық жоғары оқу орындарына сапа менеджмент жүйесін

енгізу негізінде ауыл шаруашылығын білікті еңбек ресурстарымен қамтамасыз етуді жетілдіру

(Батыс Қазақстан облысының материалдары негізінде)

08. 00. 05- Экономика және халық шаруашылығын басқару

(ауыл шаруашылығы)

Экономика ғылымдарының кандидаты

ғылыми атағына жазылған диссертация

Ғылыми жетекші: экономика ғылымдарының докторы, профессор Рустембаев Б. Е.

Қазақстан Республикасы,

Астана, 2009

МАЗМҰНЫ

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

АӨК - агроөнеркәсіп кешен

БҚО - Батыс Қазақстан облысы

Бж/еҒМ - Білім және ғылым министрлігі

ҒЗЖ - ғылыми зерттеу жұмыстары

ҒТЖ - ғылыми техникалық жұмыстар

ҒЗИ - ғылыми зерттеу жұмыстары

ISO - (international standart organizations) - халықаралық стандарт ұйымы

ЖОО - жоғары оқу орны

ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік

ҚО - қашықтықтан оқыту

ҚР - Қазақстан Республикасы

ОӘҚ - оқу-әдістемелік құрал

ПОҚ - профессорлық - оқытушылық құрам

СҒЗЖ - студенттердің ғылыми зерттеу жұмысы

СМЖ - сапа менеджменті жүйесі

СТ - стандарт

ТМД - тәуелсіз мемлекеттер достастығы

ҰБТ - ұлттық бірыңғай тестілеу

TQM- (Total Quality Managment) - жалпы сапа менеджменті

UQM - (Universal Quality Management) - әмбебап сапа менеджменті

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасы экономикасының нарықтық ауысымы, агроөнеркәсіптік кешендегі (АӨК) өндірістердің тез арада құлдырауы - осы және тағы басқа факторлар ауыл шаруашылығында негізделген ғылыми шешімді талап ететін экономикалық жағдайды қалыптастыруды міндеттеді. Ауыл шаруашылығының ең күрделі мәселелердің бірі оның білікті еңбек ресурстарымен қамтылу жағдайы мен сапасы болып табылады.

Нарықтық қатынастың даму жағдайында меншік түрлерінің артуымен білікті еңбек ресурстарына деген талаптар да тұтынушылар тарапынан артуда. Осыған орай, ауыл шаруашылығының мамандарын даярлайтын ЖОО басқарудың экономикалық тиімділігі мәселесі білім беру қызметінің нарығы мен еңбек нарығында жоғары оқу орнына қоятын жаңа талаптардың пайда болуымен ерекше өзектілікті иемденуде.

Білім беру саласында да, басқа салада да бастапқы мәнді тұтынушының талабына бағытталған шаралар кешенін қамтитын басқару қызметі иемденіп отыр. Тұтынушыға бағытталған, яғни олардың талаптарын анықтау және қызмет сапасының талаптарға сәйкестік дәрежесін бағалау болып табылатын сапа менеджмент жүйесі қажет. Мұндай жүйені енгізу және оның тетіктері арқылы басқаруға жүйелі ықпал етуге негізделе отырып, ауыл шаруашылығын білікті еңбек ресурстарын даярлау үдерісін үнемі жетілдіруге, сапаны қамтамасыз ету арқылы мамандарды даярлаудың жаңа деңгейіне қол жеткізуге, сонымен қатар қолда бар кадрлық, материалдық-техникалық, ақпараттық және қаржылық әлеуетті тиімді қолдануға қол жеткізуге мүмкіндік береді. Нәтижесінде Батыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылық кәсіпорындары мен ұйымдардың олардың талаптарына бағытталған білікті еңбек ресурстарымен қамтылуы тұрақталынады және дамиды.

Бірақ мұндай жүйелерді қазақстандық нарықта құру еңбек және білім беру қызметінің тез дамушы нарығында, әртүрлі меншік түріндегі білім беру мекемелерінің арасындағы бәсекелестіктің күшеюінде, білім беру өніміне сапа кепілінің қажеттілігі мен тұтынушылар тапсырыстарының өсу деңгейінде аса баяу дамуда. Ауыл шаруашылығы мамандарын даярлайтын ЖОО-да сапа менеджмент жүйесін енгізуге кедергі болатын мәселелерге келесілерді жатқызуға болады: оны қалыптастыру әдістемесінің жоқтығы, маман-жасақтаушының тапшылығы, қаржы құралдарының және сапа менеджменті теориясы саласындағы білімнің жетіспеушілігі және білім беру ұйымдарында сапа менеджмент жүйесін енгізуден тәжірибелік қайтарылымды жете бағаламаушылық.

Жаңа заманғы бәсекеге қабілетті жоғары оқу орындары ҚР 2005-2010 жж. білімді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес, интегрирленген менеджмент жүйелеріне, тұтынушының талабына негізделген және үнемі тұтынушылардың күтімін анықтауға бағытталған сапаны басқарудың жалпыға бірдей жүйесін иемденуі керек [1] .

Білікті еңбек ресурстарын даярлау үдерісіндегі сапаны басқару жүйесінің өзектілігі Президентіміз Н. А. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында «Жаңа Қазақстан - жаңа әлемде» деп айтылған сөздердің астарынан көрініс тапты. Мұнда Үкіметке тапсырылған басты міндеттердің ішінде «халықаралық және техникалық стандарттарды тез арада және кең мағынада енгізу» мәселесі қойылды [2] .

ЖОО қызмет көрсетуші субъект ретінде оған халықаралық стандарттардың талаптарын бейімделуді қиындататын бірқатар жанрлық ерекшеліктерді иемденеді. Сонымен қатар ауыл шаруашылығы мамандарын даярлау үдерісіндегі жоғарғы білім сапасын арттыру жолдарын білім беру қызметінде тиімді менеджмент жүйелерін қалыптастырудан іздестіру қажет [3] . Сәйкесінше, тұтынушының талабына толық сәйкес келетін білікті маманды даярлау қызметіне сапа менеджмент жүйесін қалыптастыру саласында теориялық, әдістемелік және тәжірибелік өңдеулер бүгінгі таңда өзекті, яғни осы аталған мәселелер тақырыптың таңдалуына себеп болды.

Диссертациялық зерттеудің мақсаты ауыл шаруашылығын білікті еңбек ресурстарымен қамтамасыз етуді жетілдіру үшін ЖОО-ға сапа менеджмент жүйесін енгізу бойынша шаралар кешенін даярлаудан тұрады.

Зерттеудің міндеттері. Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін диссертациялық зерттеудің қисыны мен құрылымын анықтаған келесі міндеттер қойылды және шешуге тура келді:

- «еңбек ресурстары», «кадр», «кадрлық әлеует» түсініктерінің ауыл шаруашылығы экономикасындағы алатын орны анықталынды;

- «қызмет сапасы», «сапа менеджмент жүйесі» түсініктерінің мәні анықталынып білікті еңбек ресурстарын даярлау үдерісіне тұтынушылардың талаптарын қанағаттандыруға бағытталған сапа менеджмент жүйесін қалыптастыру қажеттілігі негізделді;

- аймақтың ауыл шаруашылығының қазіргі жағдайына талдау келтіре отырып ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мен ұйымдарының білікті еңбек ресурстарын даярлау үдерісіне деген талаптары анықталды;

- тұтынушылардың қанағаттануына бағытталған сапа менеджмент жүйесінің экономикалық тиімділігін анықтау мақсатында эконометрикалық моделі жасақталды.

Зерттеудің пәні - ауыл шаруашылығын білікті еңбек ресрустарымен қамтамасыз етуді жетілдіру мақсатында аграрлық ЖОО қызметіне сапа менеджмент жүйесін енгізудің теориялық және тәжірибелік аспектілерін қалыптастыру.

Зерттеу объектісі - Батыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылық кәсіпорындары мен аграрлық жоғары оқу орындары.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі экономика, менеджмент саласындағы оқымысты-ғалымдардың классикалық және қазіргі уақыттағы еңбектерінде көрсетілген менеджмент және маркетинг тұжырымдамалары; басқару теориялары; өнім мен қызмет сапасын басқару мәселелері бойынша отандық және шетелдік мамандардың ғылыми еңбектері; еңбек ресурстарын даярлау қызметінің ұйымдық-экономикалық тетіктерін жетілдіру бағыттары бойынша жетекші ізденушілер мен мамандардың жұмыстары; аталған мәселе бойынша нормативті-әдістемелік материалдар мен құжаттар; халықаралық, қазақстандық және аймақтық ғылыми-практикалық конференциялардың материалдары, Қазақстан Республикасының нормативті-құқықтық актілері, ауыл шаруашылығын дамыту бойынша бағдарламалық құжаттар, Қазақстан Республикасының статистика агенттігі мен Батыс Қазақстан облысының статистика басқармасының, Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігінің, Батыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы ЖОО материалдары табылады. Жекелей ауыл шаруашылығы мен тұтастай АӨК еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету сапасы мен сапа менеджменті мәселелері келесі бірқатар отандық және шетелдік оқымыстылардың жұмыстарында келтірілген: Э. Деминг, У. Шухарт, Дж. Джуран, К. Исикава, А. Фейгенбаум, В. Баутин, Б. Г. Жунусов, Қ. Қ. Абуов, С. К. Сураганова, Қ. Т. Аленова, Т. И. Есполов, Ж. Ж. Сулейменов, К. А. Сагадиев, К. Г. Ахметов, Т. Н. Траисова, В. Н. Киянский және т. б. Зерттеудің ақпараттық базасын отандық және шетелдік авторлардың монографиялық және мерзімдік басылымдарымен қатар білім беру мәселесіне қатысты қабылданған қазақстандық заңдар мен заңнамалық актілер, соның ішінде ҚР «Білім туралы» заңы, білім беруді дамыту бағдарламысының тұжырымдамасы, сонымен қатар 68 шаруашылық субъектілерге өткізілген сауалнамадан автордың алған мәліметтері құрады.

Диссертациялық жұмысты жазу барысында зерттеудің келесідей әдістері қолданылды: монографиялық, экономикалық-статистикалық, эконометрикалық модельдеу, сараптама, есептік-конструктивтік және баланстық.

Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығын анықтаушы негізгі нәтижелер келесідей:

- «еңбек ресурстары» түсінігінің және оның сыртқы бәсекелестік ортаға қарсы тұру мен осы жағдайда даму қабілеттіліктерін кірістіретін мәні айқындалды;

- «білім беру қызметіндегі сапа менеджмент жүйесі» түсінігі білім беру процесінің сапасын қамтамасыз ету және жақсарту, басқару, жоспарлау арқылы нақты тұтынушылардың анықталған және күтілетін білімге деген қажеттіліктерін қанағаттандыруға қажетті құрылымның, әдістемелердің, үдерістер мен ресурстардың жиынтығы ретінде анықталды;

- аграрлық ЖОО бәсекелестік қабілеттілігін қамтамасыз етуге әсер ететін және қызметіне сапа менеджмент жүйесін қалыптастыру қажеттілігін қазіргі заманғы көзқарастармен жүйелендірілді;

- жасақтау, қалыптастыру және енгізу кезеңдерін қоса ашқан білікті еңбек ресурстарын даярлау қызметіне сапа менеджмент жүйесін қалыптастырудың ұйымдық процедурасы ұсынылды;

- нақты тұтынушылардың қажеттіліктерін анықтау мен қанағаттандыруға бағытталған үдерістік тәсілге негізделген сапа менеджмент жүйесінің моделі жасақталды;

- сапа менеджмент жүйесін қолданудың тиімділік өлшемдері мен үдерістерінің нәтижелік өлшемдерін кірістірген сапа менеджмент жүйесін қалыптастырудың тиімділігі мен нәтижелігін бағалау көрсеткіштер жүйесі ұсынылды;

- сапа менеджмент жүйесін ЖОО-да енгізудің тиімділігін анықтаудың эконометрикалық моделі құрылды.

Қорғауға шығарылатын ережелер:

- ИСО 9001 стандарттарының талаптарына сәйкес, ауыл шаруашылығына білікті еңбек ресурстарын даярлау үдерісіне сапа менеджмент жүйесін қалыптастыру және енгізу бойынша әдістемелік ұсыныстар дайындалды;

- ИСО 9001 стандарттарының талаптарына сәйкес, сапа менеджмент жүйесінің моделі жасақталды;

- сапа мененджмент жүйесінің қалыптасуының тиімділігін бағалау көрсеткіштері жүйелендірілді;

- АӨК білікті еңбек ресурстарды даярлау үдерісіне СМЖ енгізудің тиімділігін анықтаудың экономикалық - математикалық моделі дайындалды.

Зерттеудің теориялық және тәжірибелік мағыналығы. Диссертациялық жұмыстың теориялық мәні оның нәтижелері АӨК білікті еңбек ресурстарымен жұмыс бойынша қызметтердің және аграрлық ЖОО сапа менеджмент жүйесін қалыптастыру бойынша теориялық және әдістемелік базасын кеңейтеді және тереңдетеді. Тәжірибелік ұсыныстарды ЖОО тұтынушы талаптарына бағытталған сапа менеджмент жүйесін қалыптастыру кезінде қолдануға болады. Ұйымдық үрдісі жаңа нарықтың адекватты талаптарына білікті еңбек ресурстарын даярлауға мүмкіндік беретін сапа менеджмент жүйесін жасақтау және енгізу бойынша шараларды жүзеге асыру кезінде тәжірибелік басшылық болып табылады.

Зерттеудің нәтижелерін мақұлдау. Зерттеудің негізгі ережелері мен нәтижелері Халықыралық ғылыми-тәжірибелік конференцияларда, сонымен қатар ғылыми басылымдарда жарияланды және Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті мен С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінде талқыланды. Негізгі тәжірибелік нәтижесі Батыс Қазақстан облысындағы Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университетінің, Батыс Қазақстан инженерлік-техникалық университетінің білім беру қызметінің сапа менеджмент жүйесін қалыптастыру және енгізу кезінде БҚО Ауыл шаруашылық басқармасының білікті еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету сапасын жетілдіру шараларында және облыстық стандарттау және сертификаттау орталығымен қолданылды. Зерттеудегі негізгі ережелер мен қорытындылар Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университетінде Экономика және бизнес факультетінің студенттеріне «Сапа менеджменті» пәні бойынша дәріс оқу және практикалық сабақтарды өткізу кезінде автормен және «Менеджмент» кафедрасының ассистенттерімен қолданылды.

Зерттеу нәтижелері бойынша басылымдар . Диссертация тақырыбы бойынша 11 жұмыс жарияланды, негізгі көлемі 7, 12 б. б.

Жұмыстың құрылымы мен көлемі қойылған мақсатқа қол жеткізу қисынына негізделген. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, жалпы қорытындылар мен ұсыныстардан, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады. Жұмыстың жалпы көлемі 140 беттен, 33 кестелер мен 30 суреттен және 134 атауы бар әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.

1 АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН БІЛІКТІ ЕҢБЕК РЕСУРСТАРЫМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ҮДЕРІСІНДЕГІ САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1. 1 Еңбек ресурстарының мәні және оның ауыл шаруашылығының дамуындағы қазіргі тенденциялары

Ауылдық жерлерді білікті еңбек ресурстарымен қамтамасыз етуге әрекет ететін жаңа шешімдерді қарастыру барысында ең алдымен «еңбек ресурстары» және «кадр», «кадрлық әлеует» түсініктерінің мәнін және олардың экономикалық категориялар жүйесіндегі орнын анықтап алу қажет.

Бұл міндетті шешу үшін елдің анықталған жасындағы жарты тұрғындарын қажетті физикалық дамуын, денсаулығын, білімін, біліктілігін және қоғамдық пайдалы қызмет үшін кәсіби білімін иеленген бөлігін қарастырайық. Экономикада бұл тұрғындар бөлігін анықтау үшін «еңбек ресурстары» термині қолданылады.

Экономикалық категория ретінде еңбек ресурстары қоғамдық өндірісте және адам қызметінің басқа саласында да еңбекке қабілетті тұрғындарды қалыптастыру, топтастыру және қолдану бойынша экономикалық қатынасты білдіреді.

Еңбек ресурстары өзінің табиғаты бойынша екі жақты. Бір жағынан олар қоғамның басты өндірістік күші болып табылса, ал екінші жағынан олардың қалыптасу, топтастыру, қолдану үдерістерін қамтыған өндірістік қатынастардың субъектісі мен объектісі ретінде көрініс алады [4] .

Ең алғаш «еңбек ресурстары» терминін ғылымға 20-жылдары академик С. Г. Стримуллин енгізді. Еңбек ресурстарының табиғи шекаралары біздің елде қабылданған еңбекке қаблеттіліктің төменгі және жоғарғы шектерімен анықталады. Экономикалық шекаралар өндірістік күштердің, өндірістік қатынастардың даму деңгейіне, адамдардың материалдық жағдайына тәуелді. Соңғысы көбіне жылжымалы және табиғи шекараларға тәуелсіз.

Еңбек ресурстарының саны қазіргі кездегі қоғамдағы қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қажетті тірі еңбек массасын сипаттайды. Еңбек ресурстарының құрамына келесідей категориялар кіреді: қоғамдық өндірістегі жұмысбастылар; жеке еңбектік іс-қызметтегі жұмысбастылар; өндірістен тыс оқудағылар; жеке үй шаруашылығындағылар; әскери қызметкерлер; жұмыссыздар.

«Еңбек ресурстары» категориясының мазмұнын тереңірек ашу үшін оны «жұмыс күші» категориясымен қатар қарастыру қажет.

Жұмыс күші - еңбекке қабілеттілік, адам ағзасындағы физикалық және рухани қабілеттіліктердің жиынтығы [5] . Сондықтан жұмыс күші ретінде қызметкерлердің жиынтығын түсінбеу қажет және оны өндірістегі тұлғалардың санымен өлшеп, жынысы, жасы, отбасы жағдайына байланысты қарастырмау керек. Бұл сипаттамалар адамның физикалық және рухани қабілеттіліктерінің жиынтығы ретінде жұмыс күшіне емес, оны иеленушіге тән. Жұмыс күшін оның иеленушісі еңбекке қабілетті тұрғындармен біріктіре отырып зерттеу «еңбек ресурстары» сияқты басқа категорияны пайдалануды талап етеді.

Еңбек етуші жеке адамға қатысты түсініктердің кең атауы біріншіден, еңбек етушілердің экономикалық, әлеуметтік, демографиялық, физиологиялық, психологиялық және басқа да тіршілік әрекеті тәуелді үдерістер мен құбылыстардың кең ауқымын, екіншіден, құқықтық, физиологиялық, демографиялық және басқа да түсініктер мен әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен жұмысбастылық үдерісінің арасындағы үлкен қарама-қайшылықты көрсетеді.

Экономикалық әдебиеттердегі еңбек мәселесіне арналған көптеген ірі зерттеулерде «еңбек ресурстары» түсінігі жиынтық жұмыс күші ретінде қарастырылады [6, 7, 8] . Жиынтық жұмыс күші ретінде еңбек ресурстарының мұндай түсінігі егер жиынтық жұмыс күші еңбек ресурстарының синонимі ретінде қарастырылып, еңбек ресурстарының қайта өндірісінің экономикалық жақтарын күшейтуге енгізілген жағдайда қолайлы болады.

Сонымен қоса көптеген еңбектерде еңбек ресурстары мен жұмыс күшіне тән жеке белгілердің бірлігі негізінде бұл түсініктердің орналасуы байқалады.

Ауыл шаруашылығындағы еңбек мәселесін зерттеушілердің басым бөлігі еңбек ресурстары мен жұмыс күші түсініктері арасында еш айырмашылық жасамайды.

Бұл кезде көптеген авторлар еңбек ресурстарына қатысты үдерістерді сипаттау кезінде осы екі түсінікті тең дәрежеде қолданады.

Кейбір авторлар керісінше, тек жұмыс күшіне қатысты үдерістерді сипаттау кезінде оларды бұл категорияның мазмұнына кірмейтін үдерістермен қатар қарастырады. Мысалы, К. П. Тронев «жұмыс күші - адамның иелік етуі мүмкін және иелік ете алатын барлық физикалық және рухани қабілеттерінің жиынтығы, ал оның қайта өндірілуі қоғамдық адамның қайта өндірісі мазмұнының барлық байлығын кірістіреді» деп есептейді [9] .

Бұл анықтама экономикалық және еңбекке қабілеттілікпен қатар жұмыс күші түсінігіне адамның «басқа да» барлық қабілеттіліктерін кірістіреді. Тәжірибеде бұл мынаны көрсетеді: жұмыс күшінің қызмет етуі процесінде, яғни еңбекке қабілеттілікті жүзеге асыру барысында тек қажетті өнімнің құны ғана өндіріліп үстеме өнім жасамайды, сонымен қоса адамның «барлық» басқа да қабілеттіліктері, жекелей алғанда адамның өзінің қайта өндірісі жүзеге асырылады.

Еңбек ресурстары зерттеу объектісі ретінде күрделі категория болып табылады. Сандық тұрғыдан еңбек ресурстары - еңбек жасындағы тұрғындар мен одан тыс жастағы жұмыс істеуші тұлғалардың жиынтығы. Еңбек ресурстарын талдаудың сандық аспекті келесідей көрсеткіштерді кірістіреді: орналасу тығыздығы, табиғи өсім, жынысы мен жасы бойынша саны, категориялар бойынша саны: жасөспірімдер, жастар, үлкендер, кәрілер, зейнеткерлер [10] .

Еңбек ресурстарының сапасы келесі жиынтықты кірістіреді: жынысы, жасы, жас құрылымы, білімі, біліктігі, еңбекке машықтығы, денсаулығы, өмір сүру және еңбек ету ұзақтығы; әлеуметтік-экономикалық жұмылдырғыштығы; ой және физикалық еңбек арасындағы ара қатынас; өндіріс саласындағы жұмысбастылардың ара қатынасы, т. б [8, 26 бет] .

Қажетті өнімді құндық формада кеңейтілген түрде өндіру жүзеге асырылатын материалдық өндіріс саласындағы жұмыс бастылықпен қатар еңбек етушілер өнімді өткізу үшін басқа да көптеген қабілеттіліктерге ие болулары тиіс. Ең алдымен олар күн сайын жұмыс орнына және керісінше өздерінің барлық қабілеттерін салулары қажет. Ол үшін оларда жұмыспен байланысты жұмыстан тыс уақыт шығындары болуы керек. Содан соң жұмыс күші мен түрлі салалар мен аумақтарда өндіріс құралдарының қалыпты қызмет етуі үшін жұмысбастылық салалары мен аймақтары бойынша еңбекке деген қабілеттіліктерін бөліп және үнемі қайта бөліп отырулары қажет. Бұл еңбек етушілер қайта бөлуге аймақтық-салалық түрде дайын болулары тиіс екендігін білдіреді. Ал ол уақыт шығындарынан тыс жүзеге асырылмайды.

Осыдан шығатын қорытынды, «еңбек ресурстары» түсінігін «жұмыс күші» түсінігімен біріктіру негізсіз екендігін көрсетеді. Осы мәселе бойынша К. Маркс «Жұмыс күші немесе еңбекке қабілеттілік ретінде белгілі-бір тұтыну құндарын өндіру барысында пайдаланылатын адам ағзасындағы физикалық және рухани қабілеттіліктің жиынтығын түсінеміз» деген анықтама берді [11] .

Сонымен, еңбек ресурстары - бұл адамдар, ал жұмыс күші оларға тән физикалық және рухани қабілеттіліктердің жиынтығы. Бұл категориялардың ең басты айырмашылықтары «еңбек ресурстары» категориясының әлеуметтік-экономикалық мәнін көрсетеді. Басқаша айтқанда, еңбек ресурстары - жұмыс күші мен оларды иеленушілер жиынтығының сандық және сапалық анықталған формасы.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс